Rodzina jest podstawową jednostką społeczeństwa. Stanowią ją osoby wzajemnie od siebie zależne w kwestii zaspokajania potrzeb materialnych, uczuciowych, społecznych i duchowych1. Rodzina jest systemem złożonym z poszczególnych elementów, połączonych z sobą i dążących do osiągnię-cia określonych celów, związanych określonymi regułami i wypełniających określone funkcje. Zdrowa psychologicznie rodzina charakteryzuje się nastę-pującymi cechami, których zaprzeczenie stanowi rodzina dysfunkcjonalna:
1. Pozytywna tożsamość — wiąże się z samoakceptacją, poczuciem włas-nej wartości, zasługiwaniem na uwagę i szacunek innych ludzi, a jej odwrotność stanowi poczucie wyższości nad innymi lub niepewność i nieakceptowanie siebie. W rodzinie z problemem alkoholowym trudno o akceptację siebie i pozytywną tożsamość. Dominują pretensje do sie-bie samych i siesie-bie nawzajem. Członków takiej rodziny wiąże poczucie krzywdy i winy, urazy, agresji oraz poczucie, że nikt nie jest w porządku.
Emocjonalna atmosfera ogniskuje się wokół wstydu, żalu, złości, agresji, lęku, poczucia winy i krzywdy — przeżywanych w nasileniu i chaosie dużo większym niż u innych osób. Złość zamienia się w żal, żal — w po-czucie winy, wina — w lęk, a lęk — w popo-czucie krzywdy. Taka kombi-nacja destrukcyjnych powiązań emocjonalnych nie sprzyja akceptowaniu siebie i realistycznemu widzeniu swoich problemów.
2. Autonomia — wiąże się z samodzielnym kształtowaniem swojego życia i swej osoby, a także granicami własnymi i innych osób — z orientacją, poszanowaniem, przestrzeganiem i jasnym ich stawianiem. W rodzinie z problemem alkoholowym obszary psychologiczne poszczególnych osób przenikają się, a granice są chaotyczne i niejasne, następuje przekracza-nie swoich psychologicznych terytoriów. W rezultacie osoby pochodzące z takich rodzin przejmują nadmierną odpowiedzialność za innych lub po-zwalają, by inni ludzie podejmowali za nich decyzję. Zamęt i niejasność granic nie sprzyjają budowaniu dojrzałych związków.
1 Por. W. Sztander: Rodzina z problemem alkoholowym. Warszawa 2006, s. 47.
181 A. Młynarczyk-Burek: Uczeń z rodziny z problemem alkoholowym…
3. Otwarte i skuteczne porozumiewanie się — wiąże się ono z możliwością swobodnego dzielenia się refleksją o istotnych sprawach swego życia z innymi członkami rodziny, wyrażaniem swoich potrzeb, uczuć, obaw.
Istnienie w rodzinie tematu „tabu” zakłóca w niej porozumiewanie się.
Takim tematem w rodzinie z problemem alkoholowym jest sam problem alkoholowy, który skutkuje zablokowaniem ujawniania własnych uczuć, przeżyć z tym związanych. Często osoba uzależniona w rodzinie alkoho-lowej porównywana jest do słonia, który znajduje się w domu, a wszyscy udają, że go nie ma — trzeba przyznać, że efektywne funkcjonowanie w takiej sytuacji byłoby znacznie utrudnione. Dziecko otrzymuje jasny komunikat, że tematu uzależnienia nie wolno poruszać, że to, co widzi, nie jest prawdą. W konsekwencji jego obraz rzeczywistości jest zafałszo-wany i ma trudność z otwartą komunikacją.
