Do badań wybrano dwie zmienne charakteryzujące osobowość jednostki: typ tempera-mentu oraz podejście do ryzyka. W badaniu wzięło udział 37% sangwiników, 26% cho-leryków, 17% melancholików i 13% flegmatyków. 32% respondentów zadeklarowało skłonność do ryzyka, podczas gdy 22% awersję do ryzyka. 44% stwierdziło, że ich sto-sunek do ryzyka jest neutralny. Sangwinicy i cholerycy charakteryzują się większą skłon-nością do ryzyka, natomiast melancholicy i flegmatycy awersją.
W badaniu zapytano respondentów o kilka następujących aspektów zarządzania fi-nansami osobistymi:
· wyznaczanie celów finansowych;
· posiadanie oszczędności na „czarną godzinę”; · ocenę sytuacji finansowej;
· preferowany model podejmowania decyzji finansowych w gospodarstwie domowym; · terminowe regulowanie zobowiązań;
· przygotowanie planu finansowego dla gospodarstwa domowego.
Spośród badanych osób 43% wyznacza cele finansowe. Ponadto 41% respondentów zadeklarowało, że posiada oszczędności na czarną godzinę. Aż 83% reguluje terminowo swoje zobowiązania, natomiast zaledwie 18% tworzy plan finansowy dla swojego go-spodarstwa domowego.
Ponadto respondenci zostali zapytani, który model podejmowania decyzji panuje w ich gospodarstwie domowym: autonomiczny (każdy sam podejmuje decyzje, prowa-dzi swoje finanse), partnerski (razem podejmujemy decyzje) czy dyktatorski (ja podej-muję decyzje). Dominowały dwa modele: partnerski (wskazany przez 40% responden-tów) i dyktatorski (wskazany przez 43% respondenresponden-tów).
Grupę respondentów można podzielić na dwanaście grup według typu tempera-mentu i podejścia do ryzyka. Analiza wybranych aspektów zarządzania finansami osobi-stymi według tych grup pozwoliła na następujące wnioski:
· ponad połowa melancholików i flegmatyków ze skłonności do ryzyka wyznacza cele finansowe (rysunek 1);
· ponadto ponad połowa choleryków i sangwiników z awersją do ryzyka nie posiada oszczędności na czarną godzinę;
194
· sangwinicy i flegmatycy z awersją do ryzyka preferują partnerski model podejmo-wania decyzji, natomiast cholerycy i melancholicy ze skłonnością do ryzyka preferują dyktatorski model.
Rysunek 1. Wyznaczanie celów finansowych według cech osobowości
os obow oś ć* : s angw ini k 68 62 18 114 82 39 26 23 7 os obow oś ć* : m el anc hol ik 15 2 21 41 39 16 24 5 32 os obow oś ć* : c hol er yk 66 65 12 42 42 18 24 5 34 ry zy ko: skłonność os obow oś ć* : f legm at yk 8 3 15 ry zy ko: neutralny 25 27 15 ry zy ko: awersja 20 9 32
Wyjaśnienie: w paski – nie wyznacza celów finansowych, w kółka – wyznacza cele finansowe, w kratkę – brak odpowiedzi; liczby przy diagramie oznaczają liczbę analizowanych przypadków;
Źródło: opracowanie własne.
