Rys historyczny
Powiązanie. problematyki. prawa. konstytucyjnego,. praw. człowie-ka. i. stosowania. przez. państwo. środków. przymusu. bezpośredniego. jest.
tak.stare,.jak.te.dwie.pierwsze.gałęzie.prawa ..Można.wręcz.postawić.tezę,.
że.opresyjne.działania.państwa.wobec.jednostek.legły.u.źródeł.pojawienia.
się.koncepcji.praw.człowieka.w.ogóle,.a.następnie.ich.konstytucjonalizacji ..
By. wyjaśnić. te. zależności,. trzeba. cofnąć. się. do. średniowieczna. i. poka-zać.proces.ewolucji.podejścia.do.relacji.państwo.–.jednostka.od.tej.epoki.
aż.do.XVIII.wieku,.kiedy.to.ostatecznie.ukształtowała.się.koncepcja.kon-stytucjonalizmu.funkcjonująca.do.dnia.dzisiejszego ..
Za. punkt. wyjścia. owej. ewolucji. należy. uznać. średniowieczną. koncepcję.
władzy. feudalnej,. której. cechą. charakterystyczną. było. wymieszanie. cywil-noprawnych. i. publiczcywil-noprawnych. argumentów. uzasadniających. rozwiązania.
ustrojowe ..Zasadzała.się.ona.na.założeniu,.że.władza.monarchy.wywodzi.się.
z.prawa.własności.(tzw ..koncepcja.patrymonialna) ..Władca.jako.właściciel.pań-stwa1.posiada.uprawnienia.władcze.nie.tylko.w.stosunku.do.ziemi,.ale.także.
zamieszkujących.ją.mieszkańców ..Może.wydawać.im.wiążące.polecenia.i.sto-sować.środki.przymusu.w.celu.ich.realizacji ..Jakkolwiek.koncepcja.ta.była.na-kierowana.na.ułożenie.relacji.monarcha.–.poddany.w.sposób.autokratyczny,.
to.jednak.zawierała.też.elementy,.które.z.czasem.przyczyniły.się.do.zmiany.
tych.relacji .
Chodziło. mianowicie. o. to,. że. jednym. z. uprawnień. władcy. była. moż-liwość. zrzeczenia. się. prawa. do. wykonywania. jego. uprawnień .. Monarcha.
czynił.to.poprzez.wydanie.tzw
..przywileju.feudalnego.–.uroczyście.zobo-1 Stąd.nazwa.państwo.w.języku.polskim.i.niektórych.innych.językach.słowiańskich:.państwo.to.coś,.
co.należy.do.pana .
Katedra.Prawa.Konstytucyjnego.Wydziału.Prawa.i.Administracji.
Uniwersytetu.Śląskiego.w.Katowicach....
Użycie środków przymusu bezpośredniego
– standardy konstytucyjne
Rys historyczny
Powiązanie. problematyki. prawa. konstytucyjnego,. praw. człowie-ka. i. stosowania. przez. państwo. środków. przymusu. bezpośredniego. jest.
tak.stare,.jak.te.dwie.pierwsze.gałęzie.prawa ..Można.wręcz.postawić.tezę,.
że.opresyjne.działania.państwa.wobec.jednostek.legły.u.źródeł.pojawienia.
się.koncepcji.praw.człowieka.w.ogóle,.a.następnie.ich.konstytucjonalizacji ..
By. wyjaśnić. te. zależności,. trzeba. cofnąć. się. do. średniowieczna. i. poka-zać.proces.ewolucji.podejścia.do.relacji.państwo.–.jednostka.od.tej.epoki.
aż.do.XVIII.wieku,.kiedy.to.ostatecznie.ukształtowała.się.koncepcja.kon-stytucjonalizmu.funkcjonująca.do.dnia.dzisiejszego ..
