Klaster jako instrument rozwoju polsko-słowackiej współpracy transgranicznej

Honorata Howaniec Joanna Kurowska-Pysz

Klaster jako instrument rozwoju polsko-słowackiej współpracy transgranicznej

Projekt współfinansowany przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w 85 % w ramach Programu Współpracy Transgranicznej

KLASTER JAKO INSTRUMENT ROZWOJU POLSKO-SàOWACKIEJ WSPÓàPRACY

TRANSGRANICZNEJ

WyĪsza Szkoáa Biznesu w Dąbrowie Górniczej

KLASTER JAKO INSTRUMENT ROZWOJU POLSKO-SàOWACKIEJ WSPÓàPRACY TRANSGRANICZNEJ

Honorata Howaniec Joanna Kurowska-Pysz

Dąbrowa Górnicza, 2014

Rozdziaá I, II - pkt. 2.1, 2.2, III, IV – Honorata Howaniec Rozdziaá II - pkt. 2.3, 2.4, V, VI – Joanna Kurowska-Pysz Recenzenci:

doc. Ing. Vanda Maráková, Ph.D.

prof. nadzw. dr hab. Jolanta Staszewska

ISBN 978-83-62897-84-1 Wydawca:

WyĪsza Szkoáa Biznesu w Dąbrowie Górniczej ul. Cieplaka 1c

41-300 Dąbrowa Górnicza Tel. Fax. (032) 262 28 05

e-mail: info@wsb.edu.pl www.wsb.edu.pl Skáad, korekta, druk i oprawa:

Kreatus Sp. z o.o.

Plac WolnoĞci 10, 43-300 Bielsko-Biaáa

tel.: +48 33 300 30 78, fax.: +48 33 300 30 87 e-mail: biuro@kreatus.eu www.kreatus.eu

Publikacja wydana w ramach projektu pn. Rozszerzenie wspóápracy Koalicji Marek Ziem Górskich i Klastra LIPTOV oraz firm, samorządów i organizacji pozarządowych – wspólny rozwój i promocja marek produktów oraz usáug z pogranicza polsko-sáowackiego, wspóáfinansowanego przez UniĊ Europejską z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w 85% oraz z budĪetu paĔstwa w 10% za poĞrednictwem Euroregionu Beskidy w ramach Programu Wspóápracy Transgranicznej Rzeczpospolita Polska - Republika Sáowacka 2007- 2013

Spis treĞci

Wprowadzenie ... 7

Rozdziaá 1. Klastry jako innowacyjna forma wspóápracy transgranicznej ... 9

1.1. Klastry, sieci, grona – systematyka pojĊü ... 9

1.2. Wpáyw klastrów na atrakcyjnoĞü inwestycyjną i turystyczną regionu ... 15

1.3. Znaczenie klastrów w rozwoju regionów transgranicznych ... 26

Rozdziaá 2. Partnerstwo a rozwój marketingu miast i regionów ... 32

2.1. Miejsce marketingu w strategiach rozwoju miast i regionów ... 32

2.2. System marketingu terytorialnego i charakterystyka wybranych instrumentów marketingu-mix ... 34

2.3. Partnerstwa terytorialne ... 38

2.4. Marketingowa strategia partnerstwa transgranicznego a strategia rozwoju regionu przygranicznego ... 45

Rozdziaá 3. Ksztaátowanie wizerunku regionu ... 53

3.1. PojĊcie i znaczenie wizerunku marki miejsca docelowego ... 53

3.2. Promocja jako narzĊdzie kreowania wizerunku regionu ... 56

3.3. Ksztaátowanie wizerunku regionu transgranicznego ... 62

Rozdziaá 4. Znaczenie markowych produktów turystycznych w promocji regionu ... 66

4.1. PojĊcie markowych produktów turystycznych ... 66

4.2. Rozwój markowych produktów turystycznych w Euregionie Beskidy ... 68

Rozdziaá 5. Wybrane aspekty rozwoju pogranicza polsko-sáowackiego ... 75

5.1. Uwarunkowania rozwoju wspóápracy transgranicznej i euroregionalizacji ... 75

5.2. Wspóápraca transgraniczna w aspekcie dziaáalnoĞci Euroregionu Beskidy ... 82

5.3. Perspektywy rozwoju wspóápracy transgranicznej Województwa ĝląskiego i Samorządowego Kraju ĩyliĔskiego do roku 2020 ... 88

Rozdziaá 6. Partnerstwo Koalicji Marek Ziem Górskich i Klastra Liptov – praktyczny wymiar polsko-sáowackiej wspóápracy transgranicznej ... 92

6.1. Wspólne przedsiĊwziĊcia Koalicji Marek Ziem Górskich i Klastra Liptov w latach 2011-2014 ... 92

6.2. Wyniki badaĔ wytyczających przyszáe kierunki partnerstwa Koalicji Marek Ziem Górskich w ĩywcu i Klastra Liptov ... 96

6.3. Dáugookresowa strategia partnerstwa Koalicji Marek Ziem Górskich i Klastra Liptov ... 101 ZakoĔczenie ... 110 Bibliografia ... 112

