Teorie oparte na cechach osobowościowych

Chęć wyodrębnienia cech idealnego, czyli efektywnego przywódcy jest przedmiotem zainteresowania i uwagi od niepamiętnych czasów. Przez dziesięciolecia wnikliwym analizom i badaniom poddawano cechy osobowe, psychologiczne oraz fizyczne, doświadczenia życiowe oraz dokonania wielu osób, które bez wątpliwości mogą zostać uznane za wybitnych przywódców. Zakładano, że możliwe jest wyszczególnienie takich cech charakterystycznych, które będą odróżniać wybitnych przywódców od pozostałych ludzi. Co więcej, sądzono, że cechy przywódcze będą obejmować inteligencję, stanowczość, wysoki wzrost, sposób wysławiania się, atrakcyjność, pewność siebie [Bass 1985, za: Griffin 2001, s. 498]. Jednak wyniki prowadzonych badań, które miały doprowadzić identyfikacji zestawu cech idealnego przywódcy okazały się rozczarowujące i dalekie od oczekiwań. Lista cech stawała się tak długa, że straciła jakikolwiek walor praktyczność, gdyż do każdego zestawu cech charakterystycznych dla danej grupy przywódców, badacze określali jednocześnie szereg cech osobniczych. Wraz z upływem czasu większość badaczy zrezygnowała z prób zidentyfikowania cech idealnego przywódcy, jednakże należy podkreślić fakt, że nadal ludzie świadomie lub nieświadomie kierują się tymi wyróżnikami

TEORIE PRZYWÓDZTWA TEORIE BEHAWIORALNE TEORIE SYTUACYJNE TEORIE OPARTE NA CECHACH OSOBOWŚCIOWYCH

85 [por. Griffin 2001]. Pod koniec XX wieku pojawiły się koncepcje potwierdzające istnienie związku pomiędzy pewnymi cechami a skutecznością przywództwa [por. House, Brodbeck i Chhokar 2007]. Dokonawszy krytycznej analizy wielu wyników badań, Kirkpatrick i Locke [1991] podają następujące cechy odróżniające przywódców od pozostałych ludzi i które przyczyniają się do sukcesu organizacji:

• wiarygodność, otwartość i zaufanie (w kontekście kontaktów z innymi ludźmi),

• pragnienie przewodzenia innym i wywierania na nich wpływu, chęć osiągnięcia celu (w kontekście motywacji),

• wysoka inteligencja oraz zdolność do syntezy i interpretacji dużej ilości informacji, głęboka wiedza (w kontekście poznawczym),

• wysoka aktywność, dążenie do sukcesu, ambicja, energia, wigor fizyczny, chęć do podejmowania inicjatywy oraz wytrwałość,

• pewność siebie, wiara we własne zdolności.

Wyniki badań Kouzesa i Posnera [2003] pokazują, że przywództwo (określane mianem potencjału społecznego) jest jedną z cech osobowości, która jest silnie uwarunkowana genetycznie, a zatem jest to w dużym stopniu cecha dziedziczna. Autorzy przeprowadzając analizę pośród bliźniąt jednojajowych wychowywanych przez różnych rodziców, doszli do wniosku, iż osoba o wysokim potencjale społecznym jest liderem, przywódcą o silnej osobowości, co w 60% jest efektem dziedziczenia, a w 40% efektem oddziaływania otoczenia społecznego.

Na podstawie innych badaniach przeprowadzonych przez Managerial Assessment

Center podaje się następujące cechy, które wykazują związek z efektywnością działań

podejmowanych przez przywódców [Koźmiński i Piotrowski 2000, s. 339]:

• umiejętność komunikacji interpersonalnej,

• potrzeba rozwoju,

• zdolność do budowania relacji międzyludzkich,

• umiejętność radzenia sobie z ryzykiem i niepewnością,

• umiejętności organizatorskie, zwłaszcza planowanie i kontrola realizacji planów,

• zdolność inicjatywy i sterowania samym sobą,

• odporność na stres.