4. Wymiana — wymiana między ludźmi, np. oparcia, podtrzymania, ener-gii. Każdy ma swoją rolę w rodzinie, którą wypełnia — matki, ojca, dziecka. Gdy ktoś wskutek okoliczności lub osłabienia wypada z roli, jego aktywność przejmują inni, po to aby utrzymać równowagę w systemie rodzinnym. W rodzinie alkoholowej taka sytuacja jest chroniczna — al-koholik permanentnie nie wypełnia swej roli: współmałżonka, partnera życiowego, rodzica i wciąż to on wymaga wsparcia. Sytuacja w podsys-temach rodzinnych się zmienia — to dzieci wkraczają do podsystemu rodzica, a pijący rodzic pełni rolę „dziecka”, nieustannie wymagającego troski. Zapewnia to patologiczną równowagę w systemie rodzinnym, powodując jednak koszty i problemy w funkcjonowaniu jej członków.
5. Połączenie ze światem zewnętrznym — zdrową rodzinę charakteryzuje elastyczne połączenie ze światem zewnętrznym, wymiana. Wychodzi się do innych osób, przy jednoczesnym zachowaniu integralności i od-rębności komórki rodzinnej. Granice zewnętrzne rodziny alkoholowej są zbyt sztywne lub nadmiernie luźne. Taka rodzina zamyka się przed innymi, z powodu wstydu jej członkowie nie zapraszają gości, bojąc się dopytywania lub niebezpieczeństwa upicia się osoby uzależnionej. Spra-wia to, że trudno uzyskać oparcie czy zwrócić się po pomoc, co jedynie cementuje niezdrowy układ2.
Dysfunkcjonalność rodziny alkoholowej nie pojawia się nagle, jest pro-cesem, charakteryzującym się swoistą dynamiką i stadialnością — rodzina wytwarza pewien rodzaj przystosowania, które jednak jest niekorzystne z punktu widzenia zdrowia poszczególnych osób. Energia rodziny zamiast koncentrować się na ważnych sferach i zadaniach rozwojowych, marnuje się na próbach wpłynięcia na zachowanie alkoholika i przeciwdziałanie jego destrukcyjnym zachowaniom. W rezultacie rodzina taka jest w nieustannym
2 Por. ibidem.
Oblicza dziecka i ucznia 182
kryzysie i gdy napotyka kryzysy rozwojowe, nie ma już zasobów, by je w sposób konstruktywny rozwiązać.
Dzieci w rodzinie alkoholowej również są zobowiązane do przestrzega-nia niepisanych reguł, jakimi rządzi się rodzina z problemem alkoholowym.
Reguły te, choć dysfunkcyjne, stanowią formę przystosowania się do życia w systemie rodzinnym, co wpływa na rozwój ich problemów w funkcjono-waniu zarówno w dzieciństwie, jak i w dorosłym życiu. Oto niektóre z nich:
1. Picie alkoholu wpływa na życie rodziny — dziecko jest włączane przez niepijącego alkoholika w próby powstrzymania pijącego od picia, życie pozostałych członków rodziny podporządkowane jest rytmowi picia al-koholika. Budzi to w dziecku poczucie bezradności, bezsilności, a także krzywdy i złości, samo zaś koncentrowanie się życia rodzinnego wokół alkoholika powoduje deprywację wielu jego dziecięcych potrzeb.
2. Nie można ufać innym — brak oparcia w dorosłych pozbawia dziecko pewności i prawidłowego rozeznania w otaczającym świecie; uczy je, że obietnice nie są spełniane, umowy niedotrzymywane, działania dorosłych
— niespójne, co nie sprzyja kształtowaniu się adekwatnej oceny rzeczywi-stości i ufności, prowadzi do postawy obronnej; w konsekwencji młody człowiek nie potrafi zaufać również osobom spoza rodziny.
3. Nie wolno rozmawiać o tym, co się dzieje w rodzinie między sobą i z innymi — to silny przekaz w sprawach związanych z problemem alkoholowym, niekoniecznie słowny. Nie wolno ujawniać tajemnicy ro-dzinnej, czyli picia, dziecko musi udawać, że wszystko jest w porządku, a więc kłamie i zaprzecza, ukrywa ślady pobicia, zaniedbania, izoluje się od rówieśników, co pogłębia uczucie osamotnienia, wstydu i strachu.
