Sens tego wiersza jest w dużej mierze podobny do poprzed- poprzed-niego wiersza, słowa są praktycznie te same, lecz wypowiedziane z

naci-skiem, w formie imperatywu. Jezus nie wyraża już swojego zdziwienia z bra-ku rozumienia i wiary Filipa, ale zwraca się do wszystkich swoich uczniów, którym adresuje swoje przykazanie pisteu,ete, moi.

316 R. Schnackenburg, Das Johannesevangelium, Bd. 3, s. 7.

317 Zob. K. Scholtissek, In Ihm sein und Bleiben, s. 217-21.

31 „... weil jede Analogie versagt”. R. Schnackenburg, Das Johannesevangelium, Bd. 3, s. 7. W podobny sposób pisze G.R. Beasley-Murray, John, s. 253-254: „The reality is greater than human language can express”.

319 Zob. K. Scholtissek, In Ihm sein und Bleiben, s. 255.

320 Tamże, s. 256.

321 Por. R. Schnackenburg, Das Johannesevangelium, Bd. 3, s. 7.

322 Rudolf Bultmann (R. Bultmann, Das Evangelium nach Johannes, s. 471) kładąc w swoim komentarzu nacisk na objawienie w słowie, utożsamia dzieła z słowami. Słusznie stwierdza R.E. Brown (The Gospel according to John, vol. 2, s. 622), iż te terminy są „com-plementary but not identical; the parallelism is progressive rather than synonymous”. Yves Simoens (Secondo Giovanni, s. 59) określa związek tych terminów słowami: „Il Figlio dice ciò che il Padre fa”.

W porównaniu z poprzednim wierszem zmienia się konstrukcja, w któ-rej występuje czasownik pisteu,w. Czasownik ten w konstrukcji z celowni-kiem jako dopełnieniem dalszym oznacza „danie wiary słowom wypowia-danym przez kogoś”³²³. Zatem przedmiotem wiary w tym miejscu nie jest Jezus, ale są nim słowa, które wypowiada.

Treścią słów zaś jest wzajemna immanencja Jezusa z Ojcem, określona w poprzednim wierszu. Przed uczniem jest więc postawione przykazanie, żeby dostrzegł, iż Jezus tak bardzo zanurzony jest w Ojcu (evgw. evn tw/|| patri.), że jest w Nim dostrzegalna postać Ojca (o` path.r evn evmoi,)³²⁴.

Jezus jednak dopuszcza możliwość niezdolności (eiv de. mh,³²⁵) uczniów do takiej wiary, do jakiej On wzywa, wiary kontemplacyjnej, wpatrującej się w Niego i dostrzegającej w Nim Ojca. W takim przypadku wskazuje na same dzieła (ta. e;rga auvta.)³²⁶. Zdanie to wyraża myśl dobrze znaną już z poprzednich rozdziałów (zob. 5,36; 10,25, zwłaszcza 10,37-3).

Wiersz 12: Jezusowe uroczyste słowa avmh.n avmh.n le,gw u`mi/n wskazują na doniosłość słów następnych. Ta objawieniowa formuła w Czwartej Ewan-gelii funkcjonuje często jako wskaźnik pewnego klimaksu Jezusowych słów (zob. 5,24-25; 6,26.32.47). Słowa sprowadzają się do obietnicy. W wierszach 7-11 (zwłaszcza 10-11) mowa była o wierze uczniów w jedność Ojca z Jezu-sem. Wiersze 12-14 zaś przedstawiają owoce tej wiary³²⁷.

Wiara w Jezusa (eivj evme.), przylgnięcie do Chrystusa, całkowite zaufa-nie i powierzezaufa-nie się Jemu^32, powinna być podstawowym atrybutem ucz-nia. Uczeń jest wierzącym (o` pisteu,wn³²⁹), i to właśnie w Jezusa. Wiara jest conditio sine qua non (zob. również 6,2-29), aby móc doświadczyć owocu

323 Zob. tamże, s. 110.

324 Thomas Brodie (The Gospel According to John, s. 462) pisze o centralnej myśli wier-szy 4-11: „that the perfect human being reflects God, is God’s miror. An Jesus was such a being”. Wyrażenie o Jezusie jako lustrzanym odbiciu Boga jest jednak niedostateczne, bo-wiem Jezus nie jest tylko odbiciem, ale też uobecnieniem.

