Wpływ pośredni – imigracja a poziom urodzeń, płodności i dzietności

W literaturze przedmiotu podkreśla się, iż na wpływ imigracji na zmianę współczynnika dzietności kraju przyjmującego ma znaczenie współczynnik dzietności i wzorce reprodukcji charakterystyczne dla kraju pochodzenia. Jeśli kraj przyjmujący ma niski wskaźnik dzietności i urodzeń, to napływ ludności z regionów o wysokich wskaźnikach dzietności spowoduje ich wzrost. W tym kontekście najczęściej wskazywano na kraje Trzeciego Świata²¹.

19 Eurostat, http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/statistics/search_database, dostęp: 15.09.2012 r.

20 INE, http://www.ine.es/jaxi/menu.do?type=pcaxis&path=%2Ft20%2Fp251&file=ineba-se&L=, dostęp 15.09.2012 r.

21 T. Espenshade, Population Dynamics with Immigration and Low Fertility w: Below-replace-ment Fertility in Industrial Societies: Causes, Consequences, Policies, red. K. Davis et al., „Population and Development Review”, dodatek do vol. 12, New York, Population Council, 1986, s. 248–261;

Jednakże przeprowadzone badania pokazały, iż w rzeczywistości nie dochodzi do tak bezpośredniego i prostego przełożenia wzorców reprodukcyjnych imigracji na zmianę wskaźników dzietności i urodzeń kraju przyjmującego. W pracach badawczych po 2000 r. można spotkać wiele hipotez różnie wyjaśniających kształ-towanie wzorców reprodukcyjnych imigracji²². Przede wszystkim akcentują one czynniki ekonomiczne i społeczne. Do najbardziej znanych należą:

• hipoteza asymilacji – zakłada dostosowanie wzorców reprodukcyjnych imi-gracji do wzorców kraju przyjmującego,

• hipoteza adaptacji – akcentuje wpływ warunków społeczno-ekonomicznych na kształtowanie się (wzrost lub spadek) poziomu dzietności imigrantów,

• hipoteza selektywności – przyjmuje, iż imigranci nie stanowią reprezenta-cyjnej próby ludności swojego kraju ojczystego, dominują wśród nich osoby o większym kapitale ludzkim i społecznym, co zwykle wiąże się z mniejszą dzietnością i jest zbieżne ze wzorcami reprodukcyjnymi kraju przyjmującego²³. W Hiszpanii od 1981 r., a więc od trzydziestu lat, współczynnik dzietności ogólnej jest niższy od wskaźnika zastępowalności pokoleń, czyli 2,1 dziecka na kobietę. W latach 1993–2002 utrzymywał się poniżej 1,3 dziecka na kobietę i był jednym z najniższych na świecie. Od 2002 r. zaczął wzrastać i w 2008 r.

wyniósł prawie 1,46 – osiągając najwyższą wartość od 1988 r.²⁴

Jedną z przyczyn wzrostu poziomu dzietności w Hiszpanii był napływ imi-gracji. W latach 2002–2010²⁵ współczynnik dzietności imigrantów był wyższy od współczynnika dzietności ludności hiszpańskiej, aczkolwiek również pozostawał poniżej zastępowalności pokoleń i mimo pewnego wahania wykazywał tendencję spadkową. Imigracja przyczyniła się do wzrostu w analizowanym okresie dziet-ności, jednak wpływ ten nigdy nie przekroczył 6%. W latach 2002–2010 dzięki imigracji poziom dzietności w Hiszpanii wzrósł średnio o 4,27%.

D. Coleman, International Migration: Demographic and Socioeconomic Consequences in the United Kingdom and Europe, International Migration Review” 1995, Vol. 29, No. 1, s. 155–206.

22 Więcej: H. Kulu et al., Interdependencies in the life course: family, fertility, and migration, Demo-graphic Research: special collection, MPIDR, 2007; H. Kulu, Migration and fertility: Competing hypotheses re-examined, „European Journal of Population” 2005, 21 (1), s. 51–87.

