Rozdziaá 5. Wybrane aspekty rozwoju pogranicza polsko-sáowackiego
5.2. Wspóápraca transgraniczna w aspekcie dziaáalnoĞci Euroregionu Beskidy
− dziaáania integracyjne, podejmowane przez stowarzyszenia jako euroregiony, z myĞlą o budowaniu spójnoĞci spoáeczno-gospodarczej na pograniczach,
− uczestnictwo w róĪnego typu dziaáaniach adresowanych do interesariuszy rozwoju transgranicznego, podejmowanych przez inne instytucje, podmioty, jednostki samorządu terytorialnego na pograniczach,
− uczestnictwo w dystrybucji Ğrodków z funduszy europejskich przeznaczonych na rozwój pograniczy np. peánienie funkcji operatora naborów wniosków m.in. na konkursy w ramach funduszy mikroprojektów,
− przygotowywanie wáasnych projektów o tematyce transgranicznej i zabieganie o ich dofinansowanie ze Ğrodków Unii Europejskiej,
− informowanie i edukacja w zakresie rozwoju wspóápracy transgranicznej oraz wiedzy o walorach pogranicza, kulturze, jĊzyku, gospodarce sąsiada itp.,
− wspieranie partnerstw lokalnych, transgranicznych np. szkóá, jednostek samorządu terytorialnego, poĞredniczenie w poszukiwaniu partnerów.
5.2. Wspóápraca transgraniczna w aspekcie dziaáalnoĞci Euroregionu Beskidy
Intensywne procesy euroregionalizacji wystĊpują m.in. na pograniczu polsko-sáowackim, gdzie aktualnie dziaáają trzy euroregiony: Tatry (polsko-sáowacki), Beskidy (polsko-czesko-sáowacki) oraz Karpaty (polsko-sáowacko-wĊgiersko-rumuĔsko-ukraiĔski)215.
Euroregion Beskidy utworzono w 2000 roku na obszarze przygranicznym obejmującym czĊĞü terenu województwa Ğląskiego i maáopolskiego po stronie polskiej, województwa ĪyliĔskiego po stronie sáowackiej oraz gmin wokóá miasta Frydek-Mistek w Republice Czeskiej. Powierzchnia caáego euroregionu wynosi 6 143 km2. Euroregion Beskidy wyróĪnia siĊ przede wszystkim wysokimi walorami przyrodniczo-krajobrazowymi, sprzyjającymi rozwojowi wielu form turystyki. Na obszarze tym znajdują siĊ liczne szlaki i inne atrakcje turystyczne oraz rozwiniĊta infrastruktura sportowo-rekreacyjna. Naturalny, górski charakter terenów jest atrakcyjny dla turystów zarówno latem, jak i zimą. Euroregion Beskidy posiada równieĪ wysoki potencjaá do rozwoju turystyki kulturowej, przede wszystkim ze wzglĊdu na duĪą róĪnorodnoĞü zabytków, Īywą kulturĊ lokalną, folklor i tradycje. Warunki gospodarcze, naturalne
215 Stan wspóápracy euroregionalnej w Polsce, Gáówny Urząd Statystyczny, Portal informacyjny, http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/wroc/ASSETS_20-30.pdf, (dostĊp 01.03.2014).
oraz kulturowe stanowią znaczny potencjaá Euroregionu i w bezpoĞredni sposób wpáywają na rozwój regionalny.
Euroregion Beskidy opiera siĊ na tzw. samorządowym modelu wspóápracy transgranicznej, której inicjatorami po kaĪdej ze stron są związki celowe gmin (stowarzyszenia): polskie Stowarzyszenie „Region Beskidy” z siedzibą w Bielsku-Biaáej, sáowackie stowarzyszenie: Združenie „Región Beskydy” z siedzibą w ĩylinie oraz czeskie stowarzyszenie: Sdružení „Region Beskydy” we Frýdku-Místku216. W Statucie Euroregionu Beskidy nakreĞlono strategiczny cel jego istnienia tj.
