We wszystkich omawianych gospodarstwach (zarówno ekologicznych jak i konwencjonalnych) prowadzona była głównie produkcja mleka; jedynie w go-spodarstwie E (mała skala) prowadzono dodatkowo produkcję sadowniczą. Sys-tem utrzymania krów mlecznych w oborach gospodarstw o małej skali produkcji był systemem uwięziowym. Gospodarstwo ekologiczne mogło prowadzić taki system na zasadzie możliwości odstępstwa od obowiązku bezuwięziowego utrzymania zwierząt w rolnictwie ekologicznym. W przypadkach gospodarstw o dużej skali K1 i E1 stosowano w oborach system wolnostanowiskowy. Zasto-sowany system doju, dostoZasto-sowany był do wielkości stada krów i powiązany z technologią produkcji mleka [Barłowska 2012]; nie inaczej było w omawia-nych przypadkach – odpowiednio w gospodarstwach K i E zastosowano kon-wiowy system udoju mleka; w gospodarstwach K1 i E1 była to hala udojowa.
W tabelach zostały przedstawione podstawowe informacje charakteryzu-jące omawiane gospodarstwa prowadzące produkcję mleka: w małej skali go-spodarstwa K i E (tab. 1) oraz w dużej skali – K1 i E1 (tab. 2).
Tabela 1. Charakterystyka gospodarstw – konwencjonalnego i ekologicznego utrzymujących małe stado krów mlecznych
Wyszczególnienie
Gospodar-stwo kon-wencjonalne
(K)
Gospodarstwo ekologiczne
(E)
Powierzchnia użytków rolnych ha 13,6 10,5
w tym: powierzchnia trwałych użytków zielonych ha 6,7 6,1
Powierzchnia paszowa ha/krowę 0,65 0,88
Średnioroczny stan krów mlecznych szt. 9 9
Lata użytkowania krów mlecznych lata 5 10
Wskaźnik brakowania krów mlecznych proc. 20 10
Rasa krów HF (HO) Polska
czerwona, HF
Wydajność mleczna krów litry/szt. 4 725 3 449
Średnioroczna cena sprzedaży mleka zł/litr 0,90 0,87 Źródło: Dane systemu AGROKOSZTY.
196
Tabela 2. Charakterystyka gospodarstw – konwencjonalnego i ekologicznego utrzymujących duże stado krów mlecznych
Wyszczególnienie
Gospodar-stwo kon-wencjonalne
(K1)
Gospodarstwo ekologiczne
(E1)
Powierzchnia użytków rolnych ha 61,98 144,60
w tym: powierzchnia trwałych użytków zielonych ha 33,18 110,67
Powierzchnia paszowa ha/krowę 0,58 0,94
Średnioroczny stan krów mlecznych szt. 46 92
Lata użytkowania krów mlecznych lata 6 8
Wskaźnik brakowania krów mlecznych proc. 17 13
Rasa krów HF Polska
czerwona, HF
Wydajność mleczna krów litry/szt. 5 225 3 847
Średnioroczna cena sprzedaży mleka zł/litr 1,03 1,10 Źródło: Dane systemu AGROKOSZTY.
Charakterystyczną cechą wspólną prezentowanych gospodarstw ekolo-gicznych był znaczny udział w stadzie krów rasy polskiej czerwonej. W związku z tym krowy mleczne użytkowane były nawet 2-krotnie dłużej niż w gospodar-stwach konwencjonalnych (tab. 2). Korzystniej kształtował się także wskaźnik brakowania krów mlecznych – był on wyraźnie niższy w obu prezentowanych przypadkach gospodarstw ekologicznych. W gospodarstwach ekologicznych E i E1 odnotowano znacznie niższe wydajności krów – średnio o około 27% niż w odpowiadających przypadkach gospodarstw konwencjonalnych. Realizowane ceny sprzedaży mleka kształtowały się zależnie od skali produkcji – jednak róż-nice były nieznaczne (ekologiczny surowiec sprzedawany był jako konwencjo-nalny w 2009 roku) w odniesieniu do cen uzyskiwanych przez prezentowane gospodarstwa konwencjonalne (tab. 1 i 2).
