Rozdział I pełni funkcję historycznoliterackiego, a po części także krytycz-noliterackiego wprowadzenia do poematu analizowanego w dwóch ostatnich rozdziałach książki. Rozpoczyna się od zarysowania aktualnego stanu badań nad poetą Bhuszanem na tle zwięzłego omówienia najistotniejszych akade-mickich publikacji poświęconych tekstom nurtu rīti. Określając zasadność podjęcia badań nad tym autorem, omawiam zakres jego twórczości i charak-teryzuję źródła tekstu stanowiące podstawę analizy. Omawiam cechy
charak-14 Próbę adaptacji teorii ugruntowanej do warsztatu historyka podjęła Ewa Domańska, która pisze: „Humanistyce (historii) potrzebny jest obecnie nowy metajęzyk, który nie może zostać stworzony bez refleksji na temat rehabilitacji istniejących w tradycji pojęć, jak i umiejętności generowania nowych. Dlatego też tworzenie na podstawie badań przy- padków nowych pojęć uważam za szczególnie ważny obecnie cel badania przeszłości” (Domańska 2012: 175). Więcej o zasadności stosowania tej teorii w naukach humani- stycznych zob. Domańska 2010: 28–29.
terystyczne gatunku literackiego, do którego przynależy analizowane dzieło, w kontekście jego genezy. Następnie przedstawiam strukturę i charakteryzu-ję charakteryzu-język dzieła. Przybliżenie sylwetki poety i wyróżników jego twórczości, w świetle dostępnych opracowań historycznoliterackich, towarzyszy szerszej charakterystyce i próbie zdefiniowania nurtu literackiego rīti, w ramach któ- rego tworzył Bhuszan.
Rozdział II stanowi próbę konceptualizacji historii tak, aby można było odnieść ją do tradycji funkcjonujących na terenie subkontynentu indyjskiego w okresie wczesnej nowożytności. Punktem wyjścia tej konceptualizacji jest wskazanie i przybliżenie genezy kluczowych sądów o braku, różnie rozumia- nej, historii w tradycji indyjskiej. Sądy te stanowiły część dyskursu władzy i dyskursu akademickiego, przede wszystkim wśród Europejczyków w XIX w. Przegląd wybranych wczesnych prób obrony przed takimi sądami oraz przy- padków ich akceptacji ma na celu przybliżenie wagi problemu, jakim stała się w Indiach „historia”, a właściwie jej rzekomy brak. Jednocześnie, przegląd ten ma służyć wykazaniu zasadności podjętej próby konceptualizacji „historii” w odniesieniu do subkontynentu indyjskiego doby przedkolonialnej. Omówie-nie to poprzedza rozważania nad terminem „historia”. Te ostatOmówie-nie stanowią punkt wyjścia do poszukiwania form zapisu czy refleksji o przeszłości, które nie odpowiadają rozumieniu historii na Zachodzie, ale mają w stosunku do niej status równoważny i równoprawny. Rozdział ten zamyka przedstawienie czterech przykładów badań i sposobów mówienia o historii (od lat 80. XX w.), przynależących do dyskursu akademickiego. Są to przykłady wybrane i usy- tuowane w opozycji do sądów o braku historii w tradycji indyjskiej. Odzwier- ciedlają one transformację metodologiczną, która dokonała się w akademickiej refleksji o historii, czy też w kierunku i celach badań nad sposobami zapisu czy refleksji o przeszłości na subkontynencie. Pierwszy przykład dotyczy gru- py Subaltern Studies, której działalność naukową można uznać za początek przełomowej zmiany paradygmatu myślenia i mówienia o historii na subkon- tynencie. Dwa kolejne przykłady dotyczą dworskiej kultury literackiej języka bradź. Służą wyznaczeniu kierunku badań nad poematem Bhuszana. Ostatni przykład, przybliżony w osobnym podrozdziale, zawiera charakterystykę badań oraz ścieżki metodologicznej, którą obrali trzej badacze kultur literackich po-łudniowej części subkontynentu: Velcheru N. Rao, David Shulman oraz Sanjay Subrahmanyam. Zajmują się oni problemem przynależności formalnej i gatun- kowej tekstów stanowiących rodzaj zapisu przeszłości oraz postulują zasadność
identyfikacji tego zapisu otwartą metodą badania tekstury (ang. texture). Ci trzej badacze nie odwołują się do dworskiej kultury literackiej języka bradź, ale analizują teksty przynależące do innych rodzimych form zapisu przeszłości na subkontynencie. Ich książka (Rao i in. 2001) stanowi ważną inspirację meto- dologiczną i pojęciową, która wspiera analizę prowadzoną w trzecim rozdziale książki.
