Środowisko przyrodnicze. Historia
Powiat położony jest w zachodniej części województwa dolnośląskiego przy granicach państwa z Niemcami i Republiką Czeską. Ogólna powierzchnia powiatu wynosi ponad 830 km2.
Powiat ten należy do rejonów województwa dolnośląskiego o szczególnie wysokim poziomie lesistości (45,5% ogólnej powierzchni). Największy kompleks leśny, będący częścią Borów Dolnośląskich, położony jest w gminie W ęgliniec. Na obszarach najbardziej wilgotnych występują bory bagienne. )est to rzadki rodzaj siedliskowego lasu. Występuje tu co najmniej 35 gatunków roślin całkow icie chronionych i 12 gatunków podlegających ochronie częściowej, a także wiele chronionych gatunków fauny.
Główną rzeką powiatu jest Nysa Łużycka, jej większymi dopływami są: M iedzianka, Witka i Czerwona Woda.
Dzieje Ziemi Zgorzeleckiej są nierozerwalnie zw iązane z historią miast:
Zgorzelca i Górlitz, stanowiących przez wiele w ieków integralną całość.
Pierwsze wzm ianki o Zgorzelcu pojawiły się w 1071 roku w dokumencie cesarza Henryka IV. W 1303 roku Zgorzelec otrzymał prawa miejskie wzorowane na prawie magdeburskim, a w 1330 roku - prawo bicia monet oraz prawo warzenia piwa.
Historycznymi podstawami rozwoju miast tego rejonu były przede ws/ystkim położenie na skrzyżowaniu głównych szlaków handlowych.
W 1 546 roku miasta łużyckie: Bautzen, Lóbau, Lubań, Kamenz, Zgorzelec i Zittau utworzyły Zw iązek Sześciu Miast, który istniał do Kongresu Wiedeńskiego w 1815 roku.
W 1377 roku utworzono oddzielne Księstwo Zgorzeleckie, a miasto otrzymało prawo posiadania własnej rady i sądów miejskich. Rozw ijające się różne dziedziny wytwórczości twor/yły przez wieki gospodarcze podstawy bytu miast i miejscowości w iejskich. W rejonie Pieńska w końcu XIX wieku nastąpił ro/wój przemysłu szklarskiego. W 1847 roku Zgorzelec został przyłączony do sieci kolejowej Saksonii i Prus.
Ludność i osadnictwo
Powiat zgorzelecki 133
gmina miejsko-wiejska Bogatynia gmina miejsko-wiejska Pieńsk
gmina miejsko-wiejska W ęgliniec gmina wiejska Sulików jednostek gospodarczych zarejestrowanych w końcu 2000 roku, do sektora prywatnego należało 6736 podmiotów (czyli 97,1% ogółu). Wśród jednostek gospodarczych funkcjonujących na terenie powiatu najliczniejsze zw iązane są z następującymi sekcjami: „Handel i naprawy" (3027 podmiotów), „Transport, gospodarka magazynowa i łączność" (654) oraz „Budownictwo" (533).
Dominującą rolę w gospodarce powiatu odgrywa górnictwo i kopalnictwo (wydobycie węgla brunatnego w rejonie Bogatyni i bazaltu w rejonie Sulikowa) oraz działalność produkcyjna. W iele miejscowości wiejskich powiatu charakteryzuje wielofunkcyjność i niepoślednia rola funkcji pozarolniczych.
Produkcyjne podmioty gospodarcze w powiecie zgorzeleckim wykazują istotne zróżnicowanie branżowe. Duże znaczenie w strukturze tejże działalności odgrywa przemysł energetyczny (m.in. „Elektrownia „Turów"),
przemysł w łókienniczy (m.in. Zakłady Bawełniane „Doltex" S.A. w Bogatyni,
„Zaw itex" sp. z o.o. w Zawidowie), produkcja maszyn i urządzeń (w tym: Fabryka Maszyn Górnictwa Odkrywkowego „Famago" S.A.
w Zgorzelcu, Fabryka Maszyn „Fam az" w Zawidowie), chem iczny (m.in. Zakład Chemii Gospodarczej „Pollena-jarkowice" Sp. z o.o.) oraz przemysł mineralny (m.in. Pieńskie Huty Szkła, Fabryka Form Szklarskich
„H eye" w Pieńsku, Kopalnia Skalnych Surowców Drogowych - Bazaltu w Sulikowie).
Powiat zgorzelecki ma zróżnicowane warunki dla rozwoju funkcji rolniczej.
Relatywnie korzystne warunki występują głównie w gminach wiejskich Zgorzelec i Sulików. Według stanu w czerwcu 2000 roku, w powiecie funkcjonowało 2106 indywidualnych gospodarstw rolnych. W ich strukturze dominowały gospodarstwa o powierzchni od 1,00 do 2,00 ha (696, co stanowiło 33% ). Indywidualne gospodarstwa rolne dysponujące użytkami rolnymi o powierzchni ponad 10 ha (408) stanowiły 19,4% ogólnej ich liczby w powiecie.
134
Powiat zgorzeleckiTurystyka nie odgrywa znaczącej roli w układzie gospodarczym powiatu.
W 2000 roku na jego terenie funkcjonowało 15 obiektów noclegowych turystyki dysponujących 1082 miejscami noclegowymi.
Rynek pracy
W gospodarce powiatu w końcu 2000 roku pracowało 25,9 tys. osób.
Pracujący w sektorze przemysłowym i budowlanym stanowili 53,1% , a w sektorze usługowym - 45,4% ogółu pracujących.
W końcu 2000 roku odnotowano 8132 osoby pozostające bez pracy, a stopa bezrobocia rejestrowanego wynosiła 18,8% .