325 Konstrukcja ta znajduje się tylko dwukrotnie w Czwartej Ewangelii, co ciekawe – zawsze w 14 rozdziale (14,2.11). Konstrukcja ta jest skróconą formą protasis („elliptical formula” F. Blass, A. Debrunner, A Greek Grammar of The New Testament, § 376), nawią-zującą do poprzedniego zdania. Czasownik z poprzedniego zdania funkcjonuje najczęściej jako czasownik domyślny w tej konstrukcji. Zob. tamże, § 439, nr 1.

326 Thomas L. Brodie (The Gospel According to John, s. 462) pisze o dobrze znanej my-śli Czwartej Ewangelii. Wezwanie do wiary w słowa Jezusa ma pierwszeństwo, kiedy jednak wiara ta zawiedzie, następuje wezwanie do wiary poprzez dzieła.

327 Zob. Ch. Dietzfelbinger, Der Abschied des Kommenden, s. 44. „Das Partizip o` pisteu,wn (der Glaubende) nimmt den Imperativ’ pisteu,ete von v. 11a auf und erhellt ihn in seinen Konsequenzen”.

32 Zob. I. de la Potterie, Wiara w Pismach Janowych, s. 110.

329 „... the participle o` pisteu,wn „whoever believes,” is general, and not confined to the apostolic group”. G.R. Beasley-Murray, John, s. 254.

Jego odejścia (o[ti evgw. pro.j to.n pate,ra poreu,omai), owocu jego śmierci i zmartwychwstania.

Wiersz ten z wierszami poprzednimi łączy temat dzieł (ta. e;rga). Po-równując go z wierszem 11 dochodzimy do wniosku, iż perspektywa została odwrócona. W wierszu 11 dzieła Jezusa prowadziły do wiary. W wierszu 12 wiara w Jezusa jest potężną władzą uzdalniającą ucznia czynić dzieła, które Jezus dokonuje, „because by uniting a man with Jesus and the Father, belief gives him a share in the power that they possess”³³⁰.

Dzieła wierzącego ucznia będą kontynuacją dzieł Jezusa³³¹. To znaczy, iż Ojciec, który działał w Synu (zob. w. 10), będzie po Jego odejściu ze świa-ta działał w uczniach³³². Po odejściu Chrystusa do Ojca dzieła będą nadal świadczyły o Jego boskiej mocy i zjednoczeniu z Ojcem działającym teraz w uczniach³³³. Uczniowie w ten sposób będą wypełniali przykazanie Jezusa aby postępować według Jego przykładu (13,15): kochać, tak, jak On kochał (13,34; 15,12), być Jego posłańcami, tak, jak On był posłańcem Ojca (20,21).

W pierwotnym Kościele obecna była ta świadomość kontynuacji misji Jezu-sa (zob. Lk 10,16)³³⁴. Uczniowie, według świadectwa Nowego Testamentu, w czasie popaschalnym dokonywali cudów (zob. obietnica w Mk 16,17-1;

również Dz 3,6; 9,34; 5,1-11).

Zaskakująca jest jednak obietnica Jezusa, iż uczniowie będą dokony-wali nawet większych dzieł (mei,zona tou,twn) od tych, których dokonywał Jezus. Jak rozumieć to porównanie, ten stopień wyższy? Trudno przyjąć, aby ewangelista myślał tutaj o cudach większych niż cuda Jezusa, ponieważ w rozumieniu Jana cuda takie jak przywrócenie wzroku ślepemu od urodze-nia i życia Łazarzowi stanowią szczyt dokonywanych znaków³³⁵.

Christian Dietzfelbinger³³⁶ w swoim artykule wskazuje na metodyczny punkt wyjścia, którym jest jego zdaniem paralelny tekst 5,20³³⁷. W tekście

330 R.E. Brown, The Gospel according to John, vol. 2, s. 633.

331 „Im Tun des Jüngers setzt sich das Tun Jesu fort”. Ch. Dietzfelbinger, Die Größeren Werke (Joh 14.12f), NTS 35 (199), s. 29.

332 „Der Jünger empfängt eine Sendung, wie Jesus sie empfangen hat”. J. Gnilka, Jo-hannesevangelium, s. 113.

333 Zob. L. Stachowiak, Ewangelia według św. Jana, s. 314-315. Por. F.J. Moloney, Glory not Dishonor, s. 3. „The absence of Jesus created is departure will not lead to the end of the works of the Father by which Jesus has made God known (see 5:41; 7:1; :50,54). The return of Jesus to the Father (see 13:1; 14:2, 6) will lead to disciples doing greater works”.