Wprowadzenie

We wspóáczesnym Ğwiecie, wyraĨnie zorientowanym na innowacje i wszelkie formy postĊpu, dynamiczny rozwój gospodarek i spoáeczeĔstw coraz czĊĞciej wiąĪe siĊ z kooperacją, wypierającą - przynajmniej w niektórych obszarach - rywalizacjĊ. DuĪą popularnoĞü i uznanie zyskują równieĪ wszelkie formy wspóápracy terytorialnej, w tym m.in. wspóápraca transgraniczna. Miasta, gminy oraz regiony w sposób Ğwiadomy starają siĊ budowaü swoje przewagi konkurencyjne i atrakcyjną ofertĊ, dostosowując ją zarówno do potrzeb i preferencji klientów wewnĊtrznych tj. mieszkaĔców i miejscowych przedsiĊbiorstw, jak równieĪ do oczekiwaĔ klientów zewnĊtrznych, czyli turystów czy inwestorów. Co wiĊcej, dostĊpne w ramach Unii Europejskiej programy i systemy wsparcia spowodowaáy przesuniĊcie tzw. oĞrodków decyzyjnych, kiedyĞ lokowanych centralnie, teraz umiejscowionych w poszczególnych regionach.

WpáynĊáo to pozytywnie na rozwój tych obszarów, jak równieĪ staáo siĊ katalizatorem wspóápracy transgranicznej, a takĪe przyczyniáo siĊ do rozwoju procesów planowania zintegrowanego na obszarach pograniczy.

Regiony transgraniczne, jednorodne pod wzglĊdem geograficzno- przyrodniczym, powiązane historycznie i ekonomicznie, poáoĪone w pasie granicznym obszary przekraczające co najmniej jedną granicĊ, stają siĊ aktualnie areną rozwoju nowatorskich form partnerstwa miĊdzysektorowego, które zazwyczaj bierze swój początek ze wspólnych projektów unijnych, ale z czasem ma szansĊ przeksztaáciü siĊ w trwaáe, instytucjonalne formy wspóápracy. Przykáadem tego typu kooperacji transgranicznej jest partnerstwo Koalicji Marek Ziem Górskich w ĩywcu oraz Klastra Liptov w Liptovskim Mikulasu, zapoczątkowane realizacją dwóch wspólnych projektów unijnych, które w tej chwili wchodzi w kolejną fazĊ, opartą na strategicznym i zintegrowanym planowaniu kolejnych inicjatyw w horyzoncie do roku 2020.

Niniejsza publikacja - opracowana dziĊki wsparciu ze Ğrodków Unii Europejskiej, z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz z budĪetu paĔstwa za poĞrednictwem Euroregionu Beskidy, w ramach Programu Wspóápracy Transgranicznej Rzeczpospolita Polska - Republika Sáowacka 2007-2013 - oprócz swojej wartoĞci poznawczej, posiada równieĪ istotny kontekst aplikacyjny.

W poszczególnych czĊĞciach pracy omówiono kluczowe zagadnienia dotyczące roli klastrów w rozwoju wspóápracy transgranicznej na pograniczu polsko-sáowackim, ze szczególnym odniesieniem do problematyki partnerstw terytorialnych, ksztaátowania wizerunku regionu i roli, jaką w tym zakresie mają do odegrania markowe produkty turystyczne. W ostatniej czĊĞci pracy, na tle charakterystyki uwarunkowaĔ rozwoju wspóápracy transgranicznej i euroregionalizacji, omówiono dotychczasowy ksztaát partnerstwa Koalicji Marek Ziem Górskich w ĩywcu oraz Klastra Liptov w Liptovskim Mikulasu oraz przedstawiono propozycjĊ strategii wspóápracy obu organizacji do roku 2020.

Zamysáem Autorek byáo wytyczenie dla obu organizacji i we wspóápracy z nimi, swoistej „mapy drogowej” dalszego rozwoju partnerstwa transgranicznego, uwzglĊdniającej zarówno indywidualne korzyĞci oczekiwane przez kaĪdą ze stron, jak teĪ obiektywne uwarunkowania rozwoju pogranicza polsko-sáowackiego, w tym Euroregionu Beskidy oraz realne moĪliwoĞci pozyskania Ğrodków umoĪliwiających osiągniĊcie zaplanowanych celów. Publikacja moĪe stanowiü równieĪ ciekawy materiaá poglądowy dla pozostaáych interesariuszy rozwoju pogranicza polsko- sáowackiego, przede wszystkim organizacji pozarządowych korzystających ze Ğrodków Unii Europejskiej oraz rozwijających partnerstwo transgraniczne w ramach wspólnie realizowanych projektów.

Autorki

Rozdziaá 1.

Klastry jako innowacyjna forma wspóápracy transgranicznej

1.1. Klastry, sieci, grona – systematyka pojĊü

Angielskie sáowo cluster oznacza grupĊ ludzi lub rzeczy znajdujących siĊ blisko siebie lub grupĊ podobnych rzeczy wzrastających bądĨ trzymających siĊ razem.

