12. Badania specjacji rtęci w spalinach z energetycznych procesów spalania węgla
12.3 Specjacja rtęci w spalinach generowanych w Elektrowni Łaziska
Analizę specjacyjną rtęci wykonywano w spalinach emitowanych w Elektrowni Łaziska, jednym z oddziałów TAURON Wytwarzanie S.A., od czerwca 2014 do września bieżącego roku. Oznaczano formy specjacyjne rtęci HgT i Hg0 w gazach przemysłowych generowanych w blokach energetycznych nr 10-12 o mocy 225 MW, a także w różnych miejscach Instalacji demonstracyjnej do monitoringu i redukcji emisji rtęci w spalinach przemysłowych z procesów spalania paliw stałych (Rozdział 3.2). Z uwagi na obserwowanie zjawiska intensywnej adsorpcji form specjacyjnych rtęci na cząstkach popiołu lotnego pomiary prowadzono przede wszystkim w spalinach odpylonych, w miejscach za:
ESP bloków energetycznych,
FGD bloków energetycznych,
FF i/lub ESP instalacji demonstracyjnej.
Pomiary rtęci realizowano w przeważającej większości w dobrych warunkach atmosferycznych, dlatego analizatory rtęci EMP-2 pracowały głównie w trybie statycznym, a pomiar trwał ok. 20 minut. W trakcie każdej analizy mierzono skład innych składników spalin (O2, CO, CO2) oraz parametrów spalania przy pomocy analizatora spalin TESTO 330-2 LL. Korzystano również z danych Laboratorium TAURON Wytwarzanie S.A., dotyczących zawartości popiołu lotnego w spalinach oraz zawartości niespalonego węgla w popiele lotnym. Podczas pomiarów emisyjnych gazowych form rtęci (komin 65 m, za FGD) dodatkowo posiłkowano się wynikami stężeń SO2 i NOx, mierzonych analizatorem spalin ENVAG OMC.
154
Na podstawie przeprowadzonych na przestrzeni prawie 2 lat badań przemysłowych stwierdzono, że stężenie gazowej rtęci całkowitej w spalinach wyniosło od 0,2 do 6,2 µg/Nm3
(Rys. 49). Szerokie rozpiętości stężenia emitowanej HgT są uzależnione od zmiennej zawartości rtęci w węglach dostarczanych do spalania, specyficznych właściwości rtęci i jej związków, niestabilności procesu spalania lub wywołanych celowo w trakcie badań eksperymentalnych np. poprzez iniekcję pylistych sorbentów do ciągu spalinowego instalacji badawczej. Średnia arytmetyczna stężenia HgT w spalinach generowanych w Elektrowni wynosi 2,1 µg/Nm3. Wysoką emisję HgT > 6 µg/Nm3 zaobserwowano wyłącznie podczas wstępnych testów przemysłowych aparatury pomiarowej, w trakcie pierwszej analizy HgT w spalinach za pomocą III wersji układu do specjacji rtęci. Od tego momentu układ ewoluował, był wielokrotnie modyfikowany i rozbudowywany o nowe jednostki umożliwiające przeprowadzenie kontroli szczelności, poziomu tła czy czystości, dlatego trudno ocenić jest wiarygodność wyników analizy wstępnej. W pozostałych przypadkach Elektrownia nie przekroczyła standardów emisji HgT proponowanych przez UE (Rozdział 3.1), wynoszących max. 6 µg/Nm3, dla instalacji istniejących o mocy > 300 MW spalających węgiel kamienny.
Rys. 49. Wyniki pomiarów stężenia rtęci całkowitej w spalinach generowanych w Elektrowni Łaziska.