Za. punkt. wyjścia. owej. ewolucji. należy. uznać. średniowieczną. koncepcję.
władzy. feudalnej,. której. cechą. charakterystyczną. było. wymieszanie. cywil-noprawnych. i. publiczcywil-noprawnych. argumentów. uzasadniających. rozwiązania.
ustrojowe ..Zasadzała.się.ona.na.założeniu,.że.władza.monarchy.wywodzi.się.
z.prawa.własności.(tzw ..koncepcja.patrymonialna) ..Władca.jako.właściciel.pań-stwa1.posiada.uprawnienia.władcze.nie.tylko.w.stosunku.do.ziemi,.ale.także.
zamieszkujących.ją.mieszkańców ..Może.wydawać.im.wiążące.polecenia.i.sto-sować.środki.przymusu.w.celu.ich.realizacji ..Jakkolwiek.koncepcja.ta.była.na-kierowana.na.ułożenie.relacji.monarcha.–.poddany.w.sposób.autokratyczny,.
to.jednak.zawierała.też.elementy,.które.z.czasem.przyczyniły.się.do.zmiany.
tych.relacji .
Chodziło. mianowicie. o. to,. że. jednym. z. uprawnień. władcy. była. moż-liwość. zrzeczenia. się. prawa. do. wykonywania. jego. uprawnień .. Monarcha.
czynił.to.poprzez.wydanie.tzw
..przywileju.feudalnego.–.uroczyście.zobo-1 Stąd.nazwa.państwo.w.języku.polskim.i.niektórych.innych.językach.słowiańskich:.państwo.to.coś,.
co.należy.do.pana .
wiązywał.się,.że.w.stosunku.do.niektórych.poddanych.(ich.grup).czegoś.
czynić.nie.będzie ..Najsławniejszym.z.feudalnych.przywilejów.była.Magna Charta Libertatum. Jana. bez. Ziemi. z. 1215. roku .. Pośród. swych. licznych.
postanowień.zawierała.ona.także.zobowiązanie.monarchy.do.zaprzestania.
stosowania.pewnych.środków.przymusu.bezpośredniego2 ..
Należy.podkreślić,.że.przywilej.feudalny.stanowił.środek.ochrony.da-lece. niedoskonały .. Jego. cechą. charakterystyczną. było. ograniczenie. pod-miotowe. do. przedstawicieli. najwyższych. warstw. społeczeństwa .. Ponad-to.możliwości.realizacji.przywilejów.w.dużym.stopniu.zależały.od.pozycji.
społeczno-politycznej.adresata ..Ważna.jednak.była.sama.idea.–.jednostka.
posiada.uprawnienie.do.żądania.od.władzy.zaniechania.w.stosunku.do.niej.
pewnych.praktyk ..Gdy.w.ostatniej.fazie.średniowiecza.doszło.do.osłabie- nia.pozycji.politycznej.monarchy,.dało.to.asumpt.do.wyewoluowała.z.kon-cepcji.przywileju.idei.praw.jednostki.względem.władzy .
Trzeba.było.jednak.poczekać.kilka.wieków,.by.przyjęto,.że.prawa.należ-ne.jednostce.nie.zależą.od.woli.władcy ..Idea.ta.rozpowszechniła.się.dopiero.
w.XVII.wieku ..Zmiana.w.tym.względnie.była.konsekwencją.zupełnego.prze-wartościowania. sposobu. patrzenia. na. państwo. i. relacje. na. linii. jednostka. –.
władza ..Uznano.mianowicie,.że.wolność.indywidualna.jest.przyrodzonym.pra-wem. każdego. człowieka .. Władza. stanowi. efekt. porozumienia. społecznego,.
a.zatem.zakres.jej.uprawnień.jest.negocjowany.(koncepcja.umowy.społecz-nej) .. Prawny. status. jednostki. określa. parlament. –. jako. przedstawicielstwo.
społeczeństwa.–.gwarantując.wolność.człowieka.poprzez.przyznanie.mu.praw,.
których.władza.nie.może.naruszyć ..Z.formalnego.punktu.widzenia.oznaczało.
to.porzucenie.koncepcji.przywileju.i.zastąpienie.go.koncepcją.ustawy ..Odtąd.
to.akt.parlamentu.miał.określać.relacje.pomiędzy.jednostkami.i.władzą ..Naj-bardziej.znanymi.aktami.prawnymi.będącymi.wyrazem.tego.stanowiska.były.
wydane.w.Anglii.Habeas Corpus Act.z.1679.roku.oraz.Bill of Rights.z.1689.roku . Dalsza.ewolucja.poszła.w.kierunku.pogłębienia.refleksji.nad.wolnością.