4. Nie wolno odczuwać i mówić o uczuciach — sam alkoholik i jego bliscy tłumią uczucia, odcinają się od nich, bo są zbyt zagrażające, „zamrażają”
je. Dziecko dostaje nieświadomy przekaz, by nie czuć tego, co się czuje, by nie pokazywać tego, co się przeżywa, bo jego uczucia są nieważne.
W wyniku tego dzieci nie nabywają umiejętności rozpoznawania uczuć i konstruktywnego ich wyrażania, często wypierają je3.
Reguły te powodują, że dzieci mają niezaspokojone potrzeby zarówno biologiczne, jak i psychologiczne.
Aby przystosować się do opisanych patologicznych reguł w rodzinie, dzieci stosują podświadome mechanizmy obronne, przyjmując charakte-rystyczne role ułatwiające im przystosowanie się do trudnej sytuacji, co wyrasta z bólu i zranienia, braku zaspokojenia potrzeb. Role te dają pewną korzyść, bo umożliwiają przetrwanie dziecku i rodzinie, ale dziecko płaci
3 Por. W. Sztander: Dzieci w rodzinie z problemem alkoholowym. Warszawa 2006;
S. Wegscheider-Cruse: Rekonstrukcja rodziny. Model teatru życia. Przeł. M. Madaliński.
Warszawa 2000, s. 67—73.
183 A. Młynarczyk-Burek: Uczeń z rodziny z problemem alkoholowym…
za nią zaburzeniami funkcjonowania. Te role przekładają się również na zachowania dzieci poza domem i utrzymują się w dorosłym życiu. W lite-raturze najczęściej mówi się o następujących rolach, jakie podejmują dzieci w rodzinach z problemem alkoholowym:
1. Bohater rodzinny — najczęściej tę rolę odgrywa najstarsze dziecko lub je-dynak. To osoba chętnie udzielająca pomocy w rodzinie, będąca jej dumą i pociechą. Dostarcza rodzinie poczucia własnej wartości, zwłaszcza gdy brakuje innych jego źródeł. Wygląda na osobę czynną, skuteczną, nie widać po niej konfliktów wewnętrznych czy innych blizn psychicznych zauważalnych u innych członków rodziny. Są to jednak tylko pozo-ry — wewnątrz jest nieszczęśliwa. Często uważa się, że skoro odnosi sukcesy, nie dotyczą jej nieszczęścia nurtujące rodzinę, nie potrzeba jej współczucia, zawsze sobie poradzi. Bohater przeżywa mnóstwo stresów trapiących rodzinę i przejmuje wiele z cierpienia, z którym nie potrafią skonfrontować się rodzice, nierzadko porozumiewający się za pośred-nictwem dziecka. Bierze ono na siebie odpowiedzialność za związek rodziców, pomaga im, łagodzi konflikty i poświęca temu zadaniu całe życie. Ma małą świadomość własnych potrzeb i nie potrafi dbać o siebie, nie odczuwa zmęczenia. To bohater próbuje powstrzymać rodzica przed piciem, zajmować się młodszym rodzeństwem, przejmować codzienne obowiązki domowe, chronić niepijącego rodzica przed agresją ze strony alkoholika. Nie potrafi się bawić, ma trudności z wypoczynkiem i od-prężeniem się. Bohater rodzinny jest bardzo dobrym uczniem, być może najlepszym w klasie, grzecznym, biorącym na siebie odpowiedzialność
— to on zgłasza się do referatu lub odpowiedzi, by uratować klasę przed sprawdzianem, idzie na piątą olimpiadę, żeby spełnić oczekiwania nauczyciela. Czasem może to być jednak osoba, która np. notorycznie nie odrabia zadania, nie ujawniając nauczycielowi, że po południu musi pracować w polu czy opiekować się rodzeństwem. Od zwykłego ambit-nego i zdolambit-nego ucznia będzie go odróżniała pewna nadmiarowość, brak pobłażliwości dla siebie, nadmierna odpowiedzialność za innych oraz nadmierna ambicja.
