Zmiany wartości dodanej polskiego rolnictwa w jedenastoleciu 2000-2010 i projekcja tej wartości na lata 2012-2014

Wartość dodana jest istotnym miernikiem dokonań rolnictwa. Rachunki pozwalające ustalić jej zmiany w trzyleciu 2008-2010 w stosunku do sytuacji z trzylecia 2001-2003, a sporządzone w cenach bieżących na podstawie rachun-ków RER i oszacowanych kosztowych skutrachun-ków wdrażania zasady wzajemnej zgodności zostały przedstawione w tabeli 2. Okazało się na tej podstawie, że wartość dodana liczona w cenach bieżących wzrosła o 15,3%. W analizowanym okresie ceny towarów i usług zakupionych na cele konsumpcyjne wzrosły jed-nak o 18%, a to oznacza, że realnie liczona wartość dodana (liczona w cenach stałych z 2009 roku) utrzymała się niemal na niezmienionym poziomie.

Na sytuację tę wpłynęły co najmniej dwa czynniki. Jednym z nich był po-stęp biologiczny i organizacyjny, jaki dokonał się w rolnictwie. Niżej wykazano to na przykładzie jednego wybranego produktu roślinnego i jednego produktu z zakresu produkcji zwierzęcej.

Tabela 2. Produkcja, koszty i wartość dodana polskiego rolnictwa w latach 2001-2003 i 2008-2010 (szacunek, ceny bieżące) Wyszczególnienie Średniorocznie w mln zł, w latach:

2001-2003 2008-2010 Wartość dodana w cenach

stałych (z 2009 r.) 16 892 16 506

Źródło: Obliczenia własne sporządzone na podstawie rachunków RER i szacunków wykona-nych na podstawie opracowania [Niewęgłowska 2011] oraz [Niewęgłowska i Józwiak 2012].

Ważną rośliną uprawną jest pszenica. W okresie objętym analizą nastąpił znaczący wzrost plonów tej uprawy, co świadczy o postępie biologicznym.

Średnie tempo przyrostu plonów wynosiło około 83 kg rocznie, a wiadomo, że wzrost plonów sprzyja obniżce kosztów produkcji. Wzrost plonów np. o 5,4 dt (z 38,5 do 43,9 dt z 1 ha) prowadzi do spadku jednostkowych kosztów o 6,3%

[Augustyńska-Grzymek 2009].

Plony pszenicy są skorelowane dodatnio z powierzchnią uprawy. W przy-padku upraw pszenicy o średniej powierzchni – np. 2,3 ha – plony są mniejsze o 12,3% niż przy uprawie na powierzchni około sześciokrotnie większej [Augu-styńska-Grzymek 2009]. Najprawdopodobniej w takich przypadkach zwracana jest większa uwaga na postęp biologiczny.

Do przyrostu plonów i ograniczenia jednostkowych kosztów produkcji pszenicy przyczyniły się też inne zjawiska. W latach objętych analizą nastąpiło ograniczenie powierzchni tej uprawy, a niemal wyłączną przyczyną tego zjawi-ska było ograniczenie o około połowę powierzchni uprawy pszenicy jarej. Naj-prawdopodobniej z uprawy pszenicy jarej rezygnowały gospodarstwa, w któ-rych duże jednostkowe koszty produkcji typowe dla niewielkich plantacji nało-żyły się na skutki zmian klimatu. Skądinąd bowiem wiadomo, że rośliny jare szczególnie silnie reagują spadkiem plonów na posuchy, które coraz częściej występują w okresach wegetacyjnych.

Analogiczna sytuacja jak w przypadku produkcji pszenicy miała miejsce w produkcji mleka. W okresie objętym analizą wydajność mleczna krów wzra-stała w średnim rocznym tempie około 82 litry od sztuki. Wskaźnik ten mógłby być większy, ponieważ tylko około 60% krów było inseminowane nasieniem bu-hajów zagranicznych ras mlecznych lub bubu-hajów krajowych o wyróżniających się

Tabela 3. Szacunek kosztów realizacji zasady wzajemnej zgodności w polskim rolnictwie w latach 2005-2013 w cenach 2009 roku (mln zł) Zakresy za- sady wza- jemnej zgodności Kolczyki dla zwie- rząt itd.

