Spożycie żywności a emisja gazów cieplarnianych w Europie Produkty mięsne i mleczarskie stanowią wybór żywieniowy o

najwyż-szym potencjale tworzenia efektu cieplarnianego, liczony metodami analizy cy-klu życia (Life Cycle Analysis – LCA)³.

Według Raportu Komisji Europejskiej produkcja i konsumpcja żywności odpowiada w sumie za 31% ogółu emisji gazów cieplarnianych GHG w 25 kra-jach Unii Europejskiej [Tukker et al. 2006]. Produkcja mięsa i produktów mle-czarskich odpowiada za 13,5% ogółu emisji gazów cieplarnianych GHG, pod-czas gdy produkcja owoców i warzyw – za 2,5%.

W Holandii przeprowadzono badania dotyczące udziału różnych grup żywności w emisjach GHG związanych z żywnością. Z badań tych wynika, że mięso i ryby dają 28,2% wszystkich emisji gazów cieplarnianych GHG związa-nych z żywnością w Holandii, produkty mleczarskie – 22,9%, owoce i warzywa łącznie z ziemniakami – 14,6%, a pieczywo i wyroby mączne – 13,3% [Garnett 2007]. Mięso, ryby i produkty mleczarskie stanowią połowę wszystkich holen-derskich emisji gazów cieplarnianych GHG (rys. 6).

Rysunek 6. Udział różnych grup żywności w emisjach GHG związanych z żywnością w Holandii

Źródło: Opracowano na podstawie [Garnett 2007].

3 Analiza cyklu życia (Life Cycle Analysis, LCA) ma na celu wszechstronne zbadanie wpływu produktu na środowisko przyrodnicze i zasoby naturalne. Zaczyna się ona od przygotowań do produkcji – a w szczególności od wydobycia surowców i dostarczania energii – następnie obejmuje proces produkcji i konsumpcji, kończy zaś na zagospodarowaniu odpadu. Z uwagi na jej całościowy charakter analiza ta nosi niekiedy nazwę „od kołyski do grobu” (Craddle to Grave), a skoro właściwie „grobu” nie powinno być ze względu na recykling, to pojawia się również nazwa „od kołyski do kołyski” (Craddle to Craddle) [Żylicz 2011].

22,9%

28,2%

13,3%

14,6%

21,0% produkty mleczarskie

mięso i ryby

pieczywo i wyroby mączne

owoce i warzywa

inne

148

Badania nad produkcją i konsumpcją żywności prowadzone w Wielkiej Brytanii wykazały, że w największym stopniu do emisji GHG przyczynia się produkcja mięsa wołowego (2,32%), a następnie mleka (1,89%), mięsa wie-przowego (1,12%), drobiu (1,10%), mięsa baraniego (0,85%) i jaj (0,40%). Pro-dukcja mięsa baraniego daje największe emisje GHG na jeden kilogram mięsa, ale jej spożycie jest stosunkowo niskie (tab. 1).

Tabela 1. Emisje GHG wskutek produkcji i spożycia produktów pochodzenia zwierzęcego w Wielkiej Brytanii Produkty pochodzące

z Wielkiej Brytanii

Udział w emisjach GHG na podstawie danych o spożyciu (proc.)

Emisja GHG na kg mięsa, jaj, mleka (w kg równoważnika CO2)

Mięso wołowe 2,32 15,8

Mięso wieprzowe 1,12 6,4

Mięso baranie 0,85 17,4

Drób 1,10 4,6

Jaja 0,40 5,5

Mleko 1,89 10,6^*

* dane dla suchej masy mlecznej

Źródło: Opracowano na podstawie [Garnett 2007].

W Szwecji przeprowadzono badania polegające na porównaniu różnych zrównoważonych posiłków (pod względem odżywczym) składających się z lokalnych i importowanych produktów żywnościowych. Z badań wynika, że wegetariański posiłek złożony z lokalnych produktów ma dziewięć razy mniej-szy potencjał tworzenia efektu cieplarnianego (Global Warming Potential – GWP) niż posiłek zawierający wieprzowinę i importowane produkty [Carlsson--Kanyama 1998].

Barilla Center for Food & Nutrition także analizuje oddziaływanie żyw-ności na środowisko. Wskaźniki środowiskowe, które uwzględnia w badaniach, to nie tylko emisja gazów cieplarnianych (Carbon Footprint), ale również zuży-cie wody (Water Footprint) oraz ślad ekologiczny (Ecological Footprint).

Barilla Center for Food & Nutrition zaprezentowała podwójną piramidę:

piramidę żywieniową i piramidę środowiskową. Piramida żywieniowa została skonstruowana na podstawie właściwości odżywczych produktów żywnościo-wych. W piramidzie środowiskowej produkty żywnościowe umieszczono na podstawie ich wpływu na środowisko naturalne. W rezultacie otrzymano odwró-coną piramidę w stosunku do piramidy żywieniowej: na górze piramidy znajdują się produkty żywnościowe, które mają największy wpływ na środowisko, zaś na dole piramidy – te o mniejszym znaczeniu.

