Gospodarstwa nasienne w r. 1929
B. RAK ZIEMNIACZANY
Z nasiennictwem ściśle złączoną jest choroba raka ziemniaczanego, która najpoważniej zagraża uprawie ziemniaków w Województwie Śląskiem. Śląska Izba Rol
nicza żywo jest interesowana stanem tejże choroby na terenie swej działalności i też wybitny bierze udział w ba
daniu pojawu choroby i jej zwalczaniu w ścisłej współ
pracy i pod przewodnictwem Śląskiej Stacji Ochrony Ro
ślin. Do tej współpracy Śląska Izba Rolnicza jest upo
ważniona przez Ministerstwo Rolnictwa, które udzieliło Izbie Rolniczej pełną sumę na inspektora raka ziemniacza
nego, przydzielonego do Wydziału Produkcji Rolnej.
W pracy brał udział także personel szkól rolniczych Ślą
skiej Izby Rolniczej.
Rak ziemniaczany należy do zakresu pracy Wydzia
łu Produkcji Rolnej od roku 1924. Praca ta po utworze
niu Śląskiej Stacji Ochrony Roślin w roku 1925 wyraża się głównie w pomocy badania ognisk raka ziemniacza
nego, szerzenia oświaty w kwestji walki z tą chorobą w postaci lotnych wykładów, przyspasabiania urzędni
ków policji do badania ognisk zarazy, wreszcie rozszerza
nia idei uprawy rakoodpornych odmian na całym terenie Województwa Śląskiego. Wynik tej pomocy, udzielonej Śląskiej Stacji Ochrony Roślin, jest bardzo duży, zwłaszcza w sprawie uprawy odmian rakoodpornych. Właśnie wsku
tek tej rozległej współpracy w walce z rakiem ziemnia
czanym sprawozdanie Śląskiej Izby Rolniczej zawiera re
gularnie także pełne sprawozdanie w kwestji raka ziem
niaczanego w Województwie Śląskiem. Wszelkie cyfry pochodzą ze Śląskiej Stacji Ochrony Roślin.
Zasadniczo rak ziemniaczany w Województwie Ślą
skiem jest objawem starym. Większość ognisk choroby istniała już za czasów panowania administracji pruskiej, nie była jednak ujawniona. Główną winę ponosi brak aktywnego ujawniania ognisk raka zapomocą specjalnego aparatu urzędowego. Dopóki także za administracji pol
skiej takiego urządzenia nie stworzono, a czekano na zgło
szenie choroby lub wychwytywano ogniska zarazy, to nie
— 165
osiągnięto celu, czyli nie ujawniono głównych ognisk choroby.
Dopiero w roku 1927 Śląska Stacja Ochrony Roślin i Śląska Izba Rolnicza wspólnemi siłami stworzyły wielki aparat lustracyjny dla upraw ziemniaczanych w postaci urzędników posterunków względnie Komisarjatów Po
licji, odpowiednio w kursach do pracy przysposobionych.
Policja pod kierownictwem obu instytucyj dokonała pierwszej ogólnej lustracji ziemniaków z dobrym wyni
kiem, ujawniając ogółem 84 ogniska raka ziemniaczanego.
W roku 1928 została zarządzona ponowna lustracja, która jednakże została tylko częściowo przeprowadzona
— jak się później okazało — a brak było dostatecznego personelu, nadzorującego lustrację. Dlatego też cyfry, otrzymane w roku 1928, nie odpowiadały rzeczywistości.
Przytem okazało się, że rak ziemniaczany istnieje jeszcze w całym szeregu gmin. Ponieważ walkę można tylko oprzeć na znajomości placówek wroga, dlatego też w roku 1929 obie instytucje, — Śląska Izba Rolnicza i Śląska Stacja Ochrony Roślin, przy odpowiedniej pomocy finan
sowej Ministerstwa Rolnictwa i Śląskiego Urzędu Woje
wódzkiego zorganizowały ponownie ogólną lustrację upraw ziemniaczanych zapomocą Policji, przyczem perso
nel obu instytucyj całą pracę dozorował, a częściowo sam wykonał. Wielką pomocą było stworzenie osobnego urzę
du lustratora na okres trzech miesięcy przez Śląski Urząd Wojewódzki. Główną pracę lustracyjną wykonali gorli
wie i sumiennie referent dla raka ziemniaczanego p. Ry
szard Pili oraz słuchacz Państwowej Wyższej Szkoły Go
spodarstwa Wiejskiego w Cieszynie, p. Aleksander Ja
worski.
