Śpiew Psalmów jest wspominany w Liturgii Słowa – pierwszej części mszy świętej – już w IV wieku. Charakterem psalmów w liturgii zajmowało się wiele znanych
z historii osobistości. Święty Augustyn o responsoryjnym śpiewie psalmów napi-sał: „...psalm, któryśmy słyszeli śpiewać i którym odpowiadamy.”1 Historyczny roz-wój wykonania psalmu stopniowo osiągnął mistrzowski poziom muzyczny i był na poziomie chóru. Ze względu na rapidnie rozszerzający się element estetyczny, upiększający śpiewu, śpiewano responsorium tylko z jedną zwrotką psalmu. For-ma ta otrzyFor-mała nazwę graduał, termin pochodzi od stopni, ponieważ śpiewak podczas śpiewu stał na stopniach ambony.
Psalmy i responsoria w lekcjonarzu współczesnej odnowionej liturgii są tak upo-rządkowane, aby stanowiły tematyczną całość z pierwszym czytaniem. Czytanie i psalm stanowią piękną jednobrzmiącą całość.2 W czytaniu Bóg kieruje do nas swoje słowo, na które człowiek ma dać odpowiedź. Jedną z możliwości dostojnej reakcji wiernych na słowo je właśnie psalm, który jest inspirowany Duchem Świę-tym.
Współczesna liturgia zaleca śpiewanie psalmu psalmiście, słudze kościoła. W każ-dej wspólnocie kościelnej znajdziemy zdolnych laików, którzy posiadają dobrą wy-słowność i dobrze śpiewają.
Główną funkcją śpiewów międzylekcyjnych ma być wytwarzanie kontrastu w sto-sunku do czytania Bożego Słowa. Pierwszeństwo jednoznacznie jest po stronie śpiewu. Jeśli wybralibyśmy formę recytacji to otrzymamy ciąg czytany, czytanie, psalm, Ewangelia itd. Właśnie taki sposób jest przeciwko liturgickiemu sensowi śpiewów międzylekcyjnych.3
Źródła śpiewu psalmów odnajdujemy już w Starym Testamencie, gdy Żydzi czytali w synagogach Pismo Święte i przeplatali je śpiewem psalmów. Również w Nowym Testamencie sam Pan Jezus podczas Ostatniej Wieczerzy wraz z apostołami śpieał psalmy. (Mk 14,26)
Spotkania pierwszych chrześcijan w syngogach również wypełniało czytanie Bo-żego Słowa i śpiewanie psalmów. Podczas przesladowania chrześcijan cała liturgia synagogalna została przeniesiona do domów. Liturgia pierwszych chrześcijan była oparta na liturgii żydowskiej.4 Z tego punktu widzenia można powiedzieć, że rów-nież współczesna liturgia przypomina tę synagogalną i zawsze przeplata czytanie śpiewem psalmów.
Ponieważ psalmy posiadały własną, odpowiednią melodię, ich śpiew powierzono psalmiście – psałterzyście. W całym psalmie najważniejsze zadanie pełni słowo, natomiast melodia ma charakter towarzyszący, drugorzędny. W zeszłych wiekach psamy śpiewano nie tylko na różne melodie, ale również w sposób
improwizowa-1 AKIMJAK, A.: Lektor, žalmista a kantor v obnovenej liturgii. Vysokoškolské skriptá. Ružombe-rok, 2000, s. 15.
2 Porov. LEKCIONÁR I. NA NEDELE A SVIATKY. 2. vydanie. Bratislava: vydavateľstvo VESNA pre SSV v Trnave, 1990, čl. 21.
3 LEXMANN, J.: Základné pojmy liturgického spevu a duchovnej hudby. Vysokoškolské skriptá.
Bratislava: Cyrilometodská bohoslovecká fakulta Univerzity Komenského, 1984, s. 30 – 4 31.Porov. PIAZECKI, Z.: Rola spiewow w liturgii w swietle Sacrosanctum Concilium. In: Atenum
Kaplanskie. Wroclaw, 1960, roč. 72, zv. 427, s. 217.
ny, którym je dopełniano według wzorów melodycznych.5 Tak jak kiedyś, również dziś potrzeba interpretatorów, którzy nie tylko w sposób artystyczny zaśpiewają przepisaną melodię, ale swoim śpiewem pomogą wiernym bardziej wewnętrznie przeżyć liturgię. Czynność i posłanie współczesnego psalmisty mają swoje korze-nie w starych obrzędach żydowskich.
