Prognozy dalszego rozwoju - rynek firm pożyczkowych

respondenci biorący udział w naszym badaniu – przedstawiciele sektora – pytani o dalszy rozwój rynku pozabankowych usług pożyczkowych, wskazywali na kilka głównych spodziewanych kierunków:

1. Dalszy wzrost popularności pożyczek, także w związku z oczekiwanym zwięk-szaniem się zamożności Polaków. Jak oceniali, zmieni się jednak proporcja finansowanych celów – rzadziej będą to podstawowe potrzeby życiowe (fi-nansowanie świąt, wyprawek szkolnych czy wyjazdów wakacyjnych), a

czę-109 http://www.credit-check.pl/wp-content/uploads/2018/03/lista-Uczestnik%C3%B3w.pdf (27.03.2018).

110 J. Dobrowolski, Credit Check od wywiadowni gospodarczej Deltavista ochroni (część) konsumentów przed przekredytowaniem, 22.08.2016, https://midas24.pl/guehotoacco/209.htm (13.03.2017).

ściej konsumpcja i zaspokojenie potrzeb tzw. aspiracyjnych (szkolenia, kursy językowe).

2. Sektor będzie się rozwijał zwłaszcza w obszarze działalności internetowej i finTechu, który ułatwiając dostęp do produktów pozabankowych, wzmacnia ich konkurencyjność wobec oferty banków, które wolniej wprowadzają tego typu rozwiązania. Kierunki rozwoju są jednak ściśle powiązane z tzw. uban-kowieniem Polaków i różnicami stylu życia między aglomeracjami a małymi miejscowościami, gdzie dostęp do terminalu czy bankomatu jest utrudniony, więc stacjonarne (z obsługą domową) pośrednictwo pożyczkowe nadal ma rację bytu.

3. Nadal będzie umacniała się pozytywna ocena funkcjonowania firm pożyczko-wych a sektor będzie wypracowywał coraz lepsze praktyki, także w zakresie obsługi klientów z problemami finansowymi.

4. Wyraźnie wyodrębni się segment, w którym firmy pożyczkowe będą na równi konkurować z bankami. Takie sytuacje już mają miejsce, jednak w przyszłości ma się to stać normą, przynajmniej w obszarze konsumpcji.

5. rynek może zostać przeregulowany przez ustawodawcę, a to wpłynie na po-szerzenie szarej strefy, z której korzystać będą osoby w przymusowej sytuacji.

Podstawowa obawa dotyczyła jednak tego, iż w polskich uwarunkowaniach próby walki z pożyczkowym podziemiem – o ile będą podejmowane – będą nieefektywne, gdyż wymagają zaawansowanych działań o charakterze śled-czym, wykonywanych przez specjalnie dedykowane służby. oczywistą inspi-racją tego czarnowidztwa była analiza działań (czy raczej: zaniechań) państwa wobec działalności firmy Amber Gold.

6. Wybiegając w dalszą przyszłość należy wziąć także pod uwagę możliwość zacierania się granicy między bankami a firmami pożyczkowymi. Jednym ze scenariuszy może być nieopłacalność pozostawania poza uprzywilejowanym sektorem bankowym dla firm pożyczkowych, jeżeli podatek tzw. bankowy (od instytucji finansowych) jest na nie nakładany już przy wysokości aktywów (a dokładniej: nadwyżki sumy wartości aktywów) 200 mln PlN, podczas gdy na banki dopiero przy wysokości wielokrotnie wyższej¹¹¹. firma pożyczkowa z licencją bankową mogłaby zachować specjalizację w dziedzinie consumer

111 Według ustawy są to 4 mld zł, ale w przypadku banków podstawę opodatkowania obniża się o wartość funduszy własnych i aktywów w postaci skarbowych papierów wartościowych.

zob. Ustawa z dnia 15 stycznia 2016 r. o podatku od niektórych instytucji finansowych (DzU 2016, poz. 68, art. 5).

finance¹¹² – analizy dotyczące opłacalności posiadania licencji bankowej są na bieżąco analizowane przez największych pożyczkodawców. Spełniają oni wymogi KNf w kwestii standardów przetwarzania danych i transparentno-ści warunków, zatem poddanie się nadzorowi finansowemu nie stanowi dla nich problemu. Natomiast otrzymanie licencji bankowej umożliwiłoby im przyjmowanie depozytów, czyli dostęp do najtańszego sposobu na pozyskanie kapitału. z drugiej strony, obłożenie podatkiem bankowym firm pożyczko-wych potwierdza, że w oczach ustawodawcy firmy pożyczkowe zyskały na znaczeniu, a objęcie ich podatkiem można traktować jako nobilitację całego sektora, który wreszcie zaczął być traktowany jako pełnoprawny uczestnik rynku finansowego w Polsce.