23 Por. L’évolution de la fécondite des étrangers et des nationaux dans les pays de l’OCDE, „Les migrations: aspects démographiques”, París, OCDE, 1991; M. Alders, Cohort fertility of migrant women in the Netherlands: Developments in fertility of women born in Turkey, Morocco, Suriname, and the Netherlands Antilles and Aruba, BSPS-NVD-URU Conference on New Paths in Exploring and Analysing Demographic Data, Utrecht, 2000, http://www.cbs.nl/NR/rdonlyres/DFC60648-6E68-428D-9481-F16978D62C77/0/papernvd31080001.pdf, dostęp: 15.09.2012 r., C. Feliciano, Educa-tional selectivity in U. S. immigration, „Demography” 2005, 42 (1), s. 131–152.

24 INE base, op.cit.

25 INE dysponuje danymi nt. współczynnika dzietności imigrantów dopiero od 2002 r.

Widoczne są również różnice w kalendarzu reprodukcji imigrantek i Hiszpanek.

Kalendarz reprodukcji imigrantek rozpoczyna się wcześniej. W latach 2002–2010 przeciętny wiek urodzenia pierwszego dziecka wśród imigrantek był prawie o cztery lata niższy w porównaniu do Hiszpanek. W 2010 r. wynosił on 26,9 roku u imi-grantek, a u Hiszpanek ponad 30 lat. Różnica ta wpływa na obniżenie ogólnego wskaźnika dla Hiszpanii (29,8 lat). Warto jednak zauważyć wspólną tendencję dla obu analizowanych grup. W latach 2002–2010 przeciętny wiek rodzących kobiet uległ podwyższeniu zarówno wśród Hiszpanek – z 31,1 do 31,9 lat, jak i imigrantek – odpowiednio z 27,8 do 28,7 lat. Ogólnie wskaźnik ten dla Hiszpanii wzrósł z 30,7 do ponad 31 lat. Dzięki imigracji jest on jednak niższy o 0,7 roku.

W latach 2002–2010 rokrocznie współczynnik urodzeń imigrantów był ponad lub prawie dwa razy wyższy od współczynnika Hiszpanów. Można to tłumaczyć zarówno tym, iż imigrantki charakteryzują się większą dzietnością, jak i zde-cydowaną różnicą w strukturze wieku obu grup. Różnica w poziomie urodzeń wpłynęła na wzrost wielkości współczynnika urodzeń w Hiszpanii w okresie 2002–2010 średnio o 8,4%. Należy zauważyć, iż chociaż wartość współczynnika urodzeń imigrantów w tych latach wykazywała tendencję spadkową (z 23 do 17,4), to jego wpływ na wielkość ogólnego współczynnika dla Hiszpanii wzra-stał. W 2002 r. imigracja przyczyniła się do jego wzrostu o 6,5%, a od 2008 r. już o ponad 10%. Przyczyną tego zjawiska był stały napływ imigracji do Hiszpanii i zwiększanie liczebności tej grupy w całej populacji kraju.

W nawiązaniu do przytoczonych wcześniej teorii dotyczących wzorców reproduk-cyjnych imigrantów w kraju przyjmującym, można powiedzieć, iż w Hiszpanii mamy do czynienia z postępującą konwergencją zachowań reprodukcyjnych. Świadectwem tego jest tendencja do niwelowania różnic pomiędzy poziomem poszczególnych wskaźników dla imigrantów i dla ludności hiszpańskiej. Wprawdzie analizowany okres jest stosunkowo krótki, jednak wyraźnie widać tendencję spadkową wskaź-nika urodzeń i dzietności oraz powolne upodabnianie się kalendarza reprodukcji imigrantek do Hiszpanek. W literaturze zaznacza się, iż można mówić o powolnym procesie częściowej asymilacji wśród imigrantek pochodzących z krajów afrykań-skich. Podkreśla się również znaczenie teorii selekcji dla wyjaśnienia zachowań reprodukcyjnych imigrantek latynoskich, które charakteryzują się wyższym niż przeciętny dla swojego kraju pochodzenia poziomem wykształcenia i doświadczenia zawodowego. W przypadku imigrantek z Europy zwraca się uwagę, iż pochodzą one z krajów o zbliżonych do ludności hiszpańskiej wzorcach reprodukcyjnych²⁶.

