Sektor szkolnictwa wyższego w Polsce w świetle zmian
3. Wpływ prognozowanych zmian demograficznych na sektor
szkolnictwa wyższego
Okres narastającego niżu demograficznego istotnie zmieni sytuację polskiego szkolnictwa wyższego. Na podstawie prognoz GUS szacuje się, że liczba 19‑lat‑
ków do 2020 r. będzie drastycznie malała. Autorzy raportu pt. Demograficzne Tsunami podają, iż w 2020 r. potencjalnych kandydatów na studia będzie około 3,6 mln10. Oznacza to, że będzie ich o 48% mniej niż w 2002 r., który był rokiem szczytowym, i o 32% mniej niż w 2010 r. (rys. 2).
Rys. 2. Liczba 19‑latków w latach 2005–2010 oraz prognoza na lata 2011–2020
612 228
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Demograficzne Tsunami. Raport Instytutu Sokratesa…, op.cit.
Spadek liczby studentów dla wielu polskich uczelni oznaczać będzie duże zmiany zarówno w sposobie ich funkcjonowania, jak i konieczności stwarzania warunków do silnej i zdecydowanej konkurencji. Władze uczelni staną w obliczu nowych wyzwań, stawiając sobie za cel stworzenie warunków pracy sprzyjających rozwojowi kadry dydaktycznej, studentów oraz pracowników administracyjnych.
10 Demograficzne Tsunami. Raport Instytutu Sokratesa na temat wpływu zmian demograficznych na szkolnictwo wyższe do 2020 roku, Instytut Rozwoju Kapitału Intelektualnego im. Sokratesa, War‑
szawa 2011.
Prognozuje się, iż obserwowane zmiany demograficzne najmniej odczują duże ośrodki akademickie, takie jak Kraków, Warszawa czy Wrocław, ze względu na swój prestiż. Liczba studentów w tych miastach nie zależy wyłącznie od skłonności do studiowania wśród mieszkańców tych miast i regionów, a przede wszystkim od liczby studentów z innych regionów, którzy decydują się na naukę w tych miastach ze względu na możliwości podjęcia atrakcyjnej pracy po ukończeniu studiów11.
Pomimo faktu, iż czynniki demograficzne nie są jedynymi czynnikami kształtującymi popyt na kształcenie wyższe, mają one duże znaczenie, ponieważ pozwalają wyznaczyć granicę możliwości popytu wewnętrznego. Zmiany, jakie nastąpią na skutek oddziaływania czynników demograficznych w poszczególnych grupach wiekowych, niewątpliwie wpłyną na funkcjonowanie całego systemu szkolnictwa wyższego w Polsce. Może się okazać, iż zarejestrowana w 2011 r.
liczba 460 uczelni będzie zbyt duża wobec narastającego niżu demograficznego.
Wiązać się to będzie, niestety, z likwidacją części z nich. Aby tego uniknąć, wła‑
dze uczelni będą szukać rozwiązań skłaniających głównie do obniżenia kosztów.
Może się jednak okazać, iż tego typu rozwiązania spowodują obniżenie jakości kształcenia. Dlatego też uczelnie wyższe powinny wykorzystać swój potencjał edukacyjny, przygotowując ofertę kształcenia dla osób w wieku powyżej 30 lat.
Zdaniem I. E. Kotowskiej – eksperta projektu Akademickie Mazowsze 2030 – „to właśnie tych ludzi należy przyciągnąć przede wszystkim na studia w trybie niestacjonarnym lub organizując inne formy kształcenia w tym trybie. Oznacza to jednak przygotowanie odpowiedniej oferty edukacyjnej dostosowanej do róż‑
norodnych uczestników procesu edukacji”12. Innym rozwiązaniem mógłby być rozwój kształcenia obcokrajowców. Jak pokazują rankingi, z tego typu rozwiąza‑
niem świetnie radzą sobie uczelnie niepubliczne. Na wielu z nich studiuje więcej obcokrajowców niż na połowie polskich politechnik i uniwersytetów. W Wyższej Szkole Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie studiuje 869 studentów zagra‑
nicznych, z czego 785 – w języku polskim, a 84 na studiach anglojęzycznych.