334 Zob. Ch. Dietzfelbinger, Die Größeren Werke (Joh 14.12f), s. 30.

335 Zob. A. Paciorek, Ewangelia według św. Jana, s. 166. Tę samą myśl wyraża R. Schna-ckenburg, Das Johannesevangelium, Bd. 3, s. 1.

336 Zob. Ch. Dietzfelbinger, Die Größeren Werke (Joh 14.12f), s. 2-31.

337 Ten sam tekst paralelny przyjmuje R. Schnackenburg, Das Johannesevangelium, Bd. 3, s. 1.

tym znajduje się również konstrukcja (mei,zona e;rga), konkretnie w kon-tekście uzdrowienia chorego przy sadzawce Betesda (5,1-1). Jezus cud ten przedstawia jako wynik swojej jedności z Ojcem (zob. 5,17), co jednak dla Żydów brzmiało gorsząco. Wiersze 5,19-23 wyjaśniają jednak, iż ten cud uzdrowienia jest tylko zapowiedzią, preludium większych dzieł^33, które Ojciec przedkłada Synowi, a ten je dokonuje (5,20). Istotą większych dzieł, według następnych wierszy, (5,21n) jest dar życia (zw|opoie,w) i sąd (kri,nw).

„Większe dzieła” mają więc charakter eschatologiczny ³³⁹.

Czas przyszły dominujący w wierszu 12 oraz w dwu następnych wska-zuje, iż mowa jest o wspólnocie popaschalnej, której działalność według Oj-ców Kościoła przewyższyła okres obszaru działania Jezusa³⁴⁰. „Większe dzie-ła” są możliwe, ponieważ Jezus idzie do Ojca (o[ti evgw. pro.j to.n pate,ra poreu,omai). Jezus musi zostawić świat i pójść do Ojca, żeby Jego dzieło rosło.

Ziemska działalność Jezusa była ograniczona, zdeterminowana przestrze-nią i czasem. Jezus w swoich wierzących uczniach, których Kościół „rodzi”

w każdym okresie i na całej ziemi, może te granice pokonać. W wierzącym uczniu i razem z nim Jezus działa dalej i bardziej³⁴¹.

Wiersze 13-14: Spójnik kai,, znajdujący się na początku 13 wiersza, łączy wiersze 13-14 z wierszem 12. Uczniowie będą w stanie dokonywać „więk-szych dzieł”, bo Jezus będący u Ojca wysłucha ich próśb i uczyni to, o co będą prosili³⁴². W tych wierszach to właśnie Jezus jest tym, który czyni.

Dzieła uczniów będą możliwe, ponieważ Jezus odchodzi do Ojca i wysłu-cha ich próśb. Podkreślenie aktywności Jezusa (zob. emfatyczne evgw. poih,sw w 14 wierszu) uświadamia uczniowi Jezusa, iż bez Niego nie jest w stanie

33 „Die von Jesus vollbrachten Heilungen [...] sind also Signa des Eigentlichen, nicht das Eigentliche selbst”. Ch. Dietzfelbinger, Die Größeren Werke (Joh 14.12f), s. 29.

339 Zob. R.E. Brown, The Gospel according to John, vol. 2, s. 633.

340 R. Schnackenburg, Das Johannesevangelium, Bd. 3, s. 1. Pisze o tym również Christian Dietzfelbinger (Der Abschied des Kommenden, s. 4): Denn Jesu vorösterliches Wirken war eingeengt durch die zeitliche und räumliche Beschränkung dieses Wirkens. Es war eingebunden in den geographischen Raim Galiläas, Samarias und Judäas und in die Zeit, die der irdischen Sendung Jesu zugemessen war. Mit Ostern entfällt diese Beschrän-kung”.

341 Zob. L. Schenke, Johannes Kommentar, s. 27.

342 Zob. R. Schnackenburg, Das Johannesevangelium, Bd. 3, s. 1. Idea ta często poja-wia się w Mowie pożegnalnej, zob. 14,13.14; 15,7.16; 16,23.24.26. Zawiera ją również 1 list Jana, zob. 1 J 3,21-22; 1 J 5,14-14. Raymond Brown (The Gospel according to John, vol. 2, s. 633) podzielił te teksty na cztery grupy, w zależności od tego, do kogo jest prośba zano-szona i kto ją wypełnia. W omawianym przypadku (w. 13-14) adresatem jest Jezus, który również odpowiada na prośby uczniów. Badacz (tamże, s. 633-634) wskazuje również na po-dobieństwo z tradycją synoptyczną, zwłaszcza z Ewangelią według św. Mateusza (Mt 7,7-;

