Poziom lokalny

Władze powiatu zobligowane są do wykonywania zadań publicznych o charakte­ rze ponadgminnym m.in. w zakresie:

1) porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli,

2) ochrony przeciwpowodziowej, w tym wyposażenia i utrzymania powiatowego ma­ gazynu przeciwpowodziowego, przeciwpożarowej i zapobiegania innym nadzwy­

czajnym zagrożeniom życia i zdrowia ludzi oraz środowiska17.

13 Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o administracji rządowej w województwie (Dz.U. z 1998 r. Nr 91, poz. 577 z późn. zm.).

14 Art. 14 pkt 2 Ustawy z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym (Dz.U. z 2007 r. Nr 89, poz. 590 z późn. zm.).

15 Art. 14 pkt 6 Ustawy z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym (Dz.U. z 2007 r. Nr 89, poz. 590 z późn. zm.).

16 Zakres zadaniowy Wojewódzkiego Zespołu Zarządzania Kryzysowego określony został w art. 14 pkt 7 Ustawy z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym (Dz.U. z 2007 r. Nr 89, poz. 590 z późn. zm.).

17 Art. 4 ust. 1 pkt 15–16 Ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (Dz.U. z 1998 r. Nr 91, poz. 578 z późn. zm.).

Zakres zadań powiatu w  dziedzinie bezpieczeństwa i  porządku publicznego w drodze regulacji szczególnych może ulec rozszerzeniu. Artykuł 7 ust. 1 ustawy18 stanowi, że „ustawy określają przypadki, w których właściwe organy administracji rządowej mogą nałożyć na powiat obowiązek wykonania określonych czynności w zakresie należącym do zadań powiatu, związanych z usuwaniem bezpośrednich zagrożeń dla bezpieczeństwa i porządku publicznego oraz z obronnością”. Dotyczy to również podejmowania działań w sytuacji wystąpienia katastrofy naturalnej.

Władze powiatu zobligowane są do zapewnienia wykonywania określonych w  ustawach zadań i  kompetencji kierowników powiatowych służb, inspekcji

i straży19. Wśród obowiązków nałożonych przez ustawodawcę na radę powiatu

wymienić można m.in. obowiązek uchwalania powiatowego programu zapo­ biegania przestępczości, ochrony bezpieczeństwa obywateli oraz porządku pu­

blicznego20, dokonywania oceny stanu bezpieczeństwa przeciwpożarowego oraz

zabezpieczenia przeciwpowodziowego powiatu21. Rada powiatu posiada także

uprawnienia do rozpatrywania sprawozdania starosty z działalności komisji bez­

pieczeństwa i porządku publicznego22, stanowienia przepisów porządkowych –

jeśli jest to konieczne do ochrony życia czy też zdrowia i mienia obywateli, do ochrony środowiska naturalnego i  zapewnienia porządku, spokoju lub bezpie­

czeństwa publicznego23. Rada powiatu może także w  drodze uchwały określić

kierunki działań mających na celu usunięcie istotnych dla wspólnoty samorzą­ dowej zagrożeń w zakresie ochrony przeciwpożarowej24. Przysługuje jej również uprawnienie określania kierunków działania właściwego organu Inspekcji Ochro­

ny Środowiska25. Rozpatruje ona ponadto informacje państwowego powiatowego

inspektora sanitarnego o stanie bezpieczeństwa sanitarnego powiatu26 oraz przed­

18 Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (Dz.U. z 1998 r. Nr 91, poz. 578 z późn. zm.).

19 E. Olejniczak-Szałowska, Ochrona bezpieczeństwa i porządku publicznego jako zadanie po­ wiatu. Zarys problemu, [w:] Między tradycją a przyszłością w nauce prawa administracyjnego. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Janowi Bociowi, red. J. Supernat, Wydawnic-two Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2009, s. 535.

20 Art. 12 pkt. 9b Ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (Dz.U. z 1998 r. Nr 91, poz. 578 z późn. zm.).

21 Art. 12 pkt. 9d Ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (Dz.U. z 1998 r. Nr 91, poz. 578 z późn. zm.).

22 Art. 38b ust. 3 Ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (Dz.U. z 1998 r. Nr 91, poz. 578 z późn. zm.).

23 Art. 41 Ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (Dz.U. z 1998 r. Nr 91, poz. 578 z późn. zm.).

24 Art. 14 Ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej (Dz.U. z 1991 r. Nr 88, poz. 400 z późn. zm.).

25 Ustawa z dnia 20 lipca 1991 r. o Inspekcji Ochrony Środowiska (Dz.U. z 2007 r. Nr 44, poz. 287 – tekst jednolity).

26 Art. 12a ust. 3 Ustawy z dnia 14 marca 1985 r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej (Dz.U. z 1985 r. Nr 12, poz. 49 z późn. zm.).

stawiane przez prokuraturę informacje odnoszące się do stanu przestępczości i jej zwalczania w powiecie27.