2. Kozioł ofiarny — tę rolę przyjmują na ogół środkowe dzieci. Pozycja bohatera jest już zajęta, młodszy nie ma szans z nim konkurować. Coraz bardziej oddala się od rodziny, czuje się z niej wykluczony i stara się zwrócić uwagę innych, nawet w sposób negatywny. Przeżywa mnóstwo zawodów i rozczarowań, ale w rodzinie nie znajduje miejsca, by je ujaw-nić, więc się od niej odsuwa. Na picie rodzica odpowiada agresją, auto-agresją, buntem, zachowaniami prowadzącymi w stronę demoralizacji — źle się uczy, wagaruje, ucieka z domu. Poszukuje aprobaty rówieśników nastawionych antyspołecznie. Wcześnie sięga po alkohol i inne środki psychoaktywne, nierzadko popadając w uzależnienia. Rozpaczliwie stara
Oblicza dziecka i ucznia 184
się zwrócić uwagę na siebie, choćby negatywną, co mu się udaje, lecz satysfakcja z tego jest powierzchowna i krótkotrwała, a to, co robi, bywa niebezpieczne, powoduje kłopoty i cierpienie. Ta rola ma na celu od-wrócenie uwagi od rzeczywistego źródła dysfunkcji rodziny i w efekcie uczynienie z siebie obiektu bolesnych uczuć jej członków, nierzadko to właśnie jego zachowanie jest powodem zwracania się po pomoc. W szko-le to on zawsze sprawia kłopoty, broi, wagaruje, niegrzecznie zwraca się do nauczyciela, powtarza klasy, nie liczy się z nikim i z niczym, nikt nie potrafi sobie z nim dać rady.
3. Niewidzialne dziecko, dziecko we mgle — to kolejne środkowe dziec-ko. Z uwagi na to, że bohater skupia całą pozytywną uwagę rodziny, a kozioł ofiarny — negatywną, dla kolejnego dziecka nie zostaje jej zbyt wiele, nawet nie próbuje jej na siebie zwracać. Jego rola w rodzinie po-lega na ulżeniu trudnej sytuacji, jaką powoduje pojawienie się kolejnego dziecka w dysfunkcyjnej rodzinie — wypełnia tę funkcję, stając się nie-widzialnym. Często jest osobą nieśmiałą, zamkniętą w sobie, pogrążoną w świecie fantazji, odizolowaną. Nie rozwija umiejętności społecznych, nie ma wielu kontaktów z innymi, izolacja zaś rodzi problemy w szkole, hamuje rozwój społeczny. Rodzina zapomina o jego obecności — a co za tym idzie, o chwaleniu dziecka za osiągnięcia — nie zawsze umyślnie, co dodatkowo pogłębia jego poczucie niskiej wartości. W klasie to uczeń
„zapomniany”, żyjący w swoim świecie; nie koncentruje się na tym, co się dzieje na lekcjach, nie jest kłopotliwy, ale też niczym szczególnym się nie wyróżnia.
4. Maskotka, błazen — zwykle najmłodsze dziecko, ale do tej roli prede-stynują też płeć czy kalectwo. Pozostaje w centrum uwagi i zaintere-sowania rodziny, jego rola polega na poprawianiu nastroju, zapewnia rozładowanie napięć śmiechem, wygłupianiem się, humorem, wesołością.
Może być też wykorzystywany do uspokajania alkoholika czy pociesza-nia niepijącego rodzica. To członek rodziny, którego pozostałe osoby chronią przed trudną prawdą. Jednocześnie nie jest traktowany zbyt poważnie i nie bierze udziału w podejmowaniu ważnych decyzji. Swój lęk spowodowany sytuacją domową rozładowuje swym zachowaniem, wygłupami i rozbawianiem. Taka osoba może być np. mylnie uznana za nadpobudliwą. Jest to ktoś przymilny, uroczy, pełen wdzięku, rozbrajają-cy. W szkole będzie to osoba rozładowująca trudne sytuacje śmiechem, żartem, klasowy błazen, dowcipniś lub trzpiot4.