W literaturze polskojĊzycznej obok proponowanego spolszczenia angielskiego terminu clusters funkcjonują równieĪ takie okreĞlenia jak¹:

− grona,

− sieci,

− klastry przemysáowe,

− wiązki przemysáowe,

− lokalne systemy produkcyjne (zapoĪyczone z j. fancuskiego Système productif local, Système local de production).

Czym jest klaster? W literaturze przedmiotu wystĊpuje wiele definicji klastra.

Najbardziej znanym jest ujĊcie M. Portera, wedáug którego klaster to geograficzne skupisko wzajemnie powiązanych firm, wyspecjalizowanych dostawców, jednostek Ğwiadczących usáugi, firm dziaáających w pokrewnych sektorach i związanych z nimi instytucji w poszczególnych dziedzinach, konkurujących miĊdzy sobą, ale równieĪ wspóápracujących². E. Hill i J. Brennan definiują klaster jako geograficzną koncentracjĊ konkurencyjnych przedsiĊbiorstw lub instytucji tej samej branĪy, które mają bliskie relacje kupna - sprzedaĪy z innymi branĪami w regionie, stosują wspólne technologie lub korzystają z wyspecjalizowanej siáy roboczej³. Definicja ta jest bardzo podobna do definicji zaproponowanej przez S. Rosenfelda, wedáug którego klaster to geograficznie ograniczona aglomeracja związanych z nią firm, które razem są w stanie uzyskaü efekt synergii⁴. Nieco inaczej pojĊcie klastra ujmuje J. Redman, dla którego klaster to wyraĨna geograficzna koncentracja áaĔcuchów produkcyjnych jednego lub wielu podobnych produktów, powiązana z instytucjami, które mają wpáyw na jej

1 Zob. H. Howaniec, I. Dudzik-Lewicka, Rola klastrów w rozwoju przedsiĊbiorczoĞci, [w:] R. Barcik, H. Howaniec, W. Waszkielewicz (red.), Strategiczne planowanie, marketing i logistyka w zarządzaniu organizacjami, Wydawnictwo Naukowe ATH, Bielsko-Biaáa 2011, s. 97.

2 M.E. Porter, Porter o konkurencji, PWE, Warszawa 2001, s. 246.

3 E. W. Hill, J. F. Brennan, A Methodology for Identifying the Drivers of Industrial Clusters: The Foundation of Regional Competitive Advantages, “Economic Development Quarterly” 2000, No. 14, s. 66.

4 S. A. Rosenfeld, Community College/Cluster Connections: Specialization and Competitiveness in the United States and Europe, “Economic Development Quarterly” 2000, No. 14, s. 52.

konkurencyjnoĞü⁵. Podobnie klaster definiowany jest m.in. przez UNIDO (Organizacja Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju Przemysáowego), wedáug której klastry to sektorowe i terytorialne koncentracje firm produkujących i sprzedających podobne lub komplementarne produkty, a przez to zmuszonych do przezwyciĊĪania podobnych problemów i wyzwaĔ⁶. Te definicje jednak bardziej odpowiadają definicji dystryktu przemysáowego, który byá „intelektualnym” fundamentem klastra⁷.

Mniej restrykcyjna wydaje siĊ byü definicja OECD (Organizacja Wspóápracy Gospodarczej i Rozwoju), wedáug której klastry to geograficzne koncentracje wzajemnie powiązanych ze sobą przedsiĊbiorstw i instytucji specjalizujących siĊ w okreĞlonym obszarze dziaáalnoĞci gospodarczej⁸.

Inne definicje okreĞlają klaster jako grupĊ skupionych w pewnych regionach geograficznych, wzajemnie powiązanych branĪ, MSP i organizacji, które dziĊki wzajemnym kontaktom zwiĊkszają swoją konkurencyjnoĞü, przy czym mogą one byü dla siebie klientami, dostawcami, badaczami, partnerami lub rywalami.

Do cech charakterystycznych klastra — wystĊpujących w wiĊkszoĞci definicji

— naleĪy zatem zaliczyü:

− koncentracjĊ przestrzenną,

− interakcyjnoĞü (powiązania),

− wspólną trajektoriĊ rozwoju,

− konkurencjĊ i kooperacjĊ⁹.

Klaster sensu largo moĪe wiĊc byü rozumiany jako przestrzenna koncentracja przedsiĊbiorstw, instytucji i organizacji, takich jak uczelnie, oĞrodki badawczo- rozwojowe, stowarzyszenia i inne organizacje wsparcia biznesu, wzajemnie powiązanych rozbudowaną siecią relacji o formalnym, jak i nieformalnym charakterze, opartych o wspólną trajektoriĊ rozwoju (np. technologiczną, wspólne rynki docelowe itp.) jednoczeĞnie konkurujących i kooperujących w pewnych aspektach dziaáania.

Fizyczna bliskoĞü tych jednostek intensyfikuje przepáyw wiedzy i przyspiesza rozwój instytucji, przez co zwiĊksza efektywnoĞü klastra¹⁰.