jednostek ..W.XVIII.wieku.zaczęto.opracowywać.całe.katalogi.praw.przyro-dzonych,.by.następnie.nadać.im.postać.dokumentów ..Najważniejsze.z.nich.
to Bill of Rights Wirginii.z.1776.roku.oraz.francuska.Deklaracja praw człowieka i obywatela.z.1789.roku ..Ich.istotą.było.wyznaczenie.na.nowo.statusu.jed-nostki.w.państwie.–.z.poddanego.stawała.się.ona.obywatelem ..Oznaczało.to.
nie.tylko.jej.upodmiotowienie.w.sensie.politycznym,.ale.także.zapewnienie.
2 Pkt.39 ..Żaden.człowiek.wolny.nie.może.być.pojmany.ani.uwięziony,.pozbawiony.mienia,.wyjęty.spod.
prawa,.wygnany.lub.w.jakikolwiek.sposób.ciemiężony.i.ani.przeciwko.niemu.nie.wystąpimy,.ani.niko-go.nie.wyślemy.(przeciwko.niemu).inaczej,.aniżeli.na.mocy.prawomocnego.wyroku.wydanego.przez.
jemu.równych.według.prawa.krajowego .
wiązywał.się,.że.w.stosunku.do.niektórych.poddanych.(ich.grup).czegoś.
czynić.nie.będzie ..Najsławniejszym.z.feudalnych.przywilejów.była.Magna Charta Libertatum. Jana. bez. Ziemi. z. 1215. roku .. Pośród. swych. licznych.
postanowień.zawierała.ona.także.zobowiązanie.monarchy.do.zaprzestania.
stosowania.pewnych.środków.przymusu.bezpośredniego2 ..
Należy.podkreślić,.że.przywilej.feudalny.stanowił.środek.ochrony.da-lece. niedoskonały .. Jego. cechą. charakterystyczną. było. ograniczenie. pod-miotowe. do. przedstawicieli. najwyższych. warstw. społeczeństwa .. Ponad-to.możliwości.realizacji.przywilejów.w.dużym.stopniu.zależały.od.pozycji.
społeczno-politycznej.adresata ..Ważna.jednak.była.sama.idea.–.jednostka.
posiada.uprawnienie.do.żądania.od.władzy.zaniechania.w.stosunku.do.niej.
pewnych.praktyk ..Gdy.w.ostatniej.fazie.średniowiecza.doszło.do.osłabie- nia.pozycji.politycznej.monarchy,.dało.to.asumpt.do.wyewoluowała.z.kon-cepcji.przywileju.idei.praw.jednostki.względem.władzy .
Trzeba.było.jednak.poczekać.kilka.wieków,.by.przyjęto,.że.prawa.należ-ne.jednostce.nie.zależą.od.woli.władcy ..Idea.ta.rozpowszechniła.się.dopiero.
w.XVII.wieku ..Zmiana.w.tym.względnie.była.konsekwencją.zupełnego.prze-wartościowania. sposobu. patrzenia. na. państwo. i. relacje. na. linii. jednostka. –.
władza ..Uznano.mianowicie,.że.wolność.indywidualna.jest.przyrodzonym.pra-wem. każdego. człowieka .. Władza. stanowi. efekt. porozumienia. społecznego,.
a.zatem.zakres.jej.uprawnień.jest.negocjowany.(koncepcja.umowy.społecz-nej) .. Prawny. status. jednostki. określa. parlament. –. jako. przedstawicielstwo.
społeczeństwa.–.gwarantując.wolność.człowieka.poprzez.przyznanie.mu.praw,.
których.władza.nie.może.naruszyć ..Z.formalnego.punktu.widzenia.oznaczało.
to.porzucenie.koncepcji.przywileju.i.zastąpienie.go.koncepcją.ustawy ..Odtąd.
to.akt.parlamentu.miał.określać.relacje.pomiędzy.jednostkami.i.władzą ..Naj-bardziej.znanymi.aktami.prawnymi.będącymi.wyrazem.tego.stanowiska.były.
wydane.w.Anglii.Habeas Corpus Act.z.1679.roku.oraz.Bill of Rights.z.1689.roku . Dalsza.ewolucja.poszła.w.kierunku.pogłębienia.refleksji.nad.wolnością.