Rozdziały III i IV poświęcone są w całości analizie dzieła pt. Klejnot króla Śiwadźiego. Rozdział III jest próbą identyfikacji obecnych w poemacie form zapisu przeszłości. Analizie odwołań do zasobów tradycji indyjskiej oraz do wyobrażonego świata religii i mitu towarzyszy próba zastosowania propozycji metodologicznej Rao, Shulmana i Subrahmanyama, zainspirowanej osiągnię- ciami formalizmu amerykańskiego. Jest to właśnie propozycja uważnego czy- tania (ang. close-reading) opartego na analizie tekstury (por. Rao i in. 2001). Ze względu na dostrzeżoną w tekście cykliczność zastosowania form czasu przeszłego dokonanego stosunkowo wiele miejsca poświęcam teksturze gra- matycznej. Próbuję w ten sposób określić, czy sposób i częstotliwość występo- wania określonych form gramatycznych w tekście mogą okazać się pomocne w identyfikacji zapisu przeszłości w dziele poetyckim. Część rozważań skon- centrowanych jest wokół jednego i, jak się wydaje, kluczowego wydarzenia z życia wodza Śiwadźiego, tj. jego wizyty na dworze cesarza Aurangzeba. Poetycki obraz tego wydarzenia zostaje przybliżony w konfrontacji ze współ- czesnymi narracjami historycznymi (m.in. z pracą Jadunatha Sarkara), a częś- ciowo również z obrazem, jaki wyłania się z innego dzieła dworskiej trady- cji literackiej języka bradź. Rozdział IV oparty jest na analizie filologicznej w kontekście szerzej zarysowanych zasobów indyjskich tradycji tekstualnych.
Celem jest tu określenie funkcji, jakie poemat Klejnot króla Śiwadźiego mógł pełnić w ramach dyskursu politycznego. Wywód prowadzony w tym rozdziale jest bezpośrednią próbą identyfikacji i opisu symbolicznych form konsolida- cji władzy, których część może stanowić poetycka forma ekspresji literackiej. Analiza dotyczy obecności w dziele oraz charakterystyce dwóch obrazów poe- tyckich, składowych dyskursu władzy:
królewskiej „hojności” (skt. dāna) oraz tradycyjnej koncepcji
„królewskości” (skt. rājadharma).
D.Addendum
Zasadniczo przedmiot prowadzonej w niniejszej książce analizy historyczno- literackiej stanowi jedna redakcja tekstu Klejnot króla Śiwadźiego, skompono- wanego przez Bhuszana. Analizę poematu wspiera krytyka tekstu posiłkowana innymi redakcjami i manuskryptami, których zdobycie było skutkiem poszu- kiwań przeprowadzonych w kilkunastu zbiorach prywatnych i bibliotecznych w latach 2014–201515.
Przedstawione w niniejszej książce przekłady fragmentów dzieła Bhuszana są tzw. przekładami filologicznymi. Z uwagi na kunsztowność poezji uprawia- nej w ramach dworskiej kultury literackiej języka bradź, świadomą wieloznacz- ność stosowanego przez poetów słownictwa i przedstawianych w niej obrazów, nie podjąłem próby dokonania przekładu literackiego, który oddawałby cechy stylistyczne tej poezji.
15 Badania terenowe w Indiach, kwerendy w bibliotekach British Library, School of Oriental and African Studies w Londynie i Bibliothèque nationale de France, praca nad tekstem poematu, konsultacje eksperckie, opracowanie wstępnych wyników badań w po- staci publikacji, w rezultacie których otrzymałem szereg cennych uwag od anonimowych recenzentów, zostały sfinansowane przez Narodowe Centrum Nauki w ramach projektu badawczego nr 2012/07/N/HS2/00734.