podejmowanie wspólnych dziaáaĔ dla równomiernego i zrównowaĪonego rozwoju regionu oraz zbliĪenia jego mieszkaĔców i instytucji na wszystkich granicach stron umowy. RealizacjĊ tego celu zapewnia wspóápraca w dziedzinach:
− wymiany doĞwiadczeĔ i informacji dotyczących rozwoju regionu,
− wymiany doĞwiadczeĔ i informacji dotyczących rynku pracy,
− planowania przestrzennego i budownictwa,
− rozwiązywania wspólnych problemów w dziedzinie transportu, komunikacji, áącznoĞci i telekomunikacji,
− rozwiązywania wspólnych problemów dotyczących ekologii i Ğrodowiska naturalnego,
− gospodarki, handlu, przemysáu, maáych i Ğrednich przedsiĊbiorstw,
− rolnictwa, gospodarki leĞnej, przemysáu spoĪywczego,
− rozwoju turystyki, ruchu podróĪnych áącznie z uwzglĊdnieniem poprawy warunków ruchu turystycznego w obszarze przygranicznym,
− szkolnictwa, wymiany máodzieĪy i sportu,
− oĞwiaty, wymiany kulturalnej i opieki nad wspólnym dziedzictwem kulturowym,
− prewencji oraz usuwania skutków klĊsk Īywioáowych,
− opieki nad bezpieczeĔstwem obywateli, wzajemnej wspóápracy sáuĪb ratowniczych na terenie Euroregionu.
Istotnym dla pogranicza dokumentem jest Strategia Rozwoju Euroregionu Beskidy217. Zawiera ona szereg odniesieĔ do perspektyw rozwojowych caáego obszaru pogranicza polsko-czesko-sáowackiego, jak równieĪ formuáuje wizjĊ Euroregionu Beskidy. Urzeczywistnienie wizji rozwojowej Euroregionu Beskidy wytyczonej w ramach opracowanej Strategii moĪe nastąpiü poprzez przyjĊte cele, których realizacja moĪliwa jest dziĊki licznym inicjatywom wáasnym tworzących go stowarzyszeĔ, jak teĪ wáączaniu siĊ przez nie w liczne projekty transgraniczne, wdraĪane przez beneficjentów oraz poprzez inne dziaáania, zgodne z przyjĊtą strategią.
Przykáadowo, w samej tylko polskiej czĊĞci Euroregionu Beskidy, przy udziale
216 Ibidem.
217 Stowarzyszenie „Region Beskidy” w Bielsku-Biaáej, www.euroregion-beskidy.pl (dostĊp 01.03.2014).
Stowarzyszenia „Region Beskidy” w Bielsku-Biaáej w roku 2013 miaáo miejsce kilkadziesiąt róĪnego typu dziaáaĔ o charakterze transgranicznym, w tym218:
− wspóápraca z Maáopolską Organizacją Turystyczną,
− liczne spotkania z partnerami z gmin sáowackich i czeskich, m.in. przy realizacji misji i celów dziaáania Euroregionu Beskidy,
− udziaá w miĊdzynarodowych i regionalnych imprezach turystycznych, kulturalno-rozrywkowych, sportowo-rekreacyjnych itp.,
− wspóápraca z rynkiem turystycznym w ramach ĝląskiego Systemu Informacji Turystycznej oraz promocja gmin z obszaru Euroregionu Beskidy,
− kojarzenie partnerstw do wspóápracy transgranicznej,
− rozliczenia z beneficjentami w ramach Programów Operacyjnych Wspóápracy Terytorialnej: Republika Czeska – Rzeczpospolita Polska oraz Rzeczpospolita Polska - Republika Sáowacka, wspóápraca z kontrolerami projektów (Instytucje Zarządzające II Stopnia), wizyty monitorujące i kontrole projektów,
− konsultacje programów transgranicznych: polsko-czeskiego i polsko-sáowackiego pod kątem nowej perspektywy finansowej 2014-2020 oraz regularne spotkania z przedstawicielami innych euroregionów,
− udziaá w imprezach turystycznych, kulturalnych, sportowych i edukacyjnych organizowanych przez inne podmioty na obszarze Euroregionu Beskidy,
− wspóápraca z innymi euroregionami, dziaáalnoĞü na Forum Regionów Granicznych,
− organizacja szkoleĔ dla projektodawców i beneficjentów programów wspóápracy transgranicznej,
− realizacja projektów wáasnych: „Witajcie w Euroregionie Beskidy”,
„ZrównowaĪony rozwój w Euroregionie Beskidy”, „Aktywne Beskidy – promocja sportu na pograniczu polsko-sáowackim”.