jednostek ..W.XVIII.wieku.zaczęto.opracowywać.całe.katalogi.praw.przyro-dzonych,.by.następnie.nadać.im.postać.dokumentów ..Najważniejsze.z.nich.
to Bill of Rights Wirginii.z.1776.roku.oraz.francuska.Deklaracja praw człowieka i obywatela.z.1789.roku ..Ich.istotą.było.wyznaczenie.na.nowo.statusu.jed-nostki.w.państwie.–.z.poddanego.stawała.się.ona.obywatelem ..Oznaczało.to.
nie.tylko.jej.upodmiotowienie.w.sensie.politycznym,.ale.także.zapewnienie.
2 Pkt.39 ..Żaden.człowiek.wolny.nie.może.być.pojmany.ani.uwięziony,.pozbawiony.mienia,.wyjęty.spod.
prawa,.wygnany.lub.w.jakikolwiek.sposób.ciemiężony.i.ani.przeciwko.niemu.nie.wystąpimy,.ani.niko-go.nie.wyślemy.(przeciwko.niemu).inaczej,.aniżeli.na.mocy.prawomocnego.wyroku.wydanego.przez.
jemu.równych.według.prawa.krajowego .
swobód.osobistych ..Możliwości.ingerencji.ze.strony.władzy,.w.tym.stosowanie.
wobec.niej.środków.przymusu,.zostały.poddane.daleko.idącym.restrykcjom3 ..
Ukoronowaniem.powyższej.ewolucji.stało.się.uznanie.ustrojowego.cha-rakteru.omawianych.praw.–.ich.konstytucjonalizacja ..Obok.uregulowania.
struktury.i.zasad.działania.aparatu.państwowego.proklamacje.praw.i.wol-ności.stanowiły.zasadniczy.trzon.treści.pierwszych.konstytucji4 ..Za.takie.
należy.uznać.wspomniany.wyżej.Bill of Rights Wirginii.z.1776.roku5 ,.kon-stytucję. Francji. z. 1791. roku. (włączono. do. niej. Deklarację praw człowie-ka i obywatela).oraz.Konstytucję.Stanów.Zjednoczonych.(w.wersji.z.tego.
samego.roku)6 .
Omawianą.koncepcję.relacji.państwo.–.jednostka.określa.się.mianem.
liberalnej.doktryny.praw.indywidualnych7 ..Wypracowane.w.jej.ramach.za- łożenia.po.dziś.dzień.stanowią.punkt.odniesienia.dla.określenia.dopuszczal-nych.sposobów.traktowania.jednostki.przez.państwo,.w.tym.stosowania.
wobec. niej. środków. przymusu. bezpośredniego .. Kwestię. dopuszczalnych.
działań.ze.strony.państwa.doktryna.ta.rozpatruje.w.kategorii.ideologii.praw.
człowieka ..W.jej.ramach.wolność.jednostki.uznaje.się.za.wartość.podsta-wową,.wypływającą.z.prawa.natury8 ,.której.ograniczenie.będzie.traktowa-ne.jako.wyjątkowe,.a.zatem.wymagające.usprawiedliwienia ..Podstaw.inge-rencji.w.wolność.jednostki.należy.dopatrywać.się.w.jej.społecznej.naturze ..
Człowiek.jako.istota.społeczna.realizuje.swe.interesy.w.ramach.wspólnoty,.
dlatego.też.musi.przestrzegać.reguł.współżycia.obowiązujących.w.społe-czeństwie .. Granicę. swobody. jednostki. wyznaczają. zatem. prawa. innych,.
zarówno. te. o. charakterze. indywidualnym,. jak. i. zbiorowym,. łączące. się.
w.kategorię.interesu.społecznego9
..Są.one.artykułowane.w.postaci.przepi-3. Por ..Deklaracja.praw.człowieka.i.obywatela:.Art ..7 ..Żaden.człowiek.nie.może.być.oskarżony,.aresz-towany.i.więziony,.jak.tylko.w.wypadkach.określonych.przez.ustawę.i.z.zachowaniem.form.przez.nią.
przepisanych .. Ci,. którzy. powodują,. wydają,. wykonują. lub. polecają. wykonać. rozkazy. samowolne,.
winni.być.ukarani ..Jednakże.obywatel.wezwany.lub.przytrzymany.zgodnie.z.prawem.winien.natych-miast.okazać.posłuszeństwo;.stawiając.opór.dopuszcza.się.on.przestępstwa ..Art ..9 ..Każdy.człowiek.
jest.uważany.za.niewinnego,.dopóki.nie.został.uznany.za.winnego ..Jeżeli.okazuje.się.niezbędne.jego.
przytrzymanie,. prawo. winno. karać. surowo. każde. zastosowanie. rygorów,. które. nie. są. nieodzowne.
dla.zabezpieczenia.jego.osobistej.odpowiedzialności .