155
Zmierzone w trakcie pomiarów w Elektrowni średnie stężenia gazowych form rtęci elementarnej oraz rtęci na +2 stopniu utlenienia (Rys. 50 i 51) wyniosły odpowiednio:
1,0 i 0,8 µg/Nm3 w spalinach bloków energetycznych, w miejscu za ESP i przed FGD,
1,4 i 0,4 µg/Nm3 w spalinach bloków energetycznych, w miejscu za FGD (komin 65 m),
1,0 i 1,6 µg/Nm3 w spalinach analizowanych w instalacji demonstracyjnej, w miejscu przed ESP,
0,4 i 1,0 µg/Nm3 w spalinach analizowanych w instalacji badawczej, w miejscu za ESP i/lub FF.
Względne odchylenie standardowe RSD, wynoszące 2-15%, było uwarunkowane stabilnością przebiegu procesu spalania, wielkościami stężeń gazowych form rtęci w spalinach, aktualnymi warunkami atmosferycznymi [304].
Rys. 50. Wyniki badań specjacji rtęci w spalinach bloków energetycznych 225 MW Elektrowni Łaziska.
Zamieszczone na Rys. 50 i 51 stężenia rtęci są średnimi arytmetycznymi dla n = 900 (20 min pomiaru z pominięciem 5 min potrzebnych do stabilizacji detektorów rtęci), z uwzględnieniem manualnej kompensacji ciśnienia w układzie analitycznym (Rozdział 7.3). Zaobserwowaną znaczną rozpiętość procentowego udziału Hg2+ (od 0 do prawie 90%), formy łatwousuwalnej w instalacjach oczyszczania spalin, co było uwarunkowane od miejsca poboru próbki oraz przebiegu procesu spalania. Najmniejszy procentowy udział formy specjacyjnej Hg2+, ok. 0-17%, stwierdzono podczas pomiarów emisji rtęci w kanałach ciągów zbiorczych bloków energetycznych 10-12. Można zatem wnioskować, że praktycznie cała emitowana w trakcie procesów energetycznego spalania węgla w Elektrowni rtęć jest rtęcią elementarną.
156
Rys. 51. Wyniki badań specjacji rtęci w spalinach instalacji demonstracyjnej Elektrowni Łaziska.
Porównanie wskazań detektorów rtęci EMP-2 (CV AAS) oraz Tekran 3300 (CV AFS) Wyniki specjacji rtęci w spalinach otrzymane za pomocą skonstruowanego mobilnego układu do specjacji w ciągłym strumieniu spalin porównano z wynikami analizatora Tekran 3300. Urządzenie będące własnością IChPW dzięki zaangażowaniu Instytutu w realizację Projektu CoalGas zostało zainstalowane w Elektrowni Łaziska. Tekran 3300 jest systemem Hg SCEMs, przeznaczonym do analiz specjacyjnych rtęci w gazach przemysłowych techniką CV AFS. Analizator Tekran 3300 umożliwia pomiar gazowych Hg0 i HgT w szerokim zakresie pomiarowym od 0 ng/Nm3 do 5 mg/Nm3. Granica wykrywalności (LOD) Tekran 3300 wynosi < 0,1 ng/Nm3. Granica wykrywalności mobilnego układu pomiarowego została obliczana w oparciu o wzór 12.3.1 i wynosi 0,3 µg/Nm3 [307]. Detektory EMP-2, analizowały stężenie Hg0 w gazie inertnym – argonie, przygotowanym w worku Tedlar® (cHg = 0 µg/Nm3). Układ pomiarowy był wygrzewany do 180 °C. Pomiar trwał 6 min (n = 360).
