Biorąc pod uwagę wyniki kontroli skarbowej oraz wpływy do budżetu z tego tytułu, a także wyniki kontroli NIK w urzędach skarbowych i urzędach kontroli skarbowej, może-my stwierdzić, że w całej tej sytuacji traci nie tylko budżet. Od początku 2015 roku orga-ny skarbowe wszczęły ponad 700 postępowań dotyczących przestępstw karuzelowych. Odpowiedzią resortu finansów np. na przestępstwa karuzelowe było znaczne wzmoże-nie kontroli podatkowych, zabrakło natomiast odpowiedwzmoże-niego działania organów pań-stwowych na utrudnione życie przedsiębiorców – w końcu płacących podatki – spowo-dowane kontrolami [Małysek, Nogacki, 2016]. W chwili obecnej wszyscy przedsiębiorcy sprzedający towary za granicę są karani za działalność nieuczciwych podmiotów. Polskie władze podatkowe nie dostrzegają problemu przedsiębiorców i nie mają do zaoferowa-nia żadnych instrumentów łagodzących skutki prowadzonych kontroli. Brak szczegóło-wych wytycznych dotyczących uznawanego przez urzędy dokumentowania transakcji oraz sprzeczność procedur przyjętych przez polskie organy kontroli skarbowej z orzecz-nictwem unijnym [Wyrok 277/14] dodatkowo komplikuje obrót gospodarczy. Jednym z instrumentów wspomagających przedsiębiorców i jednocześnie fiskus mogłoby być wprowadzenie centralnej bazy faktur. Obowiązek przejścia przedsiębiorców na system elektronicznego fakturowania spowoduje, że każdy dokument po wystawieniu trafi bez-pośrednio do bazy fiskusa, który na bieżąco będzie mógł kontrolować, czy transakcja została prawidłowo rozliczona. Prostota wprowadzenia w życie takiego pomysłu jest tym większa, że w niektórych krajach UE system centralnego rejestrowania faktur już działa
138
i pomaga ścigać oszustów podatkowych, zmniejszając jednocześnie w sposób znaczący niekorzystne oddziaływanie na przedsiębiorców, prowadzących legalne interesy. System ten umożliwia częściowe zaniechanie czynności kontrolnych, a przedsiębiorcy otrzymują zwrot podatku w podstawowym terminie. Rozwiązanie to rekomendowała Komisja Euro-pejska już w 2010 roku. W 2013 roku centralną bazę faktur z powodzeniem wprowadziła Portugalia, a w 2015 Czechy. Oprócz mechanizmu odwrotnego obciążenia i centralnej bazy faktur literatura przedmiotu proponuje również inne rozwiązania, np. model po-dzielonej płatności, model centralnej bazy monitorującej VAT, model standardowego pli-ku audytowego oraz model certyfikowanego podmiotu rozliczającego VAT [Nowak 2014, s. 182]. Powyższe mechanizmy miałyby służyć uszczelnieniu systemu podatkowego Unii Europejskiej, jednak ich analiza wykracza poza ramy tego artykułu.
Kolejnym elementem utrudniającym życie chcącym działać legalnie przedsiębior-com jest wstrzymywanie zwrotu podatku VAT. Urzędy przedłużają postępowania w nie-skończoność, uzależniając zwrot od wielu czynników. Organy skarbowe nakładają na podatników wiele obowiązków dokumentacyjnych związanych z przepływem towarów i usług, począwszy od dokumentów przewozowych i potwierdzeń przyjęcia towarów na magazyn, poprzez potwierdzenia zapłaty do konkretnych faktur, na datowanych zdjęciach, włącznie z danymi GPS miejsca fotografowania kończąc. Niestety ciągle nowe i coraz bardziej wyrafinowane działania firm-oszustów niweczą starania legalnie działających przedsiębiorców, którzy często podczas kontroli spotykają się z zarzuta-mi fotomontażu lub fałszowania dokumentacji. Solidarna odpowiedzialność nabywcy nie jest już wystarczająca – na co wskazuje również Najwyższa Izba Kontroli w swoim raporcie [NIK 2015, s. 9]. Obecnie urzędy skarbowe w trakcie kontroli żądają udokumen-towania w równej mierze pochodzenia towaru, jak i kanałów jego dystrybucji. Zarówno każdy dostawca, jak i każdy odbiorca stanowi potencjalne zagrożenie kontrolą i ewen-tualnym brakiem zwrotu podatku VAT. Obowiązek udowodnienia legalności działań przedsiębiorstwa jest przerzucony na przedsiębiorcę. Podatnicy w celu ochrony swoich interesów wprowadzają wewnętrzne procedury weryfikujące wiarygodność kontrahen-tów, które niekiedy godzą w prawo rynku i uczciwą konkurencję. Metody stosowane od dawna, takie jak wypisy z rejestrów, zaświadczenia np. o niezaleganiu ze składkami i podatkami przestają się tutaj sprawdzać. Do weryfikacji kontrahenta są używane coraz bardziej skomplikowane narzędzia, jak korzystanie z wywiadowni gospodarczych i tzw. białego wywiadu, po ankiety dotyczące różnych sfer jego działalności, aż do danych o zatrudnieniu wraz z kopią deklaracji ZUS, wielkości obrotów, kopii deklaracji VAT wraz z potwierdzeniem złożenia w US, a ostatnio nawet żądań dostarczenia kopii faktur zaku-pu od dostawców. Tajemnica handlowa i zaufanie do partnerów w biznesie zostaje wy-stawione na ciężką próbę. Odpowiedzialność solidarna nabywcy przechodzi na
sprze-139 dawcę. Dodatkowo trudną sytuację polskich firm komplikują tzw. znikające firmy, które po jedno – lub kilkurazowych transakcjach znikają z rynku razem ze zwrotem podatku VAT. Kontrola skarbowa uznaje wówczas udział wszystkich przedsiębiorców w danym łańcuchu dostaw za nielegalny i powodowany chęcią wyłudzenia podatku.
