Wiersz ten znajduje się w pewnej antytetycznej relacji do wiersza poprzedniego. Zarazem tłumaczy, dlaczego świat nie może być

adre-satem objawienia się Jezusa^35. Świat Go nie kocha (o` mh. avgapw/n me) i nie przestrzega Jego słów (tou.j lo,gouj mou ouv threi/). W tym miejscu zda-nia kończy się antyteza odnosząca się do poprzedniego wiersza. Wiersz 24 nie wylicza konsekwencji dla świata, te wyraźnie wynikają z poprzednich wierszy.

32 Zob. F.J. Moloney, Glory not Dishonor, s. 45-46.

33 Co prawda nie ma explicite słów o Jezusie i Ojcu, jednak wynika to jasno z kon-tekstu.

34 Zob. A. Dettwiler, Die Gegenwart des Erhöhten, s. 201.

35 „V. 24 gibt dem bisher leer gebliebenen Begriff »Kosmos« (v. 17.22) endlich seine Füllung. Kosmos ist überall dort, wo Jesus nicht geliebt, wo also sein Wort nicht gehalten, wo er nicht als der vom Vater Gesendete verstanden wird”. Ch. Dietzfelbinger, Der Abschied des Kommenden, s. 61.

Jezus w drugiej części wiersza zwraca się do apostołów (avkou,ete). Wy-powiada znaną czytelnikowi myśl (zob. zwł. 7,2,14,10), iż słowa, które On głosi, są właśnie słowami Ojca (ouvk e;stin evmo.j avlla. tou/ pe,myanto,j me patro,j).

Jezus nazywa Ojca: „Ten, który mnie posłał”. Określenie o` pe,mya,j me (lub w dopełniaczu tou/ pe,myanto,j me) jest formułą charakterystyczną dla Czwartej Ewangelii, oznaczającą Ojca jako posyłającego Jezusa^36. Formuła mówi, że źródłem misji Jezusa jest Ojciec i wskazuje na Boskie pochodzenie Jezusa^37. W tym wierszu nauka, którą On głosi, ma pochodzenie Boskie.

Jezus podkreśla Boski autorytet objawienia.

Z tego faktu wynikają konsekwencje tak dla świata, jak również dla uczniów. Jeśli świat odrzuca naukę Jezusa, to odrzuca również naukę Ojca i nawet samego Ojca, dlatego świat nie może przyjąć Parakleta (w. 17), nie widzi Go i nie pozna Go. Dlatego nie może przyjąć objawienia się Jezusa (w. 22). Dla uczniów natomiast skutki będą pozytywne. Ponieważ są wier-ni nauce, której słuchają (avkou,ete), która pochodzi od Boga, sami staną się przybytkiem Boga (zob. w. 23).

Wiersz 25: Formuła tau/ta lela,lhka u`mi/n, która szczególnie często będzie pojawiała się w następnych rozdziałach (15,11; 16,1.4.6.25.33) jako wskaźnik zakończenia Mowy^3, ma w tym wierszu jednak inną funkcję.

Wskazuje na naukę (zob. o` lo,goj w w. 24), którą Jezus głosił uczniom^39. Czasownik lale ,w w Czwartej Ewangelii ma znaczenie religijne i służy do wyrażenia, że Jezusowa nauka jest objawionym słowem Bożym³⁹⁰.

Jezus przepowiadał naukę, przebywając wśród uczniów (parV u`mi/n me,nwn). Słowa te odnoszą się do wiersza 17 i wyjaśniają, iż właśnie Jezus podczas swojej ziemskiej działalności był Duchem Prawdy, przebywającym wśród uczniów. Ten krótki wiersz ma zarazem ważne znaczenie teologicz-ne. Jezusowa ziemska działalność kończy się, a to oznacza wielką zmianę w egzystencji ucznia. Wiersz wskazuje na przejście do popaschalnego czasu Ducha Parakleta.

Wiersz 26: W wierszu 26 wydać wyraźnie, iż Jezus mówi o czasach przyszłych – z perspektywy apostołów obecnych w wieczerniku. W wierszu 25 zostały użyte czasy perfectum (lela,lhka) oraz praesens (imiesłów me,nwn).