Pełnienie każdej z tych ról doprowadza do sytuacji, w której osoba jest inna na zewnątrz i wewnątrz. Bohater wydaje się człowiekiem sukcesu, a ma poczucie, że się do niczego nie nadaje; kozioł ofiarny wygląda na
twardzie-4 Por. S. Wegscheider-Cruse: Rekonstrukcja rodziny…
185 A. Młynarczyk-Burek: Uczeń z rodziny z problemem alkoholowym…
la, a czuje się pokrzywdzony; zagubione dziecko odsuwa się od ludzi, ale samotność sprawia mu cierpienie; maskotka sypie dowcipami, a w środku jest pełna lęku5. Omówione role nie muszą się manifestować w czystej for-mie, często dziecko demonstruje wzorce zachowań charakterystyczne dla różnych ról, może też być to zmienne w różnych fazach rozwoju własnego i rodziny.
W przebiegu uzależnienia alkoholik często stosuje przemoc domową (por. tabela 1.). W moich rozważaniach skupię się wyłącznie na przejawach przemocy wobec dzieci.
Tabela 1 Populacje osób, u których występują różne kategorie problemów alkoholowych
(dane szacunkowe w %)6
Populacje osób
Wielkość populacji w procentach i w liczbach dane obszar Polski polskie
mia-sto (≤ 100 tys. Liczba ofiar przemocy domowej według procedury Niebieskiej karty7
Ofiary przemocy domowej 2005 2006 2007 2008 2009 2010
Liczba ofiar przemocy
do-mowej ogółem 156 788 157 854 130 682 139 747 132 796 134 866 Dzieci do lat 13 37 227 38 233 31 001 31 699 27 502 26 802 Małoletni od 13 do 18 lat 17 800 18 276 14 963 15 399 13 755 13 311 Krzywdzenie dzieci przez dorosłych sprawców przemocy można po-dzielić na cztery kategorie działań:
5 Por. ibidem.
6 Zob. http://www.parpa.pl/ [data dostępu: 20.03.2012].
7 Zob. Statystyka Komendy Głównej Policji. http://www.policja.pl/ [data dostępu:
20.03.2012].
Oblicza dziecka i ucznia 186
1) celowe wyrządzanie dzieciom krzywdy fizycznej, traktowane jako spo-sób krzywdzenia ofiary i jej kontrolowania (np. ukrywanie i izolowanie dziecka, grożenie, że wyrządzi się mu krzywdę, by wymusić posłuszeń-stwo ofiary);
2) mimowolne wyrządzanie dzieciom krzywdy fizycznej, kiedy przypad-kowo podejdą pod rękę lub kiedy próbują interweniować (np. matka z dzieckiem na rękach zostaje popchnięta; dziecko doznaje obrażeń, kiedy próbuje powstrzymać atak sprawcy);
3) stwarzanie warunków, w którym dzieci są świadkami przemocy lub jej skutków — oglądanie przemocy domowej ma taki sam wpływ na dzieci, jak fizyczne i seksualne maltretowanie, dzieci często są bezpośrednimi świadkami fizycznej lub psychicznej przemocy bądź dowiadują się o niej pośrednio;
4) wykorzystywanie dzieci, by kontrolować maltretowaną partnerkę, pod-czas trwania związku albo po separacji8.
Dziecko doświadcza wielu traumatycznych sytuacji związanych z przemo-cą, destrukcją ról rodzicielskich, chaosem i awanturami.
Jak wynika z pracy opublikowanej przez Witolda Skrzypczyka, dzieci doświadczają różnorodnych zdarzeń traumatycznych, takich jak oszukiwa-nie, niesprawiedliwe traktowaoszukiwa-nie, porzucenie czy nadmierny krytycyzm ro-dziców. Najczęściej wymieniane są jednak doświadczenia związane z prze-mocą. Jeżeli chodzi o stany emocjonalne, dzieci najczęściej wymieniały:
wstyd za rodzica (40%), poczucie winy (23%), strach przed rodzicem (41%), osamotnienie (57%), złość lub nienawiść do rodzica (80%).