Wspóápraca transgraniczna nie tylko ksztaátuje miĊdzypaĔstwowe relacje sąsiedzkie, ale pozwala takĪe na uzyskanie efektu synergii z wykorzystania mocnych stron regionu transgranicznego i páynących z otoczenia szans, a zarazem daje moĪliwoĞü podjĊcia wspólnych staraĔ o wyeliminowanie sáabych stron i minimalizowanie wszelkich zagroĪeĔ. Przegląd uwarunkowaĔ zewnĊtrznych i wewnĊtrznych, ksztaátujących wspóápracĊ transgraniczną w Euroregionie Beskidy jako szanse i zagroĪenia, a takĪe mocne i sáabe strony zaprezentowano w tabeli 8.
i tabeli 9.
218 Sprawozdanie opisowe Stowarzyszenia „Region Beskidy” w Bielsku-Biaáej za rok 2013 – materiaáy udostĊpnione przez Euroregion Beskidy.
Tabela 8. Szanse i zagroĪenia w rozwoju wspóápracy transgranicznej w Euroregionie Beskidy SZANSE ZAGROĩENIA
1. PostĊpujący proces integracji europejskiej i euroregionalizacji.
2. BezpoĞredni dostĊp do funduszy unijnych, przeznaczonych na rozwój obszarów przygranicznych.
3. Popularyzacja idei partnerstwa zarówno w projektach europejskich, jak teĪ poza nimi np.
„zbliĨniaczenie” miast.
4. Rozbudowa systemu komunikacyjnego o znaczeniu miĊdzyregionalnym i transgranicznym.
5. Budowa zintegrowanych systemów ratownictwa i ostrzegania o klĊskach Īywioáowych na obszarze caáego pogranicza.
6. Wzrost znaczenia procesów tzw. planowania zintegrowanego na poziomie regionów, równieĪ transgranicznych.
7. Wzrost znaczenia samorządów jako podmiotów rozwoju regionu.
8. UmiĊdzynarodowienie gospodarki,
umoĪliwiające napáyw nowych technologii oraz innowacji.
9. Wzrost aktywnoĞci inwestycyjnej regionu Europy ĝrodkowo-Wschodniej.
10. Zainteresowanie turystów Europą ĝrodkowo-Wschodnią, przystĊpny poziom cen usáug turystycznych.
11. Rozwój wspóápracy w dziedzinie szkolnictwa wyĪszego, zawodowego, kultury i ochrony zdrowia.
12. Dostosowanie kierunków ksztaácenia do potrzeb rynku pracy.
1. Konflikt pomiĊdzy aktywnoĞcią gospodarczą i spoáeczną, a odpornoĞcią Ğrodowiska naturalnego.
2. Dysproporcje w rozwoju poszczególnych czĊĞci Euroregionu.
3. Luka technologiczna obniĪająca konkurencyjnoĞü Euroregionu.
4. Braki w infrastrukturze komunikacyjnej, przeciąĪenie sieci transportowej.
5. Odpáyw máodych ludzi z obszaru Euroregionu, szczególnie z terenów wiejskich, migracja zarobkowa do innych krajów unijnych.
6. Przyrost grup spoáecznych zagroĪonych marginalizacją.
7. Niska aktywnoĞü spoáeczna i gospodarcza na obszarach wiejskich.
8. Niska ĞwiadomoĞü proekologiczna.
9. Niedostateczne warunki formalno-prawne, organizacyjne oraz instytucjonalne dla transgranicznej wspóápracy gospodarczej.
10. ZagroĪenie moĪliwoĞcią niewykorzystania funduszy unijnych przyznanych dla euroregionów na okres programowania 2014-2020.
11. Odpáyw wyksztaáconych máodych ludzi i wykwalifikowanej siáy roboczej na tereny aglomeracyjne z wyĪszą stopą Īyciową.
ħródáo: opracowanie wáasne.