Wyjściem pracy był każdy komin fabryczny lub po
przednio wykryte ognisko raka ziemniaczanego. Wynik lustracji, obejmujący także stwierdzenie wykonania za
rządzeń, miał za cel wykrycie nowych ognisk i zobrazo
wać wyniki dotychczasowej walki z zarazą. Owoce doko
nanej wielkiej pracy przedstawione są w zestawieniu sta
tystycznemu. Chorobę raka ziemniaczanego stwierdzono
— 166 —
w 88 gminach. Szczegółowy wykaz zarażonych gmin z podaniem ilości zarażonych gospodarstw i wielkości za
rażonego obszaru przedstawia się następująco:
Powiat Bielski: Rak ziemniaczany, stwierdzo
ny w gminie Jasienica w dwóch gospodarstwach na ob
szarze 0,21 ha.
Powiat Cieszyński: Zarazy raka ziemnia
czanego nie stwierdzono.
P ow iat Pszczyński: Choroba została ujaw
niona w 6 gminach: Podlesie (5 gospodarstw na 0,143 ka), Piotrowice Śląskie (6 gospodarstw na 1,250 ha), Kostuch- na (5 gospodarstw na 0,523 ha), Mokre (1 gosp. na 0,020 ha), Łaziska Górne (6 gosp. na 0,812 ha), Murcki (13 go
spodarstw na 1,800 ha). Razem ujawniono 36 zarażonych gospodarstw na 4,548 ha.
Powiat Rybnicki: Rak ziemniaczany został stwierdzony w 27 gminach: Grabówka (5 gospodarstw 0,330 ha), Lubomja (16 gosp. na 1,080 ha), Rybnik (37 gosp. na 4,230 ha), Rydułtowy (227 gosp. na 46,010 ha), Czernica (2 gosp. na 0,250 ha), Niedobczyce (20 gosp. na 3,780 ha), Brzezie (52 gosp. na 7,745 ha), Kobyla (4 go
spodarstwa na 0,440 ha), Gołkowice (2 gosp. na 0,130 ha), Godów (10 gosp. na 3,312 ha), Łaziska (4 gosp. na 0,975 ha), Gorzyczki (1 gosp. na 0,008 ha), Rogów (1 gosp. na 0,012 ha), Pogrzebień (4 gosp. na 1,880 ha), Raszczyce (25 gosp. na 5,510 ha), Łuków (1 gosp. na 0,125 ka), Nie- wiadom (8 gosp. na 0,386 ha), Czerwionka (17 gosp. na 0,076 ha), Knurów (11 gospodarstw na 3,305 ha), Biertuł- towy (6 gosp. na 0,695 ha), Olza (1 gosp. na 0,010 ha), Boguszowice (1 gosp. na 0,200 ha), Żytna (14 gosp. na 1,970 ha), Pszów (4 gosp. na 0,775 ha), Chwałowice (31 gosp. na 1,109 ha), Radlin (kopalnia Emy) 4 gosp. na 0,200 ha), Bogunice (1 gosp. na 0,070 ha). Razem stwier
dzono 509 zarażonych gospodarstw na 84,613 ha.
Powiat katowicki: Zaraza została stwier
dzona w 11 gminach: Janów (4 gospodarstwa na 0,219 ha), Makoszowy (8 gosp. na 0,656 ha), Mała Dąbrówka (1 gosp. na 0,065 ha), Kochłowice (49 gosp. na 6 ha),
Biel-— 167 Biel-—
szowice (35 gosp. na 13,284 ha), Pawłów (47 gosp. na 3,825 ha), Kończyce (10 gosp. na 0,620 ha), Bytków (42 gosp. na 0,656 ha), Chorzów (1 gosp. na 0,007 ha), Siemianowice Śląskie (45 gosp. na 2,845 ha), Nowa Wieś (6 gosp. na 0,070 ha), ogółem ujawniono raka ziemniacza
nego w 248 zarażonych gospodarstwach na 28,247 ha.
