155tów z tej przyczyny odmówiło wsparcia krewnym). W opinii autora pewną rolę mogą

odgrywać też okoliczności, które wykreowały zapotrzebowanie na pożyczkę, np. czy pożyczkobiorca znalazł się w potrzebie z własnej, czy nie z własnej winy, albo czy ma on możliwość skorzystania z alternatywnego źródła finansowania nieprzewidzianych wydatków, czy pożyczka rodzinna jest dla niego jedynym wyjściem z trudnej sytuacji. Postawione pytania mogą wyznaczyć kierunek do dalszych badań naukowych w obsza-rze psychologicznych aspektów pożyczania pieniędzy.

Występowanie zachowań prospołecznych jest zależne od osobowości potencjalne-go pożyczkodawcy – niska skłonność do działań pomocowych cechuje osoby skoncen-trowane na sobie, o niedostatecznej wrażliwości empatycznej, wykazujące skłonność do samousprawiedliwiania się. Wśród najczęściej wskazywanych powodów, którymi kierowali się ankietowani, odmawiając udzielenia pożyczki rodzinnej znalazły się m.in. chęć uniknięcia rodzących się na tle finansowym konfliktów (26%), obawy o to, że trzeba będzie upominać się o zwrot długu (19,5%) lub o to, że nie uda się odzyskać pieniędzy (10,7%), chęć uniknięcia strat finansowych (4,9%), a także potrzeba zrewanżowania się za wcześniejszą odmowę pożyczki (3%). Za większością argumentów kryje się egoistyczna troska o dobro własne, ale o charakterze niematerialnym, emocjonalnym, jak potrzeba poczucia własnego bezpieczeństwa czy komfortu psychicznego. Optymistycznym jest fakt, że tylko niewielki odsetek Polaków przy podejmowaniu decyzji pożyczkowych do-tyczących swoich krewnych kieruje się materializmem.

Wyniki przeprowadzonych badań potwierdzają, że zachowania egoistyczne są waż-nym powodem, dla którego ludzie nie pożyczają pieniędzy członkom swojej rodziny. Egoizm, będący przyczyną antyspołecznej postawy, może sprawić, że osoba potrze-bująca wsparcia finansowego spotka się z odmową. Mając na względzie, że pożyczki od rodziny i znajomych stanowią drugie pod względem popularności (23,7%) źródło finansowania nieprzewidzianych wydatków Polaków, można je uznać za bardzo ważny instrument kreowania odporności finansowej gospodarstw domowych, która zwiększa ich zdolność do przetrwania szoków finansowych. Zachowania egoistyczne, niechęć do udzielania pomocy finansowej potęguje poczucie niepewności funkcjonowania pod-miotu, zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia problemu nadmiernego zadłużenia czy wykluczenia finansowego.

Reprezentantem populacji Polaków, którzy odmówili udzielenia pomocy finanso-wej członkom swojej rodziny jest bezdzietny, młody mężczyzna, posiadający niskie wy-kształcenie, zamieszkały na wsi w województwie lubuskim lub kujawsko-pomorskim, osiągający miesięczny dochód od 2001 do 3000 zł. Wniosek ten potwierdza pewną pra-widłowość, a mianowicie im młodsze pokolenie (szczególnie zamieszkujące centralną i zachodnią część kraju), tym większą rolę w jego zachowaniu odgrywa indywidualizm,

156

a mniejszą współpraca. Niezależność, poczucie odrębności wobec społeczności, my-ślenie w kategoriach ,,ja”, a nie ,,my” pozostaje w opozycji do wartości wspólnotowych i może prowadzić do blokowania kształtowania się głębokich więzi międzyludzkich, w tym rodzinnych [Mariański 2012, s. 151]. Młodzież to ważna grupa docelowa dla insty-tucji rynku finansowego, stąd też prowadzone badania, dotyczące postaw i zachowań ludzi młodych względem pieniądza, dostarczają cennych informacji wykorzystywanych przy konstrukcji, promocji oraz dystrybucji adekwatnych do ich potrzeb produktów i usług finansowych.

Bibliografia

Adloff F., Mau S. (2006), Giving Social Ties, Reciprocity in Modern Society, „Archives of European Sociology”, No. XLVII (1).