(12.3.1) 𝐿𝑂𝐷 = x 𝑏𝑙𝑎𝑛𝑘+ 3 × 𝑆𝐷𝑏𝑙𝑎𝑛𝑘 = 0,3
Sondy systemów pomiarowych zostały zainstalowane w tym samym ciągu spalinowym - w miejscu za ESP instalacji demonstracyjnej. W dniu przeprowadzenia analiz porównawczych układy pomiarowe wskazywały na obecność w spalinach przede wszystkim formy utlenionej rtęci. Stężenie gazowej rtęci elementarnej w trakcie pomiarów porównawczych było < LOD detektorów EMP-2 (< 0,3 µg/Nm3), dlatego zestawiono ze sobą wyłącznie wyniki gazowej HgT
157
Rys. 52.Porównanie wskazań detektorów rtęci EMP-2 (CV AAS) oraz Tekran 3300 (CV AFS). Tekran 3300 nie jest systemem przenośnym - posiada dwie sondy pomiarowe na stałe zainstalowane w miejscu przed/za ESP i FF instalacji demonstracyjnej. Detektor CV AFS analizuje stężenia rtęci w spalinach oczyszczonych lub surowych. Sekwencja pomiarowa trwa 1 godz. W tym czasie detektor Tekran-3300 analizuje naprzemiennie stężenie Hg0 lub HgT z 3 min czasem odpowiedzi. Po wygenerowaniu 2 wyników analizator przerywa pomiar i rozpoczyna autokalibrację detektora CV AFS oraz przedmuch pyłu z systemu filtracji. Po 4 min następuje wznowienie analiz i powtórzenie całego cyklu pomiarowego od początku. W trakcie 1 godz. analizy porównawczej otrzymano tylko 10 wyników HgT z Tekran-3300 i aż 3600 wyników HgT z EMP-2. Mobilny system do specjacji rtęci umożliwia jednoczesną analizę obu form specjacyjnych rtęci w gazach przemysłowych z 1 s czasem odpowiedzi detektorów EMP-2. W związku z powyższym zdecydowano się zsynchronizować czasy odpowiedzi obu detektorów oraz wyselekcjonować wyniki stężeń HgT z EMP-2 otrzymując 10 średnich arytmetycznych (n = 180). Średnie arytmetyczne stężeń HgT z EMP-2 porównano z odczytami wskazań analizatora Tekran-3300 (Rys. 52). Średnie stężenie HgT w gazach przemysłowych, w trakcie 1 godzinowej analizy on-line, w obu przypadkach wynoszą 1,7 µg/Nm3 (SDEMP2 = 0,22 µg/Nm3, SDT-3300 = 0,11 µg/Nm3, RSDEMP2 = 15,1%, RSDT-3300 = 6,3%). 0 0.5 1 1.5 2 2.5 3 0 2 4 6 8 10 12 Hg T [µ g/ N m 3] czas pomiaru
Tekran 3300 (CV AFS) EMP-2 (CV AAS)
158 Wstępne próby badań redukcji rtęci ze spalin
W dniach pomiarowych 24.03 oraz 27.04 bieżącego roku nastawnia blokowa Elektrowni poinformowała o stabilnej pracy bloku energetycznego nr 12 w godz. 7-15. Blok energetyczny w tych dniach pracował ze stałą mocą 126 MW oraz 190 MW. W związku z powyższym zdecydowano się zbadać % rtęci usuwanej ze spalin w urządzeniach odpylających instalacji demonstracyjnej. W pierwszym przypadku instalacja demonstracyjna pracowała w wariancie z włączonym ESP, natomiast podczas kolejnego pomiaru w kompilacji FF z ESP. Mierzono stężenia gazowych HgT i Hg0 w spalinach surowych i oczyszczonych. Stężenie Hg2+ obliczano na zasadzie różnicy analizowanych form specjacyjnych. Pomiar trwał 20 min (n = 900). Analizatory EMP-2 pracowały w trybie statycznym. Na podstawie otrzymanych wyników badań stwierdzono, że urządzenia odpylające były w stanie usunąć ze spalin od 69 do 75% rtęci całkowitej. Podczas pracującego indywidualnie elektrofiltra wraz z popiołem lotnym została usunięta praktycznie cała Hg2+ (> 92%). Z kolei przy współpracujących ze sobą FF i ESP stężenie Hg0 w spalinach zmalało do 8% wartości początkowej.