Podsumowanie

Demokratyzacja kredytu jest we współczesnych czasach faktem, naturalną konsekwencją kultury masowej i kapitalizmu gospodarczego, egalitaryzmu spo-łecznego i masowej konsumpcji. Muhammad yunus, bangladeski wykładowca ekonomii i twórca tzw. mikrokredytu (za co w 2006 r. otrzymał Pokojową Nagrodę Nobla) powiedział nawet, iż „przez lata argumentował, że kredyt powinien być podstawowym prawem człowieka”¹¹³. Model mikrofinansowania, który yunus rozwijał od połowy lat 70. XX wieku w ramach założonego przez siebie Grameen Banku, miał na celu udzielanie mieszkańcom Bangladeszu niewielkich pożyczek na rozkręcenie drobnej przedsiębiorczości.

112 Przykładem takiego przekształcenia jest m. in. ferratum Bank, który można określić jako instytucję finansową na pograniczu firmy pozabankowej – ze względu na ograniczenie oferty do consumer finance – a pełnego w prawach banku. ferratum Bank uzyskał licencję instytucji bankowej od Komisji Nadzoru Bankowego Malty w 2012 r. licencja ta jest ważna we wszystkich krajach Unii Europejskiej, a więc firma -bank może występować pod tym mianem w każdym kraju Unii Europejskiej. z drugiej jednak strony oferta samego ferratum, jak i profil tego banku pozwalają raczej na zaliczenie ferratum do listy firm pozabankowych. Po otrzymaniu licencji bankowej ferratum Bank za pierwszy cel uznał rozszerzenie działalności na kraje Unii Europej-skiej – w ten sposób także dotarł do Polski. Swoje oddziały posiada również w: Szwecji, finlandii, Hiszpanii, rosji, Danii, Słowacji, Słowenii, litwie, Bułgarii, Belgii, Estonii, Australii czy Czechach, oraz poza Unią Europejską w Nowej zelandii i Australii. Międzynarodowe doświadczenie grupy ferratum pozwoliło na uzyskanie zadowalającego wyniku wprowadzenia marki na wiele rynków UE. zob. Potrzebujesz pieniędzy? Poczytaj o ofercie Banku Ferratum, redakcja, 1.04.2014, https://

judaszowesrebrniki.pl/potrzebujesz-pieniedzy-poczytaj-o-ofercie-banku-ferratum (4.03.2017).

113 y. Muhammad, Foreword, w: Small Loans, Big Dreams: How Nobel Prize Winner Muham‑

mad Yunus and Microfinance are Changing the World, Hoboken, red. A. Counts, John Willey

& Sons, Inc., New Jersey 2008, s. 7.

firmy pożyczkowe czerpią z idei mikrokredytu yunusa, chociaż przekształcają go z idealistycznego narzędzia socjalnego i rozwojowego w skomercjalizowany produkt biznesowy. Niemniej jednak dzięki dostępności oferty pożyczek poza-bankowych wiele osób i rodzin, które nie miały możliwości korzystania z oferty banków, jest w stanie podnieść standard swojego życia. z drugiej strony jednak są klienci, którzy wpadli w spiralę kredytu i pogorszyli swoją pozycję ekonomiczną – to cena biznesowego przekształcenia idei yunnusa.

