Przyczyny występowania korupcji w administracji publicznej

Korupcja, jak pokazują badania, jest istotną patologią132 życia publicznego, która dotyka również administracji publicznej133. „W doktrynie przez zjawisko społeczno-pato-logiczne rozumie się postępowanie, którego społeczno-patospołeczno-pato-logiczne formy zachowania są zachowaniami różniącymi się od istniejących norm społecznych lub naruszającymi je”134.

W ocenie autorki pracy wpływ na wyniki badań mogły mieć następujące czynniki:

1) sposób skonstruowania pytania ankietowego (TNS ‒ „Jak często, Pana(i) zdaniem, występuje w Polsce zjawisko korupcji wśród osób wykonujących następujące zawody:”, CBOS – „Co jakiś czas mówi się o korupcji w różnych dziedzinach naszego życia społecznego. W których z wymie-nionych dziedzin, Pana(i) zdaniem, korupcja występuje najczęściej?”),

2) rodzaj możliwej do udzielania odpowiedzi dotyczącej wskazanego obszaru (TNS ‒ bardzo często, raczej często, raczej rzadko, bardzo rzadko, trudno powiedzieć, CBOS – najczęściej),

3) sposób ustalania wyniku badania (w badaniu TNS na ustalenie procentowego wyniku składające-go się na odpowiedź na zadane pytanie sumowano odpowiedzi „bardzo często” i „raczej często”, w badaniu CBOS wynik procentowy opierano na jednej odpowiedzi – „najczęściej”),

4) struktura wiekowa respondentów (TNS oparł swoje badanie na grupie mieszkańców Polski powyżej 15. roku życia, CBOS – na grupie dorosłych mieszkańców Polski, tj. powyżej 18. roku życia), respon-denci TNS w przedziale 15-18 lat mogli nie mieć osobistej styczności z administracją rządową i sa-morządową, a swoją ocenę opierać na subiektywnych przekonaniach pochodzących od innych osób. Należy dodatkowo zauważyć, że w badaniu TNS na wynik 48% składa się 11% głosów osób, które uznały, że korupcja wśród urzędników ministerstw i innych urzędów centralnych szerzy się bardzo często, i 37%, które uznały, że raczej często. Z kolei na wynik 51% składa się 11% głosów osób, które uznały, że korupcja wśród urzędników urzędów gminy szerzy się bardzo często, i 40%, które uznały, że raczej często.

132 Pojęcia patologia (z języka greckiego – pathos – cierpienie, logos – nauka) używane jest powszech-nie w medycypowszech-nie na określepowszech-nie czynników wywołujących chorobę. Od końca XIX w. termin te zaczęto od-nosić do zachowań ludzi sprzecznych z powszechnie panującymi normami społecznymi czy wartościami moralnymi (vide: A. Dobieszewski, Przyczyny i przejawy patologii społecznej, „Polityka i Społeczeństwo” 2004, Nr 1, s. 153). Przez patologie społeczne należy rozumieć zjawiska społecznego zachowania się jedno-stek i grup oraz funkcjonowania instytucji społecznych, pozostające w sprzeczności z wartościami i zasada-mi akceptowanyzasada-mi przez dane społeczeństwo. Stanowią one przejaw dysfunkcji organizmu społecznego. Do najważniejszych zjawisk patologii społecznych zalicza się: przestępczość, pijaństwo i alkoholizm, nar-komanię, prostytucję, patologię rodziny (m.in. sieroctwo społeczne, rozwody) oraz patologię struktur orga-nizacyjnych, np. powstawania kliki, nepotyzm, niekompetencję, niejasny podział obowiązków i odpowie-dzialności między komórkami organizacyjnymi (vide: Encyklopedia PWN, hasło: Patologie społeczne,

http://encyklopedia.pwn.pl/haslo/patologie-spoleczne;3955029.html, dostęp: 01.07.2017).