Tabela 9. Mocne i sáabe strony w rozwoju wspóápracy transgranicznej w Euroregionie Beskidy
MOCNE STRONY SàABE STRONY
1. Atrakcyjne walory przyrodniczo-krajobrazowe, szczególnie dla sportu i rekreacji, turystyki i wypoczynku.
2. Wysoki potencjaá kulturowy, jako element atrakcyjnoĞci regionu.
3. Zasoby naturalne, w tym wody geotermalne i mineralne.
4. Dobrze rozwiniĊta sieü uzdrowiskowo-wypoczynkowa oraz baza turystyczna.
5. Wspólne dziedzictwo kulturowe i historyczne oraz podobieĔstwo jĊzyka wszystkich mieszkaĔców pogranicza.
6. Dobra wspóápraca transgraniczna w ramach
1. Problemy Ğrodowiskowe: lokalnie wysokie zanieczyszczenie Ğrodowiska, niedobór zintegrowanych rozwiązaĔ dotyczących gromadzenia i unieszkodliwiania odpadów niebezpiecznych, niewystarczające zabezpieczenie przeciwpowodziowe, brak zbilansowania pomiĊdzy zaopatrzeniem w wodĊ a stopniem skanalizowania i oczyszczania Ğcieków.
2. Záy stan techniczny i wzrastająca niedroĪnoĞü systemu transportowego, niska jakoĞü komunikacji publicznej.
3. Niska podatnoĞü na innowacje w niektórych
dziaáalnoĞci Euroregionu, w tym w zakresie programowania jego rozwoju.
7. Sprzyjające poáoĪenie geopolityczne na waĪnych szlakach tranzytowych transportu osobowego i pasaĪerskiego, duĪa iloĞü przejĞü granicznych kolejowych i drogowych.
8. GĊsta sieü komunikacyjna o charakterze regionalnym.
9. Urynkowienie gospodarki, Īywe relacje handlowe, rozwój przedsiĊbiorstw dziaáających na caáym rynku pogranicza, wielosektorowa struktura gospodarcza.
10. Dobrze rozwiniĊta sieü szkóá zawodowych i wyĪszych.
11. DuĪe zasoby siáy roboczej oraz rezerwy uzbrojonych terenów pod inwestycje i rozwój mocy produkcyjnych przedsiĊbiorstw.
12. Tradycyjne osadnictwo wiejskie oraz dobrze rozwiniĊta, historycznie uksztaátowana sieü osadnicza.
13. Wzrost silnych powiązaĔ kooperacyjnych w wielu sferach.
sektorach, niska konkurencyjnoĞü gospodarcza.
4. Niski poziom kooperacji gospodarczej w Euroregionie.
5. DuĪe kontrasty pomiĊdzy oĞrodkami miejskimi i obszarami wiejskimi w euroregionie.
6. Rozdrobnienie gospodarstw rolnych, niska opáacalnoĞü produkcji rolnej.
7. Znaczne zasoby niewykwalifikowanej siáy roboczej, bezrobocie strukturalne i agrarne, niewystarczające tempo tworzenia nowych miejsc pracy.
8. Deficyt specjalistów poszukiwanych w nowoczesnych branĪach gospodarki.
9. Sáaby dopáyw kapitaáu.
10. Niedoinwestowanie w infrastrukturĊ techniczną.
11. Niewystarczająca promocja Euroregionu Beskidy na arenie miĊdzynarodowej.
ħródáo: opracowanie wáasne.
W celu przezwyciĊĪania barier w kontaktach transgranicznych, a takĪe z myĞlą o rozwoju obszarów pograniczy, w Polsce, Czechach i na Sáowacji, juĪ w okresie przedakcesyjnym, realizowane byáy projekty transgraniczne, finansowane ze Ğrodków Unii Europejskiej. Fundusze tego typu rozdzielaá w trybie konkursowym dla beneficjentów m.in. Euroregion Beskidy. Programy dotyczące europejskiej wspóápracy transgranicznej utworzono w celu promowania wspóápracy i bezpoĞrednich kontaktów wspierających rozwój gospodarczy, spoáeczny oraz ochronĊ Ğrodowiska w obszarach przygranicznych. Zgodnie z zaáoĪeniami wykorzystania tych funduszy, naleĪy dąĪyü do wyrównania potencjaáów rozwojowych we wszystkich dziedzinach Īycia spoáecznego i gospodarczego, zachowując przy tym róĪnorodnoĞü obszarów pogranicza. Polska, Czechy i Sáowacja korzystaáy z tego wsparcia najpierw jako kraje kandydujące do Unii Europejskiej (Program Phare Cross Border Cooperation), a po 1.