4. M ..Grzybowski: Zakres przedmiotowy regulacji konstytucyjnej w klasycznych i historycznych konstytu-cjach pisanych ..W:.Konstytucjonalizacja zasad i instytucji ustrojowych ..Red ..P ..sArnecki ..Wydawnictwo.
Sejmowe,.Warszawa.1997,.s ..57 .
5 Akt.ten.postanawiał,.że.prawa.w.nim.wymienione.stanowią.podstawę.i.fundament.Rządu.(the basis and foundation of Government) ..Omawiany.dokument.nie.wszedł.jednak.od.razu.w.skład.konstytucji.
Wirginii.z.tego.samego.roku.i.aż.do.1830.roku.funkcjonował.jako.odrębny.akt.prawny ..Dopiero.wtedy.
został.inkorporowany.do.tekstu.konstytucji.(jako.art ..1) ..
6 Pierwotny.tekst.konstytucji.amerykańskiej.(z.1787.roku).nie.zawierał.wykazu.praw ..Zostały.one.do-dane.do.konstytucji.w.formie.10.poprawek.(zmiana.weszła.w.życie.15.grudnia.1791.roku) ..Te.pierw-sze.10.poprawek.powszechnie.określa.się.mianem.Karty.Praw .
7. Szerzej.na.temat.ewolucji.praw.człowieka.piszę.w:.M ..JAGieLski:.Status prawny jednostki ..W:.Polskie prawo konstytucyjne na tle porównawczym ..Red ..M ..MAłAJny ..Warszawa.2013,.s ..207–213 .
8. B ..bAnAszAk,.A ..Preisner:.Prawo konstytucyjne. Wprowadzenie ..Wrocław.1993,.s ..91–92 .
9 E ..zwierzcHowski:.Wprowadzenie do nauki prawa konstytucyjnego państw demokratycznych ..Katowice.
1992,.s ..19–20 .
swobód.osobistych ..Możliwości.ingerencji.ze.strony.władzy,.w.tym.stosowanie.
wobec.niej.środków.przymusu,.zostały.poddane.daleko.idącym.restrykcjom3 ..
Ukoronowaniem.powyższej.ewolucji.stało.się.uznanie.ustrojowego.cha-rakteru.omawianych.praw.–.ich.konstytucjonalizacja ..Obok.uregulowania.
struktury.i.zasad.działania.aparatu.państwowego.proklamacje.praw.i.wol-ności.stanowiły.zasadniczy.trzon.treści.pierwszych.konstytucji4 ..Za.takie.
należy.uznać.wspomniany.wyżej.Bill of Rights Wirginii.z.1776.roku5 ,.kon-stytucję. Francji. z. 1791. roku. (włączono. do. niej. Deklarację praw człowie-ka i obywatela).oraz.Konstytucję.Stanów.Zjednoczonych.(w.wersji.z.tego.
samego.roku)6 .
Omawianą.koncepcję.relacji.państwo.–.jednostka.określa.się.mianem.
liberalnej.doktryny.praw.indywidualnych7 ..Wypracowane.w.jej.ramach.za- łożenia.po.dziś.dzień.stanowią.punkt.odniesienia.dla.określenia.dopuszczal-nych.sposobów.traktowania.jednostki.przez.państwo,.w.tym.stosowania.
wobec. niej. środków. przymusu. bezpośredniego .. Kwestię. dopuszczalnych.
działań.ze.strony.państwa.doktryna.ta.rozpatruje.w.kategorii.ideologii.praw.
człowieka ..W.jej.ramach.wolność.jednostki.uznaje.się.za.wartość.podsta-wową,.wypływającą.z.prawa.natury8 ,.której.ograniczenie.będzie.traktowa-ne.jako.wyjątkowe,.a.zatem.wymagające.usprawiedliwienia ..Podstaw.inge-rencji.w.wolność.jednostki.należy.dopatrywać.się.w.jej.społecznej.naturze ..