W rozdziale podjęto analizę rozwoju sektora pożyczek pozabankowych w Pol-sce i jego struktury. Szczególną uwagę nakierowano zwłaszcza na analizę tych czynników, które doprowadziły do gwałtownego rozwoju tej branży, ale także jej regulacji. Nacisk kładziony był zwłaszcza na ukazanie wysokiej dynamiki przekształceń sektora w okresie blisko 30 lat jego istnienia. Konieczne było rów-nież przyjrzenie się instytucjonalnemu otoczeniu sektora, czyli samym bankom (w aspekcie ich powiązań z firmami pożyczkowymi), prasie ekonomicznej czy instytucjom państwowym, pełniącym funkcje kontrolujące wybrane obszary rynku usług finansowych. W oczywisty sposób, nie podejmowano się oceny działania pozabankowych firm pożyczkowych, w żadnym aspekcie. Udało się jednak ziden-tyfikować niektóre wzorce działania i kryjące się za nimi sojusze, jak np. współ-pracę rywalizujących ze sobą dużych firm stacjonarnych i internetowych w celu likwidacji najtrudniejszego rywala w postaci rozproszonych licznych drobnych przedsiębiorców. Dopiero intensywny lobbing doprowadził do regulacji rynku, a wskutek tego do jego gruntownego przebudowania.

Dokonane ustalenia pomagają także wyjaśnić zmieniające się miejsce pożyczek pozabankowych w gospodarce państwa i jego powiązania z globalnym systemem stabilności finansowej. Udało się wypunktować dynamiczne efekty oddziaływania kluczowych unormowań prawnych, które ostatecznie okazały się być głównymi czynnikami regulującymi badany sektor. Ponadto zwrócono uwagę na różne czynniki, które wpływały na strukturę badanego sektora na przestrzeni ostatniego ćwierćwiecza, czyli czasu jego funkcjonowania i rozwoju. Przeprowadzona ana-liza umożliwiła wyodrębnienie kluczowych podziałów, zależności i konfliktów, co finalnie pozwoliło na stworzenie pełnego obrazu rzeczywistości społecznej, w którym przecinają się płaszczyzny społeczna, ekonomiczna i prawna.

Aneks

Członkowie organizacji Związek Firm Pożyczkowych (stan na grudzień 2015) i Polskiego Związku Instytucji Pożyczkowych (stan na 5 marca 2018)

lp. rok firma Marka

firmy i marki bez zmian w latach 2015–2018

1 2015 Net Credit sp. z o.o. Net Credit

2018 Net Credit sp. z o.o. Net Credit

2 2015 Vivus finance sp. z o.o. Vivus.pl

2018 Vivus finance sp. z o.o. Vivus.pl

2015 Creamfinance Poland sp. z o.o. lendon.pl retino.pl Extraportfel.pl 2018 Creamfinance Poland sp. z o.o. lendon.pl

retino.pl Extraportfel.pl

4 2015 ViaSMS.pl sp. z o.o. ViaSMS.pl

2018 ViaSMS.pl sp. z o.o. ViaSMS.pl

5 2015 Mini Credit sp. z o.o. Mini -Credit

2018 Mini Credit sp. z o.o. Mini -Credit

2015 friendly finance Poland sp. z o.o. Pożyczkomat Kobieta z Kasą 2018 friendly finance Poland sp. z o.o. Pożyczkomat

Kobieta z Kasą 7 2015 GetBucksPoland sp. z o.o. BetBucks.com 2018 GetBucksPoland sp. z o.o. BetBucks.com

8 2015 Pol Credit sp. z o.o. łatwy Kredyt.pl

2018 Pol Credit sp. z o.o. łatwy Kredyt.pl

9 2015 zaplo sp. z o.o. zaplo.pl

2018 zaplo sp. z o.o. zaplo.pl

10 2015 Nordecum sp. z o.o. Credit.pl

2018 Nordecum sp. z o.o. Credit.pl

zmiana firmy, bez zmiany marki w latach 2015–2018

11 2015 regita sp. z o.o. SMS365

2018 Midway Invest sp. z o.o. SMS365 (pośrednictwo kredytowe)

2015 Mała Pożyczka Modna Pożyczka

Smart Pożyczka Pożyczka plus

2018 Aventus Group Sp. z o.o. Modna Pożyczka Smart Pożyczka Pożyczka plus

lp. rok firma Marka

13 2015 InCredit Sp. z o.o. Incredit

2018 NetCredit Sp. z o.o. Incredit

14 2015 ID finance Poland MoneyMan.pl

2018 MoneyMan.pl MoneyMan.pl

Ta sama firma, zmiana marki w latach 2015–2018

15 2015 Kreditech Polska sp. z o.o.