W średniowieczu melodia psalmów wzbogaca się o liczne figury ornamentyczne i estetyczne. Te wysiłki o upiększenie sprowadzają jadnak całą muzyczną wartość psalmu na boczny tor. Zbyt skąplikowaną figuralną melodią cierpiało rozumienie tekstu. Psalmista zbytnio koncentrował się na melodii i dlatego mało kto rozumiał śpiewany tekst. W ciągu następnych dziesięciu wieków rola psalmisty była niedo-ceniana. Kamieniem obrazy stała się łacina: urzędowy i liturgiczny język. Wierni nie mogli medytować tekstu obrzędów liturgicznych, ponieważ go nie rozumieli.
W historii liturgii z tego okresu brakuje informacji o psalmistach, o ich zawodo-wym i społecznym postawieniu.
Historyczne zadanie i pracę psalmisty możemy jednak wiarygodnie wydeduko-wać. Wraz z wiernymi praktykował responsoriowy sposób śpiewu. Solista zaśpie-wał zwrotkę a wierni powtórzyli po nim refren. Psalmistą był najczęściej jeden z organistów lub śpiewaków, ktorzy byli przygotowani do śpiewu solowego. Wy-brany śpiewak śpiewał w większości podczas liturgii jeden psalm i to nie dlate-go, że większej liczbie by nie dał rady ale dlatedlate-go, że właśnie zaśpiewanie jednego psalmu miało ogromne znaczenie. W Rzymie (VI w.) solowemu śpiewu podczas liturgii nadawano tak wielkie znaczenie, że przed mszą św. Papieżowi obowiązko-wo oznajmiano imię śpiewaka, który będzie śpiewał psalm.6
Psalmista posiadał kiedyś również święcenia niższe.7 Podczas liturgii zajmował miejsce blisko Ołtarza a podczas śpiewu psalmu miał na sobie liturgiczne oble-czenie.8 Wszystkie śpiewy, które wykonywał psalmista znajdowały się w księdze zwanej Cantatorium. Ówczesny psalmista pełnił wyłącznie funkcję liturgiczną Dokumenty Soborowe Sacrosanctum concilium ( pkt 28, 29), Musicam Sacram (pkt 16 a 33) nakazują odnowienie urzędu i funkcji psalmisty. Do głównych zadań jakie przed nimi stawiają nalerzą:
a) Należycie wymawiać tekst i kłaść akcent, b) Psalmista ma posiadać dobrą emisję głosu, c) W tekście ma sprawnie wykonywać pauzy, d) Ma starać się o właściwą interpretację melodii, e) Tekst ma czytać żywo,
5 SEHNAL, J.: Jak by měl vypadat duchovní spěvník dnešní doby. Praha: Opus musicum, 1991, s. 131 – 132.
6 MALOVEC, E.: Medzispevy vo svätej omši. Trnava: SSV, 1971, s. 1 – 2.
7 SKOP, G.: Formacja liturgiczno-muszycna psalterzystow. In: Collectanea Theologiaca. Wars-zawa, 1973, roč. 43, zv. 3, s. 86.
8 PILCH, B.: Melodie spiewow miedzy czytaniami po Soborze Watykanskim II. w polskich spiewnikach kato-lickich. Rukopis magisterskej práce. Lublin, 1993, s. 100.
f) Śpiewem ma pomagać w medytacji i modlitwie.9
Psalmista wykorzystuje podczas śpiewu formę wokalną podporządkowaną formie poetycznej przedstawianego textu. Ważnym kryterium spiewu psalmów jest zgoda tempa i akcentów mowy z rytmem i akcetem melodii.10 Profesjonalna zręczność psalmisty polega na tym, aby wybrał właściwy schemat melodyczny i odpowied-nio go aplikował na cały tekst.
Na Słowacji mamy wiele liturgicznych śpiewników zawierających znutowne re-sponsoria i psalmy a w tekstach psalmów wyznaczone akcenty. Psalmista ma zaśpiewać psalm tak, aby był on zrozumiały dla wszystkich wierzących.11 Jeśli psalmista zachowuje się jak destrukcyjna „psuja” dobrej muzycznej kompozycji, przeszkadza w medytacji a swoim śpiewem zniechęca wiernych od aktywnego udziału w liturgii i liturgicznym zgromadzeniu.
Jedną z możliwości jest również sposób śpiewania „modo directo”. Psalmista śpie-wa wtedy sam bez refrenu a wierni uczestniczą swoją medytacją. Również ten styl pochodzi że starej tradycji Kościoła. Obecnie jest wykorzystywany wtedy, gdy na mszy świętej jest mała liczba wiernych