5 J. M. Redman, Understanding State Economies through Industry Studies, Council of Governors’ Policy Advisors, Washington 1994, s. 37.

6 G. Ceglie, M. Dini, SME cluster and network development in developing countries: the experience of UNIDO, PSD Technical Working Papers Series, United Nations Industrial Development Organization (UNIDO), Vienna 1999, s. 2.

7 A. Marshall, Principles of Economics, Macmillan and Co. Ltd., London 1920.

8 OECD, Boosting Innovation: The Cluster Approach, OECD Publishing, Paris 1999, www.oecd.org/document/23/0,3343,en_2649_34273_1894871_1_1_1_1,00.html i http://dx.doi.org/10.

1787/9789264174399-en

9 W literaturze anglojĊzycznej to zjawisko nazywane jest co-opetition (co-operation – wspóápraca i competition – rywalizacja).

10 H. Howaniec, I. Dudzik-Lewicka, Rola klastrów w rozwoju przedsiĊbiorczoĞci, [w:] Strategiczne planowanie, marketing i logistyka w zarządzaniu organizacjami, R. Barcik, H. Howaniec, W. Waszkielewicz (red.), Wydawnictwo Naukowe ATH, Bielsko-Biaáa 2011, s. 97-110.

W celu odróĪnienia klastrów od innych rodzajów sieci wspóápracy gospodarczej lub lokalnych skupisk firm stosuje siĊ kryteria warunkujące uznanie danej grupy wspóápracy za grono przemysáowe. Kryteriami tymi są przede wszystkim¹¹:

− lokalna koncentracja maáych i Ğrednich firm,

− przynaleĪnoĞü przedsiĊbiorstw do tych samych bądĨ pokrewnych branĪ,

− wystĊpowanie wiĊzi (kooperacja, konkurencja) pomiĊdzy uczestnikami klastra,

− wspóápraca przedsiĊbiorstw produkcyjnych z firmami Ğwiadczącymi usáugi biznesowe oraz z oĞrodkami naukowymi i badawczo-rozwojowymi,

− wytworzenie toĪsamoĞci klastra,

− respektowanie przez jego uczestników wewnĊtrznej kultury organizacyjnej.

KoncepcjĊ klastrów spopularyzowaá M. Porter¹², jednak za twórcĊ koncepcji klastrów przyjmuje siĊ brytyjskiego ekonomistĊ A. Marshalla, który na początku ubiegáego wieku analizowaá korzyĞci lokowania siĊ przedsiĊbiorstw w dystryktach przemysáowych¹³.

Do konceptu dystryktu przemysáowego nawiązywaáo wiele koncepcji i opracowaĔ, które opisywaáy zjawiska podobne do klastra lub zawieraáy pewne elementy koncepcji klastra (m.in. koncepcje stref wzrostu, klastra regionalnego, bloków kompetencji, tzw. nowych obszarów przemysáowych, lokalnych systemów innowacyjnych, terytorialnego kompleksu przemysáowego, obszaru zasobowego, technopolis oraz regionu uczącego siĊ)¹⁴.

Terminem powiązanym z pojĊciem klastra jest „inicjatywa klastrowa”, którą definiuje siĊ jako Ğwiadome (odgórne lub oddolne) dziaáania w celu wzmacniania powiązaĔ pomiĊdzy przedsiĊbiorstwami oraz innymi podmiotami, takimi jak uczelnie, jednostki badawczo-rozwojowe, jednostki samorządu terytorialnego (JST) itp., w celu budowania konkurencyjnoĞci firm okreĞlonego regionu. NajczĊĞciej organizowane są jako sektorowe sieci regionalne róĪnych partnerów ekonomicznych, powstaáe w celu usprawnienia wdraĪania innowacji oraz wzrostu konkurencyjnoĞci miĊdzynarodowej.

Obecnie inicjatywy klastrowe stanowią kluczowy element prowadzenia polityki przemysáowej, regionalnej i innowacyjnej, odgrywając istotną rolĊ w oĪywianiu Ĩle funkcjonujących klastrów i regionów oraz w promowaniu nowych branĪ bazujących na wiedzy¹⁵.

11 M. Stawicki, Klastry i inicjatywy klastrowe - podstawowe definicje, [w:] Metody ewaluacji polityk wspierania klastrów ze Ğrodków strukturalnych, M. Stawicki, W. Pander (red.), Prace Naukowe Nr 47, Szkoáa Gáówna Gospodarstwa Wiejskiego, Warszawa 2008, s. 14-15.