Dzieci wychowywane w rodzinach alkoholowych cierpią na stałe po-czucie niższej wartości oraz mają obniżone popo-czucie szacunku do samych siebie. Wyraża się to w samokrytyce, deprecjonowaniu własnych osiągnięć oraz w działaniach autodestrukcyjnych. Większość dzieci ma problemy związane z poczuciem tożsamości.
Życie w chronicznym stresie, któremu towarzyszy poczucie bezsilności, upośledza funkcjonowanie systemu immunologicznego i powoduje choroby somatyczne. Dzieci alkoholików w porównaniu z dziećmi ze zdrowych ro-dzin mają więcej problemów zdrowotnych z powodu obniżenia odporności biologicznej. Częściej cierpią z powodu bólu głowy, bezsenności, osłabienia, nudności, nerwobólów zębów czy kłopotów związanych z odżywianiem (bulimia lub anoreksja). W tej grupie często możemy zaobserwować naduży-wanie alkoholu, narkotyków i innych środków zmieniających świadomość9.
8 J. Mellibruda, R. Durda, D. Sasal: O przemocy domowej — poradnik dla lekarza pediatry. Warszawa 1998.
9 Por. W. Skrzypczyk: Dzieci alkoholików — zdarzenia traumatyczne. Łódź 2000.
187 A. Młynarczyk-Burek: Uczeń z rodziny z problemem alkoholowym…
Przemoc domowa może wyrządzić dziecku szkody fizyczne, emocjonal-ne i poznawcze. Z badań wynika, że skutki przemocy domowej są zarówno krótkoterminowe, jak i długotrwałe. Rodzaj i zasięg szkód zależeć będą przede wszystkim od trzech czynników:
1) rodzaju wymuszonej przez sprawcę kontroli i wydarzeń z tym związa-nych,
2) wieku, płci i stadium rozwojowego dziecka,
3) czynników sytuacyjnych, takich jak rodzaje społecznego wsparcia10. Dzieci z rodzin alkoholowych, doświadczające przemocy, mają wiele problemów w funkcjonowaniu. Możemy je podzielić na doraźne — te, któ-rych skutki widoczne są natychmiast, oraz długotrwałe:
1. Doraźne: cierpienie i lęk, obniżenie odporności i zaburzenia somatyczne, urazy, trudności w nauce, zaburzenia zachowania i agresywność.
2. Długotrwałe: FAS, objawiający się już w okresie niemowlęcym, problemy emocjonalne i nadpobudliwość, ADHD, ryzyko uzależnień w życiu doro-słym, fobie, zespół stresu pourazowego, zaburzenia depresyjne, zaburze-nia osobowości, zaburzezaburze-nia zachowazaburze-nia, zaburzezaburze-nia uwagi, myśli i próby samobójcze, agresja, autoagresja, zaburzenia umiejętności szkolnych, cho-roby psychosomatyczne, brak satysfakcji z życia, trudności w relacjach z ludźmi, predyspozycje do stosowania przemocy11.
Wychowawca w kontakcie z uczniem z rodziny dysfunkcyjnej może przeżywać różne trudne uczucia: bezradność, gniew, złość, rozdrażnienie, urazę, zniecierpliwienie itp. Wskazane jest, aby miał okazję badać także swoje ograniczenia i możliwości w ramach różnych treningów psychologicz-nych, które zapobiegają syndromowi wypalenia zawodowego. Nauczyciel powinien unikać krzyku, obrażania, przezywania, sarkazmu, wyśmiewania, braku dyskrecji, izolowania niektórych uczniów, niedopuszczania ucznia do wypowiedzenia własnego zdania w istotnych sprawach dotyczących jego osoby, niesprawiedliwości w ocenianiu, naznaczania ucznia, chłodu emo-cjonalnego i zbytniego dystansowania się do spraw uczniów, grożenia, roz-kazów, gdyż nie sprzyja to budowaniu zaufania. Nauczyciel, mając takiego ucznia w klasie i chcąc mu pomóc, może wprowadzić pewne udogodnienia, np. uczeń nadpobudliwy powinien zajmować miejsce w klasie bliżej biurka nauczyciela, co ułatwi dokładniejsze przyjrzenie się jego pracy i zachowaniu.
