Temat: Brzydkie kaczątko — historia prawdziwa
Miejsce: przedszkole, szkoła podstawowa, świetlica socjoterapeutycz-na, ośrodek szkolno-wychowawczy itp.
Czas: 60 min.
Adresaci: dzieci w wieku przedszkolnym i młodszym wieku szkolnym, klasy/grupy wychowawcze, w których są dzieci o specjal-nych potrzebach edukacyjspecjal-nych
Metody pracy:
— eksponująca
— ćwiczeniowa Formy pracy:
— zbiorowa
— grupowa Cele:
— kształtowanie postawy akceptacji
— kształtowanie wiary w siebie i swoje możliwości
— budowanie pozytywnego klimatu w grupie Media dydaktyczne:
— tekst baśni Hansa Christiana Andersena Brzydkie kaczątko
— śmieci (gazety, rolki po papierowych ręcznikach, papie-rze toaletowym, tekturki itp.), taśma klejąca, sznurki, nożyczki
21 Scenariusz jest adaptacją warsztatu pt. Za górami, za lasami…, czyli o roli baśni w terapii przeprowadzonego przeze mnie i Barbarę Stanek podczas II Międzynarodowej Konferencji nt. Praca z uczniem o specjalnych potrzebach edukacyjnych, która odbyła się w dniach 29—30 marca 2011 roku w Katowicach.
175 M. Drożdżal: Rola baśni w pracy z dziećmi…
Przebieg warsztatu
1. „Rundka” — uczestnicy siedzą w kole i kolejno opowiadają o swojej ulubionej baśni/bajce/bohaterze literackim:
— tytuł baśni/bajki (jeżeli nie jest znana, można krótko przybliżyć treść);
— dlaczego ją lubię;
— imię ulubionego bohatera (jeżeli nie jest znany, można opowiedzieć o nim w kilku słowach — kim był, jakie miał cechy etc.)
— dlaczego jest moim ulubionym bohaterem.
Jeżeli grupa jest liczna, uczestnicy opowiadają sobie o tym w parach.
W przypadku dzieci przedszkolnych poprzestajemy na wymienieniu tytułu baśni/bajki/ulubionego bohatera literackiego; niezależnie od licz-by uczestników pozostajemy razem, alicz-by móc kontrolować wypowiedzi wszystkich dzieci.
2. Głośne odczytanie tekstu baśni Brzydkie kaczątko Andersena. W przypad-ku dzieci przedszkolnych warto opowiedzieć baśń, zamiast odczytywania jej tekstu, ze względu na ich trudności z dłuższą koncentracją uwagi.
3. Wykonanie postaci brzydkiego kaczątka ze śmieci. Uczestnicy dzielą się na małe grupy (3—4-osobowe) i wykonują postać brzydkiego kaczątka z materiałów niepotrzebnych, wyrzuconych, pozornie nieużytecznych, brzydkich i niechcianych (metaforyczne nawiązanie do bohatera literac-kiego).
4. Zaprezentowanie i omówienie efektów pracy. Poszczególne grupy pre-zentują wykonane przez siebie brzydkie kaczątka. Pozostali uczestnicy mówią, co najbardziej im się podoba w prezentowanej postaci kaczątka.
Chciałabym zwrócić uwagę na kilka fragmentów utworu, mających kluczowe znaczenie dla realizacji zamierzonych celów wychowawczych i terapeutycznych. Zostały one przywołane i skomentowane poniżej.
Wreszcie duże jajo pękło. „Pip, pip!” — zapiszczało pisklątko i wylazło;
było bardzo duże i brzydkie. Kaczka przyjrzała mu się. — Jakie to kacząt-ko jest duże — powiedziała. — Niepodobne do żadnego innego […] inne kaczki patrzyły na nie i mówiły głośno: […] — Fe, jak wygląda tamto kaczątko! Nie chcemy go tu mieć między nami! — I zaraz potem jedna z kaczek podfrunęła i dziobnęła kaczątko w kark. — Zostaw je w spokoju
— powiedziała matka. — Nie robi nikomu nic złego. — Tak, ale jest takie duże tak dziwnie wygląda — powiedziała kaczka, która dziobnęła kaczątko
— i dlatego trzeba je szturchać! 22.
22 H.Ch. Andersen: Baśnie. Warszawa 1988, s. 150—151.
Oblicza dziecka i ucznia 176
W przytoczonym fragmencie wyraźnie podkreślona jest odmienność brzydkiego kaczątka od innych kaczek oraz konsekwencje tego faktu, takie jak brak akceptacji, odrzucenie, ocenianie go jedynie przez pryzmat inności.