12 M. E. Porter, The Competitive Advantage of Nations, Free Press, New York 1990.

13 A. Marshall, Principles of Economics…, op. cit., s. 17.

14 Zob. A. Grycuk. Koncepcja gron w teorii i praktyce zarządzania, „Organizacja i Kierowanie” 2003, nr 3, s. 8.

15 PojĊcie inicjatywy klastrowej nie jest jednak jednoznaczne. Inicjatywą klastrową nazywa siĊ takĪe klaster w początkowej fazie jego tworzenia. Jednak wedáug wielu autorów wyróĪnia siĊ fazĊ

Warto szczególnie podkreĞliü, Īe czáonkami klastra czy teĪ inicjatywy klastrowej są nie tylko przedsiĊbiorcy, ale takĪe inne instytucje i organizacje, takie jak:

oĞrodki naukowe, jednostki badawczo-rozwojowe, jednostki terytorialne, instytucje otoczenia biznesu czy organizacje prywatne, a wystĊpujące powiązania mają zarówno charakter wertykalny, jak i horyzontalny. Brak czy teĪ ograniczanie udziaáu którejkolwiek z wymienionych grup w powaĪny sposób ogranicza potencjaá innowacyjny, jaki moĪe charakteryzowaü tĊ strukturĊ organizacyjno-przestrzenną.

Wzajemne powiązania i oddziaáywanie poszczególnych podmiotów moĪe doprowadziü do rozwoju innowacji i przyczyniü siĊ do wzrostu ich konkurencyjnoĞci, równieĪ na arenie miĊdzynarodowej. Istotnym zasobem klastrów jest wykazujący duĪe zróĪnicowanie kapitaá ludzki, a w szczególnoĞci jego fluktuacja pomiĊdzy podmiotami wystĊpującymi w klastrze, która w znaczny sposób przyczynia siĊ do jego rozwoju i wzrostu.

Podstawowe korzyĞci, jakie przypisuje siĊ strukturom typu klastrowego to¹⁶:

− dyfuzja know-how oraz rotacja kadr w ramach klastra,

− zwiĊkszenie produktywnoĞci w ramach klastra poprzez skupienie zasobów,

− otwartoĞü na innowacje i zwiĊkszenie zdolnoĞci ich absorpcji,

− przyciąganie nowych zasobów i przedsiĊbiorstw.

W literaturze przedmiotu wyróĪnia siĊ róĪne typy klastrów, co wynika z relatywnie duĪej róĪnorodnoĞci wystĊpujących modeli klastrów. Podstawą ich klasyfikacji moĪe byü¹⁷:

− zasiĊg terytorialny klastra - w zaleĪnoĞci od lokalizacji klastra i terytorialnego zasiĊgu wzajemnych powiązaĔ pomiĊdzy podmiotami w nim skupionymi, moĪna wyróĪniü klastry lokalne, regionalne, narodowe, transgraniczne i miĊdzynarodowe,

− znaczenie technologii - ze wzglĊdu na poziom zaawansowania technologicznego branĪy, w której specjalizują siĊ przedsiĊbiorstwa dziaáające w klastrze, wyróĪniamy klastry wysokich, Ğrednich lub niskich technologii,

− pozycja konkurencyjna - ze wzglĊdu na którą klastry dzielimy na klastry bĊdące liderami rynkowymi oraz klastry posiadające przeciĊtną lub sáabą pozycjĊ konkurencyjną,

poprzedzającą inicjatywĊ klastrową, nastĊpnie samą inicjatywĊ, która koĔczy siĊ tworzeniem klastra. Za:

Ö. Sölvell, G. Lindqvist, Ch. Ketels, The Cluster Initiative Greenbook, Ivory Tower AB, Stockholm 2003, s. 25.

16 M. E. Porter, Porter o konkurencji…, op. cit., s. 305.

17 Zob. J. Mertl, S. SkowroĔski, àódzki klaster przedsiĊbiorczoĞci- szansa na rozwój gospodarczy, [w:]

Innowacje i przedsiĊbiorczoĞü dla przyszáoĞci, G. Gromada, M. Matusiak, M. Nowak (red.), Raport SOOIPP 2006, s. 192; K. KáadĨ-Postolska, Klastry jako forma ksztaátowania konkurencyjnoĞci regionu, [w:] Zarządzanie w innowacyjnej gospodarce, J. Bakonyi, J. DzieĔdziora, O. Grabiec, M. Smolarek (red.), Oficyna Wydawnicza HUMANITAS, Sosnowiec 2011, s. 300.

− stadium rozwoju - kryterium to pozwala na wyróĪnienie klastrów w fazie embrionalnej, wzrostu, dojrzaáoĞci oraz schyáku¹⁸,

− zdolnoĞü do tworzenia miejsc pracy - ze wzglĊdu na którą wyróĪnia siĊ klastry o rosnącym, stabilnym lub malejącym poziomie zatrudnienia,

− liczba horyzontalnie powiązanych sektorów - podziaá na klastry wąskie bądĨ szerokie,

− liczba stadiów áaĔcucha produkcyjnego - wówczas wyróĪniamy klastry gáĊbokie, które obejmują zazwyczaj wszystkie etapy procesu produkcji oraz klastry páytkie, obejmujące jeden lub kilka jej etapów,

− model struktury organizacyjnej - wedáug którego wyróĪniamy klaster wáoski (bez formalnej struktury), duĔski (inicjatywa rządowa, ma charakter sieciowy), holenderski (udziaá rządu i duĪa rola oĞrodka badawczego)¹⁹. WystĊpują takĪe inne, bardzo popularne klasyfikacje klastrów. Przykáadowo:

zgodnie z typologią brytyjskiego Departament Handlu i Przemysáu wyróĪnia siĊ²⁰:

− áaĔcuch wartoĞci dodanej - jądro klastra stanowią przedsiĊbiorstwa sąsiadujące w áaĔcuchu wartoĞci dodanej. Zasadnicze znaczenie mają w tym przypadku pionowe powiązania w procesach produkcyjnych;

− agregacja powiązanych sektorów - wielkoskalowy typ klastra wyodrĊbniony przez M. Portera, skáadający siĊ z czterech zasadniczych czĊĞci: segmentu produkcji dóbr finalnych, produkcji maszyn i urządzeĔ, wyspecjalizowanych nakáadów oraz wspierających usáug;

− klastry regionalne - agregacja powiązanych sektorów skoncentrowana przestrzennie w ramach regionu co warunkuje jego globalną konkurencyjnoĞü;

− dystrykty przemysáowe - lokalne skupiska maáych i Ğrednich przedsiĊbiorstw wyspecjalizowanych w poszczególnych etapach procesu produkcyjnego, silnie powiązane z Ğrodowiskiem lokalnym, w oparciu o zaufanie i wiĊzi kooperacyjne;

− sieü - specyficzna forma powiązaĔ pomiĊdzy aktorami gospodarczymi oparta na wspóázaleĪnoĞciach, kooperacji i zaufaniu (moĪe, lecz nie musi byü skoncentrowana przestrzennie);

− Ğrodowisko innowacyjne - synergia czynników ekonomicznych i instytucjonalnych na obszarach koncentracji przemysáów wysokotechnologicznych prowadząca do efektywnej kreacji i dyfuzji wiedzy oraz wydajnego procesu uczenia siĊ.

18 DTI, A Practical Guide to Cluster Development. A Report to the Department of Trade and Industry and the English RDAs by Ecotec Research & Consulting, DTI, Londyn, 2004, s. 11.

19 J. Staszewska, Klaster pespektywą dla przedsiĊbiorców na polskim rynku turystycznym, Difin, Warszawa 2009, s. 38.

20 DTI, Bussiness clusters in the UK – a first assessment, Ministry of Science, London 2001, s. 4-5.

Inna typologia – J. Meyer'a-Stamer'a dzieli klastry na²¹:

− klaster pokrewny wáoskim dystryktom przemysáowym, który charakteryzuje siĊ m.in. dominacją maáych i Ğrednich przedsiĊbiorstw, silną specjalizacją, jak równieĪ silną wzajemną rywalizacją z jednoczesnym funkcjonowaniem systemu powiązaĔ sieciowych, opartych przede wszystkim na zaufaniu. WystĊpowanie tych czynników umoĪliwia m.in.

elastyczną specjalizacjĊ, wysoką produktywnoĞü oraz kreuje potencjaá innowacyjny (np. Sialkot – Pakistan, Dolina Krzemowa – USA);

− klaster typu hub-and-spoke (táumaczenie dosáowne: «oĞ i szprychy») charakteryzujący siĊ koegzystencją duĪych lokalnych przedsiĊbiorstw powiązanych hierarchicznie z rozlegáą grupą firm sektora MSP (np. Seattle - Boeing czy Toyota City). Klaster tego typu bazuje w duĪym stopniu na sile wielkich lokalnych korporacji, charakteryzując siĊ jednoczeĞnie elastycznoĞcią dziaáania oraz wykorzystaniem przewag kosztowych;

− klaster satelitarny, z dominującym udziaáem przedsiĊbiorstw z sektora MSP uzaleĪnionych od przedsiĊbiorstw zewnĊtrznych, którego przewaga lokalizacyjna opiera siĊ z reguáy na niĪszych kosztach (np. Research Triangle Park w Póánocnej Karolinie, region Manaus w Brazylii).

Jeszcze inną klasyfikacjĊ podaje OECD, powoáując siĊ na klasyfikacjĊ K. Pavitta, zgodnie z którą wyróĪnia siĊ nastĊpujące rodzaje klastrów²²:

− oparte na wiedzy - które w sposób bezpoĞredni wykorzystują efekty badaĔ przeprowadzanych w oĞrodkach publicznych i niepublicznych. W takich strukturach rozwijają siĊ firmy innowacyjne, naleĪące do sektora wysokich technologii. NajwaĪniejsza jest dla nich Ğcisáa kooperacja z uniwersytetami, placówkami B+R, które specjalizują siĊ w prowadzeniu zaawansowanych projektów badawczych (np. przemysá farmaceutyczny, chemiczny, elektroniczny czy lotniczy);

− oparte na korzyĞciach skali - w duĪo mniejszym stopniu korzystają z nowoczesnych rozwiązaĔ. WdraĪanie innowacji jest przeprowadzane w sposób szczegóáowo zaplanowany (dáugotrwaáe wdraĪanie nowych projektów), a zmiany, z uwagi na wysokie koszty reorganizacji przedsiĊbiorstw, są w wiĊkszoĞci przypadków wprowadzane na staáe (np.

przemysá ĪywnoĞciowy, samochodowy);

21 P. Knorringa, J. Meyer-Stamer, New Dimensions in Local Enterprise Co-operation and Development:

From Clusters to Industrial Districts, [w:] New approaches to science and technology co-operation and capacity building, The Hague and Duisburg, November 1998, s. 10-16.