1,19; 21,22) i zgadza się z Charlsem Doddem (Historical Tradition in the Fourth Gospel, Cambridge 1963, s. 349-352), iż tak Czwarta Ewangelia, jak i Ewangelie synoptyczne, w tym przypadku zawierają starą tradycję kościelną.

dokonać niczego (15,5). Uczeń jest w stanie dokonywać wielkich dzieł escha-tologicznych, ale tylko w łączności z Jezusem. Nie jest na miejscu zbyt wiel-ka pewność siebie, która może płynąć z pewnych sukcesów duszpasterskich lub ewangelizacyjnych³⁴³. To Jezus działa i dlatego „najbardziej przydatną zdolnością” ucznia jest wiara w Jezusa i jedność z Mistrzem.

Popaschalna wspólnota uczniów jest adresatem niezmiernych obietnic, będzie dokonywała dzieł nawet większych od Jezusa, Jezus uczyni wszystko, o co kolwiek Go poprosi (o[ ti a'n aivth,shte). Konstrukcja o[ ti a'n aivth,shte jest właśnie pewnym synonimem „większych dzieł”³⁴⁴ i wyraża myśl o wiel-kim potencjale ucznia.

Bardzo ważny jest rodzaj próśb ucznia. Zanoszone powinny być w imie-niu Jezusa (evn tw/|| ovno,mati, mou). Uczeń, poprzez wiarę w Jezusa, zjedno-czony ze swoim Mistrzem, woła do niego w modlitwie. Modlitwa w imieniu Jezusa jest znamieniem jedności ucznia z Jezusem³⁴⁵. W tym znaczeniu na-leży rozumieć pozornie nielogiczną konstrukcję aivth,shte, me evn tw/|| ovno,mati, mou. Cel modlitwy odkrywa centralna część zbudowana z wierszy 13-14 uło-żonych w sposób koncentryczny. Tym celem jest uwielbienie Ojca w Synu (i[na doxasqh/|| o` path.r evn tw/|| ui`w/||). „Uwielbienie Ojca” jest dziełem Syna (evn tw/|| ui`w/|), w perspektywie narracji nie jest ono jeszcze w pełni dokonane.

W decydujący sposób zostało rozpoczęte przez Jezusa, który w swoim ziem-skim życiu otoczył Ojca chwałą. „Ja Ciebie otoczyłem chwałą na ziemi przez to, że wypełniłem dzieło, które Mi dałeś do wykonania” (17,4). Na podstawie przytoczonej wypowiedzi można powiedzieć, iż uczniowie poprzez modlitwę otaczają Ojca chwałą, bowiem poprzez modlitwę może Jezus dalej wypełniać dzieło dane mu przez Ojca. Ważny jest również fakt, iż nie dzieła, nie osiąg-nięty sukces jest celem ucznia, lecz Chwała Ojca.

3.4. Uczeń dzięki miłości staje się przybytkiem powracającego Jezusa (J 14,15-27ab)

Wierszem 15 rozpoczyna się druga wielka część 14 rozdziału. Rozdział ten zdominowany jest przez temat odejścia Jezusa. Końca ziemskiej dzia-łalności Jezusa nie można pojmować tylko jako jednego z wydarzeń

histo-343 Christian Dietzfelbinger (Die Größeren Werke (Joh 14.12f), s. 29) bardzo trafnie pisze, iż słowa w 13 wierszu są „unerläßliche Abgrenzung gegen ein übersteigertes und ver-zerrtes Selbstbewußtseinjer Gemeinde, das sich auf die Zusage der größeren Werke berufen könnte”.

344 Zob. tamże, s. 32.

345 Zob. R.E. Brown, The Gospel according to John, vol. 2, s. 633.

rycznych w dziejach zbawienia. Odejście Jezusa do Ojca bowiem wytworzyło nową sytuację egzystencjalną ucznia. Odpowiedzią ucznia według pierwszej części (w. 4-14) powinna być wiara, która uzdolni ucznia, żeby w nim nadal obecny był i działał Jezus (zob. zwłaszcza w. 10-14). Według Fernanda Se-govii³⁴⁶ druga część Mowy, która będzie przedmiotem analizy, przedstawia pozytywne skutki odejścia Jezusa, jakich może doświadczyć uczeń. Skutki (np. przyjście Parakleta oraz objawienie się Jezusa uczniowi) nie przycho-dzą jednak automatycznie, lecz wymagają pewnej dyspozycji ucznia, która zawarta jest w trzech warunkach, formalnie rozpoczynających trzy mniejsze sekcje.