Jako pozytywny skutek odejścia Jezusa przedstawiona jest obietnica Parakleta. Termin para,klhtoj znajduje się tylko w mowach

po-żegnalnych i odnosi się do Ducha Świętego – poza jedynym tekstem 1 J 2,1 odnoszącym się do Jezusa. Wciąż nie jest do końca jasne znaczenie tego terminu oraz funkcja, którą pełni postać nazywana tym terminem. Dokład-niejszą analizą tego zagadnienia zajmiemy się przy egzegezie ostatniej mowy o Paraklecie (16,n). Teraz skupimy się wyłącznie na znaczeniu, które po-siada w aktualnym wersecie. Naśladując nowoczesne przekłady nie będzie-my tłumaczyli tego terminu greckiego, a posłużybędzie-my się jedynie jego tran- skrypcją.

W badanym wierszu Jezus jest przedstawiony jako ten, który będzie prosił Ojca (evrwth,sw to.n pate,ra). Jednym z dzieł Jezusa (por. 14,13-14) w okresie popaschalnym (zob. czas przyszły evrwth,sw) jest zanoszenie próśb do Ojca. Na to skierowana jest cała nadzieja ucznia (zob. 1 J 2,1, rów-nież Rz ,34; Hbr 7,25). Jezus wstawia się za uczniami, bo oni poprzez wiarę, miłość i wierność nauce wykazali swoją przynależność do Jezusa i do Ojca (17,9-11.20). Jezus właśnie w ten sposób sam jest Parakletem (zob. 1 J 2,1), co zostało w doniosły sposób przedstawione już w 14,13-14³⁵². Jezus jako Ofiara ekspiacyjna (i`lasmo,j – 1 J 2,1) w ten najbardziej doskonały sposób sam jest prośbą zanoszoną za człowieka do Ojca. Gwarancją wysłuchania prośby jest więc sama osoba Jezusa.

Na prośbę Syna Ojciec da (dw,sei) uczniom Parakleta. Czasownik di,dwmi jest w Nowym Testamencie często używany w znaczeniu „posłanie Ducha Świętego”, co odzwierciedla się również w nazywaniu Ducha rzeczownikiem

350 „His comandments are not simply moral precepts: they involve a whole way of life in loving union with him”. Zob. R.E. Brown, The Gospel according to John, vol. 2, s. 63.

351 C.K.Barrett, The Gospel According to St. John, s. 461.

352 J. Becker, Die Abschiedsreden Jesu im Johannesevangelium, s. 225.

h` dwre,a (dar – Dz 2,3; ,20; 10,45, 11,17)³⁵³. Czasownik ten, określający czynność przekazywania Parakleta w 3,16, odnosił się do Syna, którego Oj-ciec dał światu. Inny przymiot (a;lloj) dotyczący Parakleta sugeruje, iż Jezus sam jest Parakletem dla swoich uczniów, co zresztą explicité wyrażone jest w 1 J 2,1. To pośrednie utożsamienie z Jezusem powinno podkreślić para-lele (funkcjonalne) pomiędzy Jezusem i Jego autentycznym reprezentantem i kontynuatorem w sytuacji popaschalnej wspólnoty Janowej.

Spójnik i[na wskazuje na znaczenie i cel posłania Parakleta. Paraklet ma być z uczniami (meqV u`mw/n eivj to.n aivw/na h=|). Jego podstawowym zadaniem jest więc być obecnym we wspólnocie uczniów. Być obecnym w nieobecno-ści Jezusa. Obiecany Duch ma na ziemi zastąpić Jezusa w jego funkcji bycia z uczniami. Obietnica Emanuela (Bóg z nami – Iz 7,14), będzie kontynuo-wana za sprawą Parakleta³⁵⁴. W takim właśnie znaczeniu należy odczytywać i rozumieć postać Parakleta bez zawężania się do mniej lub bardziej praw-dopodobnych znaczeń jego zagadkowego imienia. Stosowana przez autora Ewangelii składnia meta, z genetiwem, według H. Witczyka³⁵⁵ implikuje ideę opieki, pomocy we wszelkiej potrzebie. Paraklet zatem będzie opiekował się uczniami i wspierał ich we wszelkim działaniu.