maja 2004 roku – jako kraje czáonkowskie Wspólnoty. Wspólne, transgraniczne dziaáania w ramach programów dotyczyü mogą szeregu zagadnieĔ istotnych dla wspóápracujących ze sobą podmiotów i instytucji na pograniczu. NajczĊĞciej beneficjentami programów wspóápracy są219:
− jednostki samorządu terytorialnego wszystkich szczebli,
− podmioty i jednostki organizacyjne powoáywane lub tworzone przez paĔstwo, wojewodów w celu Ğwiadczenia usáug publicznych,
− organizacje pozarządowe,
− izby gospodarcze, handlowe i rzemieĞlnicze,
219 Ibidem.
− szkoáy i uczelnie wyĪsze,
− instytucje publiczne prowadzące dziaáalnoĞü edukacyjną, badawczą,
− instytucje kultury,
− koĞcioáy i związki wyznaniowe,
− euroregiony.
Wspóápraca transgraniczna, podobnie jak wspóápraca transnarodowa (ponadnarodowa), wspierana byáa równieĪ ze Ğrodków Unii Europejskiej m.in.
w ramach Inicjatywy Wspólnotowej Interreg III (2004-2006). Aktualnie realizowana jest ona m.in. za pomocą Programów Europejskiej Wspóápracy Terytorialnej na lata 2007-2013, ale projekty finansowane z tych Ğrodków wdraĪane są jeszcze w roku 2014. W fazie konsultacji i uzgodnieĔ znajdują siĊ obecnie programy wspóápracy transgranicznej na lata 2014-2020220.
Wspólna realizacja projektów transgranicznych, dofinansowanych ze Ğrodków Unii Europejskiej, przez partnerów po dwóch stronach granicy, to jedna z najczĊstszych form kooperacji transgranicznej, przede wszystkim w euroregionach, odpowiedzialnych równieĪ za kojarzenie partnerów takiej wspóápracy. Celem gáównym tych projektów jest szerzenie wspóápracy wspierającej rozwój gospodarczy, spoáeczny oraz ochronĊ Ğrodowiska w obszarze przygranicznym, który w porównaniu do Ğrednich wskaĨników krajowych wykazuje najczĊĞciej niĪszy poziom rozwoju221. Specyfika projektów transgranicznych wiąĪe siĊ z wymogiem ich realizacji na ĞciĞle okreĞlonym obszarze, przez ograniczony krąg podmiotów mogących ubiegaü siĊ o dofinansowanie w ramach ich realizacji. Projekt skáadany w ramach partnerstwa co do zasady musi przynosiü rezultaty po obu stronach granicy. Skáadający wniosek partnerzy powinni speániü wymagania okreĞlone w dokumentacji konkursowej.
Prawidáowy projekt transgraniczny musi speániaü co najmniej dwa warunki realnego partnerstwa:
1. Wspólne przygotowanie wniosku o dofinansowanie - w praktyce oznacza to wspólne zaangaĪowanie partnerów w proces tworzenia wniosku, obejmujące przygotowanie projektu z okreĞleniem dziaáaĔ, celów, rezultatów i produktów projektu.
2. Wspólna realizacja projektu, ma na celu okreĞlenie podziaáu i zasad koordynacji dziaáaĔ projektowych po obu stronach granicy.
3. Wspólny personel projektu.
4. Wspólne finansowanie projektu.
Istotną barierą w korzystaniu z funduszy transgranicznych jest koniecznoĞü prefinansowania projektów. Oznacza to wymóg poniesienia kosztów projektu
220 Stan na dzieĔ: 30.04.2014 r.
221 A. JabáoĔska, W. Hryniewicka, Projekt europejski jako forma wspóápracy transgranicznej, [w:]
Wspóápraca transgraniczna. Aspekty prawno-ekonomiczne, M. Perkowski (red), Fundacja Prawo i Partnerstwo, Biaáystok 2010, s. 80-87.
ze Ğrodków wáasnych, zaĞ dopiero po zakoĔczeniu realizacji i rozliczeniu projektu nastĊpuje zwrot czĊĞci odpowiadającej wysokoĞci zatwierdzonej dotacji ze Ğrodków unijnych. Kolejną waĪną cechą charakterystyczną dla projektów jest osiągniecie efektu transgranicznego, okreĞlanego, jako oddziaáywanie zmniejszające dysproporcje w poziomie Īycia spoáecznoĞci po obu stronach granicy, jak równieĪ tworzenie lub poprawa kontaktów partnerskich pomiĊdzy instytucjami, organizacjami i ludnoĞcią regionów partnerskich222.