133 Przez administrację publiczną należy rozumieć „zespół działań, czynności i przedsięwzięć organi-zatorskich, wykonawczych i prowadzonych na rzecz realizacji interesu publicznego przez różne podmioty, organy i instytucje na podstawie ustawy i w określonych prawem formach lub system złożony z ludzi, zor-ganizowany w celu stałej i systematycznej skierowanej ku przyszłości realizacji dobra wspólnego jako misji publicznej polegającej głównie (choć nie wyłącznie) na bieżącym wykonywaniu ustaw, wyposażonych w tym celu we władztwo państwowe oraz środki materialno-techniczne” (vide: D. Ogryczak, Leksykon

bu-dżetowy. Administracja Publiczna, http://sejm.gov.pl/Sejm7.nsf/BASLeksykon.xsp?id=3B2030ED865DCD 89C1257A780044A4CE&litera=A, dostęp: 01.07.2017).

134 S. Pilipiec, P. Szreniawski, Socjologia administracji. Zarys wykładu, Wydawnictwo Adam Marsza-łek, Toruń 2013, s. 128. Zdaniem autorów „kryterium identyfikowania pewnych zjawisk bądź zachowań jako dewiacyjnych jest ogólnie pojęta norma prawna. Jest to norma typowości zachowania, jego zgodności z przypisywanymi mu znaczeniami w danym kręgu kulturowym, norma pełnienia roli społecznej, stanu psychiki, funkcjonowania instytucji, kulturowych cech zbiorowości (…), norma stanu równowagi systemu społecznego, jego rozwoju i funkcjonowania, oraz norma stanu funkcjonowania systemu politycznego czy gospodarczego (vide: S. Pilipiec, P. Szreniawski, op. cit., s. 129).

Zagadnienie zjawiska patologii w administracji publicznej, jak zauważa J. Czaputowicz, jest trudne do zdefiniowania z uwagi na jego szeroki zakres. Pojęcie to może być utożsa-miane z intencjonalnym łamaniem prawa, a zatem postępowaniem sprzecznym z obowią-zującą normą prawną bądź działaniami na granicy prawa, ale także z zachowaniami oce-niamy negatywnie z moralnego punktu widzenia, polegającymi na instrumentalnym posłużeniu się prawem poprzez wykorzystanie jego luk czy niedoskonałości135. Przyjmuje się, że jest to każda dysfunkcja szkodliwa dla administracji publicznej, która z uwagi na swój wykonawczy charakter powinna zajmować się wdrażaniem prawa w życie w oparciu o kryteria skuteczności, efektywności i oszczędności. „Stosunki społeczne przeniknięte zachowaniami dewiacyjnymi utwierdzają jednostkę w przekonaniu o istnieniu nierówno-ści względem administracji oraz urzędnika, o niestabilnonierówno-ści prawa, o zaniku poczucia odpowiedzialności urzędnika za skutki podejmowanych działań, co w konsekwencji ob-niża autorytet państwa”136.

Złożoność zagadnienia patologii w administracji publicznej i jej różnorodność pozwala na wyróżnienie dwóch głównych obszarów jej występowania. Wskazuje się na sferę zewnątrzadministracyjną obejmującą stosunki obywatel – państwo i na sferę sto-sunków wewnątrzadministracyjnych. W sferze zewnętrznej dysfunkcje mogą wystąpić głównie w związku z wydawaniem decyzji administracyjnych, nadaniem biegu sprawie, a także z zachowaniami obywatela bądź urzędnika niezgodnymi z pragmatykami służ-bowymi oraz normami powszechnie i wewnętrznie obowiązującymi. Warunkami sprzy-jającymi występowaniu patologii w tym obszarze jest występowanie luk prawnych, posługiwanie się przez ustawodawcę zwrotami nieostrymi oraz zwiększenie arbitralno-ści urzędnika wydającego decyzje. Z kolei patologie w obszarze strukturalno-organiza-cyjnej administracji dotyczą zagadnień związanych z zarządzaniem administracją, rela-cji urzędnik – urząd (aparat pomocniczy) organu, w którym jest on zatrudniony, oraz dysponowania publicznymi środkami finansowymi i majątkiem publicznym. Źródłem ich występowania jest m.in. brak wykwalifikowanej kadry urzędniczej będącej jedno-cześnie menadżerami znającymi metody organizacji i zarządzania, niskie płace w po-równaniu z pracownikami ze sfery prywatnej oraz niedostatecznie wpojone wartości etyczne właściwe dla administracji publicznej137.