Z kolei Akademia Leona Koźmińskiego bije rekordy pod względem liczby osób studiujących w języku angielskim. Łącznie populacja ta obejmuje 609 studentów, z czego 303 obcokrajowców13.
Zaproponowane rozwiązania być może pomogą uczelniom wyższym pozostać na tym samym poziomie kształcenia i zapobiec ich likwidacji. Niestety, negatyw‑
11 Ibidem, s. 14.
12 Eksperci: niż demograficzny szczególnie groźny dla uczelni niepublicznych, www.naukawpolsce.
pap.pl, dn. 29.08.2012 r.
13 L. Jastrzębowska, op.cit.
nych skutków niżu demograficznego nie da się w pełni uniknąć, można jedynie podejmować odpowiednie działania, aby utrzymać dotychczasowe tempo rozwoju całego sektora szkolnictwa wyższego.
Podsumowanie
Zmieniające się uwarunkowania demograficzne niewątpliwie wpływają na sytuację całego sektora szkolnictwa wyższego w Polsce. Przeprowadzona analiza wykazała, iż w kolejnych latach nastąpi zasadniczy spadek liczby studentów. Aby w jak najmniejszy sposób odczuć powyższe zmiany, zarówno uczelnie publiczne, jak i niepubliczne będą musiały istotnie poszerzyć zakres świadczonych przez siebie usług, pozyskując przy tym studentów także z innych grup wiekowych.
Ponadto wyniki badań dotyczących wpływu zmian demograficznych na sektor szkolnictwa wyższego wykazują, iż najbardziej dotknięty nimi będzie sektor płatnych form kształcenia, w szczególności na uczelniach niepublicznych, głów‑
nie finansowanych z czesnego. Dodatkowym zagrożeniem są dla nich uczelnie publiczne, których dodatkowym atutem – poza prestiżem – jest możliwość prowadzenia bezpłatnych form studiów stacjonarnych. Z drugiej strony, skutki niżu demograficznego mogą mieć również efekt pozytywny. Mianowicie może on wpłynąć na podniesienie jakości kształcenia, przez co na rynku usług eduka‑
cyjnych pozostaną jedynie uczelnie silne, stabilne i wiarygodne.
Literatura
Demograficzne Tsunami. Raport Instytutu Sokratesa na temat wpływu zmian demograficznych na szkolnictwo wyższe do 2020 roku, Instytut Rozwoju Kapitału Intelektualnego im.
Sokratesa, Warszawa 2011.
Eksperci: niż demograficzny szczególnie groźny dla uczelni niepublicznych, www.naukawpol‑
sce.pap.pl, dn. 29.08.2012 r.
http://www.nauka.gov.pl
Jastrzębowska L., Jak wyjść z pułapki demograficznej, www.perspektywy.pl, dn. 29.08.2012 r.
Kotowska I. E. i in., Prognozowanie liczby studiujących w szkołach wyższych województwa mazowieckiego 2010–2030. Raport z badania, Politechnika Warszawska, Warszawa 2011.
„Rocznik Demograficzny”, GUS, Warszawa 2007.
Szkoły wyższe i ich finanse w 1995 r., GUS, Warszawa 1996.
Szkoły wyższe i ich finanse w 2004 r., GUS, Warszawa 2005.
Szkoły wyższe i ich finanse w 2010 r., GUS, Warszawa 2011.
Ustawa z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym, Dz.U. Nr. 65, poz. 385 z późn. zm.
Ustawa z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym, Dz.U. Nr 164, poz. 1365 z późn. zm.
Uwarunkowania przyszłego rozwoju szkolnictwa wyższego w Polsce: globalizacja, demogra-fia i zmiany społeczno-gospodarcze w Polsce, Ernst&Young Business Advisory, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Warszawa 2009.
Zasady metodyczne statystyki edukacji, GUS, Warszawa 1993.
Summary
The higheR eDucaTion SecToR in PoLanD in The LighT of DemogRaPhic changeS
The subject of the analysis in this article is the development of the higher education sector in the years 1990–2011 in the light of demographic conditionings. Two different development trends have been characterized: the growth of students population in 1990–2005 and the decline observed in 2006–2011. These trends were analyzed in the context of demographic phenomena that took place in mentioned years and in the context of demographic forecast.