Na podstawie przeprowadzonej analizy badawczej można stwierdzić, że rynek i wolny handel dobrze służą popra wie ogólnego dobrobytu mimo wstrząsów na rynkach świa towych, szczególnie finansowych. Jednak w istniejących okoliczno-ściach wynikających z aktualnego rozwoju gospodarki światowej i handlu między-narodowego, któremu towarzyszy wzrost tendencji merkantylistycznych, trudno spodziewać się szybkich i zadowalających efektów. Trzeba podkreślić, że współczesny protekcjonizm handlowy motywowany jest szczególnie kwestiami społecznymi, co wskazuje na to, iż ochrona płac i zatrudnienia nadal jest głównym argumentem ochrony handlowej. Jego stosowanie w polityce handlowej często uwarunkowane jest stanowiskiem związków zawodowych, które z pozycji roszczeniowych powinny przechodzić na pozycje partnerskie w stosunku do rządu. Postępująca w ramach Wspólnej Polityki Rolnej Unii Europejskiej eli minacja subsydiów eksportowych, znoszenie systemu cen instytucjonalnych (w tym eliminacja kwot mlecznych i skupu in terwencyjnego), rozdzielenie płatności bezpo średnich od produkcji oraz po wiązanie ich z wymogami ochrony środowiska naturalnego dobrze wpisuje się w respektowanie pakietu liberalizacyjnego Rundy Doha WTO.
Unia Europejska po winna sama, niezależnie od perspektyw negocjacji handlo-wych w ramach WTO, rozważyć, jakie dal sze posunięcia liberalizacyjne związane ze Wspólną Polityką Rolną byłyby korzystne zarówno dla niej, jak i dla krajów trzecich, zwłaszcza tych najsłabiej rozwiniętych. Szczególnym wyzwaniem jest także zapewnienie globalnego bezpieczeństwa żywnościowego. W tym kontekście UE powinna przyczynić się do poprawy funkcjonowania rynku żywności na poziomie regionalnym i globalnym, zapewniając także większą przejrzystość rynkową.
Pociąga to za sobą konieczność wspierania, głównie przez WTO, krajów rozwijających się w celu wzmocnienia organizacji rolników, zwiększenia przejrzy-stości cen, trwałego zwiększenia wydajności produkcji rolnej, a także opracowania i stosowania ram regulacyjnych. We współczesnym świecie bowiem, także w re-zultacie osłabienia roli WTO, coraz większego znaczenia nabierają porozumienia dwustronne i więzi regionalne. Ponadto, co jest ważne z teoretycznego punktu widzenia, osłabieniu ulegają względy praktyczne, a zwiększa się znaczenie rozwiązań normatywnych.
We współczesnych warunkach rozwoju gospodarki światowej zachodzi potrzeba zwiększenia integralności i przejrzystości towarowych instrumentów pochodnych. Uwidacznia się bowiem znaczny rozwój działalności finansowej związanej ze wszystkimi rodzajami towarów i surowców. Jest to równocześnie główny przedmiot politycznego zainteresowania na poziomie europejskim i światowym. Rozwój tej działalności powinien bowiem wspierać dostęp do towarów i surowców, a nie
powodować zakłócenia rynkowe oraz destabilizację gospodarki europejskiej i go-spodarek państw rozwijających się.
W perspektywie funkcjonowania WPR istotne jest dostosowanie jej mechani-zmów do nowych uwarunkowań rozwoju gospodarki światowej, a także do ustaleń rokowań handlowych w sprawie liberalizacji handlu międzynarodowego w ramach Rundy Doha WTO oraz do niektórych wcześniej funkcjonujących standardów tej organizacji. Nadal ważnym problemem są dotacje do produktów rolnych i subsydia eksportowe, które skutecznie ograniczają dostęp krajów rozwijających się do rynków żywności w krajach bogatych, w tym w UE. Warto równocześnie podkreślić, iż Wspólna Polityka Rolna w dłuższej perspektywie powinna zapewnić Europie bezpieczeństwo żywnościowe i mieć wkład w bezpieczeństwo globalne, szczególnie poprzez poprawę konkurencyjności globalnej UE.
WTO powinna dalej promować liberalizację handlu międzynarodowego i stać na straży bezpieczeństwa wymiany handlowej na świecie krajów zrzeszonych w tej organizacji. Należy jednak podkreślić, że współcześnie 2/3 jej członków stanowią państwa rozwijające się, których siła, jak pokazała Runda Doha, coraz bardziej wzrasta. WTO gwarantuje im obecnie pomoc w zakresie rozwoju infrastruktury niezbędnej do rozszerzania działalności handlowej. Pomoc ta powinna być jednak znacznie szersza i bardziej odczuwalna przez te państwa. Szczególnie dotyczy to zmniejszania barier handlowych na rynku światowym dla towarów przez nie eks-portowanych, a przede wszystkim subsydiów rolnych w UE i innych państwach wysoko rozwiniętych. Pozwoli to państwom Trzeciego Świata zwiększyć dochody oraz napływ kapitału zagranicznego, a także dostęp do nowych technologii oraz wykwalifikowanych kadr. Towarzyszące tym działaniom szersze wewnętrzne zmiany strukturalne istotnie przyczynią się do przyspieszenia ich rozwoju gospodarczego. W konsekwencji przyniesie to korzystne zmiany i efekty dla gospodarki globalnej i handlu międzynarodowego.
W nowych uwarunkowaniach rozwoju handlu międzynarodowego należy także uwzględniać wzrost znaczenia grupy G20. Zarówno WTO, jak i grupa G20 powinny wspólnie podejmować i koordynować wysiłki na rzecz promowania otwartego handlu międzynarodowego, rozszerzającego także dostęp do rynku światowego państw rozwijających się. Poprzez wspieranie otwartych zasad światowej wymiany handlowej wzmacniać się będzie legitymizacja funkcjonowania grupy G20. Nie ulega jednak wątpliwości, że napięcia handlowe między państwami mogą nadal się utrzymywać. W rezultacie wojny handlowe, kiedy nie są respektowane zasady wolnego handlu, będą kontynuowane. Bieżące problemy rozwoju handlu międzynarodowego wynikają przede wszystkim z nierespektowania wielostronnych zasad handlu miedzynarodowego WTO i tworzenia bilateralnych oraz regionalnych porozumień handlowych. Prowadzi to do utraty zdolności do efektywnego funkcjo-nowania WTO. Przedłużający się brak końcowych rezultatów Rundy Doha osłabia przy tym legitymizację funkcjonowania WTO. W takiej sytuacji dotychczasowy
międzynarodowy system handlowy powinien być zmodyfikowany przez zwróce-nie uwagi na kwestie sprawiedliwego podziału korzyści i efektywne zarządzazwróce-nie zasobami, zwłaszcza takimi jak żywność i surowce energetyczne. Zreformowany, otwarty system światowej wymiany handlowej może równocześnie przyczyniać się do utrzymywania ogólnego bezpieczeństwa międzynarodowego.
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
Wydział Nauk Politycznych i Dziennikarstwa, Zakład Filozofii Polityki