Z kolei kompetencje zarządu powiatu w odniesieniu do zapewnienia bez­ pieczeństwa i  porządku publicznego uwidaczniają się w  uprawnieniach do decydowania o zamknięciu drogi bądź mostu dla ruchu i wyznaczeniu objaz­ dów – gdy występuje bezpośrednie zagrożenie dla bezpieczeństwa osób bądź mienia28.

Zwierzchnikiem powiatowych służb, inspekcji oraz straży (np. Policji, PSP, nadzoru budowlanego) jest starosta, uprawniony m.in. do powoływania oraz odwoływania kierowników tychże organizacji, zatwierdzania programów ich działania, uzgadniania wspólnego działania tych jednostek na terenie powiatu, kierowania ich działaniami w sytuacjach szczególnych, jak też do zlecania prze­ prowadzania kontroli29. Starosta jest odpowiedzialny za kierowanie działania­ mi związanymi z monitorowaniem, planowaniem, reagowaniem i usuwaniem skutków zagrożeń bezpieczeństwa i porządku publicznego na terenie powiatu czy z realizacją zadań z zakresu planowania cywilnego. Łączy się to z opraco­ wywaniem powiatowego planu reagowania kryzysowego, zarządzaniem i  or­ ganizowaniem ćwiczeń z zakresu reagowania na możliwe zagrożenia, a także z przeciwdziałaniem skutkom zdarzeń o charakterze terrorystycznym i ochroną infrastruktury krytycznej30. Analogiczne uprawnienia na terenie gminy przy­ sługują wójtowi (burmistrzowi, prezydentowi miasta). Starosta posiada także uprawnienia do powoływania powiatowych centrów zarządzania kryzysowego, pełniących całodobowe dyżury, czego efektem ma być zapewnienie przepływu informacji na potrzeby zarządzania kryzysowego. Centra te nadzorują funkcjo­ nowanie systemu alarmowania i wczesnego ostrzegania ludności oraz współpra­ cują z podmiotami, które prowadzą akcje ratownicze31. Do zadań starosty należy również kontrolowanie funkcjonowania Krajowego Systemu Ratowniczo­Gaśni­ czego na terenie powiatu, a w sytuacjach nadzwyczajnych zagrożeń życia, zdrowia lub środowiska – kierowanie tym systemem32. Wynika to z tego, że powiat jest podstawowym poziomem wykonawczym działań ratowniczych. Organem pomoc­ niczym starosty, o kompetencjach opiniodawczych, jest komisja bezpieczeństwa

27 Art. 9 ust. 2 Ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. o prokuraturze (Dz.U. z 2008 r. Nr 7, poz. 39 – tekst jednolity).

28 Art. 20 pkt 14 Ustawy z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych (Dz.U. z 1985 r. Nr 14, poz. 60 z późn. zm.).

29 Art. 35 ust. 3 Ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (Dz.U. z 1998 r. Nr 91, poz. 578 z późn. zm.).

30 Art. 19 Ustawy z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym (Dz.U. z 2007 r. Nr 89, poz. 590 z późn. zm.).

31 Art. 18 Ustawy z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym (Dz.U. z 2007 r. Nr 89, poz. 590 z późn. zm.).

32 Art. 14 ust. 3 Ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (Dz.U. z 1991 r. Nr 81, poz. 351 z późn. zm.).

i porządku33. Do jej zadań należy m.in. dokonywanie oceny zagrożeń porządku oraz bezpieczeństwa na terenie powiatu, przygotowanie projektu powiatowe­ go programu zapobiegania przestępczości oraz odnośnie porządku publiczne­ go i bezpieczeństwa obywateli, jak również opiniowanie projektów współpracy Policji i innych jednostek organizacyjnych wykonujących na obszarze powiatu zadania z tego zakresu. Komisja może współpracować zarówno z samorządami gmin, jak i  ze stowarzyszeniami, fundacjami czy Kościołami oraz związkami wyznaniowymi, a ponadto z innymi instytucjami i organizacjami34.