26 Więcej: T. Castro Martin, ¿Puede…, op.cit., s. 9–10; M. Roig Vila, T. Castro Martin, Child-bearing Patterns of Foreign Women in a New Immigration Country: The Case of Spain, „Population”,

Podsumowanie

Duży napływ imigracji do Hiszpanii w latach 2000–2010 istotnie wpłynął na jej sytuację społeczno-demograficzną. Zarówno dzięki jej bezpośredniemu wpływowi poprzez saldo migracji, jak i pośredniemu poprzez poziom dzietności, imigracja przyczyniła się do stosunkowo szybkiego wzrostu populacji, korzystnej zmiany kształtu piramidy ludności poprzez wzmocnienie jej bazy i środka oraz poprawy proporcji między osobami w wieku produkcyjnym i nieprodukcyjnym.

Było to możliwe dzięki dwóm ważnym czynnikom. Po pierwsze, imigranci są głównie osobami młodymi, a po drugie, poziom dzietności i urodzeń wśród imigrantów w tych latach utrzymywał się na poziomie wyższym od ludności hiszpańskiej.

Imigracja jednak nie może być traktowana jako uniwersalne lekarstwo na pro-blemy starzejącego się społeczeństwa. Przede wszystkim dlatego, iż jak potwierdził przykład Hiszpanii, różnice we wzorcach reprodukcyjnych między imigrantami a ludnością autochtoniczną wykazują tendencję do zacierania się. Przy relatywnie stałym i niskim wskaźniku dzietności utrzymywanie dotychczasowego kształtu piramidy ludności wymagałoby coraz większego napływu młodych cudzoziemców, co wydaje się nierealne w obecnej sytuacji społeczno-gospodarczej Hiszpanii.

Nie świadczy to jednak o tym, iż imigracja w krótkim i średnim okresie nie może mieć dużego znaczenia dla opóźniania niekorzystnych konsekwencji procesu starzenia się społeczeństw. Jak pokazały analizy Eurostatu, imigracja istotnie może przyczynić się do odroczenia w czasie, a następnie spowolnienia zjawiska wyludniania się państwa oraz załagodzić niekorzystne proporcje pomiędzy grupą osób w wieku produkcyjnym i poprodukcyjnym. Należy również zwrócić uwagę na to, iż na wpływ imigracji na sytuację demograficzną państwa będzie mieć znaczenie różnica w zachowaniach reprodukcyjnych oraz tempo, w jakim postępuje ich konwergencja. Imigracja stanowi zatem jednocześnie szansę oraz wyzwanie dla polityki państwa związane z jak najlepszym wykorzystaniem jej możliwości, ale także ze społecznymi konsekwencjami dużego napływu cudzoziemców.

INED, 3/2007; G. Sarrible, Fecundidad diferencial de distintas subpoblaciones de mujeres en España:

una diferencia no tan grande, „Papers”, 2010, 95/3; D. Devolder, F. Gil, P. Forte, Estimacion del grado de error en el Registro de la Poblacion Extranjera en Espana: un enfoque comparativo, Centre d’Estudis Demogràfics, „Papers de Demografia” 309, 2006.

Literatura

Alders M., Cohort fertility of migrant women in the Netherlands: Developments in fertility of women born in Turkey, Morocco, Suriname, and the Netherlands Antilles and Aruba, BSPS-NVD-URU Conference on New Paths in Exploring and Analysing Demogra-phic Data, Utrecht, 2000, http://www.cbs.nl/NR/rdonlyres/DFC60648-6E68-428D-9481-F16978D62C77/0/papernvd31080001.pdf, dostęp: 15.09.2012 r.

Below-replacement Fertility in Industrial Societies: Causes, Consequences, Policies, red. K. Davis, M. Bernstam, R. Ricardo-Campbell, „Population and Development Review”, dodatek do vol. 12, New York, Population Council, 1986.

Brancós I., Domingo A., Migracions, de reemplaçament o complementàries?, „Papers de Demo-grafía” 2001, núm. 188.

Carter M., Fertility of Mexican immigrant women in the U. S: A closer look, „Social Science Quarterly” 2000, 81 (4).