Wiersz 17: Wiersz ten precyzuje istotę postaci Parakleta poprzez iden-tyfikację z wyrażeniem apozycjonalnym to. pneu/ma th/j avlhqei,aj i poprzez antytetyczny kontrast pomiędzy światem (o` ko,smoj) a wspólnotą (u`mei/j).

W tym kontraście opisana jest radykalna niezdolność świata do przyjęcia daru Parakleta (ouv du,natai labei/n), a z drugiej strony świadomość poznania (ginw,skete) przewyższającego optykę świata.

Nazwanie Parakleta to. pneu/ma th/j avlhqei,aj odkrywa istotę tej posta-ci. Wyrażeniu temu bliskie jest tło mądrościowe. Jego odpowiedniki można znaleźć w literaturze międzytestamentalnej (Jub 25,14, TestJud 20,1) i w pis-mach z Qumran (1QS 3,13-4,26). Wydaje się, iż wyrażenie to. pneu/ma th/j avlhqei,aj zaczerpnięte może być właśnie z tradycji międzytestamentalnej, głównie w znaczeniu rozumienia prawdy jako przestrzegania Prawa, wier-ności Bożemu Objawieniu. Należy jednak wskazać na modyfikacje, którym to wyrażenie uległo. Już nie odnosi się do Prawa jako centrum Bożego Ob-jawienia, lecz do Objawienia przychodzącego razem z Jezusem (zob. 1,17).

W ten sposób Paraklet jest Duchem Jezusowego Objawienia³⁵⁶; Duch prze-kazuje prawdę, komunikuje objawienie³⁵⁷ dokonane w Jezusie i przez Jezu-sa.

353 R.E. Brown, The Gospel according to John, vol. 2, s. 63.

354 Por. tamże, s. 644.

355 Por. H. Witczyk, Paraklet Duchem Nowego Przymierza (J 14,15-17), s. 5.

356 Por. I. de la Potterie, La Vérité dans Saint Jean I, s. 274.

357 „The Spirit of Truth. In Johannine thought the genitive is objective: the Spirit com-municates truth (see xvi 13)”. R.E. Brown, The Gospel according to John, vol. 2, s. 639.

Paralelizm antytetyczny w drugiej części wiersza rozdziela wyraźnie świat i uczniów. Rzeczownik o` ko,smoj, który w Czwartej Ewangelii ma zna-czenie poliwalentne, w tym wierszu jest nosicielem konotacji nader negatyw-nych. Czasownik modalny du,natai poniekąd dyskwalifikuje świat, można by powiedzieć, iż w sensie ontologicznym – jakby wskazywał na niezdolność wpisaną w naturę świata. Niezdolność świata jest jednak bardziej złożona.

Jej przyczyna wprowadzona jest spójnikiem o[ti. Świat nie może przyjąć Du-cha, ponieważ się w Niego nie wpatruje (ouv qewrei/) i nie poznaje Go (ouvde.

ginw,skei). Czasownik qewre,w wskazuje na koncentrację na Duchu Świętym.

Człowiek nie może przyjąć Ducha, jeżeli jest obojętny wobec jego działań.

Analizowany przez nas antytetyczny paralelizm jest zaskakujący, asy-metryczny. Czytelnik mógłby oczekiwać zdania: „Wy Go znacie i dlatego Go możecie przyjąć”. Zaś podmiotem drugiej części zdania nie są uczniowie lecz Duch, który razem z nimi będzie przebywać i w nich będzie (parV u`mi/n me,nei kai. evn u`mi/n e;stai). Duch jest dostrzegalny i poznawalny tylko, gdy jest obecny. Nie można o Nim dywagować, jeżeli się nie doświadczyło Jego obecności. Tylko Duch obecny w uczniach komunikuje zdolność poznania przewyższającego możliwości świata.