Koszty robocizny na: Zakup usług Prace wy- konane własnym sprzętem i własne materiały

Materiały zakupioneAmortyzacjaKoszty al- ternatywneRazemdokumentacjęobsługę okólników Dobre prak- tyki rolnicze---20031821584-1123 Identyfikacja irejestracja zwierząt266-------266 OSN-136-24-1555798470 Natura 2000---13---91104 Dobrostan zwierząt-4345921-1921353401190 Łącznie2661794592583183687765293153 Źródło: Obliczenia własne sporządzone na podstawie danych liczbowych zaczerpniętych z opracowań [Niewęgłowska 2011] oraz [Niewęgłowska i Józwiak 2012].

132

mlecznych cechach użytkowych. Są przesłanki, by twierdzić, że postęp biolo-giczny jest wdrażany w większym stopniu w stadach większych.

Podobnie jak w przypadku pszenicy większą wydajnością mleczną krów wyróżniają się gospodarstwa większe, a więc w tym przypadku te z większymi stadami zwierząt. W stadach liczących 2-5 krów rocznie pozyskuje się od krowy średnio 3409 litrów mleka, a w tych liczących 35-75 krów – 6295 litrów. Oka-zuje się ponadto, że koszty jednostkowe w stadach większych są mniejsze śred-nio o 13,5% [Skarżyńska 2008].

Spadek liczby krów przyczynił się w niewielkim stopniu do wzrostu ich wydajności mlecznej. Trend spadkowy w pogłowiu ulegał wyhamowaniu do 2003 roku, a w latach następnych odnotowano stabilizację pogłowia tej grupy zwierząt. Postępowała jednak likwidacja stad małych, a w ich miejsce rosła liczba zwierząt w stadach większych. Stało się to przyczyną mniej więcej zero-wego bilansu zmian pogłowia, ale prowadziło do poprawy średniej krajowej wydajności mlecznej krów i zarazem do spadku jednostkowych kosztów pro-dukcji mleka.

Postęp biologiczny i organizacyjny wywierały więc dodatni wpływ na wartość dodaną krajowego rolnictwa [Józwiak i in. 2012]. Gdyby nie koszty rea-lizacji zasady wzajemnej zgodności, efekty polskiego rolnictwa byłyby więc du-żo korzystniejsze.

Tabela 4. Wartość produkcji, koszty i wartość dodana polskiego rolnictwa w latach 2008-2010 i projekcja na lata 2012-2014

Wyszczególnienie Średnio rocznie (mln zł)

W latach 2008-2010 Projekcja na lata 2012-2014 Rachunek w cenach bieżących:

- wartość produkcji Wartość dodana w cenach stałych

(z 2009 roku) 16 506 17 560

Źródło: Obliczenia własne sporządzone na postawie rachunków RER, szacunków wykonanych na podstawie opracowań [Niewęgłowska 2011] oraz [Niewęgłowska i Józwiak 2012], a także własnej projekcji sytuacji.

Pełne roczne koszty realizacji zasady wzajemnej zgodności wyrażone w cenach z 2009 roku zostały zestawione w tabeli 3. W 2009 roku jednak tylko część tych kosztów (około 85%) obciążyła koszty zużycia pośredniego i amor-tyzacji, ponieważ reguły rządzące dobrostanem zwierząt zaczęły w pełni obo-wiązywać w 2013 roku.

134

Aż 37,7% kosztów realizacji zasady wzajemnej zgodności było w 2009 roku powiązane z wdrażaniem reguł pożądanego stanu dobrostanu zwierząt, a na drugim miejscu z udziałem 35,6% znajdowały się koszty realizacji dobrych praktyk rolniczych. Pozostałe pozycje kosztów realizacji zasady wzajemnej zgodności miały natomiast znaczenie niewielkie.

Projekcja (tab. 4) sporządzona w cenach bieżących na lata 2012-2014 wskazuje na znaczący wzrost wartości dodanej liczonej w cenach bieżących w stosunku do sytuacji z lat 2008-2010, bo o 3067 mln zł, to jest o 18,6%. Real-ny wzrost (liczoReal-ny w cenach 2009 roku) będzie jednak dużo mniejszy i wyniesie 1054 mln zł. Będzie to zatem wzrost o 6,4%.

3. Koszty i korzyści płynące z przestrzegania zasady