Castro Martin T., ¿Puede la inmigración frenar el envejecimiento de la población española?, ARI 40/2010, s. 1 http://www.realinstitutoelcano.org/wps/wcm/connect/a5d294004196d0a-8a08df9bab65f87ff/ARI402010_Castro_inmigracion_envejecimiento_poblacion_

espanola.pdf?MOD=AJPERES&CACHEID=a5d294004196d0a8a08df9bab65f87ff, dostęp: 15.09.2012 r.

Colectivo Ioé, La sociedad española y la inmigración extranjera, „Papeles de Economía Española” 98, FUNCAS, 2003.

Coleman D., International Migration: Demographic and Socioeconomic Consequences in the United Kingdom and Europe, „International Migration Review” 1995, Vol. 29, No. 1.

Devolder D., Trevino R., Efectos de la inmigracion extranjera sobre evolucion de la natalidad y de la fecundidad en Espana, Centre d’Estudis Demogràfics, 2007, http://www.ced.uab.

es/publicacions/PapersPDF/Text321.pdf, dostęp: 15.09.2012 r.

Devolder D., Gil F., Forte P., Estimacion del grado de error en el Registro de la Poblacion Extranjera en Espana: un enfoque comparativo, Centre d’Estudis Demogràfics 2006 http://www.ced.uab.es/publicacions/PapersPDF/Text309.pdf, dostęp: 15.09.2012 r.

Europe in figures – Eurostat Yearbook 2010.

Eurostat Statistics, http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/eurostat/home/

Feliciano C., Educational selectivity in U. S. immigration, „Demography” 2005, 42 (1).

INE base http://www.ine.es, dostęp: 15.09.2012 r.

Kulu H., Migration and fertility: Competing hypotheses re-examined, „European Journal of Population” 2005, 21 (1).

Kulu H. et al., Interdependencies in the life course: family, fertility, and migration, Demogra-phic Research: special collection, MPIDR, 2007 http://www.demograDemogra-phic-research.

org/special/6/default.htm, dostęp: 15.09.2012 r.

León Salas B., La contribución demográfica de la inmigración: el caso de España, „Política y Cultura”, primavera 2005.

L’évolution de la fécondite des étrangers et des nationaux dans les pays de l’OCDE, Les migra-tions: aspects démographiques, París, OCDE, 1991.

Les migrations: aspects démographiques, „Colección Évolution Démographique et Politiques Gouvernementales”, OCDE, Paris 1991.

Muñoz-Pérez F., Izquierdo A., L’Espagne, pays d’immigration, „Population” 1989, 44 (2).

Roig Vila M., Castro Martin T., Childbearing Patterns of Foreign Women in a New Immigra-tion Country: The Case of Spain, „PopulaImmigra-tion”, INED, 3/2007.

Saczuk K., A development and critique of the concept of replacement migration, „CEFRM Wor-king Paper” 4, 2003.

Sarrible G., Fecundidad diferencial de distintas subpoblaciones de mujeres en España: una dife-rencia no tan grande, „Papers”, 2010, 95/3.

UN, International Migration 2006, http://www.un.org/esa/population/publication-s/2006Migration_Chart/2006IttMig_chart.htm, dostęp: 15.09.2012 r.

UN, International Migration 2009, http://www.un.org/esa/population/publication-s/2009Migration_Chart/2009IttMig_chart.htm, dostęp: 15.09.2012 r.

UN, Replacement Migration: Is It a Solution to Declining and Ageing Populations?, Depart-ment of Economic and Social Affairs, Population Division, New York 2000.

Summary

ImmIgratIon and tHe agIng of tHe PoPuLatIon of SPaIn

At the end of 20th century Spain being traditionally source of emigration transformed into one of the main emigration destinations in the world. In years 2000–2010 number of immigrants increased from less than 1 mln to 6 mln which was more than 12% of Spain population. At the same time like in other highly developed countries population of Spain is ageing. This article presents the influence of the immigration on population ageing in Spain.

We analyzed the influence on the age structure, fertility rate, fertility patterns and birth rate. We conclude that although immigration cannot be considered as an universal antidote against ageing and declining population it can substantially improve age structure bringing rejuvenating effect and delaying population decrease in short and mid term.