Angielski uczony Morgan-Wynne^35 wskazuje na użycie różnych czasów w tym zdaniu – me,nei (teraźniejszy)³⁵⁹ oraz e;stai (przyszły). Jego zdaniem parV u`mi/n me,nei oznacza sytuacje przedpaschalną, zaś evn u`mi/n e;stai na sy-tuację popaschalną. W ten sposób bardzo wyraźnie widać kontynuację obec-ności Jezusa i Ducha. Jezus przebywający wśród uczniów (parV u`mi/n) był tą przedpaschalną obecnością Ducha wśród uczniów. Duch Prawdy przebywa-jący w uczniach (evn u`mi/n), przenikaprzebywa-jący ich duszę, ich wnętrze, kontynuuje w swej obecności Jezusa.

Wiersz 18: Jezus zapewnia uczniów, że nie zostawi ich sierotami. Wy-powiedź ta doskonale wpisuje się w atmosferę mów pożegnalnych. Stosując czas przyszły avfh,sw Jezus mówi o wydarzeniu nadchodzącym, którym jest Pascha. Przymiotnik ovrfano,j znaczy przede wszystkim „być oddzielonym od rodziców”, zasadniczo z powodu ich śmierci. Posiada również znaczenie bycia odseparowanym od bliskiego człowieka, przyjaciela, od jego pomocy, utratę jego obecności.

Pociecha, iż uczniowie nie będą samotni, harmonizuje z wypowiedzią poprzedniego wiersza, w którym jest mowa o Paraklecie, który będzie

prze-35 Zob. J.E. Morgan-Wynne, A Note on John 14,17b, BZ 23 (1979), s. 93-96. Rudolf Schnackenburg (Das Johannesevangelium, Bd. 3, s. 6) rozumie tę konstrukcję jako „einheit-liche Sprachfigur in ihrer Siispitze erfaßt werden: Beistand und Kraft des Geistes kommen aus seiner bleibenden Anwesenheit bei und in den Jüngern”.

359 Ojciec Raymond E. Brown (The Gospel according to John, vol. 2, s. 639) próbuje wytłumaczyć to napięcie pomiędzy zastosowanymi czasami poprzez rozumienie czasu te-raźniejszego czasownika me,nei jako proleptycznego. Por. również F. Blass, A. Debrunner, A Greek Grammar of The New Testament, § 323.

bywał razem z uczniami na wieki. Jednak w wierszu 1b jest pokazany jesz-cze inny powód, dla którego ujesz-czeń Jezusa nie może mówić o samotności.

Jezus przychodzi (e;rcomai). Czasownik ten oznacza przyjście Jezusa na świat (por. np. 1,11; 3.19). Znamienne jest, iż w scenie powołania uczniów Jezus często jest ukazany jako przychodzący (1,27.29.30). Apostołowie już od po-czątku mieli możliwość doświadczyć Jezusa jako Tego, który wkracza w ich życie.

Zaskakujący jest czas teraźniejszy czasownika e;rcomai, tym bardziej, iż w pierwszej części wiersza znajduje się czasownik w czasie teraźniejszym.

Ten właśnie fakt może wpływać na traktowanie czasu praesens jako prolep-tycznego.

Konstrukcja pro.j u`ma/j wskazuje na kierunek ruchu, chodzi więc o ruch dynamiczny, o nieustanne zbliżanie się Jezusa do uczniów. Uczeń może do-świadczyć intensyfikującej się obecności Jezusa, dokonującej się poprzez róż-nego rodzaju wydarzenia – przyjście Parakleta, objawienie się Jezusa.