Aronson E., Wilson T.D., Akert R.M. (1997), Psychologia społeczna. Serce i umysł, Wyd. Zysk i S-ka, Poznań.

Buksiński T. (2015), Od etyki solidarności do etycznego egoizmu, „Filo–Sofija”, nr 29.

Clarke D. (2005), Zachowania prospołeczne i antyspołeczne, Gdańskie Wydawnictwo Psycholo-giczne, Gdańsk.

Dawkins R. (2007), Samolubny gen, przeł. Marek Skoneczny, Wyd. Prószyński i S-ka, Warszawa. Folger J.P., Poole M.S., Stutman R.K. (2000), Konflikt i interakcja [w:] J. Stewart (red.), Mosty

zamiast murów. O komunikowaniu się między ludźmi, PWN, Warszawa.

Godbout J. (1998), The Moral of the Gift, „The Journal of Socio-Economics”, No. 27(4).

Hamilton W.D. (1972), Altruism and Related Phenomena, Mainly in the Social Insects, „Annual Review of Ecology and Systematics”, No. 3(1).

Homans G.C. (1961), Social Behavior: Its Elementary Forms, Harcourt, Brace & World, Inc. New York.

Jak Polacy pożyczają pieniądze? (2015), Raport z badań przeprowadzonych przez ICAN Research

na zlecenie Blue Media [online], http://www.slideshare.net/BlueMedia_Sopot/20102015-jak--polacy-poyczaj-pienidze, dostęp: 12 kwietnia 2016.

Krok D. (2007), Strategie rozwiązywania konfliktów w systemie rodzinnym, „Roczniki Teologiczne”, t. LIV, z. 10.

157 Lepianka D. (2012), Motywy i uwarunkowania ludzkiej solidarności – poszukiwania teoretyczne, „Prakseologia”, nr 153.

Łukaszyński J. (2015), Wzajemność i wdzięczność, „Społeczeństwo i Ekonomia” nr 1(3), Wyd. UE we Wrocławiu, Wrocław.

Łukaszyński J. (2014), Zasada wzajemności. Wybrane problemy, „Społeczeństwo i Ekonomia”, nr 1, Wyd. UE we Wrocławiu, Wrocław.

Mariański J. (2012), Postawy prospołeczne i egoistyczne młodzieży polskiej, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Sociologica”, nr 40.

Mroziewski M. (2014), Etyka w zarządzaniu. Wybrane problemy w aspekcie inteligencji moralnej

i konkurencyjności przedsiębiorstwa, Wyd. Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, Olsztyn.

Nęcki Z. (1996), Atrakcyjność wzajemna, Wyd. Profesjonalnej Szkoły Biznesu, Kraków.

Przemoc i konflikty w domu (2012), Komunikat z badań Centrum Badania Opinii Publicznej

[onli-ne], http://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2012/K_082_12.PDF, dostęp: 17 kwietnia 2016.

Rachels J. (2003), The Elements of Moral Philosophy, 4th edition, Mcgraw-Hill College, New York. Rand A. (1964), The Virtue of Selfishness, Signet, New York (Cnota egoizmu (2000), przeł. J. Łoziń-ski, Wyd. Zysk i S-ka, Poznań).

Reykowski J. (1986), Motywacja, postawy prospołeczne a osobowość, PWN, Warszawa. Smith A. (2007), Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów, PWN, Warszawa. Solarz M. (2015), Zwiększanie odporności finansowej gospodarstw domowych jako warunek

trwa-łej inkluzji finansowej, „Annales UMCS – Sectio H”, vol. 49, nr 4.

Szukalski P. (2001), Motywacja do przekazywania spadków w świetle współczesnych badań w

kra-jach rozwiniętych, „Ruch Ekonomiczny, Prawniczy i Socjologiczny”, vol. LXIII, nr 1–2.

Williams G.C. (1966), Adaptation and Natural Selection, Princeton University Press, New Jersey. Wosińska W. (2004), Psychologia życia społecznego, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk.

Ewa Kowalewska

Uniwersytet Szczeciński

Rozporządzenie wkładem własnym – dyspozycja na