Wyróżnia się dwie zasadnicze przyczyny występowania patologii w administracji publicznej: pierwotną i wtórną. Zła legislacja dotycząca źródeł prawa stanowiących

135 J. Czaputowicz, Patologie w administracji publicznej ‒ zagadnienia wprowadzające, „Administra-cja Publiczna. Studia Krajowe i Międzynarodowe” 2009, Nr I (13), s. 65.

136 A. Ziółkowska, Patologie w administracji publicznej ‒ przyczyny i próby przeciwdziałania, [w:] P.J. Suwaj, D.R. Kijowski (red.), Patologie w administracji publicznej, Wolters Kluwer, Warszawa 2009, s. 195-196.

podstawę działania administracji, tj. prawa materialnego i proceduralnego, postrzegana jest jako pierwotna i najistotniejsza przyczyna niepożądanych społecznie działań admi-nistracji. J. Dembczyńska wymienia pięć przyczyn leżących u podstaw złej legislacji, do których zalicza: bezprawie legislacyjne ustawodawcy, wydawanie aktów prawnych za-wierających błędy legislacyjne inne aniżeli niezgodność z ustawą zasadniczą, wydawanie aktów prawnych stwarzających istotne wątpliwości co do rezultatów wykładni, nadpro-dukcję aktów prawnych, skutkującą ich obniżona jakością, niemożnością przyswojenia, stosowania i egzekwowania oraz brak stabilnych rozwiązań prawnych, polegający na częstych nowelizacjach stosunkowo nowych ustaw, drobiazgowość regulacji, nadużywa-nie definicji ustawowych. Wtórne przyczyny patologii w administracji publicznej mają swoją genezę w samej administracji publicznej ‒ w jej strukturze, zasadach funkcjono-wania oraz tzw. czynniku ludzkim. Zalicza się do nich m.in. przewlekłość postępofunkcjono-wania, niskie standardy etyczne i moralne urzędników oraz niski poziom ich zarobków138.

W. Kieżun zaliczył wprost korupcję, obok gigantomanii, luksusomanii i arogancji władz, do czynników patologizujących polską administrację139. Przyczyny występowa-nia korupcji w administracji publicznej w Polsce można podzielić na te o charakterze ogólnym, tj. takie, które są właściwe dla funkcjonowania całej struktury administracyj-nej w kraju, oraz szczególnym, czyli takie, które są charakterystyczne dla danego ob-szaru działania administracji publicznej.

W ocenie Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego do głównych przyczyn, które sprzyjają występowaniu korupcjogennych sytuacji w działalności funkcjonariuszy ad-ministracji rządowej i samorządowej oraz publicznych podmiotów gospodarczych o cha-rakterze ogólnym, należą:

– nadmiar kompetencji skupionych w jednym organie administracyjnym, które w praktyce skoncentrowane są w ręku jego piastuna, zazwyczaj jedynego – w szczególności niestosowanie w procedurach podejmowania decyzji zasady rozdzielenia czynności między różnych urzędników,

– dowolność w podejmowaniu decyzji o charakterze uznaniowym – przeważnie z powodu braku jasnych kryteriów uzależniających załatwienie sprawy, wystę-powanie pojęć niedookreślonych pozostawiających zbyt duży luz decyzyjny,

138 J. Dembczyńska, Skąd patologia w działaniach administracji? (pierwotne i wtórne przyczyny

po-wstania patologii w administracji), [w:] P.J. Suwaj, D.R. Kijowski (red.), op. cit., s. 32-33, 40.

