Kaplica nie dozna³a tak wielkich szkód, jak koció³ NMP, podczas
ostrza-³u artyleryjskiego zamku w roku 194572. Jednak¿e ówczesne zburzenie wschodniej partii kocio³a zamkowego spowodowa³o ods³oniêcie grzbietu muru tu¿ nad krucht¹ po³udniow¹, co narazi³o kaplicê w. Anny na
za-71 A. Chodyñski, Ikonografia kaplicy w. Anny, w: Kaplica w. Anny, s. 103.
72 Na temat zniszczeñ w roku 1945 zob. np. M. Mierzwiñski, Zamek Malborski w latach 19451960, Studia Zamkowe, t. 1, 2004, s. 1215.
Ryc. 4. Wnêtrze kaplicy w. Anny w 1904 r. (Wiederherstellung der Marienburg.
Baubericht in Bildern, 1904, Marienburg 1904, il. 13)
67
Funkcje kaplicy w. Anny w Malborku a wspó³czesna interpretacja...
cieki73. Po zakoñczeniu dzia³añ wojennych zdarza³o siê, ¿e fragmenty rze-biarskiego wystroju portali traktowano jak pami¹tki i zabierano z ruin zamku74.
Konserwacji krucht kaplicy w. Anny, rozpoczêtej z rozmachem w latach 90. XX w.75, nie ukoñczono. Wiadomo, ¿e usuniêto resztki polichromii z cza-sów restauracji kierowanej przez Steinbrechta. W kruchcie pó³nocnej praw-dopodobnie nie przeprowadzono zabiegów na tympanonie wschodnim, a na
cianie naprzeciwleg³ej pozostawiono to, co zosta³o z dawnej polichromii76. W ramach prac prowadzonych na Zamku Wysokim w Malborku przez firmê Monument Service Marcina Kozarzewskiego77 w 2015 r. podjêto nowe badania fizyczno-chemiczne polichromii portali (Maria Poksiñska), oczyszczono p³askorzeby przy u¿yciu lasera, a tak¿e przeprowadzono kon-serwacjê zachowawcz¹. Najistotniejsze jednak okaza³y siê dla niniejszych rozwa¿añ interdyscyplinarne badania archeologiczne prowadzone przez An-drzeja Go³embnika.
Jednym z elementów tych badañ by³ pomiar georadarowy, którego wynik potwierdzi³ istnienie krypty z czasów nowo¿ytnych. Wyniki te potwierdzone zosta³y nastêpnie w I po³. 2015 r. w czasie wykonywania sonda¿owych badañ archeologicznych. Postanowiono ods³oniæ kryptê na ca³ej jej powierzchni.
Prace te rozpoczêto od sporz¹dzenia dok³adnej inwentaryzacji, wykonuj¹c skaning laserowy (Faro X330), skaning wiat³em strukturalnym (Faro FeeStyle) i w technice fotogrametrii cyfrowej 3D (PhotoScan). Nastêpnie zosta³a zdemontowana posadzka (ok. 24 m2). W trakcie prac archeologicz-nych ustalono, ¿e w swej podstawowej czêci warstwy niwelacyjne pochodz¹ z I po³. XIX w. Ich strop naruszony zosta³ w pocz. XX w. Sta³o siê to zapewne podczas prac zwi¹zanych z uk³adaniem nowej posadzki. Likwidacja krypty i u³o¿enie ceramicznej nawierzchni w kaplicy w. Anny zwi¹zane by³o z dzia³alnoci¹ restauratorów malborskiego zamku.
Z eksploracji masy zasypowej uzyskano kolekcjê zabytków ruchomych (kolekcja monet i przedmiotów metalowych). Odkryto kilkanacie trumien ze znajduj¹cymi siê weñ zw³okami, co wskazuje, i¿ na pocz. XIX w. by³y one
73 Do odbudowy zburzonych partii kaplicy w. Anny i kocio³a zamkowego przyst¹piono w 1957 r.; 10 lat póniej odbudowano dach kocio³a; w 1981 r. rozpoczêto rekonstrukcjê znisz-czonych partii sklepienia kaplicy M. Kilarski, Odbudowa, s. 7097, 132143.
74 J. Ratuszna, Fragmenty dekoracji archiwolty z pó³nocnego portalu kaplicy w. Anny na Zamku Wysokim w Malborku (Skrócona dokumentacja konserwatorska. Muzeum), Malbork 2010, mps, MZM, Dzia³ Dokumentacji Naukowej, KZR/421.
75 Konserwacjê poprzedzi³y badania spoiwa malarskiego przeprowadzone przez Stanis³a-wa Krajewskiego i Mariê Poksiñsk¹.
76 O stanie zachowania kaplicy, odbudowie i pracach konserwatorskich do pocz. XXI w.
zob. M. Kilarski, Odbudowa i konserwacja zespo³u zamkowego w Malborku w latach 19452000, Malbork 2007, s. 70153.