W kolejnej koncepcji cech przywódczych Decrane [1997, s. 248 – 249] podaje cztery kluczowe pojęcia odnoszące się do postawy przywódcy w organizacji. Są to:

86

• charakter, który określają następujące cechy: poczucie godności w działaniu, sprawiedliwość, uczciwość, etyczność, otwartość, zaufanie, których posiadanie przez lidera pozwala mu stać się osobą godną szacunku innych,

• wizja,

• postawa,

• wiara we własne siły.

Z kolei Tracy i Scheelen [2001, s. 16 – 17] prowadząc badania w grupie 3000 liderów wyszczególniają kolejne „zasadnicze cechy przywódcze”, do których zalicza:

• wizję,

• realizm,

• uczciwość wobec samego siebie i innych,

• poczucie odpowiedzialności.

Pośród wielu koncepcji i teorii próbujących podać „pakiet” cech idealnego lidera, w kontekście rozważań dotyczących przywództwa w korporacjach międzynarodowych, na uwagę zasługuje ujęcie zaprezentowane przez badaczy z Instytutu Zmian Strategicznych, którzy - charakteryzując przywódców globalnych - podają następujące ich cechy [Gliński, Kuc i Fołtyn 2000, s. 166 – 168]:

• globalne myślenie,

• przewidywanie przyszłych możliwości,

• kreowanie wizji przedsiębiorstwa i włączanie kadry w jej realizację,

• rozwijanie i zwiększanie uprawnień kadry,

• akceptowanie różnic kulturowych,

• budowanie zespołów i partnerstwa,

• sprzyjanie zmianom,

• entuzjazm dla nowych technologii,

• wspieranie konstruktywnych wyzwań,

• zapewnienie zadowolenia klientom,

• osiąganie przewagi konkurencyjnej,

• okazywanie osobistej siły i kompetencji,

• dzielenie się przywództwem,

87 Zaprezentowane powyżej ujęcia i teorie związane z osobowościowymi uwarunkowaniami przywództwa pozwalają dostrzec, iż część z proponowanych przez badaczy cech jest wspólna dla różnych koncepcji. W sposób syntetyczny cechy te prezentuje Tabela 15. Tabela 15. Cechy przywódcze Kirkpatrick Locke Managerial Assessment Center

Decrane Tracy Instytut Zmian Strategicznych wiarygodność X X X otwartość X X zaufanie X X wywieranie wpływu na innych X X dążenie do celu X wysoka inteligencja X zdolność do przetwarzania informacji X wiedza X aktywność X ambicja X energia X wytrwałość X podejmowanie inicjatyw X X X pewność siebie X X potrzeba rozwoju X X budowanie relacji X X X radzenie sobie z niepewnością i ryzykiem X X odporność na stres X poczucie odpowiedzialności X X kreowanie wizji X X realizm X uczciwość X X etyczność X przewidywanie przyszłych możliwości X

88

Źródło: opracowanie własne

Znajomość teorii dotyczących cech przywódczych nie jest wiedzą wystarczającą do zrozumienia istoty przywództwa, gdyż nie ma pewności, że osoba obdarzona powyższymi atrybutami stanie się wybitnym liderem, który doprowadzi organizację do niespotykanych osiągnięć i wyników. Równie istotne są uwarunkowania sytuacyjne, ponieważ w turbulentnym otoczeniu to od nich właśnie zależy sukces. Błędnym jest, rozpowszechnione w życiu codziennym, poleganie na wizerunku danej osoby, który jest budowany tylko na cechach osobowościowych. W rzeczywistości gospodarczej, dla której charakterystyczna jest ciągła zmienność, często porażki „urodzonych przywódców”, o których nawet Drucker twierdzi, że „istnieją, ale jest to zbyt nieliczna grupa” [2004, s. 13], pokazują, że przywództwo wymaga rozległej wiedzy, kompetencji i umiejętności. Oczywiście należy podkreślić fakt, iż nawet osoby posiadających podobną wiedzę z zakresu zarządzania i przywództwa będą osiągać różne efekty i wyniki końcowe podejmowanych przez siebie działań. Co więcej, nie każdy będzie w stanie „porwać” za sobą podwładnych i charyzmatycznie im przewodzić. Czynnikami decydującymi o takim stanie rzeczy będą właśnie osobowościowe cechy przywódcy i w tym będzie przejawiał się ich wpływ na przywództwo.