139 W. Kieżun, Czterej jeźdźcy apokalipsy polskiej biurokracji, „Kultura” 2000, t. 3/630, http://www. witoldkiezun.com/docs/kultura_032000.htm [dostęp: 01.07.201]. J. Czaputowicz zauważa, że do najczę-ściej wskazywanych w doktrynie zjawisk patologicznych w sektorze publicznym zalicza się korupcję, którą z uwagi na jej złożoność należy rozumieć szeroko. W sensie prawnym patologia ta w najwyższym stopniu kojarzona jest z korupcją związaną z obracaniem pieniądzem publicznym, tzw. twarda forma korupcji. Obok korupcji w klasycznym jej ujęciu występują zjawiska patologiczne, które wpisują się w pojęcie tego zjawi-ska, jak np. marnotrawstwo zasobów publicznych, nepotyzm, klientelizm (tzw. miękkie formy korupcji), czy też konflikt interesów (vide: J. Czaputowicz, op. cit., s. 65-69).

wskutek czego urzędnicy mają możliwość dowolnego działania (nie według określonych reguł),

– ignorowanie dokumentacji i sprawozdawczości, co prokuruje brak formalnego uzasadnienia podejmowanych decyzji, a w związku z tym utrudnione jest spra-wowanie bieżącej kontroli procedur decyzyjnych,

– słabość komórek kontroli wewnętrznej, wynikająca ze złej organizacji (podej-mowane są głównie działania doraźne) i niewystarczającej obsady kadrowej, – nierówność w dostępie do informacji co do możliwości korzystania z niektórych

uznaniowych przywilejów czy dostępu do dóbr reglamentowanych (dane te uzyskują jedynie wybrane podmioty, które mają własne metody dotarcia do nich), – brak precyzyjnie określonej osobistej odpowiedzialności urzędniczej za reali-zacje poszczególnych żądań, co powoduje „rozmywanie się” indywidualnej odpowiedzialności za powzięte rozstrzygnięcia,

– brak skutecznych rozwiązań antykorupcyjnych, a w szczególności słabość ustawy antykorupcyjnej, która w obecnej formie pozbawiona jest efektywnych instrumentów egzekwowania jej przepisów140.

Wszystkie wymienione przez Agencję Bezpieczeństwa Wewnętrznego zasadnicze przyczyny występowania korupcji w administracji publicznej, o charakterze pierwotnym i wtórnym, występują w jej sferze wewnętrznej. Konstatacja ta może prowadzić do wniosku, że w samej wewnętrznej strukturze administracji brak jest skutecznych roz-wiązań antykorupcyjnych o charakterze prewencyjnym.

Wyżej przedstawiony katalog przyczyn występowania korupcji w administracji publicznej należy uzupełnić o dalsze czynniki wpływające na szerzenie się tej patologii, do których J. i A. Pacian zaliczyły, ogólnie rzecz ujmując, dysfunkcjonalność rozwiązań prawnych oraz nieracjonalność i nieskuteczność już istniejących przepisów ukierunko-wanych na walkę z tym zjawiskiem. Wadliwość rozwiązań prawnych jako pierwotna przyczyna korupcji polega zdaniem autorek w szczególności na:

– możliwości łączenia pełnienia funkcji publicznej przez funkcjonariusza publicz-nego z wykonywaniem dodatkowej działalności lub zawodu, co prowadzi do podejrzeń o stronniczość, nadużywanie i sprzeniewierzanie władzy publicznej, wpływa na rzetelność i profesjonalizm sprawowanej funkcji,

– niewielkim wykorzystaniu norm prawa cywilnego i administracyjnego o cha-rakterze nakazującym i prewencyjnym do walki ze zjawiskiem korupcji,

140 Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Korupcja w Polsce ‒ próba analizy zjawiska. Raport, s. 4,

http://www.wsap.edu.pl/pub/Biblioteka@ntykorupcyjna/Korupcja%20w%20Polsce.%20Analiza%20 zjawiska%20-%20ABW.pdf [dostęp: 06.07.2017].