Kredito24.pl Panda Money flexinero zaimo 2018 Kreditech Polska sp. z o.o. MonedoNow

Nowa firma i nowe marki wśród członków PzIP

16 2015 – –

2018 Primus finance sp. z o.o. Chwilówkomat.pl

17 2015 – –

2018 yesfinance SA Banknot.pl

2015 – –

2018 SolVEN finance sp. z o.o. Polożyczka.pl Solven.pl

19 2015 – –

2018 Credissimo Credissimo

20 2015 – –

2018 Creditstar Poland CreditStar

2015 – –

2018 Miloan sp. z o.o.

b.d. Miloan

22 2015 – –

2018 Easy Money sp. z o.o. Easy Money

firma i marka, która nie jest już członkiem PzIP 23 2015 Novum Bank lTD z/s na Malcie Cashper

2018 – –

Członkowie organizacji Fundacja Rozwoju Rynku Finansowego (stan na 5 marca 2018)

lp. firma Marka

1 Everest finanse S.A. Bocian pożyczki

finan.pl*

2 Provident Polska S.A. Provident

3 ProfI CrEDIT Polska S.A. Profi Credit

* W październiku 2017 r. Spółka Everest finanse, czyli właściciel marki Bocian Pożyczki, przejęła 100%

udziałów Tempo finanse (marka: finan.pl). To pierwsza taka sytuacja w Polsce, kiedy firma pożyczkowa przejęła całą inna firmę z branży, a nie tylko jej portfel. Wartość transakcji wyniosła ok. 57 mln zł.

zob. Pierwsza taka transakcja na rynku firm pożyczkowych. Bocian przejmuje Tempo Finanse, 2017, https://fintek.pl/pierwsza-taka-transakcja-rynku-firm-pozyczkowych-bocian-przejmuje-tempo-finanse/

(3.03.2018).

Członkowie organizacji Fundacja Rozwoju Rynku Finansowego (stan na 5 marca 2018)

lp. firma Marka

1 Aasa Polska S.A. Aasa

2 Aventus Group Sp. z o.o. Aventus

3 Axcess financial Poland sp. z o.o. Axscess

4 Bizon Capital sp. z o.o. Bizon Capital

5 Capital Service S.A. Kredyt ok

6 Cross loan sp. z o.o. ?

7 Everest finanse S.A. Bocian Pożyczki

finan.Pl

8 Id finance Poland sp. z o.o. Moneyman

9 Ipf Polska sp. z o.o. Hapi Pożyczki

10 Iwoca Poland sp. z o.o. Iwoca

11 Mash Poland sp. z o.o. Euro loan

12 Mikrokasa S.A. Mikrokasa

13 Mogo sp. z o.o. Mogo

14 Monument fund S.A. Monument fund

15 Property Secured fund S.A. Pożyczka Psf

16 Sms Kredyt sp. z o.o. Sms Kredyt

17 Takto finanse sp. z o.o. Takto

18 Vippo sp. z o.o. Vippo

19 Visset sp. z o.o. Visset.Pl

20 Wonga.Pl sp. z o.o. Wonga

Jolanta Arcimowicz

Rozdział 5. Parabanki i pożyczki

krótkoterminowe („chwilówki”) w dyskursie prasowym i w badaniach opinii publicznej

Wstęp

zygmunt Bauman, charakteryzując przemiany współczesnego społeczeństwa polskiego związane m. in. z rozwojem nowoczesnych technologii bankowych, zwrócił uwagę na widoczne zderzenie dwóch filozofii życiowych, dwóch przeciw-stawnych kultur. Pierwsza, ugruntowana jeszcze w okresie Prl, bazuje na etosie oszczędzania i ograniczonej lub przesuniętej „na później” konsumpcji („kultura książeczki oszczędnościowej”). Druga, wzmacniana ekspansją transformacyj-nych mechanizmów rynkowych, opiera się na wzmożonej konsumpcji i realizacji potrzeb „tu i teraz” („kultura karty kredytowej”). „Właśnie w tej chwili – pisze Bauman – dochodzi do zderzenia dwóch filozofii życiowych. (...) Jedna to starać się dalej szukać kredytu, druga to uciekać od kredytu, czyli zaciskać pasa. Ina-czej mówiąc, doszło do zderzenia kultury książeczki oszczędnościowej i kultury karty kredytowej. Dwóch przeciwstawnych kultur. za mojego młodu uczono, żeby odkładać na mieszkanie, na samochód. Chcesz samochód, załóż książeczkę oszczędnościową w PKo! Chcesz mieszkanie, załóż jeszcze jedną książeczkę w PKo! A potem przyszła era karty kredytowej, kiedy młodych kusiło się i zmu-szało do zadłużania”¹.