Człowiek.jako.istota.społeczna.realizuje.swe.interesy.w.ramach.wspólnoty,.
dlatego.też.musi.przestrzegać.reguł.współżycia.obowiązujących.w.społe-czeństwie .. Granicę. swobody. jednostki. wyznaczają. zatem. prawa. innych,.
zarówno. te. o. charakterze. indywidualnym,. jak. i. zbiorowym,. łączące. się.
w.kategorię.interesu.społecznego9
..Są.one.artykułowane.w.postaci.przepi-3. Por ..Deklaracja.praw.człowieka.i.obywatela:.Art ..7 ..Żaden.człowiek.nie.może.być.oskarżony,.aresz-towany.i.więziony,.jak.tylko.w.wypadkach.określonych.przez.ustawę.i.z.zachowaniem.form.przez.nią.
przepisanych .. Ci,. którzy. powodują,. wydają,. wykonują. lub. polecają. wykonać. rozkazy. samowolne,.
winni.być.ukarani ..Jednakże.obywatel.wezwany.lub.przytrzymany.zgodnie.z.prawem.winien.natych-miast.okazać.posłuszeństwo;.stawiając.opór.dopuszcza.się.on.przestępstwa ..Art ..9 ..Każdy.człowiek.
jest.uważany.za.niewinnego,.dopóki.nie.został.uznany.za.winnego ..Jeżeli.okazuje.się.niezbędne.jego.
przytrzymanie,. prawo. winno. karać. surowo. każde. zastosowanie. rygorów,. które. nie. są. nieodzowne.
dla.zabezpieczenia.jego.osobistej.odpowiedzialności .
4. M ..Grzybowski: Zakres przedmiotowy regulacji konstytucyjnej w klasycznych i historycznych konstytu-cjach pisanych ..W:.Konstytucjonalizacja zasad i instytucji ustrojowych ..Red ..P ..sArnecki ..Wydawnictwo.
Sejmowe,.Warszawa.1997,.s ..57 .
5 Akt.ten.postanawiał,.że.prawa.w.nim.wymienione.stanowią.podstawę.i.fundament.Rządu.(the basis and foundation of Government) ..Omawiany.dokument.nie.wszedł.jednak.od.razu.w.skład.konstytucji.
Wirginii.z.tego.samego.roku.i.aż.do.1830.roku.funkcjonował.jako.odrębny.akt.prawny ..Dopiero.wtedy.
został.inkorporowany.do.tekstu.konstytucji.(jako.art ..1) ..
6 Pierwotny.tekst.konstytucji.amerykańskiej.(z.1787.roku).nie.zawierał.wykazu.praw ..Zostały.one.do-dane.do.konstytucji.w.formie.10.poprawek.(zmiana.weszła.w.życie.15.grudnia.1791.roku) ..Te.pierw-sze.10.poprawek.powszechnie.określa.się.mianem.Karty.Praw .
7. Szerzej.na.temat.ewolucji.praw.człowieka.piszę.w:.M ..JAGieLski:.Status prawny jednostki ..W:.Polskie prawo konstytucyjne na tle porównawczym ..Red ..M ..MAłAJny ..Warszawa.2013,.s ..207–213 .
8. B ..bAnAszAk,.A ..Preisner:.Prawo konstytucyjne. Wprowadzenie ..Wrocław.1993,.s ..91–92 .
9 E ..zwierzcHowski:.Wprowadzenie do nauki prawa konstytucyjnego państw demokratycznych ..Katowice.
1992,.s ..19–20 .
sów.prawnych ..Stąd.definicja.wolności.jako.zakresu.swobody.wyznaczone-go.przez.prawo,.tak.charakterystyczna.dla.myśli.oświeceniowej10 .