Ważnym zadaniem nauczyciela jest również współpraca ze środowiskiem rodzinnym dziecka. Umożliwi ona zdobycie cennych informacji o dziecku, jego rodzicach, rodzeństwie, warunkach bytowych i o relacjach panujących w domu. Nauczyciel dzięki zdobytej wiedzy może umiejętnie dobrać
for-10 Por. J. Mellibruda, R. Durda, D. Sasal: O przemocy…
11 Por. B. Błaż-Kapusta: Dzieci z rodzin z problemem alkoholowym. W: Uzależnienia w praktyce klinicznej. Zagadnienia diagnostyczne. Red. B. Bętkowska-Korpała. Kraków 2007;
J. Mellibruda: Przeciwdziałanie przemocy domowej. Warszawa 2009.
Oblicza dziecka i ucznia 188
my i metody pracy ucznia, a także pozyskać sympatię i zaufanie dziecka.
We współpracy z rodzicami nauczyciel musi wykorzystać umiejętności komunikacji werbalnej i niewerbalnej, przekazując im jasno sprecyzowane stanowisko dotyczące wymagań szkoły wobec nich i ich dziecka.
Najlepsze, co może zrobić nauczyciel, gdy zauważy przejawy zabu-rzonych zachowań dziecka, to nawiązać z nim kontakt, skierować rodzinę do specjalistycznej pomocy, powiadomić pedagoga/psychologa szkolnego, a jeśli zachodzi prawdopodobieństwo popełnienia przestępstwa — zgłosić przypadek odpowiednim organom ścigania.
Nauczyciel może odgrywać bardzo ważną rolę w procesie pomocy dzieciom z rodziny alkoholowej doświadczającej przemocy. Spędza z dziec-kiem wiele czasu, obserwuje jego zachowania, a tym samym może stać się osobą, której dziecko zaufa. Nauczyciel może być dla dzieci autorytetem:
jako dorosły, który funkcjonuje inaczej niż jego rodzice, ma szansę wpły-nąć korekcyjnie na rozwój ucznia. Doświadczenie korygujące, jakim jest więź z autorytetem, często pozwala zapobiec zaburzeniom funkcjonowania w przyszłości lub je osłabić. Nauczyciel jako osoba „spoza” może zapocząt-kować proces zmian w rodzinie, ponieważ aby przerwać krąg przemocy lub niekorzystną sytuację w rodzinie, wsparcie często musi przyjść z zewnątrz.
Agata Młynarczyk-Burek
The Case of a Student from a Family with Alcohol
and Violence Problems from the Perspective of a Court Psychologist S u m m a r y
The article consists of two parts: the first one presents the problem of a dysfunc-tional family, in which alcohol abuse and violence occur. The roles most often adopted by a child growing up in such an environment and the possible consequences that living in such contitions may have for the further development and school education of a child, have been presented in the article. In the second part, the case study has been analysed.
189 A. Młynarczyk-Burek: Uczeń z rodziny z problemem alkoholowym…
Агата Млынарчик-Бурек
Ребенок из неблагополучной семьи с проблемой алкоголизма и насилия с перспективы судебного психолога
Р е з ю м е
Статья состоит из двух частей. В первой дается общая зарисовка функциони-рования проблемной семьи, страдающей от чрезмерного употребления алкоголя и применения насилия. Автор оговаривает роли, которые чаще всего принимает на себя ребенок, растущий в подобном окружении, а также возможные последствия такого функционирования для его последующего развития и учебы. Во второй части статьи автор рассматривает ситуацию на конкретном примере.