Umieszczanie dwóch piramid obok siebie ilustruje, że żywność z wyż-szym zalecanym spożyciem (np. warzywa i owoc zalecane do spożycia pięć razy dziennie) mają najmniejszy wpływ na środowisko, zaś produkty żywnościowe, których spożycie należy ograniczać (np. spożycie mięsa czerwonego) mają naj-większy wpływ na środowisko (rys. 7).

Rysunek 7. Podwójna piramida

Źródło: Opracowano na podstawie [BCFN 2012].

Dieta śródziemnomorska przyjęta w krajach basenu Morza Śródziemnego, charakteryzuje się równowagą żywieniową i jest uznawana przez wielu specjali-stów z dziedziny nauki o żywieniu za najlepszą ze względu na profilaktykę przewlekłych chorób niezakaźnych, zwłaszcza chorób układu krążenia. Dieta śródziemnomorska, jako model żywienia o najwyższej spójności z zaleceniami żywieniowymi wywiera pozytywny wpływ na środowisko. Jest to model, który został uwzględniony przy konstrukcji podwójnej piramidy [Poli 2010].

Podwójna piramida odgrywa dwie ważne role – utrzymuje zdrowie ludzi i chroni środowisko naturalne. Innymi słowy żywność korzystnie wpływająca na zdrowie człowieka ma jednocześnie pozytywny wpływ na środowisko.

150 5. Zrównoważona dieta

W obliczu zmian we wzorcach konsumpcji żywności, zwiększonego po-pytu na produkty żywnościowe pochodzenia zwierzęcego, systematycznego wzrostu liczby osób z nadwagą i cierpiących na otyłość, strat i marnotrawienia żywności oraz degradacji środowiska przyrodniczego FAO opracowało definicję zrównoważonej diety.

Zrównoważona dieta – to dieta, która ma najmniejszy wpływ na środowi-sko, przyczynia się do zapewnienia bezpieczeństwa żywnościowego i bezpieczeń-stwa żywieniowego oraz wpływa na stan zdrowia obecnych i przyszłych pokoleń.

Zrównoważona dieta chroni i odnosi się z szacunkiem do różnorodności i eko-systemów, jest kulturowo akceptowana, dostępna, ekonomicznie uzasadniona i niedroga, odżywczo odpowiednia, bezpieczna i zdrowa przy jednoczesnej op-tymalizacji zasobów naturalnych i ludzkich [FAO 2012, s. 7].

Szwecja jest pierwszym krajem w Europie, który zaproponował zmianę współczesnego wzorca konsumpcji żywności w kierunku uczynienia go bez-piecznym zarówno dla człowieka (w zakresie racjonalnej diety), jak również dla środowiska (w zakresie poziomu zanieczyszczenia, emisji gazów cieplarnianych przy produkcji i wprowadzaniu żywności na rynek oraz stosowania środków chemicznych przy produkcji rolnej).

Szwedzka Agencja Bezpieczeństwa Żywności (National Food Admini-stration – NFA) opracowała zalecenia dla sześciu grup produktów żywnościo-wych: (1) mięsa i przetworów, (2) ryb i skorupiaków, (3) owoców i warzyw, (4) ziemniaków, zbóż i ryżu, (5) tłuszczu i (6) wody.

Ze względu na to, że mięso i jego produkcja mają zdecydowany wpływ na jakość środowiska, NFA zaleca następujące zmiany: redukcję spożycia mięsa, wybór mięsa z produkcji lokalnej oraz preferowanie spożycia mięsa wieprzowe-go i drobiu zamiast mięsa wołowewieprzowe-go i baraniewieprzowe-go (ze względu na mniejszą emisję gazów cieplarnianych). Podobne zalecenia NFA zaprezentowała dla pozostałych pięciu grup produktów żywnościowych.

Wnioski

1. Najważniejszym celem rolnictwa powinno być wytwarzanie żywności wyso-kiej jakości, z troską o środowisko naturalne, tak ażeby zapewnić wystarcza-jącą ilość pożywienia dla wszystkich mieszkańców planety.

2. Żywność musi być bezpieczna zarówno dla konsumenta, jak i środowiska.

Im intensywniejsza hodowla zwierząt, tym większa emisja gazów cieplarnia-nych do atmosfery, które są główną przyczyną zmian klimatyczcieplarnia-nych.

3. Zmiany, które przyczyniłyby się do obniżenia globalnych emisji gazów cie-plarnianych, a równocześnie byłyby korzystne dla dobrostanu zwierząt, zdro-wia i wyżywienia ludności, a także dla środowiska to ograniczenie produkcji i spożycia produktów pochodzenia zwierzęcego w krajach rozwiniętych, gdzie występuje ich nadmierne spożycie, zwłaszcza mięsa i jego przetworów.