Kultura karty kredytowej, której fundament stanowi odkładanie zobowiązań finansowych na przyszłość, wzmacnia presję na wydawanie pieniędzy, zaciąganie kredytów i pożyczek. Bywa, że „orgia kredytowa” jest podsycana i zarazem

uspra-1 Bauman: koniec orgii, „Gazeta Wyborcza”, 10 lutego 2009.

wiedliwiana przez patriotyczny kontekst zapożyczania się (patriotyzm kredytowy), gdzie indywidualna (nad)konsumpcja stanowi akt swoistego poświęcenia dla dobra ogółu: „Jeżeli miłujesz ojczyznę, ożywiaj gospodarkę, czyli wydawaj więcej pienię-dzy. Jeżeli ich nie masz, to pożycz, ale wydawaj. Tym przepojeni są młodzi ludzie dziś” – konstatuje Bauman². Niepokój związany z niemożnością spłacenia długów in spe, jest racjonalizowany i osłabiany na wiele sposobów, np. przez zapewnienia polityków o ochronie ofiar kredytowych pułapek (pętli) – dobrą ilustracją ich troski o dłużników są spory o frankowiczów, upolitycznione na użytek wyborów parlamentarnych i prezydenckich w 2015 r. Niebagatelną rolę w oswajaniu „kultury długu” odgrywają zachęty banków i parabanków, by zaciągać kredyty i pożyczki, a także ich zapewnienia o pomocy klientom, którzy mają kłopoty z uregulowaniem zobowiązań. Przeglądając strony internetowe można znaleźć dziesiątki reklam, które namawiają do skorzystania z „kredytu dla zadłużonych”, „pożyczki na spłatę pożyczki”, „pożyczki oddłużeniowej”, „chwilówki dla zadłużonych” itp.³

oferty płynące z sektora bankowego i parabankowego nie trafiają w próżnię.

z prowadzonych badań wynika, że poziom zadłużenia polskich gospodarstw domowych od kilkunastu lat systematycznie rośnie: „Kredyty dla polskich gospo-darstw domowych, począwszy od 2002 r. charakteryzuje systematyczny przyrost:

od 86,1 mld w 2002 r., przez 254 mld w 2007 r., 419 mld w 2009 r., 477 mld zł w 2010 r., aż po 545 mld zł (w III kwartale 2012 r.). (...) Wraz ze wzrostem za-dłużenia gospodarstw domowych rosła także liczba klientów czasowo niewy-wiązujących się ze zobowiązań (od 1 469 765 w sierpniu 2009 r., przez 2 035 560 w listopadzie 2010 r., po 2 079 642 w sierpniu 2011 r.). Kwota zaległych płatności Polaków w sierpniu 2011 r. wyniosła 32,51 mld zł, zaś 5,4% osób nie regulowało zobowiązań terminowo”⁴ – czytamy w periodyku naukowym. Autorka innej publikacji, także podejmująca problem nadmiernego zadłużania się Polaków, podkreśla: „zadłużenie polskich gospodarstw domowych z tytułu zaciągniętych kredytów i pożyczek systematycznie wzrasta. Dane publikowane przez NBP (z 2013 r.) wskazują, iż zadłużenie gospodarstw domowych w odniesieniu do PKB

2 Ibidem.

3 T. Miziak, Kredyt dla zadłużonych, 8.06.2014, https://www.zadluzenia.com/artykul/405,kre-dyt-dla-zadluzonych/ (2.06.2017).

4 T. zalega, Upadłość konsumencka a zadłużanie się miejskich gospodarstw domowych w Polsce w okresie kryzysu, „Nierówności Społeczne a Wzrost Gospodarczy” 2014, nr 38(2), s. 160–161.