22 K. Pavitt, Sectoral Patterns of Technology Change: Towards a Taxonomy and a Theory, Research Policy 1984, Vol. 13, No. 6, pp. 343-373. Za: OECD, National Innovation Systems, OECD, Paris 1997, s. 27.

− uzaleĪnione od dostawcy - w takich strukturach dziaáalnoĞü jest nakierowana na import technologii w postaci gotowych produktów bądĨ póáproduktów. Firmy funkcjonujące w takich klastrach nie mają specjalistycznych komórek badawczo-rozwojowych, lecz korzystają z gotowych produktów procesów innowacyjnych wytwarzanych przez firmy zewnĊtrzne (np. meblarstwo, wáókiennictwo, rolnictwo);

− wyspecjalizowanych dostawców - skupiają blisko siebie róĪnych dostawców, odbiorców i uĪytkowników. Specjalizują siĊ w innowacyjnych produktach, które dystrybuują bezpoĞrednio do uĪytkowników (np. sektor oprogramowania komputerowego).

1.2. Wpáyw klastrów na atrakcyjnoĞü inwestycyjną i turystyczną regionu

Termin „region” wywodzi siĊ z áaciĔskiego sáowa regio, regionis, mającego dwa znaczenia, a mianowicie: ruch w okreĞlonym kierunku, a takĪe wydzieloną, stosunkowo jednorodną przestrzeĔ, a dokáadniej kierunki wyznaczające przestrzeĔ (inaczej okolicĊ, krainĊ)²³. Jak pisze Z. Szymla termin "region" − jak kaĪdy termin elementarny − jest terminem ogólnym i wieloznacznym. Zasadniczym podziaáem logicznym jest w tym przypadku podziaá miĊdzy dwoma pojĊciami: regionu naturalnego (fizyczno-geograficznego) i regionu ekonomicznego²⁴. Region moĪe byü równieĪ rozpatrywany w ujĊciu administracyjnym, co jest szczególnie istotne w polityce regionalnej. Z punktu widzenia potrzeb niniejszej monografii za region przyjmuje siĊ umownie wydzielony, wzglĊdnie jednorodny zespóá terenów graniczących ze sobą, wyróĪniających siĊ pod wzglĊdem cech naturalnych (przyrodniczo-geograficznych) lub nabytych (antropogenicznych) w stosunku do obszarów przylegáych.

W literaturze przedmiotu wyróĪnia siĊ takĪe m.in. pojĊcie regionu turystycznego oraz regionu transgranicznego.

Region turystyczny definiowany jest jako pewien obszar, który róĪni siĊ od innych okreĞlonymi, wspólnymi cechami charakterystycznymi, mającymi zasadnicze znaczenie dla rozwoju turystyki. Jest to zatem obszar (czĊĞü kraju) speániający nastĊpujące warunki²⁵:

− posiada okreĞlone walory turystyczne (wypoczynkowe, krajoznawcze i specjalistyczne), których iloĞü, struktura oraz jakoĞü decydują o jego

23 Zob. A. S. Kornak, Zarządzanie turystyką i jej podmiotami w miejscowoĞci i regionie, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej, Wrocáaw 2001, s. 44.

24 Z. Szymla, Determinanty rozwoju regionalnego, Zakáad Narodowy im. OssoliĔskich, Wrocáaw 2000, s. 9.

25 A. S. Kornak, Zarządzanie turystyką …, op. cit., s. 45.

atrakcyjnoĞci dla turystów, co znajduje swój wyraz w wielkoĞci i natĊĪeniu ruchu turystycznego;

− jest komunikacyjnie dostĊpny, czyli ma sieü poáączeĔ kolejowych, drogowych lub wodnych oraz system poáączeĔ transportowych, umoĪliwiających dotarcie do niego;

− dysponuje okreĞlonym zagospodarowaniem turystycznym, czyli obiektami i urządzeniami (np. noclegowymi, placówkami gastronomicznymi, sportowo-rekreacyjnymi, kulturalnymi itd.), zachĊcającymi do pobytu na tym obszarze i wykorzystania jego walorów.

Oznacza to, Īe region turystyczny moĪna traktowaü jako czĊĞü przestrzeni turystycznej, skáadającej siĊ zarówno z przestrzeni geograficznej, jak i spoáeczno- ekonomicznej, w której nastĊpują zjawiska turystyczne²⁶.

Region transgraniczny to tymczasem region spoáeczno-ekonomiczny znajdujący siĊ po obu stronach granicy paĔstwowej. PojĊcia tego nie naleĪy utoĪsamiaü z pojĊciem regionu przygranicznego, czyli takiego, który leĪy w bliskim sąsiedztwie granicy lub którego jedną z granic tworzy granica paĔstwa.