W omawianym wierszu czasowniki odnoszące się do Parakleta zastosowane

36 Zob. A. Kuśmirek, Posłanictwo Jezusa Chrystusa według Czwartej Ewangelii, War-szawa 2003, s. 2.

37 Tamże, s. 293-294.

3 W ten sposób rozpatruje jej funkcję w wierszu 25 Rudolf Schnackenburg (Das Jo-hannesevangelium, Bd. 3, s. 94)

39 Zob. R. Bultmann, Das Evangelium nach Johannes, s. 44.

390 Gryglewicz F., Słowo Boże i jego słuchanie, w: Egzegeza Ewangelii św. Jana. Kluczo-we teksty i tematy teologiczne, red. F. Gryglewicz, Lublin 1992², s. 214 -215.

są w czasie przyszłym (pe,myei, dida,xei, u`pomnh,sei), natomiast głoszenie Jezu-sowe w czasie przeszłym (ei=pon).

Parakleta pośle (pe,myei) Ojciec. Czasownik ten w Czwartej Ewangelii odnosi się przede wszystkim do misji Jezusa (zob. np. 14,24). Duch Święty zatem, tak samo jak Jezus w czasie przedpaschalnym, będzie posłany przez miłującego Ojca w imieniu Jezusa (evn tw/|| ovno,mati, mou)³⁹¹. Zwrot evn tw/||

ovno,mati, według A. Jankowskiego³⁹², ma trzy znaczenia:

a) na moją prośbę (por. J 16,23);

b) na rzecz mojej sprawy (por. J 12,13; Ps 11[117], 26; Mt 7,22);

c) zamiast mnie, czyli z powagą równą mojej (por. J 17,12; Mk 13,6).

W tym wyrażeniu zawarte jest znaczenie łączności z Jezusem i Jego misją. Boska osoba Parakleta (zob. zaimek evkei/noj) będzie więc dana jako Dar³⁹³ przez Ojca, żeby kontynuowała posłannictwo Jezusa.

Zadanie Parakleta określone jest przy pomocy dwu czasowników: dida,xei i u`pomnh,sei. Paraklet jest tym, który będzie uczył uczniów Jezusa (u`ma/j).

Działalność ta jest przedłużeniem objawicielskiej działalności Jezusa, która została zainicjowana przez Ojca i w Nim ma swe źródło. Jezus mówił, uczył świat tego, co usłyszał od Ojca (zob. ,26), czego Go Ojciec nauczył (kaqw.j evdi,daxe,n me o` path.r tau/ta lalw/– ,2). Paraklet staje się częścią „łańcucha”

Objawienia³⁹⁴. Duch Święty kontynuuje Objawienie Jezusa pogłębiając to, co sam Jezus mówił (pa,nta a] ei=pon u`mi/n), czego sam Jezus uczył (por. 7,16)³⁹⁵. Paraklet „przywraca” naukę nieobecnego już w sposób cielesny Jezusa. Na-ukę, którą Jezus przyniósł człowiekowi, Duch podejmuje, podaje i naucza, wprowadza ją w serce i umysł ucznia. Oświeca człowieka, aby mógł przyjąć tę naukę, zrozumieć ją, doświadczyć jej i w ten sposób doświadczyć samego Chrystusa, a w Nim Ojca. Duch jest Nauczycielem, w którym uczeń ogląda tajemnicę Chrystusa, tajemnicę Ojca³⁹⁶.

391 „Joh betrachtet die Sendung des Geistes in gewisser Weise als Fortsetzung der Sen-dung des Sohnes”. R. Schnackenburg, Das Johannesevangelium, Bd. 3, s. 95.

392 Zob. A. Jankowski, Duch Święty dokonawcą Zbawienia: Nowy Testament o posłan-nictwie eschatologicznym Ducha Świętego, Kraków 2003, s.103.

393 „Der von God gesante Geist-Paraklet ist eine exklusive Gabe Gottes, die nicht der Verfügungsgewalt der Gemeinde untersteht. Das Verhältnis des Menssehen zu dieser Gabe Gottes ist nicht dasjenige besitzender Verfugung, sondern dasjenige rezeptiver Anteilhabe”.