Katowice-Miasto: Raka ziemniaczanego stwierdzono w 20 gospodarstwach na 0,761 ha.
Król. Huta: Zarazę ujawniono w 28 gospodar
stwach na 1,207 ha.
Powiat Świętochłowicki: Raka ziemnia
czanego stwierdzono w 12 gminach: Wielkie Hajduki (6 gosp. na 0,070 ha), Nowy Bytom (19 gosp. na 0,962 ha), Nowe Hajduki (21 gosp. na 0,550 ha), Chebzie (3 gosp.
na 0,160 ha), Zgorzelec Kolonja (20 gosp. na 0,290 ha), Łagiewniki Śląskie (19 gosp. na 0,454 ha), Orzegów (8 gosp. na 0,115 ha), Godula (11 gosp. na 0,132 ha), Ruda (7 gosp. na 0,115 ha), Dąbrówka Wielka (14 gosp. na 0,930 ha), Lipiny (2 gosp. na 0,120 ha), Czarny Las (9 gosp. na 0,750 ha). Razem stwierdzono 139 zarażonych gospodarstw na 4,648 ha.
Powiat Tarnogórski: Ujawniono chorobę w 6 gminach: Jędrysek (47 gosp. na 10,157 ha), Mikoleska (4 gosp. na 1,5 ha), Truszczyce (4 gosp. na 2,75 ha), Rojca- Radzionków (8 gosp. na 0,020 ha), Boruszowiec (1 gosp.
na 0,125 ha), Orzech (2 gosp. na 0,100 ha). Razem stwier
dzono 66 zarażonych gospodarstw na 14,652 ha.
Powiat Lubliniecki: Raka ziemniaczanego ujawniono w 23 gminach: Kalety (86 gosp. na 10,888 ha), Zielona i Miotek (1 gosp. na 0,120 ha), Brusiek (44 gosp.
na 6,653 ha), Pusta Kuźnica (5 gosp. na 0,133 ha), Dru- tarnia (26 gosp. na 11,875 ha), Lisów (55 gosp. na 120 ha), Boronów (54 gosp. na 13,960 ha), Kochanowice (37 gosp.
na 5,96 ha), Strzebin (7 gosp. na 3,62 ha), Koszęcin (1 gosp. na 0,125 ha), Dębowa Góra (11 gosp. na 3,62 ha), Olszyna (36 gosp. na 6,279 ha), Kalina (38 gosp. na 7,892 ha), Chwostek (12 gosp. na 2,892 ha), Droniowiczki (12
TABLICA 1
POWIAT
Ogólny pojaw raka aiemn. Zarażone gospodarstwa rolnicze
Ilość robotników urzędników służby leśnej
gosp. obszarów ilość
— 169 —
gosp. na 1,858 ha), Rusinowice (3 gosp. na 0,750 ha), Lu- bliniec-Miasto (9 gosp. na 0,812 ha), Herby Śląskie (28 gosp. na 3,048 ha), Wymyślacz (7 gosp. na 2,650 ha), Ko- kotek (4 gosp. na 0,195 ha), Łagiewniki Wielkie (1 gosp.
na 0,50 ha), Woźniki (3 gosp. na 1,010 ha), Dyrdy (1 gosp. na 0,001 ha). Razem stwierdzono raka ziemniacza
nego w 481 gospodarstwach na 204.386 ha.
Tablica I przedstawia ogólny i szczegółowy pojaw raka ziemniaczanego w poszczególnych powiatach. Z ze
stawienia wynika, iż zarażonych było ogółem 1 529 gospo
darstw, a porażone ziemniaki stwierdzono na obszarze 343.272 ha. Na rolnictwo przypada 459 gospodarstw, a 216.040 ha, czyli 30% ogółu zarażonych gospodarstw, a 62.9% ogółu zarażonego obszaru.