Polscy podatnicy nie mają również wiarygodnych instrumentów do weryfikowania nieuczciwych kontrahentów. Biorąc pod uwagę możliwość fałszowania dokumentów przez przedsiębiorcę-oszusta, żadne zaświadczenie nie jest już w 100% wiarygodne. Natomiast polskie urzędy nie udostępniają danych chociażby elektronicznych, np. na temat zadłużenia podatnika wobec budżetu osobom trzecim. Dane w Krajowym Re-jestrze Sądowym, Biurze Informacji Gospodarczej czy też w Krajowym ReRe-jestrze Dłu-gów również nie spełniają swego zadania: firmy, zasłaniając się walką konkurencyjną, nie ogłaszają sprawozdań, nie aktualizują danych we wpisach, tylko co bardziej zaciekli wierzyciele składają wnioski o umieszczenie dłużnika w rejestrach – ponosząc koszty tychże wpisów. Ministerstwo Finansów na swoich stronach umieszcza natomiast tabelę z linkami do rejestrów gospodarczych wszystkich państw UE [http://www.konsument. gov.pl/]. Znajdziemy tam dane kontrahentów zadłużonych w fiskusie, nieskładających deklaracji, nieuczciwych lub tylko budzących podejrzenia. Polskiemu przedsiębiorcy ła-twiej jest sprawdzić firmę zagraniczną, niż polską. Rzeczywistość pokazuje jednak, że wiele polskich firm zaczyna szukać informacji o kontrahentach dopiero w sytuacjach problematycznych. Badanie kontrahenta nie jest procedurą długą, trudną i kosztow-ną, a ograniczenia związane z niepełnym korzystaniem z dostępnych źródeł informacji w dużej mierze leżą w sferze mentalnej kadry menadżerskiej i osób zarządzających. Roz-wój badań w zakresie ekonomii behawioralnej pokazuje, że wspomniane ograniczenia powinny być uwzględniane w budowaniu strategii pozyskiwania rynków dla działalno-ści. Podejście do sposobu gromadzenia i wykorzystywania informacji o wiarygodności partnerów biznesowych może ulec gruntownej zmianie po zapoznaniu się z tymi uwa-runkowaniami [Bartosik-Purgat, Mruk, Schroeder 2013].
Wskaźnik udziału oszustów we wszystkich przedsiębiorstwach nie jest jednak zbyt wysoki. Biorąc pod uwagę, że wg Głównego Urzędu Statystycznego na koniec 2014 roku zarejestrowanych było w sektorze prywatnym 3 996 274 podmiotów gospodarczych, w tym okresie przeprowadzono 10 105 postępowań kontrolnych, a postępowań karnych skarbowych zaledwie 5 283. Zakładając, że każdy podatnik był kontrolowany najwyżej jeden raz w roku odsetek przeprowadzonych postępowań to ok 0,25% ogólnej liczby przedsiębiorców. W przypadku postępowań karnych odsetek wynosi ok. 0,13% ogólnej liczby podatników. Dodając do tego faktu niską ściągalność, efekty pracy kontrolerów nie są imponujące.