Wiersz 19: Jezus w tym wierszu wskazuje na moment przełomowy w historii zbawienia – na swoją śmierć. Konstrukcja e;ti mikro,n w Czwartej Ewangelii oznacza czas zbliżającego się zakończenia ziemskiej działalności Jezusa, niezależnie od tego, jak długi jest ten czas. Jeszcze chwila i Jezus po-wróci do Tego, który Go posłał (7,33), Światło już nie będzie obecne wśród ludzi (12,35), Jezus już nie będzie obecny w sposób fizyczny (13,33).

Moment ten jest bolesny, bowiem oznacza kres ziemskiej obecności Je-zusa. W 13,33.36-3 słowa te były dla uczniów powodem smutku. W tym wierszu jednak nie ma mowy o stracie dla uczniów. To świat (o` ko,smoj) nie będzie Jezusa już nigdy (ouvke,ti) oglądał (qewrei/). Dla świata zamknię-cie Jezusowej działalności oznacza, iż nie będzie on mógł patrzeć na Jezusa w sposób cielesny, słuchać Jego słów, przeżywać Jego obecność³⁶⁰. Ci ucznio-wie, którzy wierzą w Jezusa (14,1.11.12), którzy Go kochają i przestrzegają Jego przykazań (w. 15), mogą Go oglądać, mogą się w Niego wpatrywać.

Moment Jezusowej śmierci jest więc „linią demarkacyjną” w historii zbawienia, oddzielającą świat od uczniów. Żeby być uczniem, człowiek musi w wierze, miłości i przestrzeganiu Jezusowych przykazań kontemplować Mi-strza, jeśli nie, zostanie wchłonięty przez świat. Obietnica dana uczniom, iż będą oglądali Jezusa, współbrzmi ze słowami Jezusa do Piotra, iż chociaż teraz on nie może pójść za Jezusem, to jednak później pójdzie (13,35). Żydzi, którzy odrzucili Jezusa, w odróżnieniu od Piotra i uczniów, nie będą mogli pójść za Jezusem. Niewątpliwie słowa te odbijają doświadczenie wspólnoty popaschalnej³⁶¹.

360 „Der Tod ist in der Tat für die »Welt« und ihre Betrachtungsweise der endgültige Schluss; für sie gibt es darüber hinaus nichts mehr”. J. Blank, Das Evangelium nach Jo-hannes, Düsseldorf, Band II, ²196, s. 111.

361 Zob. F.J. Moloney, Glory not Dishonor, s. 44.

Odejście Jezusa, Jego śmierć, prowadziła jednak do życia. Ostatnia część 19 wiersza fakt, iż Jezus żyje, przedstawia jako źródło kontemplacji dla ucz-niów³⁶². Słowa Jezusa evgw. zw/ są „der knappste Ausdruck zur Bezeichnung der urchristlichen Ostererfahrung”³⁶³. Jezus zwyciężający śmierć pozostaje obecny z uczniami. Wyrażają to w doniosły sposób słowa zmartwychwstałe-go Jezusa zapisane w ostatnim wierszu Ewangelii według Mateusza: „A oto, Ja jestem z wami przez wszystkie dni, aż do skończenia świata” (Mt 2,20).

Uczniowie będą więc mogli kontemplować Jezusa żywego.

Ta obietnica rozwija się – kai. u`mei/j zh,sete. Christian Dietzfelbinger słusznie rozpatruje składnię tego zdania. Spójnik kai. pojmuje jako finalny³⁶⁴. Jezus żyje, żeby i uczniowie mieli życie. Wyraża to istotę Czwartej Ewan-gelii (zob. 20,31; 3,16). Jezus jako posiadający życie (5,26;6,35.63.6) włącza uczniów do swojej wielkanocnej egzystencji. Uczniowie będą żyli w nowym wymiarze życia, które jest wieczne (11,26), i które pozwala im, żeby widzieli Jezusa (w. 19b), żeby przyjęli Ducha (w. 17) i żeby Jezus z nimi nadal prze-bywał (w. 1).

Wiersz 20: Wiersz formalnie i treściowo paralelny jest do wiersza