w szczególności w zakresie eliminowania konfliktu interesów, w ramach któ-rego może działać funkcjonariusz publiczny,

– tworzeniu instytucji publicznych w kształcie uniemożliwiającym ich rzetelne i sprawne działanie, powodowanie sytuacji, w których organ kontrolny nie posiada wystarczających środków prawnych, które stwarzałyby normatywną podstawę do wyciągnięcia konsekwencji prawnych,

– utrzymywaniu skomplikowanych i zawiłych procedur dotyczących jednego stanu prawnego, uniemożliwiających kompleksowe spojrzenie na zagadnienie prawne i jego interpretację, co wpływa na trudności w analizowaniu przepisów i w konsekwencji na ich bezprawne omijanie,

– niedookreśloności, niejasności, wieloznaczności i braku spójności w stosowaniu podstawowych pojęć, łamaniu zasad przyzwoitej legislacji oraz zasady pewno-ści i bezpieczeństwa prawnego,

– braku systemowych, konsekwentnych działań prawnych polegających na elimi-nowaniu z porządku prawnego przepisów sprzyjających korupcji i zastępowaniu ich skutecznymi regulacjami o charakterze prewencyjnym141,

– nadmiernym korzystaniu z usług zewnętrznych i pośrednictwa.

J. Boć dostrzega również wagę wtórnych przyczyn występowania korupcji, wska-zując, iż na występowanie tego zjawiska w administracji publicznej w Polsce mają wpływ takie czynniki, jak uciążliwa biurokracja, niskie płace w sektorze publicznym, utajnienie prac rządu oraz złe zarządzanie majątkiem publicznym142.

Szczegółowa diagnoza przyczyn występowania korupcji w administracji publicz-nej w Polsce w poszczególnych jej obszarach, które są najbardziej narażone na wystą-pienie tego zjawiska została opisana w Rządowym Programie Przeciwdziałania Korup-cji na lata 2018-2020 oraz w raporcie CBA pt. Przewidywane zagrożenia korupcyjne w Polsce.

Korupcja urzędnicza, tak charakterystyczna dla administracji publicznej, najczę-ściej uwarunkowana jest zakresem kompetencji wykonywanych przez urzędnika ‒ funk-cjonariusza administracji publicznej, działającego w ramach organu administracji pu-blicznej w charakterze jego piastuna lub pracownika. Twórcy Programu wśród czynników patologizujących działania funkcjonariuszy administracji publicznej wymieniają głów-nie te o charakterze wtórnym (czynnik ludzki), wskazując na:

– dowolność postępowania, któremu sprzyja brak przejrzystych kryteriów spo-sobu lub trybu załatwiania sprawy,

– konflikt interesów,

141 J. Pacian, A. Pacian, op. cit., s. 256-263.

– kumulowanie uprawnień polegające na nadmiernym skupianiu uprawnień de-cyzyjnych i odchodzenie od zasady rozdzielania czynności podejmowanych w ramach jednej sprawy pomiędzy różnych funkcjonariuszy,

– lekceważenie obowiązku sporządzania dokumentacji i sprawozdawczości poprzez przyjmowanie dokumentacji niespełniającej wymogów formalnych, bez wszyst-kich wymaganych procedurą dowodów lub załączników, odstępowanie od obo-wiązków sprawozdawczych, a także podejmowanie decyzji bez ich uzasadniania143. W obszarze modernizacji i rozbudowy infrastruktury drogowej i kolejowej prze-stępczość korupcyjną może powodować sposób przeprowadzania przetargów na podsta-wie źle opracowanej specyfikacji istotnych warunków zamópodsta-wienia. Może to spowodować: faworyzowanie konkretnych dostawców, otrzymanie produktów, które nie będą spełnia-ły wymagań lub też uniemożliwią w przyszłości realizację wyznaczonych celów przez instytucje państwowe144.