Zainicjowane w pracy próby badań redukcji rtęci ze spalin generowanych w instalacji demonstracyjnej za pomocą skonstruowanego układu pomiarowego są jedynie wstępem do właściwych analiz w tym zakresie. Obecnie ta tematyka badawcza jest kontynuowana. Od września br. trwają badania skuteczności usuwania form specjacyjnych rtęci z gazów przemysłowych w zależności od różnych konfiguracji pracy instalacji demonstracyjnej oraz stosowanej metody redukcji rtęci (m.in. iniekcja pylistych sorbentów do spalin czy metoda UV-PCO). Podejmowane są próby korelacji otrzymanych wyników analiz.
159
Podsumowanie
W związku z tym, że największym źródłem antropogenicznej emisji rtęci do powietrza atmosferycznego są procesy energetycznego spalania paliw oraz biorąc pod uwagę szczególną rolę środowiska atmosferycznego w procesach obiegu i wzajemnych przemian rtęci i jej związków istotne było by opracowana metodyka umożliwiała oznaczanie form specjacyjnych rtęci (Hg0, Hg2+) w spalinach emitowanych przez sektor energetyczny. Jako obszar do prowadzenia badań przemysłowych wybrano Elektrownię Łaziska (TAURON Wytwarzanie S.A.), z uwagi na możliwość wykonywania części analiz w wybudowanej na terenie Elektrowni Instalacji demonstracyjnej do monitoringu i redukcji emisji rtęci
w spalinach przemysłowych z procesów spalania paliw stałych. Instalacja demonstracyjna
umożliwia analitykowi „wygodny dostęp” do realnych spalin. Instalacja demonstracyjna została oddana do użytku w czerwcu 2014 roku i jest jedynym tego typu obiektem w Europie.
W początkowej fazie prac badawczych autorka dokonała przeglądu współczesnych technik specjacyjnych rtęci w spalinach oraz dostępnych w sprzedaży komercyjnych systemów Hg SCEMs. Finansowanie badań w ramach Projektu CoalGas stworzyło możliwość zakupu nowoczesnego systemu on-line do specjacji rtęci w gazach (EMP-2 WLE, NIC), techniką CV AAS. Wstępne testy laboratoryjne oryginalnej aparatury badawczej wskazywały, że system EMP-2 WLE jest w stanie analizować rtęć w gazach przemysłowych, ale wymaga pewnych modyfikacji. Autorka podjęła się zadania przystosowania systemu EMP-2 WLE do badań specjacji rtęci w spalinach generowanych podczas procesów energetycznego spalania węgli oraz zapewnienia mu mobilności, pozwalającej na prowadzenie pomiarów przemysłowych w różnych miejscach instalacji spalania paliw oraz w różnych obiektach produkcji energii elektrycznej. W kolejnych etapach badań projektowano, zestawiano, uruchamiano, testowano i modyfikowano mobilny układ do badań specjacji rtęci. Prace analityczno-konstruktorskie zostały pogrupowane na 5 etapów, gdzie końcowym wynikiem każdego z nich była odmienna wersja układu pomiarowego. Podczas prac badawczych napotkano na wiele złożonych problemów technicznych oraz analitycznych. Szczególną trudność sprawiło autorce przełożenie analityki laboratoryjnej na skalę przemysłową, polegające na przystosowaniu imisyjnego systemu specjacji rtęci do pracy w specyficznych warunkach m.in. dużego zapylenia, podciśnienia, atmosfery korozyjnej. W kolejnych etapach badań opisano najistotniejsze z problemów wraz ze sposobami ich rozwiązania lub zminimalizowania ich niekorzystnego wpływu na ostateczne wyniki analiz rtęci.
160
Wnioski końcowe
Głównym celem badań realizowanych przez autorkę w ramach rozprawy doktorskiej było opracowanie metodyki pozwalającej na wiarygodne oznaczanie rtęci w gazach przemysłowych. Cel ten został osiągnięty, a rezultaty przedstawiono w części eksperymentalnej tej pracy.