A. Dettwiler, Die Gegenwart des Erhöhten, s. 204.

394 „Abbiamo così la catena completa dei tradenti, dei maestri: il il primo è Dio Padre;

il secondo è il suo Figlo Gesù Cristo, infine si presenta come maestro il Paraclito mandato dal Padre su preghiera di Gesù e nel nome di Gesù. Dallo Spirito a Gesù al Padre, che è il principio primo e il contenuto fondamentale di ogni didaché, di ogni didaskein, di ogni didaskalos. Il Padre è la arche prima, Gesù è relativo al Padre, lo Spirito è relativo a Gesù”.

G. Ferraro, Il Paraclito, Cristo, Il Padre nel Quarto Vangelo, Vaticano 1996, s. 64-65.

395 Zob. R. Schnackenburg, Das Johannesevangelium, Bd. 3, s. 95.

396 Zob. G. Ferraro, Il Paraclito, Cristo, Il Padre nel Quarto Vangelo, s. 64.

Czynność nauczania, którą podejmuje Paraklet, dookreślona została w dalszej części zdania czasownikiem przypomni (u`pomnh,sei)³⁹⁷. Przypo-mnienie – pamięć – jest bardzo ważnym działaniem w procesie Objawienia, ma ono charakter historyczny. „Przypomnienie” przeszłości w biblijnym ro-zumieniu nie znaczy pomocy dla zawodnej pamięci, lecz jest odnową, aktu-alizacją. Pamięć wzbudzana poprzez modlitwę, liturgię i kult odnajdywała w nich coś w rodzaju źródeł stałej nowości. W ten sposób pogłębiano rozu-mienie zbawczej działalności Boga^39, która nie przestaje być tajemnicą.

Teksty Czwartej Ewangelii (2,22; 12,16) przedstawiają nam właśnie ta-kiego rodzaju działanie Ducha Świętego po zmartwychwstaniu Jezusa. Dzię-ki światłu Ducha uczniowie dochodzą do pogłębionego, mesjańsDzię-kiego sen-su zdarzeń z życia Jezusa, przedtem tylko powierzchownie dostrzeżonych.

Zatem ta obietnica dotycząca Ducha Parakleta obejmuje szereg czynności – uobecnia na nowo słowa Jezusa Chrystusa, tłumaczy ich głębię i wreszcie ułatwia doświadczalne przeżywanie prawdy w całej jej głębi³⁹⁹.

Działalność Ducha łączy współczesność popaschalnego Kościoła z prze-szłością ziemskiego Jezusa. Duch jest gwarantem tego, że osoba i historia Jezusa nie zatracą się w coraz bardziej oddalającej się przeszłości, lecz zo-staną na zawsze teraźniejszością Kościoła. Dzięki mocy Ducha uczeń może doświadczać Objawienia Jezusa hic et nunc⁴⁰⁰.

Działalność Parakleta dotyczy wszystkiego, co Jezus powiedział (dida,xei pa,nta kai. u`pomnh,sei u`ma/j pa,nta a] ei=pon u`mi/n – podkreślił B.K.). Akcent spoczywa na dwa razy powtórzonym pa ,nta, co wskazuje, iż uczeń dzięki Duchowi nawet w nieobecności Mistrza nie utraci niczego ze skarbu Ob-jawienia oraz że światło Parakleta będzie udzielało takiej pomocy, która umożliwi pełne rozumienie Prawdy⁴⁰¹.

Takiego rodzaju działanie Ducha Świętego jest ważnym kluczem her-meneutycznym do zrozumienia Czwartej Ewangelii, która powstała w świa-domości, iż Duch jest obecny i działa, uczy i przypomina, o czym Jezus z Nazaretu powiedział i co uczynił. Mowy pożegnalne należy zatem rozu-mieć nie tylko jako prostą medytację autora, lecz jako autentyczną

aktu-397 Szerzej na ten temat por. A. Jankowski, Jedno z doniosłych zadań Ducha Parakleta – „przypominać”, Anamnesis 15 (1997/199), s. 37-39.