W związku z budową efektywnego systemu e-administracji źródłem nieprawidło-wości o charakterze korupcjogennym może być stosowanie przez zamawiających nieja-snych kryteriów wyboru i sposobu wyłaniania firm, które mają zrealizować projekty informatyczne. Często zamawiający nadużywają procedur niekonkurencyjnych, dzielą zamówienia publiczne, opisują przedmiot zamówienia za pomocą cech szczegółowych ograniczających konkurencyjność145. Z uwagi na wysokospecjalistyczną wiedzę, jaka wymagana jest w procesie informatyzacji administracji publicznej, może mieć miejsce wpływanie przez przedstawicieli firm na zamawiającego, a zatem podmiot dysponujący pieniędzmi pochodzącymi z budżetu państwa, podczas nieformalnych kontaktów na realizowane zamówienia przyszłe umowy dotyczące samych systemów informatycznych, a także późniejszego ich nadzorowania146.

143 Rządowy Program Przeciwdziałania Korupcji na lata 2018-2020, Rozpoznane mechanizmy

korup-cjogenne.

144 Rządowy Program Przeciwdziałania Korupcji na lata 2018-2020, Obszary życia społecznego w

Pol-sce najbardziej zagrożone korupcją. Modernizacja i rozbudowa infrastruktury. CBA identyfikuje ponadto

kolejny czynnik mogący sprzyjać powstaniu korupcji w obszarze infrastruktury. Rozbudowa i modernizacja większości obiektów infrastruktury kolejowej i drogowej finansowana jest ze środków budżetowych, przy wsparciu pieniędzy pochodzących z funduszy unijnych. W ocenie CBA istotnym problemem jest opóźnienie znacznej części projektów infrastrukturalnych realizowanych przy udziale środków pochodzących z Unii Europejskiej. Zakłada się, że potrzeba dotrzymania terminów zakończenia prac będzie skłaniać wykonaw-ców robót do podejmowania działań zmierzających do korumpowania urzędników państwowych, a w szcze-gólności osób odpowiedzialnych za dozór techniczny i odbiór inwestycji. Nieterminowe zakończenie prac skutkuje bowiem cofnięciem pomocy unijnej, a zatem utratą źródła finansowania inwestycji (vide: Central-ne Biuro AntykorupcyjCentral-ne, PrzewidywaCentral-ne zagrożenia korupcyjCentral-ne…, s. 15).

145 Rządowy Program Przeciwdziałania Korupcji na lata 2018-2020, Obszary życia społecznego w

Pol-sce najbardziej zagrożone korupcją. Informatyzacja administracji publicznej.

146 Proces informatyzacji administracji ma charakter ciągły. Podlegają mu wszystkie instytucje pań-stwowe finansowane ze środków publicznych, niezależnie od obszaru realizowanej działalności. Wymóg zinformatyzowania administracji publicznej, jak wywodzi CBA na podstawie analizy przeprowadzonych

W obszarze energetyki działalność korupcyjna może być powiązana z lobbingiem prowadzonym niezgodnie z prawem, nielegalnymi działaniami dotyczącymi udzielania koncesji na poszukiwanie i rozpoznawanie kopalin energetycznych (ropa naftowa, gaz ziemny, węgiel brunatny) oraz wydawaniem decyzji o lokalizacji dla mających powstać farm wiatrowych, jak również uzyskiwaniem od firm energetycznych zgody na przyłą-czenie farm do sieci energetycznej kraju147.