Także gminy zobligowane są do zapewnienia porządku publicznego oraz bezpieczeństwa obywateli, jak również do ochrony przeciwpożarowej i przeciw­ powodziowej, co wiąże się z  wyposażeniem i  utrzymaniem gminnego maga­

zynu przeciwpowodziowego35. W tym celu jednostki samorządu terytorialnego

mogą ze sobą współpracować36. Rada gminy jest uprawniona w tym zakresie

do uchwalania budżetu wraz z podziałem wydatków na poszczególne działania, uchwalania studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzen­ nego gminy oraz miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. W ten sposób rada kształtuje politykę przestrzenną gminy, czego przejawem jest przeznaczanie części terenów na potrzeby związane z zagwarantowaniem bez­ pieczeństwa publicznego (np. zakaz zabudowy na terenach polderów zalewo­ wych). Omawiany organ gminy uprawniony jest także do uchwalania progra­ mów gospodarczych oraz dokumentów strategicznych i operacyjnych, które są niezbędne dla ochrony zdrowia lub życia obywateli bądź dla zapewnienia po­ rządku, spokoju i bezpieczeństwa publicznego37, w tym planów reagowania kry­ zysowego. Zarówno rada gminy, jak i rada powiatu posiadają kompetencje m.in. do przyjmowania rocznych sprawozdań komendantów Policji z ich działalności, a także informacji o stanie bezpieczeństwa oraz porządku publicznego. Organy te mogą też w drodze uchwały okreś lić kluczowe dla wspólnoty samorządowej zagrożenia38.

Również wójt/burmistrz/prezydent miasta posiada uprawnienia w  zakresie zapewnienia bezpieczeństwa oraz porządku publicznego. Opracowuje on plan operacyjny ochrony przed powodzią, posiada uprawnienia do ogłaszanie oraz

33 Art. 38a Ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (Dz.U. z 1998 r. Nr 91, poz. 578 z późn. zm.).

34 D. Mikołajczyk, Zarządzanie bezpieczeństwem publicznym, [w:] Zarządzanie w jednostkach samorządu terytorialnego. Wybrane zagadnienia i obszary działania, red. D. Stawasz, D. Si-kora-Fernandez, Placet, Warszawa 2013, s. 238.

35 Art. 7 pkt 14 Ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz.U. z 1990 r. Nr 16, poz. 95 z późn. zm.).

36 Art. 10 Ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz.U. z 1990 r. Nr 16, poz. 95 z późn. zm.).

37 Art. 40 ust. 3 Ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz.U. z 1990 r. Nr 16, poz. 95 z późn. zm.).

odwoływania pogotowia i  alarmu przeciwpowodziowego39. Może zarządzić ewakuację z obszarów bezpośrednio zagrożonych, o ile w inny sposób nie da

się uniknąć bezpośredniego zagrożenia dla życia bądź mienia ludzi40. Organ

wykonawczy gminy posiada uprawnienia do wydawania w nagłych wypadkach przepisów porządkowych41, w tym m.in. w razie bezpośredniego zagrożenia bez­ pieczeństwa publicznego na obszarze gminy. Wójt (burmistrz, prezydent miasta) koordynuje też funkcjonowanie Krajowego Systemu Ratowniczo­Gaśniczego na obszarze gminy42.

Organ wykonawczy gminy powołuje gminny zespół zarządzania kryzysowe­ go, który pełni całodobowy dyżur w celu zapewnienia przepływu informacji na potrzeby zarządzania kryzysowego, nadzorowania funkcjonowania systemu alar­ mowania i  wczesnego ostrzegania ludności, a  także współpracy z  podmiotami prowadzącymi akcje ratownicze, poszukiwawcze czy humanitarne. Do realizacji tych zadań wójt (burmistrz, prezydent miasta) może tworzyć gminne (miejskie) centra zarządzania kryzysowego43.

Możliwa jest również partycypacja jednostek samorządu terytorialnego w po­ krywaniu wydatków inwestycyjnych, modernizacyjnych lub remontowych, wy­ datków ponoszonych na utrzymanie i funkcjonowanie jednostek organizacyjnych Policji oraz zakup koniecznych towarów i  usług44. Analogiczne zapisy dotyczą funkcjonowania jednostek Państwowej Straży Pożarnej45.

2.1.2. Wyspecjalizowane instytucje administracji