Jeśli.chodzi.o.zakres.uprawnień.władzy,.to.liberalna.doktryna.praw.indy-widualnych.oparła.się.na.zasadzie.limited government –.rządów.ograniczo-nych ..Zgodnie.z.jej.założeniami.dopuszczalny.sposób.działania.państwa.jest.
wyznaczany. przez. prawo,. a. w. ramach. systemu. prawnego. istnieją. instru- menty.pozwalające.na.realizację.społecznego.nadzoru.nad.działaniami.wła-dzy11,.w.tym.stosowania.wobec.obywateli.środków.przymusu ..Instrumenty.
nadzoru.mogą.mieć.różnorodny.charakter ..Obok.rozwiązań.ustrojowych,.ta-kich. jak. mechanizm. podziału. i. równoważenia. się. władz,. istnieją. także. in-strumenty.o.charakterze.indywidualnym.gwarantujące.jednostce.możliwość.
samodzielnego. dochodzenia. swych. praw. (remedium) .. Liberalna. koncepcja.
praw.indywidualnych.poszukiwała.więc.równowagi.pomiędzy.interesem.indy-widualnym.i.społecznym ..Uznając.konieczność.ograniczenia.praw.jednostek.
ze.względów.społecznych,.jednocześnie.dbała.o.to,.by.organy.państwowe.
nie.uzyskały.przez.to.nadmiernej.władzy.nad.obywatelami ..W.dobie.triumfu.
omawianej.koncepcji.ustrojowej.–.na.przełomie.XVIII.i.XIX.wieku.–.wywa- żenie.wzmiankowanych.interesów.następowało.na.poziomie.aktów.ustawo-dawczych .. Akty. konstytucyjne. pełniły. podówczas. raczej. rolę. ideologiczną.
niż.normatywną ..Dalsza.ewolucja.poszła.jednak.w.kierunku.zwiększenia.roli.
ustaw.zasadniczych.w.omawianym.procesie,.tak,.że.z.czasem.rozwiązania.
konstytucyjne.zaczęły.w.jego.ramach.odgrywać.rolę.kluczową ..
Rola konstytucji w procesie ochrony praw człowieka
Fakt. konstytucjonalizacji. ochrony. praw. człowieka. wywiera. skutki.
na. trzech. podstawowych. płaszczyznach:. aksjologicznej,. interpretacyj-nej. oraz. normatywnej .. U. zarania. konstytucjonalizmu. –. w. XVIII. wieku.
–. jako. pierwszorzędna. była. traktowana. rola. aksjologiczna .. Jak. to. powie- dziano.wyżej,.w.owym.czasie.konstytucyjne.katalogi.praw.człowieka.trak- towano.jak.proklamacje.ideowe,.przypisując.im.bardziej.rolę.deklaratyw-ną. niż. normatywną12 .. Stanowiły. one. zatem. wyraz. przyjętego. systemu.
wartości,.na.którym.postanowiono.oprzeć.ustrój.państwa ..Nie.oznacza.to,.
że.rolę.taką.można.lekceważyć ..Dzięki.konstytucjonalizacji.prawa.człowie-ka.stały.się.elementem.aksjologicznego.porządku.państwa.–.wyznaczały.
obowiązujący.standard.relacji.pomiędzy.jednostkami.i.władzą,.determinu-jąc.tym.samym.koncepcję.statusu.jednostki.w.państwie13 ..
10 „La.liberté.est.le.droit.de.faire.tout.ce.que.les.lois.permettent”.–.„Wolność.jest.to.prawo.czynienia.wszystkiego.
tego,.na.co.ustawy.pozwalają” ..(Ch ..Montesquieu:.O duchu praw ..Tłum ..T ..boy-żeLeński ..Kęty.1997,.s ..136) .
11 A ..bAłAbAn:.Funkcje konstytucji ..W:.Charakter i struktura norm konstytucji ..Red ..J ..trzciński ..Warszawa.
1997,.s ..7 .
12 Por ..M ..Grzybowski:.Zarys przedmiotowy regulacji konstytucyjnej…,.op .cit .,.s ..57 .
13 Szerzej.patrz:.P ..tuLeJA:.Normatywna treść praw jednostki w ustawach konstytucyjnych RP ..Warszawa.
1997,.s ..15.i.n .
sów.prawnych ..Stąd.definicja.wolności.jako.zakresu.swobody.wyznaczone-go.przez.prawo,.tak.charakterystyczna.dla.myśli.oświeceniowej10 .