Na rysunkach 1 i 2 przedstawiony został wynik dochodu z działalności
„krowy mleczne” prowadzonej w opisywanych gospodarstwach. Wartość pro-dukcji na 1 krowę mleczną była niższa niż w gospodarstwach konwencjonal-nych. Koszty ogółem produkcji także były niższe – za sprawą niższych o 25-28%
kosztów bezpośrednich, głównie wymiany stada (o ponad 50% w obu omawia-nych przypadkach) i pasz pochodzących z zakupu (w gospodarstwach ekolo-gicznych wydatkowano więcej na zakup dodatków mineralnych i paszowych).
Gospodarstwa ekologiczne poniosły wyższe (nawet 2-krotnie w przypadku
go-spodarstwa E1) koszty specjalistyczne, głównie związane z inseminacją wyko-nywaną usługowo.
Poziom realizowanych w gospodarstwach ekologicznych dopłat był znacznie wyższy, biorąc pod uwagę dopłaty w prezentowanych gospodarstwach konwencjonalnych – w gospodarstwie E (mała skala) były wyższe o prawie 43%; a w gospodarstwie E1 (duża skala) aż o 71%. W omawianych gospodar-stwach ekologicznych nieco większa była powierzchnia paszowa (tab. 1 i 2), jednak dużą rolę odgrywają dodatkowe płatności ekologiczne z programu rolno-środowiskowego. Uwzględnione dopłaty stanowiły w dochodzie z działalności 43% w gospodarstwie E i 33% w gospodarstwie E1. Nie zostały w rachunku uwzględnione dopłaty skierowane do występujących w prezentowanych gospo-darstwach ekologicznych krów rasy polska czerwona – jest to niemałe wsparcie i w skali roku wynosiło 1140 zł do sztuki.
Rysunek 1. Dochód z działalności „krowy mleczne” gospodarstw – konwencjonalnego i ekologicznego, utrzymujących małe stado krów mlecznych
Rysunek 2. Dochód z działalności „krowy mleczne” gospodarstw – konwencjonalnego i ekologicznego, utrzymujących duże stado krów mlecznych
4865
Koszty ogółem Dochód z działalności bez dopłat
Dopłaty Dochód z działalności gospodarstwo konwencjonalne (K) gospodarstwo ekologiczne (E)
[zł]
Koszty ogółem Dochód z działalności bez dopłat
Dopłaty Dochód z działalności gospodarstwo konwencjonalne (K1) gospodarstwo ekologiczne (E1)
[zł]
Źródło: Opracowanie własne.
Źródło: Opracowanie własne.
198
Gospodarstwa ekologiczne uzyskały podobną opłacalność produkcji mle-ka jak gospodarstwa konwencjonalne – wsmle-kaźnik opłacalności produkcji wyno-sił 118% w gospodarstwie E (115% w gospodarstwie K) oraz 123% w gospo-darstwie E1 (125% w gospogospo-darstwie K1).
Warto wspomnieć o opłacie pracy własnej – dochód z działalności w przelicze-niu na 1 godziną pracy własnej wynosił w gospodarstwach o małej skali produk-cji: w konwencjonalnym K – 2,65 zł, a w ekologicznym E – 3,06 zł i był znacz-nie niższy od parytetowej stawki w 2009 roku (11,31 zł). W gospodarstwie konwencjonalnych K1 (duża skala produkcji) dochód z działalności pozwolił na opłatę pracy własnej powyżej stawki parytetowej w wysokości 13,23zł/godz.
Duże gospodarstwo ekologiczne E1 nie dysponowało własną siła roboczą, a wszystkie koszty pracy najemnej zostały pokryte jako koszty czynników ze-wnętrznych.