39 Por. B. S. Childs, Memory and Tradition, London 1962, s. 74-0. Por. również:

G. Ferraro, Il Paraclito, Cristo, Il Padre nel Quarto Vangelo, s. 65.

399 Zob. A. Jankowski, Duch Święty dokonawcą Zbawienia, s. 103-104. Zob również:

Tenże, Duch Święty w Nowym Testamencie, Kraków 199, s. 59.

400 Zob. T. Onuki, Gemeinde und Welt in Johannesevangelium, Neukirchen–Vlyn 194, s. 72-2.

401 Zob. A. Jankowski, Duch Święty dokonawcą Zbawienia, s. 104.

alizację nauczania Jezusa, jako pogłębienie i rozwinięcie Prawdy wcielonej w Jezusie Chrystusie dzięki mocy Ducha Parakleta⁴⁰².

Wiersz 27ab: Wiersz 27 ma trzy podstawowe części. Pierwszą jest ta, która mówi o darze pokoju, który Jezus daje uczniom. W drugiej części wiersza pokazane jest, iż pokój Jezusa odróżnia uczniów od świata, podobnie jak i poprzednie dary Jezusa (Jego obecność, dar Parakleta). Trzecia część wiersza (27c) stanowi swoistą inkluzję z wierszem 1 i wprowadza konkluzję pierwszej Mowy pożegnalnej.

Żegnając się z uczniami Jezus daje (avfi,hmi, di,dwmi) im dar pokoju.

W tle terminu eivrh,nh znajduje się cała gama znaczeniowa starotestamental-nego, żydowskiego pojmowania pokoju. W gatunku literackim mowy pożeg-nalnej jako jeden z wtórnych motywów literackich znajduje się pozdrowienie pokoju⁴⁰³.

Jest to pokój Jezusa (eivrh,nhn th.n evmh.n), ponieważ jest Jego darem, określonym poprzez Jego osobę⁴⁰⁴. Obecność Jezusa jest źródłem pokoju.

Logiczną konsekwencją utraty obecności Mistrza jest utrata pokoju. Donio-sły jest w tym kontekście fakt, że Jezus zostawia uczniom dar pokoju.

Pokój jest owocem Paschy, kochającej bliskości Ojca w Jezusie (por.

w. 1-24) za pośrednictwem Ducha Świętego (por. w. 16.26)⁴⁰⁵. To, co jest w tym wierszu opisane w sposób dyskursywny, potwierdzone zostaje w roz-dziale 20 w sposób narracyjny. Zmartwychwstały Jezus przynosi uczniom dar pokoju razem z darem Ducha (zob. 20,19.21.26)⁴⁰⁶. Jezus w ten sposób wypełnia starotestamentowe oczekiwania eschatologicznego pokoju. On jest oczekiwanym Księciem Pokoju (zob. Iz 9,6; por. również Zach 9,10⁴⁰⁷), który przynosi zapowiedziane nowe Przymierze pokoju (zob. Ez 37,26: „I zawrę z nimi przymierze pokoju”.).

Pokój Jezusa jest inny (ouv kaqw,j) niż pokój świata. Ko,smoj stanowi sferę całkowicie różniącą się od tej „przestrzeni”, którą dla uczniów stanowi

402 Zob. M. Hasitschka, Die Parakletworte im Johannesevangelium, SNTU 1, s. 111.

403 Martin Winter (Das Vermächtnis Jesu und die Abschiedsworte der Väter, s. 26-269) wskazuje na przykład na Rdz 44,17; Wj 4,1; 1 Sam 1,17; 2 Krl 5,19; Lk ,4.

404 Zob. R. Schnackenburg, Das Johannesevangelium, Bd. 3, s. 96.

405 Zob. A. Dettwiler, Die Gegenwart des Erhöhten, s. 209. Por. również: J. Becker, Das Evangelium nach Johannes: 2. Bd., s. 569.

406 Thomas L. Brodie (The Gospel According to John, s. 469) o darze pokoju pisze: „it is a peace which is Spirit-related”. Cyryl Aleksandryjski utożsamia dar pokoju z darem Ducha.