Za pomocą analizy testem Kruskala-Wallisa sprawdzono zależność pomiędzy wy-mienionymi zmiennymi dotyczącymi zarządzania finansami osobistymi a wybranymi cechami osobowości: temperamentem i podejściem do ryzyka. Wykazano, że (tabela 2):
· istnieją istotne statystycznie różnice dotyczące wyznaczania celów finansowych ze względu na typ temperamentu (Chi kwadrat = 8,67; df = 3; p = 0,034) oraz ze względu na podejście do ryzyka (Chi kwadrat = 9,52; df = 3; p = 0,009);
· istnieją istotne statystycznie różnice w ocenie swojej sytuacji finansowej ze względu na typ temperamentu (Chi kwadrat = 24,71; df = 3; p = 0,000), natomiast nie
stwierdzo-195 no istotnych statystycznie różnic w tym zakresie ze względu na podejście do ryzyka (Chi kwadrat = 2,22; df = 3; p = 0,329);
· nie istnieją istotne statystycznie różnice w terminowym regulowaniu zobowiązań ani ze względu na typ temperamentu (Chi kwadrat = 0,000; df = 2; p = 1,000), ani ze względu na podejście do ryzyka (Chi kwadrat = 0,000; df = 2; p = 1,000);
· istnieją istotne statystycznie różnice w posiadaniu oszczędności na czarną godzinę ze względu na typ temperamentu (Chi kwadrat = 15,31; df = 2; p = 0,016) oraz ze wzglę-du na podejście do ryzyka (Chi kwadrat = 8,35; df = 2; p = 0,015);
· nie istnieją istotne statystycznie różnice w tworzeniu planu finansowego ani ze względu na typ temperamentu (Chi kwadrat = 5,53; df = 3; p = 0,137), ani ze względu na podejście do ryzyka (Chi kwadrat = 0,849; df = 2; p = 0,654);
· istnieją istotne statystycznie różnice w preferowanym modelu podejmowania de-cyzji finansowych ze względu na typ temperamentu (Chi kwadrat = 14,09; df = 3; p = 0,003), natomiast nie stwierdzono istotnych statystycznie różnic w tym zakresie ze względu na podejście do ryzyka (Chi kwadrat = 3,13; df = 2; p = 0,209).
Tabela 2. Zależność wybranych aspektów zarządzania finansami osobistymi od tem-peramentu i podejścia do ryzyka
Zmienne Temperament Podejście do ryzyka
wyznaczanie celów finansowych + + posiadanie oszczędności na „czarną godzinę” + +
ocena sytuacji finansowej +
-preferowany model podejmowania decyzji finansowych
w gospodarstwie domowym +
-terminowe regulowanie zobowiązań - -przygotowanie planu finansowego dla gospodarstwa
domowego -
-Wyjaśnienie: + oznacza, że istnieją istotne statystycznie różnice w badanej zmiennej (lewa strona) ze względu na inną badaną cechę (góra), natomiast -, że nie istnieją istotne statystycznie różnice. Źródło: opracowanie własne.
Ponadto z przeprowadzonych badań wynika, iż:
· sangwinicy i cholerycy lepiej oceniają swoją sytuację finansową;
· ponad 30% melancholików nie posiada ubezpieczenia, które pokryłoby ich długi w przypadku utraty lub niemożliwości wykonywania pracy;
· więcej choleryków i flegmatyków niż sangwiników i melancholików deklaruje, iż posiada alternatywne źródło finansowania, z którego mógłby skorzystać w wypadku przedłużającej się sytuacji pozostawania bez pracy;
196
· ponad 45% melancholików nie posiada oszczędności, podczas gdy 67% sangwini-ków oszczędza. Najwięcej sangwinisangwini-ków (ponad 10%) i cholerysangwini-ków (ponad 9%) posia-da oszczędności o równowartości powyżej 12 miesięcznych wyposia-datków gospoposia-darstwa domowego;
· flegmatycy i melancholicy częściej korzystają z instytucji parabankowych niż san-gwinicy i cholerycy;
Podsumowanie
W niniejszym artykule zaprezentowano wybrane wyniki badań, pokazujące związek pomiędzy cechami osobowości: temperamentem i podejściem do ryzyka, a wybrany-mi aspektawybrany-mi zarządzania finansawybrany-mi osobistywybrany-mi. Wykazano, że obie badane cechy mają wpływ na wyznaczanie celów finansowych oraz na posiadanie oszczędności przez go-spodarstwa domowe. Ponadto wykazano, że temperament ma wpływ na preferowany model podejmowania decyzji oraz na oceną sytuacji finansowej. Badania są przyczyn-kiem do dalszych badań z zakresu wpływu czynników behawioralnych na zarządzanie finansami gospodarstw domowych. Badanie to ukazuje, iż istnieją zależności pomiędzy cechami osobowościowymi a zarządzaniem finansami, co może być istotnym elemen-tem w prowadzeniu efektywnej edukacji finansowej (zarówno przez nauczycieli, jak i rodziców), a także wartościową informacją dla doradców finansowych czy instytucji fi-nansowych, które będą wiedziały, jak lepiej dostosować sposób komunikacji i ofertę pro-duktów do danych typów klientów. Ponadto znajomość wpływu cech osobowościowych na zarządzanie finansami osobistymi może pomóc w rozwiązywaniu konfliktów domo-wych czy efektywnym budżetowaniu, kontrolowaniu i eliminowaniu niepożądanych na-wyków finansowych, a także w innych obszarach szeroko rozumianej terapii finansowej.