W strukturze bezrobotnych, według stanu z końca 2000 roku, niewielki był udział absolwentów szkół różnych szczebli (513 osób, tj. 6,3% ogólnej liczby bezrobotnych).
Infrastruktura osadnicza
Podstawowymi elementami lokalnej infrastruktury technicznej powiatu w 2000 roku było:
> 424,1 km rozdzielczej sieci wodociągowej (w miastach z sieci tej korzystało 99,0% ogółu ludności),
> 149,3 km rozdzielczej sieci kanalizacyjnej (w miastach z sieci tej korzystało 94,1% ogółu ludności),
>
8 komunalnych oczyszczalni ścieków o łącznej przepustowości 32599 m Vd (obiekty te obsługiwały 69,8% ludności powiatu),V 87,74 km rozdzielczej sieci gazowej (z sieci tej korzystało 11877 gospodarstw domowych),
> 258 km dróg powiatowych oraz 305 km dróg gminnych.
Zasoby mieszkaniowe powiatu liczą 31087 mieszkań o łącznej powierzchni użytkowej wynoszącej 1920,5 tys. m2. Udział substancji mieszkaniowej stanowiącej własność komunalną wynosi 15,0% . Na osobę przypada przeciętnie 19,6 m2 powierzchni użytkowej mieszkania. W roku 2000 oddano do użytku 124 mieszkania.
Sieć instytucji infrastruktury społecznej powiatu w 2000 roku tworzyły zaś m .in.:
> 23 przedszkola, do których uczęszczało 2005 dzieci,
> 29 szkół podstawowych (bez specjalnych), do których uczęszczało 8018 uczniów oraz 12 gimnazjów (2966 uczniów),
> 4 licea ogólnokształcące dla młodzieży (łącznie 1187 uczniów) oraz 19 średnich szkół zawodowych (4542 uczniów),
Powiat zgorzelecki 135
>
placówki szkolnictwa specjalnego: 1 szkoła podstawowa, 2 gimnazja, 1 zasadnicza szkoła zawodowa,> 27 bibliotek publicznych (łącznie z filiami) dysponujących księgozbiorem liczącym 399,3 tys. wolum inów (na 1000 m ieszkańców przypada 3983 wol.),
> 3 kina stałe posiadające 845 miejsc na widowni,
>
18 przychodni i 7 ośrodków zdrowia,>
2 szpitale ogólne posiadające 463 łóżka,> 3 domy pomoc y społecznej zapewniające opiekę dla 290 pensjonariuszy.
Budżet powiatu
Dochody budżetu powiatu w 2000 roku wynosiły 48820,2 tys. zł (na mieszkańca przypadało 486,46 zł). Wydatki budżetu osiągnęły natomiast poziom 53641,0 tys. zł. Na inwestycje przeznaczono 3,1% ogółu wydatków budżetu powiatu. W budżecie powiatu w 2000 roku najwyższe udziały dotyczyły wydatków na oświatę i w ychow anie (34,2% ogółu wydatków),
bezpieczeństwo publiczne (20,9% ) oraz opiekę społeczną (15,3% ).
Współpraca samorządowa
Powiat prowadzi współpracę samorządową w ramach Zw iązku Powiatów Polskich, Euroregionu Nysa oraz Południowo-Zachodniego Forum Samorządu Terytorialnego „Pogranicze". Wiek* przedsięwzięć realizowanych jest przy
ścisłej współpracy i wsparciu ze strony gmin powiatu zgorzeleckiego.
W 2000 roku została zawarta umowa pomiędzy Starostwem Powiatowym w Zgorzelcu a Dolnośląskim Powiatem Córnołużyckim w Niesky. Współpraca między stronami dotyczy głównie rozwoju kontaktów między społecznymi, kościelnymi, kulturalnymi, sportowymi i turystycznymi organizacjami, zw iązkam i i stowarzyszeniami obu powiatów, pomocy w zakresie realizacji zadań komunalnych oraz popierania rozwoju gospodarczego. W 2001 roku podpisano porozumienie o powołaniu Polsko-Niemieckiej Rady Bezpieczeństwa Saksońsko-Polskiego Regionu Nysa pomiędzy Powiatem Lóbau-Zittau, Powiatem Dolnośląsko-Górnołużyckim (Niesky), miastem Górlitz oraz powiatami: zgorzeleckim, lubańskim i żarskim. Głównym celem powołania tej Rady j<łst koordynowanie współpracy i wym iany informacji między różnorodnymi gremiami w celu wzrostu bezpieczeństwa i porządku publicznego.
136 Powiat zgorzelecki
Strategiczne kierunki rozwoju powiatu
Cele strategiczne:
> wysoki poziom aktywności gospodarczej,
> wysoki poziom warunków życia mieszkańców,
> wysoka jakość środowiska naturalnego.
Cele operacyjne:
> rozbudowa oraz modernizacja istniejących dróg,
> budowa nowych przejść granicznych,
>
edukacja ekologiczna społeczeństwa,> likwidacja zagrożeń ekologicznych,
> osiągnięcie akceptowanego przez społeczeństwo poziomu podstawowej opieki socjalnej,
> redukcja poziomu bezrobocia,
> rozwój funkcji turystyczno rekreacyjnych,
> rozwój sektora produkcji i usług,
> rozwój sieci placówek kulturalnych,
> rozwój systemu oświaty i szkolnictwa wyższego, V rozwój systemu profilaktyki patologii społecznych,
> stałe podnoszenie poziomu bezpieczeństwa publicznego,
> stworzenie warunków dla prawidłowego funkcjonowania w społe
czeństwie ludzi niepełnosprawnych,
> upowszechnienie sportu i rekreacji, V wielowym iarowa promocja powiatu,
> wzrost poziomu opieki zdrowotnej.