(PG 74,305). Por. krytyczne odniesienie się do tej interpretacji: R. Schnackenburg, Das Jo-hannesevangelium, Bd. 3, s. 96-97. Por. także: R.E. Brown, The Gospel according to John, vol. 2, s. 653. „his exegesis is wrong, but it is closer to the truth than many of the modem oratorical distortions of this verse, for it recognizes correctly hat the peace of Jesus is a gift that pertains to man’s salvation”.

407 Co do idei Mesjasza przynoszącego pokój por. również Ag 2,9; Dz 10,36; Rz 14,17.

Jezus. Świat niezdolny przyjąć Ducha, niezdolny do kontemplacji oraz po-znania Ducha, niezdolny do kontemplacji Jezusa, dyskwalifikujący się jako adresat procesu Objawienia, nie może zaproponować uczniom takiego poko-ju, który możnaby porównać (ouv kaqw,j) z pokojem Jezusa^40.

Chrześcijanie żyli w tym czasie w epoce Pax Romana, kiedy Rzymia-nie świętowali pokój, uzyskany w sposób polityczny, wojskowy. Taki rodzaj pokoju jest jednak ulotny i iluzoryczny. Prawdziwy pokój jest darem zbawie-nia, owocem Ofiary Jezusa (zob. 16,33). Uczeń Jezusa, który jest adresatem pokoju (u`mi/n), powinien być znakiem Chrystusowego pokoju na świecie⁴⁰⁹.

3.5. Uczeń w wierze i miłości raduje się, że miłujący Syn pełni przykazanie Ojca (J 14,27c-31)

Wiersz 27c: Ta część wiersza stanowi inkluzję z wierszem 1 i zarazem rozpoczyna ostatnią część 14 rozdziału. Wiersze 27c-31 są pewnego rodzaju rekapitulacją poprzedniego tekstu i podejmują już omówione tematy – odej-ście i przyjodej-ście Jezusa (w. 2b), miłość do Jezusa (w. 2c), temat wiary (w. 29 – stanowiący inkluzję z w. 1)⁴¹⁰. Z drugiej zaś strony, zgodnie z Janowym zwyczajem pogłębiania tematów, pojawiają się nowe motywy teologiczne, między innymi radość z odejścia Jezusa (w. 2d) oraz motyw Jezusowego wszystko-ogarniającego poznania (w. 29f).

Wezwanie Jezusa skierowane do uczniów, aby się nie trwożyli (mh.

tarasse,sqw u`mw/n h` kardi,a) jest dosłownym powtórzeniem wiersza 1, jed-nakże poszerzonym o wyraz mhde. deilia,tw. Czasownik deilia,tw (hapax lego-menon w Nowym Testamencie) mieści się w polu semantycznym strachu⁴¹¹. Dodanie tego czasownika wzmacnia wezwanie znane z wiersza 1. Po tym wszystkim, co Jezus powiedział o wspólnocie uczniów z Jezusem i Ojcem, o miłości i pokoju, uczeń nie ma powodu, żeby się niepokoić. Z narracji Czwartej Ewangelii jednak czytelnik wie, że strach uczniów (fo,boj) w praw-dziwy pokój zamienił dopiero zmartwychwstały Jezus (zob. 20,19)⁴¹².

40 Zob. A. Dettwiler, Die Gegenwart des Erhöhten, s. 209: „Damit ist zugleich klar, dass die Welt diesen Frieden Christi nicht zu geben vermag (V27c); denn sie verweigert sich dieser durch Christus eröffneten Erfahrungsdimension transzendenten Heils (vgl. V17.22-24)”.

409 R. Schnackenburg, Das Johannesevangelium, Bd. 3, s. 97.

410 Zob. A. Dettwiler, Die Gegenwart des Erhöhten, s. 20.

411 Charles Barret (The Gospel According to St. John, s. 469) tłumaczy znaczenie tego czasownika jako: „Let it not play the coward”.