Na podstawie przeprowadzonych badań sformułowano następujące wnioski:
1) Opracowana procedura oznaczania HgT za pomocą analizatora rtęci MA-2, techniką CV AAS jest odpowiednia do oznaczania rtęci w węglach energetycznych. Szeroki zakres pomiarowy (0-1000 ng) i niska granica wykrywalności (0,002 ng) pozwala na detekcję śladowych stężeń rtęci z dobrą dokładnością i precyzją. Możliwość pominięcia etapu mineralizacji próbki minimalizuje ryzyko błędów pomiarowych i redukuje czas pojedynczego pomiaru do 8 minut.
2) Skonstruowana Instalacja do spalania paliw stałych i generowania spalin w warunkach
laboratoryjnych poprzez regulację poszczególnymi parametrami pracy pozwala na
generowanie ciągłego strumienia spalin o składzie i parametrach spalania zbliżonych do spalin z procesów energetycznego spalania węgli w elektrowniach. Poza badaniami założonymi w pracy instalacja laboratoryjna może być wykorzystywana na wiele innych sposobów m.in. do badań termicznego usuwania rtęci z węgla czy badań usuwania rtęci ze spalin z wykorzystaniem sorbentów mineralno-węglowych.
3) Rtęć związana z węglem w trakcie procesu spalania w warunkach laboratoryjnych jest uwalniana i rozdzielana pomiędzy wszystkie produkty: spaliny, popiół lotny, popiół i żużel w ruszcie paleniskowym. Emisja gazowej rtęci do otoczenia wynosiła średnio 0,191 g/Mg węgla, co stanowiło ok. 60% całkowitego rozchodu rtęci. Obecność rtęci w spalinach generowanych w warunkach laboratoryjnych stworzyła warunki do przeprowadzenia wstępnych testów oryginalnego systemu EMP-2 WLE do specjacji rtęci w ciągłym strumieniu gazu.
4) Badania zawartości HgT w spalinach manualną metodą PN-EN 13211:2002/AC:2005 są bardzo czaso- i pracochłonne. Otrzymane wyniki analiz przedstawiają jedynie średnie stężenia rtęci w spalinach, nie dostarczając informacji o ewentualnych zmianach stężenia HgT w czasie poboru próbki np. na skutek zmiany paliwa dostarczanego do komory spalania, zmian warunków prowadzenia procesu. Wieloetapowa procedura manualnego oznaczania rtęci w spalinach jest dosyć kosztowna i niesie za sobą ryzyko
161
popełnienia wielu błędów podczas czynności operacyjnych (pobór próbki, jej przenoszenie, przechowywanie i przetwarzanie).
5) W laboratorium KChWiNoŚ z powodzeniem przeprowadzono wstępne testy oryginalnego systemu EMP-2 WLE do oznaczania gazowych form rtęci. Obie jednostki pomiarowe zostały prawidłowo skalibrowane. Precyzja wyrażona za pomocą RSD w zakresie od 5,3 do 19,3 µg/Nm3 wynosi < 3%. Stwierdzono liniową zależność analizowanego stężenia Hg od Δp w układzie - wzrost podciśnienia powoduje spadek stężenia rtęci. W związku z powyższym wprowadzono manualną kompensację ciśnienia dla systemu EMP-2 WLE.
6) Analizy rtęci w gazach procesowych generowanych w procesie pirolizy niskotemperaturowej w instalacji typu Karbotest nie wykazały obecności gazowej formy Hg2+. W gazach procesowych występuje wyłącznie rtęć elementarna Hg0. W trakcie wygrzewania węgla do 300 0C nie wydzielały się substancje zagrażające układowi pomiarowemu.
7) Na podstawie przemysłowych testów układu do specjacji rtęci (wersje III-V), realizowanych od czerwca do listopada 2014 roku, stwierdzono, że układ pomiarowy jest w stanie oznaczać formy specjacyjne rtęci w gazach przemysłowych, ale wymaga pewnych modyfikacji. Przebudowa układu pomiarowego obejmowała m.in. skrócenie linii transferowej próbki na drodze sonda - filtr pyłowy, zapewnienie pełnej „odtwarzalności” linii pomiarowej, rozdział strumienia spalin na 2 linie pomiarowe czy wykonanie obudowy trójnika.
8) Wstępne wyniki badań specjacyjnych rtęci w gazach przemysłowych wskazują, że rtęć i jej związki mają silną tendencję do adsorpcji na powierzchni ciała stałego. Zjawisko to jest szczególnie intensywne w warunkach zbyt niskich temperatur i obecności pyłu lotnego niesionego ze strumieniem spalin. Możliwości wystąpienia zjawiska adsorpcji rtęci zostały uwzględnione na etapie prac konstrukcyjnych mobilnego układu do specjacji rtęci w ciągłym strumieniu spalin. Cała linia analityczna układu pomiarowego jest odtwarzalna oraz została wykonana z PTFE i szkła kwarcowego. Głowica filtracyjna sondy jest ogrzewana w temperaturze spalin, natomiast pozostałe elementy linii analitycznej posiadają regulację temperatury i są ogrzewane w 180 °C.
9) Układ do specjacji rtęci w ciągłym strumieniu spalin jest układem mobilnym. Poszczególne elementy układu mają możliwość łatwego demontażu i są pakowane w lekkie, przenośne obudowy z PP. Złożenie części mobilnego układu w kompatybilną
162
całość, wygrzanie układu analitycznego oraz przygotowanie odczynników dla modułów płuczek WLE-8 trwa ok. 45 min.
10) Mobilny ultradźwiękowy kalibrator Hg2+ został zaprojektowany, skonstruowany i pomyślnie przetestowany w laboratorium KChWiNoŚ. Badania stabilności, dokładności, powtarzalności i selektywności pracy urządzenia wskazują, że ultradźwięki mogą być wykorzystywane do generowania stabilnego i precyzyjnego strumienia gazowej Hg2+. Kalibrator stanowi integralną część mobilnego układu do specjacji rtęci w ciągłym strumieniu spalin. Badania z zastosowaniem mobilnego ultradźwiękowego kalibratora Hg2+ są konieczne, aby uzyskać wiarygodne wyniki specjacji rtęci.
11) Wykonywane od prawie 2 lat testy mobilnego układu do specjacji rtęci, przeprowadzone w realnych spalinach, oraz nabyte w tym czasie doświadczenie analityczne umożliwiło autorce wypracowanie pewnej metodyki oznaczania form specjacyjnych rtęci (HgT, Hg0) w gazach przemysłowych przy pomocy wspomnianego układu pomiarowego (Rozdział 12.2).
12) Stężenie gazowej rtęci całkowitej w spalinach emitowanych w Elektrowni Łaziska wyniosło średnio 2,1 µg/Nm3 i było ono uzależnione m.in. od zmiennej zawartości rtęci w węglach dostarczanych do spalania, specyficznych właściwości rtęci i jej związków, niestabilności procesu spalania lub wywołanych celowo w trakcie badań eksperymentalnych. W trakcie prawie 2 letnich pomiarów przemysłowych Elektrownia Łaziska nie przekroczyła standardów emisji HgT zaproponowanych przez UE.
13) Średnie stężenia form specjacyjnych rtęci Hg0 i Hg2+ w gazach przemysłowych wyniosły średnio 1,2 oraz 0,9 µg/Nm3. Najmniejszy procentowy udział formy specjacyjnej Hg2+, ok. 0-17%, stwierdzono podczas pomiarów emisji rtęci w kanałach ciągów zbiorczych bloków energetycznych 10-12 (komin 65 m). Oznacza to, że praktycznie cała emitowana w trakcie procesów energetycznego spalania węgla do powietrza atmosferycznego rtęć jest rtęcią elementarną.