4. Wybór żywności ma istotne znaczenie nie tylko dla zdrowia człowieka, ale także dla ochrony środowiska naturalnego. Podstawą diety powinny być pro-dukty pochodzenia roślinnego (owoce, warzywa, zboża), podczas gdy produk-ty pochodzenia zwierzęcego powinny być spożywane z umiarem. Konsumenci powinni spożywać mięso i mleko oraz ich przetwory w mniejszych ilościach, ale o wyższej jakości, a najlepiej pochodzące od lokalnych rolników.

5. Znaczące zmniejszenie spożycia mięsa przyczyniłoby się do poprawy stanu zdrowia ludności w zakresie chorób układu krążenia, niektórych nowotwo-rów, a także ograniczyłoby występowanie otyłości oraz zmniejszyłoby zwią-zane z nimi koszty opieki zdrowotnej.

6. Zrównoważone wybory żywności, zgodne z zaleceniami Światowej Organi-zacji Zdrowia, oraz ograniczenie strat i marnotrawstwa żywności w całym łańcuchu rolno-żywnościowym mogą przyczynić się do bardziej efektywne-go efektywne-gospodarowania zasobami, a tym samym do bezpieczeństwa żywnościo-wego na świecie.

7. Zmiany we wzorcach konsumpcji żywności, w których zaczyna dominować spożycie produktów żywnościowych pochodzenia zwierzęcego, głównie mięsa i przetworów, powodują nasilanie się negatywnego oddziaływania na środowisko. Respektowanie podstawowych zasad rolnictwa zrównoważone-go, które ukierunkowane jest na takie wykorzystanie zasobów ziemi, które nie niszczy ich naturalnych źródeł, pozwoli na zaspokojenie podstawowych potrzeb kolejnych generacji producentów i konsumentów.

Bibiografia

BCFN, Double Pyramid 2012: enabling sustainable food choices, Parma 2012.

Carlsson-Kanyama A., Climate change and dietary choices – how can emissions of greenhouse gases from food consumption be reduced? “Food Policy”, Vol. 23, No. 3/4, 1998.

European Communities, Environmental Impact of Products (EIPRO). Analysis of the life cycle environmental impacts related to the final consumption of the EU-25., 2006.

Evans A., The Feeding of the Nine Billion. Global Food Security for the 21^st Century, Chatham House, London 2009.

152

Ewing B., Moore D., Goldfinger S., Oursler A., Reed A., Wackernagel M., The Ecological Footprint Atlas 2010, Global Footprint Network, Oakland 2010.

FAO, Sustainable diets and Biodiversity. Directions and Solution for Policy, Research and Action, Rome 2012.

FAO, Global Food Losses and Food Waste, Rome 2011.

Garnett T., Food and Climate Change: the world on a plate, University of Sur-rey, 2007.

Globalne ostrzeżenie: zmiany klimatyczne a dobrostan zwierząt hodowlanych, Raport stowarzyszenia Compassion in World Farming, Klub Gaja, 2009.

International Population Reports WP/02. Global Population Profile: 2002, U.S.

Goverment Printing Office, Washington, DC, 2004.

KOM, Plan działania na rzecz zasobooszczędnej Europy, Bruksela 2011.

Peters G.M, Wiedemann S.G, Rowley H.V, Tucker R.W., Accounting for water use in Australian red meat production, “International Journal of Life Cycle As-sessment” 5, 2010.

Poli A., The Food Pyramid and the Environmental Pyramid, BCFN, Roma 2010.

Scollan N., Moran D., Kim E.J., Thomas C., The Environmental Impact of Meat Production Systems, International Meat Secretariat, Paris 2010.

Świerczyńska U., Przyczyny światowego kryzysu żywnościowego oraz jego wpływ na najbiedniejsze kraje świata, [w:] Globalne ocieplenie i kryzys żywno-ściowy, Fundacja Polskie Centrum Pomocy Międzynarodowej, Warszawa 2008.

Tukker A. et al., Environmental Impact of Products (EIPRO). Analisys of the life cycle environmental impacts related to the final consumption of the EU-25, European Communities, 2006.

UNDP, Human Development Report 2011. Sustainability and Equity: A Better Future for All, New York 2011.

Wilczyńska-Michalik W., Świder K., Założenia koncepcji Ekologicznego Śladu i przykłady obliczeń dla dużych miast, Studia Geographica I, Annales Universi-tatis Paedagogicae Cracoviensis, 2010.

Żylicz T., Analiza cyklu życia, „AURA”, nr 5/2011.

www.faostat.org.

www.footprintnetwork.org.

Mgr Tadeusz Toczyński

Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej – Państwowy Instytut Badawczy

Warszawa

IX. CHARAKTERYSTYKA ZRÓWNOWAŻENIA