Jeśli.chodzi.o.zakres.uprawnień.władzy,.to.liberalna.doktryna.praw.indy-widualnych.oparła.się.na.zasadzie.limited government –.rządów.ograniczo-nych ..Zgodnie.z.jej.założeniami.dopuszczalny.sposób.działania.państwa.jest.
wyznaczany. przez. prawo,. a. w. ramach. systemu. prawnego. istnieją. instru- menty.pozwalające.na.realizację.społecznego.nadzoru.nad.działaniami.wła-dzy11,.w.tym.stosowania.wobec.obywateli.środków.przymusu ..Instrumenty.
nadzoru.mogą.mieć.różnorodny.charakter ..Obok.rozwiązań.ustrojowych,.ta-kich. jak. mechanizm. podziału. i. równoważenia. się. władz,. istnieją. także. in-strumenty.o.charakterze.indywidualnym.gwarantujące.jednostce.możliwość.
samodzielnego. dochodzenia. swych. praw. (remedium) .. Liberalna. koncepcja.
praw.indywidualnych.poszukiwała.więc.równowagi.pomiędzy.interesem.indy-widualnym.i.społecznym ..Uznając.konieczność.ograniczenia.praw.jednostek.
ze.względów.społecznych,.jednocześnie.dbała.o.to,.by.organy.państwowe.
nie.uzyskały.przez.to.nadmiernej.władzy.nad.obywatelami ..W.dobie.triumfu.
omawianej.koncepcji.ustrojowej.–.na.przełomie.XVIII.i.XIX.wieku.–.wywa- żenie.wzmiankowanych.interesów.następowało.na.poziomie.aktów.ustawo-dawczych .. Akty. konstytucyjne. pełniły. podówczas. raczej. rolę. ideologiczną.
niż.normatywną ..Dalsza.ewolucja.poszła.jednak.w.kierunku.zwiększenia.roli.
ustaw.zasadniczych.w.omawianym.procesie,.tak,.że.z.czasem.rozwiązania.
konstytucyjne.zaczęły.w.jego.ramach.odgrywać.rolę.kluczową ..
Rola konstytucji w procesie ochrony praw człowieka
Fakt. konstytucjonalizacji. ochrony. praw. człowieka. wywiera. skutki.
na. trzech. podstawowych. płaszczyznach:. aksjologicznej,. interpretacyj-nej. oraz. normatywnej .. U. zarania. konstytucjonalizmu. –. w. XVIII. wieku.
–. jako. pierwszorzędna. była. traktowana. rola. aksjologiczna .. Jak. to. powie- dziano.wyżej,.w.owym.czasie.konstytucyjne.katalogi.praw.człowieka.trak- towano.jak.proklamacje.ideowe,.przypisując.im.bardziej.rolę.deklaratyw-ną. niż. normatywną12 .. Stanowiły. one. zatem. wyraz. przyjętego. systemu.
wartości,.na.którym.postanowiono.oprzeć.ustrój.państwa ..Nie.oznacza.to,.
że.rolę.taką.można.lekceważyć ..Dzięki.konstytucjonalizacji.prawa.człowie-ka.stały.się.elementem.aksjologicznego.porządku.państwa.–.wyznaczały.
obowiązujący.standard.relacji.pomiędzy.jednostkami.i.władzą,.determinu-jąc.tym.samym.koncepcję.statusu.jednostki.w.państwie13 ..
10 „La.liberté.est.le.droit.de.faire.tout.ce.que.les.lois.permettent”.–.„Wolność.jest.to.prawo.czynienia.wszystkiego.
tego,.na.co.ustawy.pozwalają” ..(Ch ..Montesquieu:.O duchu praw ..Tłum ..T ..boy-żeLeński ..Kęty.1997,.s ..136) .
11 A ..bAłAbAn:.Funkcje konstytucji ..W:.Charakter i struktura norm konstytucji ..Red ..J ..trzciński ..Warszawa.
1997,.s ..7 .
12 Por ..M ..Grzybowski:.Zarys przedmiotowy regulacji konstytucyjnej…,.op .cit .,.s ..57 .
12 Por ..M ..Grzybowski:.Zarys przedmiotowy regulacji konstytucyjnej…,.op .cit .,.s ..57 .