163
Literatura
1. Anderson, K. Quicksilver. MRS Bulletin. 1992, 17(7), p. 80.
2. DeVito, S.; Brooks W. Mercury. In: Kirk-Othmer Encyclopedia of Chemical
Technology, Kirk-Othmer ed. New York. 1992, p. 212-228.
3. EPA. Mercury: Basic Information. Available from:
http://www.epa.gov/mercury/about.htm. [5.01.2015].
4. Kabata-Pendias, A.; Pendias, H. Biogeochemia pierwiastków śladowych. Warszawa 1999. Wyd. Naukowe PWN.
5. Blum, J. Applications of Stable Mercury Isotopes to Biogeochemistry. In: Baskaran, M. ed. Handbook of Environmental Isotope Geochemistry. Springer. Berlin. 2011, p. 229-245.
6. EPA. Report: Locating and estimating air emissions from sources of mercury and
mercury compounds. 1997, p. 17-20.
7. Costa, R.D.; Cossich, E.S. and Tavares C.R.G. Influence of the temperature, volume and
type of solution in the mercury vaporization of dental amalgam residue. Science of The
Total Environment. 2008, 407(1), p. 1-6. 8. EPA. Mercury Compounds. Available from:
http://www.epa.gov/ttn/atw/hlthef/mercury.html. [9.01.2015].
9. Bank, H.S.D. Elemental Mercury & Mercury Compounds. Available from:
http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/. [11.01.2015].
10. WHO, Report: Elemental mercury and inorganic mercury compounds - human health
aspects. 2003, p. 8-10.
11. Graeme, K.; Pollack, C.V. Jr. Heavy Metal Toxicity, Part I: Arsenic and Mercury. The Journal of Emergency Medicine. 1998, 16(1), p. 45-56.
12. O'Shea, J.G. Two minutes with venus, two years with mercury - mercury as an
antisyphilitic chemotherapeutic agent. Journal of the Royal Society of Medicine. 1990,
83(6), p. 392-395.
13. Avantor Performance Materials Materials. Karty charakterystyki rtęci i jej związków. Available from: http://www.poch.com.pl/1/karty-charakterystyk,0,0. [19.01.2015]. 14. Boszke, L.; Śliwińska, J. Źródła rtęci w organizmach ludzi nienarażonych zawodowo
na jej związki, in Inżynieria i Ochrona Środowiska. W: Granops, M. ed. Inżynieria i Ochrona Środowiska. Bydgoszcz 2012. Wyd. Uniwersytetu
Technologiczno-Przyrodniczego w Bydgoszczy. s. 21-40.
15. EFSA, Report: Scientific Opinion on the risk for public health related to the presence
of mercury and methylmercury in food. 2012, p. 24-238.
16. Iverson, F.; Downie R.H.; Paul C.; Trenholm H.L. Methyl mercury: Acute toxicity,
tissue distribution and decay profiles in the guinea pig. Toxicology and Applied
Pharmacology, 1973, 24(4), p. 545-554.
17. Dz.U.105.873. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 16 czerwca
2009 r. zmieniajace rozporządzenie w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy.
18. WHO. Report: Elemental mercury and inorganic mercury compounds - human health
aspects. 2003, p. 48-61.
19. Kalisinska, E.; Gorecki, J.; Okonska, A.; Pilarczyk, B.; Tomza-Marciniak, A.; Budis, H.; Lanocha, N.; Kosik-Bogacka, D.I.; Kavetska, K.M.; Macherzynski, M.; Golas, J.
Mercury and selenium in the muscle of piscivorous common mergansers (Mergus merganser) from a selenium-deficient European country. Ecotoxicology and
164
20. Hajeb, P.; Jinap, S.; Ahmad, I. Biomagnifications of mercury and methylmercury in tuna
and mackerel. Environmental Monitoring and Assessment. 2010, 171(1), p. 205-217.