Czynniki lokalizacji, bĊdące niezbĊdnym elementem definiowania pojĊcia regionu, są czĊĞcią modelu zaproponowanego przez M. Portera. Determinanty regionu (kraju) okreĞlają ksztaát Ğrodowiska, w jakim konkurencja firm lokalnych wpáywa na wzmocnienie lub osáabienie przewagi komparatywnej tej lokalizacji. Do gáównych kryteriów, przesądzających o jej charakterze, zalicza siĊ²⁷:

− warunki czynnikowe, pozycja regionu (kraju), czyli infrastruktura, siáa robocza,

− warunki popytowe ⎯ natura popytu na produkty przemysáowe,

− przemysáy związane i wspomagające ⎯ sieci poáączonych ze sobą firm,

− rywalizacja, struktura i strategia firm zdeterminowana przez warunki administracyjne i rządowe.

Na nadrzĊdną rolĊ terytorium w koncepcji funkcjonowania i rozwoju klastrów wskazuje takĪe I. Pietrzyk, pisząc o wystĊpowaniu „logiki terytorialnej”, zgodnie z którą firmy dziaáające na okreĞlonym terytorium, zrzeszone w grona, harmonizowane są przez Ğrodowisko²⁸. BliskoĞü geograficzna²⁹ wskazywana jest zresztą przez wiĊkszoĞü koncepcji klastrów za jeden z czynników determinujących ich powstawanie,

26 P. ZmyĞlony, Partnerstwo i przywództwo w regionie turystycznym, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej, PoznaĔ 2008, s. 12.

27 M. E. Porter, Porter o konkurencji,…op. cit., s. 264.

28 I. Pietrzyk, Globalizacja, terytorialne systemy produkcyjne i Ğrodowiska innowacyjne, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej, Kraków 2002, s. 41.

29 Obecnie odchodzi siĊ czĊĞciowo od tradycyjnego postrzegania klastrów przez pryzmat geograficznego sąsiedztwa podmiotów tworzących takie powiązanie (postĊp technologiczny, áatwoĞü komunikacji, digitalizacja Ğwiata pozwalają wspóápracowaü on-line, na odlegáoĞü), niemniej jednak w wielu sektorach aspekt ten jest nadal kluczowym i przesądza o moĪliwoĞciach utworzenia i rozwoju powiązania kooperacyjnego.

obok pokrewieĔstwa sektorowego (konieczne są związki wystĊpujące w procesie produkcyjnym i áaĔcuchu tworzenia wartoĞci) i dobrowolnoĞü związku. Oznacza to, Īe w klastrach tworzonych oddolnie jednym z istotnych czynników stymulujących ich rozwój, jest bliskoĞü terytorialna, a co za tym idzie – w takim ujĊciu rozpatrywaü naleĪy takĪe oddziaáywanie klastra.

Do potencjalnych korzyĞci jakie dla lokalnej, regionalnej czy narodowej gospodarki przynosi funkcjonowanie systemu produkcji typu klastrowego naleĪą³⁰:

− wzrost produktywnoĞci - efektywnie funkcjonujący klaster prowadzi do wzrostu produktywnoĞci lokalnych przedsiĊbiorstw ze wzglĊdu na dostĊp do relatywnie tanich, wyspecjalizowanych czynników produkcji oraz róĪnorodnych nakáadów wykorzystywanych w dziaáalnoĞci produkcyjnej,

− wzrost innowacyjnoĞci - przestrzenna bliskoĞü podmiotów gospodarczych stymuluje i wspiera ich innowacyjnoĞü,

− wzrost zatrudnienia - rozwijający siĊ klaster charakteryzuje dynamiczny wzrost liczby narodzin nowych przedsiĊbiorstw, co przekáada siĊ na kreowanie nowych miejsc pracy,

− rozwój regionu - efektywnie funkcjonujący klaster powoduje wiele efektów zewnĊtrznych: wzrost dostĊpnoĞci specjalistycznych usáug okoáobiznesowych, inwestycje w infrastrukturĊ, zwiĊkszenie dochodów ludnoĞci itd.

KorzyĞci te są najbardziej widoczne w przypadku klastrów wysokotechnologicznych, do których zaliczana jest m.in. wspomniana juĪ Dolina Krzemowa (technologie informatyczne). Restrukturyzacja regionu dokonująca siĊ m.in. poprzez wzrost jego atrakcyjnoĞci inwestycyjnej przypisywana jest jednak takĪe klastrom istniejącym w sektorach niskich technologii, charakteryzujących siĊ jednoczeĞnie wysoką innowacyjnoĞcią np. klaster meblowy w Danii, a nawet w bardziej tradycyjnych branĪach, jak turystyka np. klaster turystyczny w Tunezji.

Podając za M. LisiĔskim, atrakcyjnoĞü jest pewną cechą záoĪoną, stanowiącą agregat cech rynkowych, finansowych i techniczno-organizacyjnych, które są przydatne dla okreĞlonej grupy podmiotów i organizacji³¹.

Do czynników atrakcyjnoĞci inwestycyjnej regionu zalicza siĊ m.in.³²: 1) dostĊpnoĞü transportową,

2) zasoby (i koszty pracy),

3) wielkoