Post ę powanie w przedmiocie odpowiedzialno ś ci zawodowej lekarzy

Organami powołanymi do prowadzenia spraw z zakresu odpowiedzialności lekarzy w myśl ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o izbach lekarskich były, na szczeblu izb okręgowych – okręgowy sąd lekarski i okręgowy rzecznik odpowiedzialności zawodowej (art. 28 i art. 29), a na szczeblu Naczelnej Izby Lekarskiej – Naczelny Sąd Lekarski i Naczelny Rzecznik Odpowiedzialności Zawodowej (art. 39 i art. 40). Organy te były wybierane odpowiednio przez Krajowy i okręgowe zjazdy lekarzy (art. 23 pkt. 6 i art. 33 pkt. 6). Liczebność sądów lekarskich i liczba zastępców rzecznika odpowiedzialności zawodowej ustalana była przez zjazdy (art. 23 pkt. 5 i art. 33 pkt. 5).

Procedura postępowania w zakresie odpowiedzialności lekarzy została uregulowana w rozporządzeniu Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 26 września 1990 r. w sprawie postępowania w przedmiocie odpowiedzialności zawodowej lekarzy (Dz. U. 1990 r., nr 69, poz. 406). W myśl §19 rzecznik odpowiedzialności zawodowej wszczynał postępowanie w momencie kiedy uzyskał wiarygodną informację o przewinieniu lekarza. Sprawdzał on czy nie zachodzą przesłanki wyłączające postępowanie. Jeżeli tak, podejmował decyzję o odmowie wszczęcia postępowania. Jeżeli ich nie stwierdził, rozpoczynał postępowanie wyjaśniające (§20). Postępowanie wyjaśniające mogło zakończyć się na dwa sposoby: umorzeniem postępowania (§ 26 ust. 1) lub złożeniem wniosku o ukaranie lekarza do właściwego sądu lekarskiego (§ 27 ust. 1). Po otrzymaniu wniosku o ukaranie sąd lekarski mógł: umorzyć bądź zawiesić postępowanie, przekazać sprawę rzecznikowi w celu uzupełnienia postępowania wyjaśniającego lub skierować sprawę do rozpoznania na rozprawie (§ 29 ust. 2). Okręgowy sąd lekarski rozpatrywał sprawy w I instancji w składzie trzyosobowym (§ 9 ust. 1). Na rozprawie obecni byli rzecznik

520 § 2 ust. 3 rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 5 grudnia 2006 r. w sprawie rejestru podmiotów prowadzących kształcenie podyplomowe lekarzy i lekarzy dentystów (Dz.U. 2006 r., nr 239, poz. 1739).

521 § 2 ust. 4 rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 5 grudnia 2006 r. w sprawie rejestru podmiotów prowadzących kształcenie podyplomowe lekarzy i lekarzy dentystów (Dz.U. 2006 r., nr 239, poz. 1739).

~ 167 ~

odpowiedzialności zawodowej jako oskarżyciel (§ 33) obwiniony lekarz i ustanowieni przez niego pełnomocnicy spośród adwokatów lub lekarzy (§ 15 ust. 1). W myśl § 5 ust. 1 rozporządzenia rozprawa była jawna jedynie dla członków samorządu lekarskiego. Oznaczało to, iż pokrzywdzony mógł być obecny na sali rozpraw jedynie w momencie przesłuchiwania go jako świadka.

Wyrokami jakie mogły zapadać przed sądami lekarskimi w myśl art. 42 ust. 1 ustawy o izbach lekarskich z 1989 r. były: upomnienie, nagana, zawieszenie prawa wykonywania zawodu lekarza na okres od sześciu miesięcy do trzech lat oraz pozbawienie prawa wykonywania zawodu. Zapaść mógł także wyrok uniewinniający.

Od wyroku sądu lekarskiego I instancji stronom postępowania (tj. rzecznikowi odpowiedzialności zawodowej i obwinionemu lekarzowi) przysługiwało odwołanie do Naczelnego Sądu Lekarskiego (§ 46 ust.1 rozporządzenia). Pokrzywdzony mógł odwołać się od wyroku sądu lekarskiego jedynie w części dotyczącej winy(§ 46 ust.2).

Naczelny Sąd Lekarski rozpatrywał odwołania w składzie pięcioosobowym. Do 2002 r., kiedy uchwalono nową ustawę o Sądzie Najwyższym (Ustawa z dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym, Dz. U. 2002 Nr 240 poz.2052, art. 77 ust. 3) jednym z sędziów był sędzia Sądu Najwyższego (art. 56 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o izbach lekarskich), który pełnił funkcję przewodniczącego składu orzekającego (§ 49 rozporządzenia).

W przypadkach, kiedy postępowanie w przedmiocie odpowiedzialności zawodowej dotyczyło członków: Naczelnej Rady Lekarskiej, Naczelnej Komisji Rewizyjnej, Naczelnego Sądu Lekarskiego, Naczelnego Rzecznika Odpowiedzialności Zawodowej i jego zastępców, a także okręgowych sądów lekarskich oraz okręgowych rzeczników odpowiedzialności zawodowej i ich zastępców Naczelny Rzecznik Odpowiedzialności Zawodowej i Naczelny Sąd Lekarski działały jako organy I instancji (art. 46 ust. 3 pkt 2 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o izbach lekarskich).

Liczba spraw jakie trafiały do okręgowych rzeczników odpowiedzialności zawodowej i okręgowych sądów lekarskich w latach 1989 – 2009 rosła z kadencji na kadencję.

~ 168 ~

Tabela 4. Liczba spraw rozpatrywanych przez okręgowych rzeczników odpowiedzialności zawodowej okresie od I do V kadencji organów samorządu lekarskiego

Kadencja organów samorządu zawodowego Liczba spraw

I 3657, strona 300

II 5430, strona 194

III 6699, strona 232

IV 8326, strona 32

V 8704, strona 47 (obejmuje okres

do połowy 2009 r.)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie sprawozdań kadencyjnych Naczelnego Rzecznika Odpowiedzialności Zawodowej

Tabela 5. Liczba spraw rozpatrywanych przez okręgowe sądy lekarskie w okresie od I do V kadencji organów samorządu lekarskiego

Kadencja organów samorządu zawodowego Liczba spraw

I 410, s. 290

II 605, s. 234

III Brak danych

IV 1369

V 1623

Źródło: Opracowanie własne na podstawie sprawozdań kadencyjnych Naczelnego Sądu Lekarskiego I i II kadencji oraz Danych liczbowych dotyczące pracy sądów lekarskich (http://www.nil.org.pl/struktura-nil/naczelny-sad-lekarski/sprawozdania/dane-liczbowe-dotyczace-pracy-sadow-lekarskich).

W przypadku Wielkopolskiej Izby Lekarskiej liczba spraw prowadzonych przez Okręgowego Rzecznika Odpowiedzialności Zawodowej i Okręgowy Sąd Lekarski również wykazywała tendencję wzrostową by w okresie V kadencji organów samorządu osiągnąć wartość 812 w przypadku OROZ WIL⁵²² i 253 w przypadku OSL WIL⁵²³.

Podobnie jak w przypadku izb okręgowych również na szczeblu centralnym w latach 1989 – 2009 widoczny jest wzrost liczby spraw rozpatrywanych przez Naczelnego Rzecznika Odpowiedzialności Zawodowej i Naczelny Sąd Lekarski.

522 Sprawozdanie Okręgowego Rzecznika Odpowiedzialności Zawodowej Wielkopolskiej Izby Lekarskiej w Poznaniu za okres od 20 listopada 2005 r. do 25 października 2009 r. – Archiwum WIL.

523 Dane liczbowe dotyczące pracy sądów lekarskich (http://www.nil.org.pl/struktura-nil/naczelny-sad-lekarski/sprawozdania/dane-liczbowe-dotyczace-pracy-sadow-lekarskich).

~ 169 ~

Tabela 6. Liczba spraw rozpatrywanych przez Naczelnego Rzecznika Odpowiedzialności Zawodowej w okresie od I do V kadencji organów samorządu lekarskiego

Kadencja organów

samorządu zawodowego

Liczba spraw w I instancji Liczba spraw w II instancji

I 52 619 II 71 1150 III 91 1369 IV 139 2015 V 179 1789 (obejmuje okres do połowy 2009 r.)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie sprawozdań kadencyjnych Naczelnego Rzecznika Odpowiedzialności Zawodowej

Tabela 7. Liczba spraw rozpatrywanych przez Naczelny Sąd Lekarskiw okresie od I do V kadencji

organów samorządu lekarskiego

Kadencja organów samorządu zawodowego

Liczba spraw w I instancji Liczba spraw w II instancji

I 15 94

II 39 200

III Brak danych 203 (tylko lata 1998 – 2000)

IV 83 297

V 124 382

Źródło: Opracowanie własne na podstawie sprawozdań kadencyjnych Naczelnego Sądu Lekarskiego

Stały wzrost liczby spraw z zakresu odpowiedzialności zawodowej lekarzy w latach 1989 – 2009 tłumaczyć można wzrostem liczby członków samorządu lekarskiego oraz wzrostem świadomości pacjentów na temat funkcjonowania „lekarskiego wymiaru sprawiedliwości”.

~ 170 ~

Tabela 8. Rozstrzygnięcia spraw rozpatrywanych przez okręgowe sądy lekarskie w V kadencji organów samorządu lekarskiego

2007 2008 2009 Liczba spraw 432 422 343 uniewinnienie 99 96 88 upomnienie 151 148 147 nagana 57 82 71 Zawieszenie prawa wykonywania zawodu 12 12 17 Odebranie prawa wykonywania zawodu 0 2 2

Źródło: Dane liczbowe dotyczące pracy sądów lekarskich (http://www.nil.org.pl/xml/nil/wladze/str_sad/statystyki)

Tabela 9. Rozstrzygnięcia spraw rozpatrywanych przez Naczelny Sąd Lekarski w V kadencji organów samorządu lekarskiego

2007 2008 2009 Liczba spraw 110 94 93 uniewinnienie 41 28 26 upomnienie 24 16 14 nagana 9 7 3 Zawieszenie prawa wykonywania zawodu 4 5 3 Odebranie prawa wykonywania zawodu _ 0 1

Źródło: Dane liczbowe dotyczące pracy sądów lekarskich (http://www.nil.org.pl/xml/nil/wladze/str_sad/statystyki)

Jak widać w tabelach 8 i 9 większość spraw toczących się w okresie V kadencji organów samorządu lekarskiego przed sądami lekarskimi kończyła się uniewinnieniem. W przypadku uznania winy lekarza najczęściej sądy lekarskie orzekały karę upomnienia. Autor nie jest kompetentny do merytorycznej oceny decyzji rzeczników odpowiedzialności zawodowej i sądów lekarskich jednak z punktu widzenia pacjenta,

~ 171 ~

który nie był stroną postepowania w przedmiocie odpowiedzialności zawodowej lekarzy, nie mógł być obecny na rozprawie i mógł odwołać się od wyroku sądu lekarskiego jedynie w części dotyczącej winy taka praktyka orzecznicza mogła budzić przekonanie o preferowaniu przez rzeczników i sądy lekarskie interesu obwinionego lekarza. Z istnienia tego problemu zdawali sobie sprawę lekarze pracujący w sądach lekarskich i jako rzecznicy odpowiedzialności zawodowej. Skłoniło to samorząd lekarski do działań na rzecz zmiany ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o izbach lekarskich w zakresie odpowiedzialności zawodowej lekarzy⁵²⁴, w których obok większego upodmiotowienia pacjenta w postępowaniu przed sądem lekarskim wskazywano konieczność rozszerzenia katalogu kar dla lekarzy uznanych winnymi. Niestety w omawianym okresie (1989 – 2009) nie udało się wprowadzić stosownych zmian w prawie. Nastąpiło to dopiero wraz z uchwaleniem ustawy z dnia 2 grudnia 2009 r. o izbach lekarskich (Dz. U. 2009 r., nr 219, poz.1708), której art. 56 ust. 1 stanowi iż, stronami postępowania w przedmiocie odpowiedzialności zawodowej lekarzy są pokrzywdzony oraz lekarz, którego dotyczy postępowanie, lub obwiniony, zaś art. 79 ust. 1 wprowadza jawność rozpraw przed sądem lekarskim. Do katalogu kar orzekanych przez sądy lekarskie nowa ustawa o izbach lekarskich do kar upomnienia, nagany, zawieszenia i pozbawienia prawa wykonywania zawodu dodała karę pieniężną, zakaz pełnienia funkcji kierowniczych w jednostkach organizacyjnych ochrony zdrowia oraz karę ograniczenia zakresu czynności w wykonywaniu zawodu lekarza (art. 83 ust. 1 ustawy z dnia 2 grudnia 2009 r. o izbach lekarskich).

1.5 Orzekanie w przedmiocie niezdolności lekarza do wykonywania