21. Henery, R.; Sommer, T.; Goldman, C. Growth and Methylmercury Accumulation in
Juvenile Chinook Salmon in the Sacramento River and Its Floodplain, the Yolo Bypass.
Transactions of the American Fisheries Society. 2010, 139, p. 550-563.
22. Hueter, R.E.; Fong, W.G.; Henderson, G.; French, M.F.; Manire, C.A. Methylmercury
concentration in shark muscle by species, size and distr. Water, Air, and Soil Pollution.
1995, 80(3), p. 893-899.
23. Silva, C.A.; Tessier, E.; Kutter, V.T.; Wasserman, J.C.; Donard, O.F.X.; Silva-Filho, E.V. Mercury speciation in fish of the Cabo Frio upwelling region, SE-Brazil. Brazilian Journal of Oceanography. 2011, 59(3), p. 259-266.
24. Kalisinska, E.; Gorecki, J.; Lanocha, N.; Okonska, A.; Melgarejo, J.B.; Budis, H.; Rzad, I.; Golas, J. Total and Methylmercury in Soft Tissues of White-Tailed Eagle
(Haliaeetus albicilla) and Osprey (Pandion haliaetus) Collected in Poland. AMBIO.
2014, 43(7), p. 858-870.
25. Kalisinska, E.; Gorecki, J.; Okonska, A.; Pilarczyk, B.; Tomza-Marciniak, A.; Budis, H.; Lanocha, N.; Kosik-Bogacka, D.I.; Kavetska, K.M.; Macherzynski, M.; Golas, J.
Hepatic and nephric mercury and selenium concentrations in common mergansers, mergus merganser, from baltic region, Europe. Environmental
Toxicology. 2014, 33(2), p. 421-430.
26. Schlüter, K. Review: evaporation of mercury from soils. An integration and synthesis of
current knowledge. Environmental Geology. 2000, 39(3), p. 249-271.
27. NOAA. Final Report Mercury in the Environment and Patterns of Mercury Deposition
from the NADP/MDN Mercury Deposition Network. 2007, p. 1-87.
28. UNEP. Global Mercury Assessment 2013 - Sources, Emissions, Releases and
Environmental Transport. 2013, p. 10-40.
29. Mason, R.P.; Fitzgerald, W.F.; Morel, F.M. The biogeochemical cycling of elemental
mercury: anthropogenic influences. Geochimica et Cosmochimica Acta. 1994, 58,
p. 3191-3198.
30. Pacyna, J.M.; Steenhuisen, F.; Wilson, S.; Pacyna, E.G. Global anthropogenic
emissions of mercury to the atmosphere. Available from: http://www.eoearth.org/view/article/153018/. [1.11.2015].
31. Seigneur, C.; Lohman, K.; Vijayaraghavan, K.; Shia, R.L. Contributions of global and
regional sources to mercury deposition in New York State. Environmental
Pollution. 2003, 123, p. 365-373.
32. Seigneur, C.; Vijayaraghavan, K.; Lohman, K.; Karamchandani, P.; Scott, C. Global
source attribution for mercury deposition in the United States. Environmental Science
& Technology. 2004, 38, p. 555-569.
33. NILU. Analiza kosztów i korzyści dla zdrowia ludzkiego i środowiska związanych
z redukcją emisji rtęci w Polsce, Etap II. 2010, p. 2-70.
34. Pacyna, J.M.; Sundseth, K.; Pacyna, E.G.; Jozewicz, W.; Munthe, J.; Belhaj, M.; Aström, S. An Assessment of Costs and Benefits Associated with Mercury Emission
Reductions from Major Anthropogenic Sources. Journal of the Air & Waste
Management Association. 2010, 60(3), p. 302-315.