Patrz także: Polacy o swoich długach i oszczędnościach, Komunikat z badań, CBoS, kwiecień 2014, s. 3.

pozostaje na niższym poziomie niż w innych krajach UE (ok. 30%), jednak tempo przyrostu zadłużenia jest wyższe”⁵.

zaciąganie kredytów stało się dla wielu rodzin wygodnym, a czasem jedynym sposobem realizowania różnych potrzeb i sięgania po dobra wcześniej niedo-stępne. Wśród czynników sprzyjających wzrostowi zadłużenia – ekonomicznych, społeczno -demograficznych, psychologicznych i instytucjonalno -prawnych⁶, wymienia się dynamiczny rozwój instytucji finansowych i upowszechnienie się kart kredytowych⁷. Karty kredytowe nie tylko zrewolucjonizowały rynek zaku-pów ułatwiając dostęp do pieniędzy, ale też dały złudne poczucie bezpieczeństwa finansowego i kontroli nad wydatkami. „Ciesz się teraz, a płać później! Karta kredytowa pozwala ci zarządzać zaspokajaniem własnych potrzeb: dostajesz rzecz wtedy, gdy jej chcesz, a nie dopiero wtedy, gdy na nią zarobisz” – pisze Bauman analizując pułapki współczesnego kapitalizmu⁸. zdobyciu dodatkowych środków, wykraczających poza ramy budżetu domowego, coraz rzadziej towarzy-szy myślenie w kategoriach ograniczania konsumpcji lub powstrzymanie się od nadmiernego wydawania pieniędzy. Także w przypadku kłopotów finansowych, środkiem zaradczym przestaje być oszczędzanie („zaciskanie pasa”). zaciąganie długów u bliskich, znajomych lub w banku, jest głównym sposobem rozwiązywania problemów finansowych⁹.

Kilka lat temu burzę medialną wywołał zamieszczony w „Gazecie Wyborczej”

cykl artykułów przedstawiających dramaty osób, które wzięły kredyty lub po-życzki i nie mogły ich spłacić (Odpowiedzialność finansowa, „Gazeta Wyborcza”, 2 czerwca 2010; Polacy ukredytowani – listy, „Gazeta Wyborcza”, 7 kwietnia 2010;

Nabroiłem, Polsko, ratuj!, „Gazeta Wyborcza”, 10 kwietnia 2010; Ukredytowani staruszkowie, „Gazeta Wyborcza”, 3 kwietnia 2010)¹⁰. zderzenie opisanych przez Baumana dwóch filozofii życiowych, ujawniło się w dyskusji prasowej czytelników z siłą, która zaskoczyła redaktorów gazety. Część osób, współczując bohaterom

5 I. Kuchciak, Problematyka nadmiernego zadłużania w kontekście wykluczenia finansowego, w: Finanse publiczne, red. J. Sokołowski, A. żabiński, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław 2013, s. 215.

6 B. Świecka, Niewypłacalność gospodarstw domowych. Przyczyny, skutki, przeciwdziałanie, Difin, Warszawa 2009, s. 98.

7 T. zalega, Upadłość konsumencka..., op.cit., s. 160.

8 z. Bauman, Kapitalizm się chwieje, „le Monde Diplomatique. Edycja Polska”, marzec 2009, http://monde-diplomatique.pl/lMD44/index.php?id=19 (2.06.2017).

9 Korzystanie z kredytów i pożyczek, Wyniki sondażu TNS oBoP dla UoKiK, wrzesień 2003, s. 2.

10 J. Blewąska, Odpowiedzialność finansowa, „Gazeta Wyborcza”, 2 kwietnia 2010; Polacy ukredytowani – listy, „Gazeta Wyborcza”, 7 kwietnia 2010; Nabroiłem, Polsko, ratuj!, „Gazeta Wyborcza”, 10 kwietnia 2010; Ukredytowani staruszkowie, „Gazeta Wyborcza”, 3 kwietnia 2010.

dramatów, zdecydowanie potępiała nieodpowiedzialne zaciąganie długów, obar-czając kredytobiorców winą za niewywiązywanie się z finansowych zobowiązań.

Część czytelników o dramaty „ukredytowanych” oskarżała przede wszystkim banki, parabanki, które działają nieuczciwie, są bezduszne, żerują na klientach i ich nękają. Pojawiały się głosy, że społeczeństwo i państwo nie są przygotowane do pomocy osobom, które wpadły w długi bądź spiralę zadłużenia. Padały pro-pozycje różnych rozwiązań instytucjonalnych, np. utworzenia centrów pomocy i wsparcia psychologicznego dla ofiar banków (pierwsza grupa wsparcia Anoni-mowych Dłużników została założona w 2013 r. w Poznaniu). „Spirala zadłużenia”

i „nadmierne zadłużanie się” to terminy, które często pojawiają się w analizach poświęconych kondycji finansowej Polaków¹¹.