Bibliografia
Brown S., Taylor K. (2011), Household Finances and the „Big Five” Personality Traits, IZA DP, No. 6191, Bonn.
Bywalec C. (2009), Ekonomika i finanse gospodarstw domowych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
197 Campbell J.Y., Cocoo J.F. (2003), Household Risk Management and Optimal Mortgage Choice, NBER Working Paper, No. 9759.
Czapiński J. (red.), Panek T. (2013), Diagnoza społeczna 2013. Warunki życia Polaków, Warszawa. Dohmen T., Falk A., Huffman D. and others (2011), Individual Risk Attitudes: Measurement,
Determinants, and Behavioral Consequences, “Journal of the European Economic Association”, vol.
9, nr 3.
Garman E.T., Forgue R. (2008), Personal Finance, Houghton Mifflin Company, USA.
Goldfayn O. (2015), Personality Traits and Financial Decisions of the Households, dostępny w SSRN [online], http://ssrn.com/abstract=2764175, dostęp: 10 maja 2016.
Jajuga K. (2014), Bank a gospodarstwo domowe – znaczenie edukacji i doradztwa [w:] S. Flejterski (red.), A. Gospodarowicz, Banki w społecznej gospodarce rynkowej w świetle doświadczeń z kryzysu
i stanu rozwoju rynku finansowego, ZBP, Warszawa.
Jajuga K., Feldman Ł., Pietrzak R. i inni (2015), Integrated Risk Model in Household Life Cycle, Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu, Wrocław.
Jerzak M.A. (2009), Zarzadzanie ryzykiem cenowym jako czynnik poprawy konkurencyjności
go-spodarstw rolnych w warunkach liberalizacji Wspólnej Polityki Rolnej UE, „Zagadnienia Ekonomiki
Rolnej”, nr 1.
Kaczmarczyk S. (2011), Badania marketingowe. Podstawy metodyczne, PWE, Warszawa. Kapoor J.R., Dlabay L.R., Hughes R.J. (2007), Personal Finance 8th, McGraw-Hill, New York. Kausel E.E., Hansen E., Tapia P. (2016), Responsible Personal Finance: the Role of
Conscientious-ness in Bank and Pension Savings in Chile, “International Review of Finance”, No. 16.
Kłoczko-Gajewska, Sulewski P. (2009), Postawy rolników wobec ryzyka oraz sposoby jego
ogra-niczania, „Roczniki Nauk Rolniczych”, seria G, t. 96, nr 1.
Łyskawa K. (1999), Dochody osób w starszym wieku a zarządzanie ryzykiem starości, „Ruch Praw-niczy, Ekonomiczny i Socjologiczny”, nr 1.
Maciejewski G. (2010), Ryzyko w decyzjach nabywczych konsumentów, Wydawnictwo Uniwer-sytetu Ekonomicznego w Katowicach, Katowice.
198
Musiał M. (2014), Determinanty efektywności gospodarowania finansami osobistymi [w:] B. Świe-cka (red.), Współczesne problemy finansów osobistych, CeDeWu, Szczecin.
Palsson A.M. (1996), Does the Degree of Risk Aversion Vary with Household Characteristics?, “Jour-nal of Economic Psychology”, vol. 17, nr 6.
Pompian M.M. (2012), Behavioral Finance and Investor Types, Wiley Finance, New Jersey. Solarz K. (2010), Zarządzanie ryzykiem finansowym codzienności, „Bezpieczny Bank”, nr 3(42). Sulewski P. (2009), Rolnicy wobec ryzyka i potrzeby ubezpieczeń – opinie i postawy, „Roczniki Nauk Rolniczych”, seria G, t. 96, nr 3.
Świecka B. (2014), Finanse osobiste jako subdyscyplina finansów [w:] B. Świecka (red.)
Współczes-ne problemy finansów osobistych, CeDeWu, Warszawa.
Tyszka T. (2004), Psychologia ekonomiczna, GPW, Gdańsk.
Waliszewski K. (2011), Doradztwo finansowe w Polsce, CeDeWu, Warszawa.
Woś J., Rachocka J., Kasperek-Hoppe M. (2011), Zachowania konsumentów. Teoria i praktyka, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu, Poznań.