140
Podsumowanie
Wkład pracy polskich organów kontroli przynosi duże wpływy do budżetu. Jednakże roz-ważmy, czy nadmierne obciążenia zarówno fiskalne, jak i proceduralne nie zniechęcają zbytnio podatników do pozostawania w polskim systemie podatkowym. Spoglądając wstecz na historię rozwoju polskiej przedsiębiorczości po 1989 roku łatwo zauważyć ten-dencje podatników. Zakładanie spółek i działalności poza krajem, ucieczka z podatkami, w coraz inne strony świata – w zależności od podpisywanych umów o unikaniu podwój-nego opodatkowania lub też ich braku oraz ciągły rozwój tego procederu może budzić zaniepokojenie organów państwowych. Wpływy do budżetu systematycznie rosną, py-tanie czy z powodu większej ściągalności i uszczelniania systemu, czy może z powodu dużej liczby uczciwych podatników, którzy chcą prowadzić legalny, bezpieczny interes w naszym kraju. Niestety rośnie również deficyt budżetowy, co tłumaczy nasilone kon-trole podatkowe i chęć podniesienia ściągalności należności budżetowych.
Literatura przedmiotu skupia się na aspekcie postrzegania problemu ze strony orga-nów państwowych. Odniesienie do tematu z punktu widzenia uczciwych przedsiębior-ców jest natomiast lekceważone i postrzegane raczej jako ogólnonarodowe narzekanie na rząd, system podatkowy itp. Zmiany w przepisach podatkowych ostatnich dwóch lat skutkują skomplikowaniem rozliczeń z fiskusem oraz – w pewnym stopniu – dezin-formacją podatników. Przerzucanie na nich kolejnych podatkowych obowiązków infor-macyjnych powoduje duże obciążenia zarówno dla działów księgowo-podatkowych, jak i samych podatników. Interpretacje ciągle zmieniających się ustaw i rozporządzeń, często są sprzeczne ze sobą, a także z obowiązującymi przepisami nadrzędnymi. Nie-wielka ilość publikacji na temat prowadzenia postępowań podatkowych i kontrolnych opiera się jedynie na omówieniach wyroków sądów administracyjnych i komentarzach do obowiązujących ustaw.
Bibliografia
Bartosik-Purgat M., Mruk H., Schroeder J. (2013), Wiarygodność partnera zagranicznego
w świetle badań polskich ekspertów, „Marketing i Rynek”, nr 8/2013.
Jagodziński B. (2014), Współpraca wywiadu skarbowego z ABW i z innymi organami ścigania, „Przegląd Bezpieczeństwa Wewnętrznego”, nr 11/14.
141 Leoński W. (2008), Kontrola skarbowa i podatkowa jako reakcja władz publicznych na zjawisko
uchylania się od opodatkowania dochodów, „Zeszyty Naukowe Instytutu Ekonomii i Zarządzania”,
Uniwersytet Szczeciński.
Nowak K. (2014), Wybrane zagadnienia dotyczące działalności tzw. słupów w ramach
zorganizo-wanych grup przestępczych dopuszczających się oszustw podatkowych w związku z obrotem wyro-bami stalowymi, „Przegląd Bezpieczeństwa Wewnętrznego”, nr 10/14.
Raczkowski K. (red.) (2012), Wyzwania dla zarządzania państwem, „Bezpieczeństwo Ekono-miczne”.
Raczkowski K. (red.), Wojciechowska-Filipek S. (2015), Zarządzanie Ryzykiem w Gospodarce, „Przedsiębiorczość i Zarządzanie”, t. XVI, z. 8, cz. III.
Rusek J. (2012), Prawo do odliczenia VAT w transakcjach karuzelowych w świetle orzecznictwa
pol-skich sądów administracyjnych, „Przegląd Podatkowy”, nr 6/2012.
Solarz J.K., Klamut E. (2014), Teoria stabilności finansowej. Test praktyki XX wieku, „Przedsiębior-czość i Zarządzanie”, t. XV, z. 9, cz. III.
http://www.mf.gov.pl/ministerstwo-finansow.
http://www.konsument.gov.pl/pl/news/408/101/Jak-sprawdzic-wiarygodnosc-zagranicznego--sprzedawcy-Pomocna-tabela.html.
http://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/podmioty-gospodarcze-wyniki-finansowe, poz. 6. Ministerstwo Finansów (2016), Sprawozdanie Roczne – Kontrola Skarbowa w 2015 r. Małysek K., Nogacki R. (2016), „eGazeta”, nr 77.
Najwyższa Izba Kontroli (2015), Informacja o wynikach kontroli – Przeciwdziałanie
wprowadza-niu do obrotu gospodarczego faktur dokumentujących czynności fikcyjne. Ordynacja podatkowa 2016 (Dz.U. 2015, poz. 613 ze zm.).