Z Programu i Raportu jednoznacznie wynika, że obszarem szczególnie narażonym na korupcję jest obronność państwa. Sektor ten jest zagrożony występowaniem przyczyn korupcji o charakterze wtórnym i wewnętrznym, które związane są z działaniami osób funkcjonujących w jego obszarze. Zauważalna jest pogłębiającą się tendencja do limito-wania dostępu do informacji o prowadzonych postępolimito-waniach przetargowych, czego przejawem jest obejmowanie dokumentacji przetargowej ochroną na podstawie przepisów o ochronie informacji niejawnych. Korupcję w sektorze obronności potęgować będzie także znaczna wartość zamówienia publicznego oraz jego specjalistyczny charakter148. Istotnym problemem pozostają rozwiązania dotyczące planowania potrzeb oraz zakupów uzbrojenia i sprzętu wojskowego poprzez takie formułowane planów, aby wymagały one korekt, które stwarzają dodatkowe możliwości dla zaistnienia korupcji (np. nieprawidło-wości mogą dotyczyć parametrów kupowanego sprzętu i uzbrojenia, jak np. wydawania zgód na obniżanie wymogów, czynności związanych z odbiorem, testów, badań oraz kontroli sprzętu). Korupcja może pojawić się także w kontekście niedozwolonego handlu informacjami strategicznymi albo wiązać się z brakiem zabezpieczania na rzecz Skarbu Państwa autorskich praw majątkowych do dokumentacji technicznej lub kodów źródło-wych produktów powstałych dzięki pracom badawczo-rozwojowym prowadzonym i finansowanym z budżetu państwa149.

śledztw antykorupcyjnych, stała się okazją dla nieuczciwych przedsiębiorców i urzędników do podporząd-kowania tej strefy życia publicznego interesom prywatnym. To właśnie w kontaktach między tymi podmio-tami najczęściej dochodzi do naruszeń. Sprzyja temu liczba projektów i nieefektywny nadzór. W wyniku korupcji nie wygrywają podmioty najbardziej innowacyjne oraz atrakcyjne cenowo, ale te, które posiadają lepszy, nieformalny dostęp do przedstawicieli władz publicznych (vide: Centralne Biuro Antykorupcyjne,

Przewidywane zagrożenia korupcyjne…, s. 18).

147 Rządowy Program Przeciwdziałania Korupcji na lata 2018-2020, Obszary życia społecznego w

Pol-sce najbardziej zagrożone korupcją. Energetyka.

148 W obszarze obronności, oprócz typowych zagrożeń korupcyjnych, na jakie narażona jest admini-stracja publiczna i działanie jej instytucji, istnieje wiele zagrożeń wynikających ze specyfiki tej dziedziny. Ograniczenia dla wolnego rynku w sektorze obronności będą zawsze dużo większe niż w mniej strategicz-nych dla państwa obszarach. W szczególności zamówienia realizowane na potrzeby resortu obrony narodo-wej obarczone są szczególnym ryzykiem wystąpienia nieprawidłowości. Wynika to z ograniczonej, z uwagi na wymogi związane z obronnością państwa oraz ochroną informacji niejawnych, transparentności postępo-wań, znacznej wartości zamówień oraz wysoce specjalistycznego charakteru zamówień, co utrudnia identy-fikację zagrożeń (vide: Centralne Biuro Antykorupcyjne, Przewidywane zagrożenia korupcyjne…, s. 30).

149 Rządowy Program Przeciwdziałania Korupcji na lata 2018-2020, Obszary życia społecznego w

W obszarze wykorzystania środków unijnych za czynniki sprzyjające korupcji uważa się zarówno nierzetelne postawy urzędników, jak i nieuczciwych beneficjentów świadczeń. Gospodarowanie środkami unijnymi, z uwagi na to, że dotyczy niemalże wszystkich obszarów gospodarki i życia publicznego, generuje – zdaniem twórców Pro-gramu ‒ zróżnicowane mechanizmy i zagrożenia korupcyjne150. Mechanizmy korupcyj-ne mogą polegać na wyłudzaniu dofinansowania za wiedzą i przyzwoleniem urzędników, a czasami przy ich aktywnym udziale. Konsekwencją tego stanu może być wydawanie wadliwych i niekorzystnych dla interesu publicznego decyzji administracyjnych. Nie bez znaczenia pozostaje również kwestia złego przygotowania merytorycznego urzędników, którzy często muszą podejmować decyzje na podstawie niejasnych procedur151.