Niektórzy autorzy, pisząc o zaciąganiu zobowiązań finansowych jako natu-ralnym, wręcz koniecznym etapie rozwoju gospodarstw domowych, podkreślają zrazem, że staje się ono zagrożeniem, gdy prowadzi do nadmiernego zadłużenia, tj. sytuacji, w której z różnych powodów spłacanie długów przestaje być możliwe¹². Wśród podmiotów odpowiedzialnych za nadmierne zadłużanie się gospodarstw domowych wymieniane są banki i parabanki¹³.

Media – prasa, radio, telewizja, Internet – odgrywają ważną rolę w propagowa-niu i utrwalapropagowa-niu „kultury karty kredytowej”. Kształtują pożądane wzory konsumpcji i stanowią swoistą agorę dla wymiany informacji o podmiotach rynku finansowego udzielających kredytów bądź pożyczek. Stają się także, jak w przypadku Internetu, wygodnym narzędziem do realizacji potrzeb finansowych – dla użytkowników

„sieci” pożyczki i kredyty są dostępne online. Kreowany przez media wizerunek sektora bankowego i parabankowego, wpływa na postawy ekonomiczne Polaków, rzutuje też na ich zaufanie do instytucji finansowych.

Niniejszy rozdział koncentruje się na dyskursie prasowym¹⁴, a więc konfron-tacji, swoistym zmaganiu się mediów z tematem parabanków, wokół których po-wstało wiele mitów, utrwaliły się stereotypy i utarły negatywne opinie np. jedna ze stron internetowych publikująca listę działających w Polsce parabanków, przyjęła

11 Osoby starsze na rynku usług finansowych. Analiza i zalecenia, red. P. Kubicki, „Biuletyn rzecznika Praw obywatelskich” 2013, nr 4; B. Świecka, Niewypłacalność gospodarstw..., op.cit.;

T. zalega, Upadłość konsumencka..., op.cit.

12 B. Świecka, Niewypłacalność gospodarstw..., op.cit., s. 93.

13 Ibidem, s. 94.

14 Wśród różnych definicji dyskursu jest taka, która ujmuje go jako konfrontację z określonym tematem, przyjmującą formę wypowiedzi pewnych grup społecznych na dany temat, odzwiercie-dlającą ich wiedzę i nastawienie do tego tematu i oddziałującą na rzeczywistość społeczną. Patrz:

K. zielińska, Koniec świata według mediów – analiza dyskursu prasowego w oparciu o wybrane pe‑

riodyki polsko‑ i niemieckojęzyczne, „Tekst i dyskurs – text und dyskurs” 2013, nr 6, s. 295–318.

nazwę „Judaszowe Srebrniki”¹⁵. Dyskurs prasowy, należący do szerszej kategorii dyskursu medialnego, wiedzę i nastawienia społeczne (np. na temat parabanków) odzwierciedla, a także rzeczywistość i postawy społeczne kształtuje: „Media, pisze Waldemar Czachur, konstruują społeczne wyobrażenie o rzeczywistości, wpływają w znaczącym stopniu na kolektywną świadomość, publiczne opinie, kulturową i społeczną pamięć, a więc na całokształt postaw odbiorcy -uczestnika”¹⁶.

W niniejszym rozdziale, na podstawie analizowanych materiałów prasowych pokazano, jaki obraz parabanków kreują media, jakie tematy dominują i są kol-portowane do odbiorców, jak wyobrażenia na temat sektora pozabankowego są konstruowane i upowszechniane. Badaniem objęto artykuły prasowe publikowane w „Gazecie Wyborczej” będącej jednym z ważniejszych dzienników opiniotwór-czych na rynku prasowym i mającej największy zasięg. Analizie poddano 480 wypowiedzi prasowych opublikowanych od 1989 r. do maja 2017 r. na temat para-banków i „chwilówek”, które z ich działalnością są najczęściej kojarzone. rozdział podzielono na trzy części. Pierwsza skupia się na problemach definicyjnych zwią-zanych ze słowem „parabank”. Skrócony ze względu na charakter rozdziału prze-gląd definicji, ujęć bądź charakterystyk, służy pokazaniu, jak termin ten może być rozumiany, w jakich kontekstach się pojawia w prasie i jakich instytucji dotyczy. Nie

W dokumencie rynek firm pożyczkowych (Stron 138-149)