Jest to zatem sytuacja analogiczna do sytuacji dziecka nieakceptowanego w grupie rówieśniczej ze względu na swoją odmienność. W tym momencie następuje identyfikacja z bohaterem literackim i projekcja swoich proble-mów, uczuć, emocji:
— No, jeżeli my cię nie rozumiemy, to kto inny cię zrozumie? Ni-gdy nie będziesz mądrzejszy od kota i od tej kobiety, o mnie już wcale nie mówię. Nie upieraj się tak, moje dziecko, i dziękuj Bogu za wszystko dobre, co dla ciebie uczyniono. Czyż nie dostałeś się do ciepłego pokoju?
Czyż nie obracasz się wśród istot, od których możesz się czegoś nauczyć?
Ale jesteś nieznośny i rozmowa z tobą nie jest przyjemnością. Możesz mi wierzyć, że ci dobrze życzę, mówię ci przykre rzeczy, a po tym właśnie poznaje się prawdziwych przyjaciół. Staraj się lepiej składać jajka i naucz się miauczeć lub sypać iskry23.
Przytoczony fragment pokazuje, że od dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych często wymaga się czegoś, do czego nie są zdolne z przyczyn biologicznych, zupełnie od nich niezależnych. Przy tym pozbawia się je wia-ry w sukces i utwierdza w przekonaniu, że należy się cieszyć z obecnego stanu rzeczy.
— Zabijcie mnie! — zawołało biedne stworzenie i pochyliło głowę, czekając na śmierć, ale cóż ujrzało w przezroczystej wodzie? Swój własny obraz, lecz jakże zmieniony! Nie było już niezgrabnym, czarno-szarym, brzydkim, odrażającym ptakiem, ale samo zostało łabędziem. Nie zaszkodzi-ło to łabędziowi, że urodził się na podwórzu wśród kaczek, skoro wykluł się z łabędziego jaja. Jakże czuł się szczęśliwy po tych wszystkich cierpieniach i przeciwnościach losu, dopiero teraz potrafił ocenić swoje szczęście. A duże łabędzie pływały naokoło niego i gładziły go dziobami […], a wszyscy wo-łali: — Ten nowy jest najładniejszy. Taki młody i piękny! A stare łabędzie pochyliły przed nim głowy […]. — Nawet nie marzyłem o takim szczęściu wówczas, kiedy byłem tylko brzydkim kaczątkiem!24.
Brzydkie kaczątko, straciwszy nadzieję, nieoczekiwanie odkrywa własną wartość, zostaje docenione przez wszystkich. Dla identyfikującego się z
bo-23 Ibidem, s. 154—155.
24 Ibidem, s. 156—157.
177 M. Drożdżal: Rola baśni w pracy z dziećmi…
haterem literackim dziecka jest to pozytywne wzmocnienie, które buduje jego poczucie własnej wartości oraz wiarę w siebie i swoje możliwości.
Baśnie są tradycyjnie czytane dzieciom najpierw przez rodziców, potem nauczycieli w przedszkolu i szkole. Podświadomie oddziałują na psychikę dziecka, dzięki czemu kształtują jego moralność, a także poczucie własnej wartości i wiarę w siebie. Baśnioterapia może więc stanowić cenne narzę-dzie w pracy wychowawczej i terapeutycznej każdego nauczyciela pomocne w tym, aby każde „brzydkie kaczątko” mogło stać się pięknym łabędziem.
Michalina Drożdżal
The Role of Fables in Working
with Childern Having Special Educational Needs S u m m a r y
The therapeutic properties of literature were known to people already in the ancient times. Presently, children’s literature turns out to be useful in therapy as well. Nowadays, the so called therapeutic tales, or paraliterary works written for therapeutic purposes become more and more popular. In the study, the author presents the possibilities of a therapeutic use of fables in working with a student having special educational needs, and she presents a specially prepared plan of a lesson which may be used to work with the discussed group of children.
Михалина Дрожджаль
Роль сказки в работе
с детьми со специальными образовательными потребностями Р е з ю м е
Лечебные свойства литературы известны людям с давних времен. В терапевти-ческих целях можно использовать также детскую литературу. Сегодня все большую популярность приобретают т.н. «терапевтические сказки», т.е. паралитературные произведения, написанные в лечебных целях. В настоящей статье автор демонстри-рует возможности использования сказок в работе с учеником со специальными об-разовательными потребностями, а также разрабатывает готовый сценарий занятий, который можно использовать для работы с описываемой группой детей.