Podsumowanie
1. Prezentowane gospodarstwa ekologiczne prowadzące produkcję mleka speł-niają funkcje zarówno środowiskowe, jak i ekonomiczne. Jednak warto pod-kreślić (na co zwrócili także uwagę właściciele prezentowanych gospo-darstw), że dla rolników ekologicznych jako producentów głównym bodź-cem działania jest właśnie aspekt ekonomiczny.
2. Produkcja mleka w prezentowanych gospodarstwach ekologicznych pozwa-lała na generowanie dochodów z tej działalności. Poziom uzyskanego docho-du z działalności był podobny do uzyskiwanego dochodocho-du w gospodarstwach konwencjonalnych, biorąc pod uwagę przyjętą skalę produkcji w rozpatry-wanych przypadkach.
3. W przypadku gospodarstw ekologicznych zarówno o małej, jak i o dużej ska-li produkcji poziom kosztów ogółem był niższy niż w opisywanych gospo-darstwach konwencjonalnych, głównie za sprawą niższych kosztów bezpo-średnich.
4. Dopłaty skierowane do gospodarstw ekologicznych w znacznym stopniu przyczyniają się do realizacji celu ekonomicznego tych gospodarstw. Wyso-kość dopłat rekompensuje niższe wyniki produkcyjne (niższą wydajność mleczną) niż w gospodarstwach konwencjonalnych. Można więc przypusz-czać, że ograniczenie wsparcia finansowego gospodarstw ekologicznych mo-że wpłynąć na mniejsze zainteresowanie rolników podejmowaniem działal-ności w rolnictwie ekologicznym lub rezygnację z produkcji zwierzęcej.
Bibliografia
Augustyńska-Grzymek I. i in., Metodyka liczenia nadwyżki bezpośredniej i za-sady typologii gospodarstw rolniczych, FAPA, Warszawa 2000.
Barłowska J. i in., Jakość mleka towarowego pozyskiwanego w gospodarstwach stosujących różne systemy doju, Roczniki Naukowe Polskiego Towarzystwa Zootechnicznego, Warszawa 2012.
GIJHARS, Raport o stanie rolnictwa ekologicznego w Polsce w latach 2009-2010, Warszawa 2011.
GUS, Fizyczne rozmiary produkcji zwierzęcej w 2010 r. Tablice wynikowe, Warszawa 2011.
Mańko S., Wpływ wielkości stada i wydajności jednostkowej krów na koszty produkcji mleka, Roczniki Nauk Rolniczych, Seria G, Warszawa 2007.
Offermann, Nieberg H., Economic Performance of Organic Farms in Europe, Organic Farming in Europe: Economics and Policy, Stuttgart-Hohenheim 2000.
Pałka E., Ekonomiczne aspekty produkcji rolniczej metodami ekologicznymi w województwie świętokrzyskim, Infrastruktura i ekologia terenów wiejskich, Kraków 2005.
Radkowska I., Wpływ pastwiskowego systemu utrzymania na dobrostan krów mlecznych, Wiadomości Zootechniczne, Kraków 2012.
Skarżyńska A., Skala produkcji rolniczych działalności produkcyjnych a ich opłacalność, Roczniki Nauk Rolniczych, SERIA G, Warszawa 2011.
Ziętara W., Ekonomiczne i organizacyjne problemy produkcji mleka przy wysokiej wydajności jednostkowej, Roczniki Nauk Rolniczych, Seria G, Warszawa 2007.
Żukowski K., Przyczyny wysokiego stopnia brakowania krów mlecznych, Wia-domości Zootechniczne, R. XLVII, 4: 67-86, Kraków 2009.
Żukowski K. i in., Program hodowlany dla rejonu zachowawczego polskiego bydła czerwonego, Depart. Prod. Zwierz. Min. Roln., Warszawa 1976.