Rolnictwo wykazuje mniejszą ilość gospodarstw za
rażonych, lecz za to większą część zarażonego obszaru jemu przypada, a groza polega w tern, że gospodarstwa rolnicze jako producenci sadzonek dla gospodarstw. prze
mysłowych pracowników, nie produkujących naogól sa
dzonek, mogą wybitniej się przyczynić do rozszerzenia choroby przez sprzedawanie ziemniaków zarażonych pól.
Najłatwiej jest opanować raka ziemniaczanego na parce
lach dworskich u wielkiej własności, u której też zazwy
czaj choroba nie pojawia się ponownie. Gorzej jest nato
miast z pracownikami dworskimi, zwłaszcza robotnikami.
Tu jest tylko jeden skuteczny środek, a mianowicie da
wanie tymże pracownikom deputatowych ziemniaków ra- koodpornych w miejsce deputatowego pola pod ziemniaki.
Włościańskie gospodarstwa winny być ujęte również sta
nowczo, jak wielka własność.
Tablica II przedstawia obraz pojawu raka ziemnia
czanego u pracowników przemysłu, handlu, kolei i innych.
Zarażonych gospodarstw przemysłowych jest 914 na ob
szarze 112.335 ha, czyli 59% ogółu zarażonych gospo
darstw, a 32.7% zarażonego obszaru. Kolejarzy wyszcze
gólniłem osobno, gdyż niestety należą do grupy, którą najtrudniej nakłonić do walki z rakiem. Pracownicy prze
mysłu najłatwiej hodują raka ziemniaczanego, uprawiając
170
POWIAT
Cieszyn Bielsko Pszczyna Rybnik Katowice Katowice Miasto Król. Huta Świętochłowice Tarnowskie Góry Lubliniec
Ogóle
TABLICA 2.
Zarażone gospodarstwa przemy sło w e PRZEMYSŁOWE
(ściśle pracowników zakładów przem,) kolejarzy kupców i
rzemieślników inne
robotników urzędników
ilość zaraź. ilość zaraź. ilość zaraź. ilość zaraź. ilość
gosp. obszar gosp. obszar gosp. obszar gosp. obszar gosp. obszar
I O.O9O
— — — —
I 0.120
— —
329 3.278 — — 2 O.250 I 0.062 — —
94 64.37° I 0.0/0 16 1-459 24 2.769 4 O.252
224 25.894 — — i 0.026 19 1.830 I 0.001
20 0.761 — — — — — — — —
25 1.026 2 O.150 — — I O.O31 — —
106 3-3S2 3 0.195 14 0-33° 8 0.196 I 0.025
24 2.240 — — 1 0.150 — — — —
80 IO.425 5 0.484 33 3-201 17 3763 II 0.432
903 111.436 1
111.436 0.899 68 5-416 71 8.771 17 0.710
TABLICA 3.
— 171 —
Rodzaj zarażonych parcel 0°
.5
POWIAT
Ogródki kolo domów
Ogródki działkowe lub
deputatowe P o 1 a
•N§
g
ilość gospod. zarażony obszar ilość gospod. zarażony obszar ilość gospod. zarażony obszar 1
CZ)a
Cieszyn — — — — — — —
Bielsko 2 0.210 — — — — 20
Pszczyna 8 o.i66 19 2.612 9 1.770 I —100
Rybnik $° I.214 328 56.905 131 26.494 10—IOO
; Katowice :
8i 18.729 158 8-797 9 O.7H 4—100
Katowice Miasto — — 20 0.761 — — 20—100
Król. Huta — — 28 1.207 — — 10—IOO
Świętochłowice 16 0-975 123 3-673 — — 5—100
Tarnowskie Góry 22 0.695 35 9.582 9 4-375 5—IOO
Lubliniec 8$ 3-492 174 35456 222 165.438 I—IOO
Ogółem: 264 25.481 885 118.993 380 198.798 —
172 —
T A B L I