412 Por. R. Schnackenburg, Das Johannesevangelium, Bd. 3, s. 97.

Wiersz 28: Jezus wskazuje na swoje słowa (hvkou,sate) o odejściu (u`pa,gw) i powrocie (e;rcomai pro.j u`ma/j). Nie jest to tylko powtórzenie raz już powie-dzianego zdania (zob. w. 2-3.4-14.15.27ab), bowiem Jezus wprowadza nowy motyw – radość uczniów jako właściwą reakcję na odejście Jezusa. Użyty typ irrealitatis zdania warunkowego⁴¹³ oznacza, iż oba człony są niespełnio-ne. Oznacza to niedoskonałość miłości uczniów (eiv hvgapa/te, me)⁴¹⁴, która jest powodem niewłaściwej reakcji uczniów na odejście Jezusa – braku ra-dości (evca,rhte a'n).

Zdanie warunkowe, łączące miłość do Jezusa z radością uczniów, od-krywa, iż radość uczniów ma swój punkt odniesienia w osobie Jezusa⁴¹⁵. Potwierdza to następny tekst (zob. podwójne o[ti) przedstawiający przedmiot i uzasadnienie radości. Jezus objawia Ojca i prowadzi do Niego (poreu,omai pro.j to.n pate,ra). W drodze do Ojca wypełnia cel swojego życia, swoje-go posłania; kochając Ojca słucha jeswoje-go przykazania (zob. w. 31)⁴¹⁶. Miłość, która nie potrafi tego rozeznać i zaakceptować, nie jest prawdziwą miłością i nie prowadzi do radości, ale do smutku i trwogi⁴¹⁷. Uczeń, który jednak w miłości potrafi rozeznać, na czym polega cel Jezusowej drogi, dochodzi do radości, bo odkrywa, iż droga Jezusa prowadzi do zbawienia. Takiego rodza-ju radość jest więc radością eschatologiczną, radością z zbawienia^41.

Uzasadnienie „ponieważ Ojciec jest większy ode Mnie” (o[ti o` path.r mei,zwn mou, evstin), wyrwane z kontekstu stało się przedmiotem chrystolo-gicznych i trinitarnych debat w czasach patrystycznych⁴¹⁹. Dla zwolenników arianizmu zdanie to było argumentem za podporządkowaniem Syna Ojcu (subordynacja). Ojcowie Kościoła zwalczali taką naukę za pomocą argumen-tów dogmatycznych nie wywodzących się z interpretacji Pisma. Istniały za-sadniczo dwa rodzaje interpretacji tego problemu⁴²⁰: a) Wewnątrz-trynitarne

413 Zob. M. Zerwick, Biblical Greek illustrated by examples, § 314-319, odnośnie w. 2

zob. § 317.

414 „Tryb warunkowy nie piętnuje braku tej miłości u uczniów, ale zawiera jedynie jej przyganę co do niewłaściwego jej kierunku”. L. Stachowiak, Ewangelia według św. Jana, s. 321. W podobny sposób R.E. Brown, The Gospel according to John, vol. 2, s. 654. „The unreal condition, «If you loved me...», is meant not to deny that the disciples love him, but to indicate that their love is possessive instead of generous”.

415 „La Gioia dei discepoli è totalmente riferita a Gesù, è intrinsecamente relativa a Gesù”. G. Ferraro, La gioia di Cristo nel quarto vangelo, Brescia 19, s. 162.

416 Wiersz 31 według Gieseppe Ferrara (La gioia di Cristo nel quarto vangelo, s. 160-161) jest paralelny do w. 2 i w pewien sposób go wyjaśnia.

417 Zob. R.E. Brown, The Gospel according to John, vol. 2, s. 654.

41 Zob. R. Bultmann, Das Evangelium nach Johannes, s. 46-47.

419 Por. A. Segovia, El texto „Pater maior me est” (Jo 14,28) explicado par un polemista antimacedoniano, Revista Espanola de Teologia 1 (1941), s. 603-609.

420 Por. R. Schnackenburg, Das Johannesevangelium, Bd. 3, s. 9. R.E. Brown, The Gos-pel according to John, vol. 2, s. 654-655. A. Paciorek, Ewangelia według św. Jana, s. 170.