77 Projekt Prace konserwatorskie i roboty budowlane w zespole kocio³a NMP w Muzeum Zamkowym w Malborku, wspó³finansowany z programu Konserwacja i rewitalizacja dziedzic-twa kulturowego w ramach Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego 20092014.
w dobrym stanie. Z dalszej analizy wynika, i¿ podczas czynnoci grzebalnych w I po³. XIX w. czêciowo zmumifikowane zw³oki zosta³y obrabowane.
W obrêbie dwóch zbiorowych mogi³ natrafiono jedynie na kilka niezbyt war-tociowych przedmiotów. Do mogi³ wrzucono g³ównie lune, bezwartociowe przedmioty, w tym czêci strojów (g³ównie buty)78.
Próba rekapitulacji
Interpretowanie oznacza najpierw zrozumienie na w³asny sposób, a na-stêpnie wyjanianie, przybli¿anie znaczeñ i t³umaczenie. Wed³ug Freemana Tildena celem interpretacji jest ujawnienie znaczeñ i relacji, dokonywane w bezporednim dowiadczaniu79. Jest wiêc czym zasadniczo innym ni¿
proste przekazywanie informacji opartych na faktach. W takim ujêciu klu-czowe znaczenie dla interpretacji ma przekazywanie i pozyskiwanie dowiad-czeñ na temat dziedzictwa i budowanie relacji miêdzy nim a jej odbiorcami.
W takiej perspektywie wydaje siê, i¿ opisywane dzieje pochówków w malbor-skiej kaplicy w. Anny zas³uguj¹ na reinterpretacjê dotychczasowej wiedzy.
Z jednej strony sugeruj¹ to ostatnio zakoñczone prace konserwatorskie, po-przedzone ¿mudnymi badaniami archeologicznymi. Po wtóre, wspó³czeni tu-ryci s¹ nastawieni raczej na osobiste prze¿ycia, a tak¿e oczekuj¹ mo¿liwoci zmierzenia siê z ci¹gle obecn¹ i ¿yw¹ histori¹, co niejako wzmacnia oddzia³y-wania konkretnej atrakcji turystycznej.
78 Szerzej: M. Bury, A. Go³embnik, op. cit., s. 183200.
79 F. Tilden, Interpreting our Heritage, Chapel Hill 1957, s. 8.
Ryc. 5. Ponowny pochówek jezuitów i rodziny starosty Rexina w kaplicy w. Anny w Malborku (16 III 2016 r.), fot. B. i L. Okoñscy
69
Funkcje kaplicy w. Anny w Malborku a wspó³czesna interpretacja...
Zebrane wy¿ej wiadomoci dotycz¹ce kaplicy w. Anny na Zamku Wyso-kim w Malborku wskazuj¹, i¿ obiekt ten do dzi jest cmentarzem. W trakcie zwiedzania tego kompleksu nie zawsze ten fakt jest w pe³ni uwiadamiany przez turystów. W dotychczasowym przekazie ten obiekt jest wskazywany jako miejsce spoczynku wielkich mistrzów krzy¿ackich80, choæ faktycznie ju¿
w XVIII w. ich doczesne szcz¹tki zosta³y przeniesione i pochowane ponownie w nieokrelonym bli¿ej miejscu, miêdzy Zamkiem Wysokim a Zamkiem red-nim81. Opisane wy¿ej, ostatnie prace w tej kaplicy doprowadzi³y do ponowne-go pochówku w niej kilkunastu jezuitów oraz rodziny malborskieponowne-go starosty, co nast¹pi³o 16 marca 2016 r. (ryc. 5).
SUMMARY
The castle of the Teutonic Knights in Malbork is the greatest tourist attraction in northern Poland. However, a restoration project that has recently been completed at the Church of the Blessed Virgin Mary in the High Castle in Malbork cast doubt as to whether the chapel was the final resting place of the Grand Masters of the Teutonic Order.
St. Anns Chapel has remained a cemetery to this day. A reburial ceremony of 18th century Jesuit monks and family members of Rexin, the Starost of Malbork, took place in the building in 2016. According to historical records, the chapel is the final resting place of the Grand Masters of the Teutonic Order, despite the fact that their remains were transferred to an unknown location between the High Castle and the Middle Castle already in the 18th century. The present findings indicate that our knowledge about burials in St. Anns Chapel needs to be reevaluated.
80 Por. A. Stasiak, S. Tana, Przestrzeñ sepulkralna w turystyce, Turystyka i Hotelar-stwo, t. 8, 2005, s. 26, tab. 1.
81 W. Zawadzki, Pochówki jezuickie, s. 180.
ECHA PRZESZ£OCI XVII, 2016 ISSN 1509-9873
Andrzej Korytko
Instytut Historii i Stosunków Miêdzynarodowych Uniwersytet Warmiñsko-Mazurski w Olsztynie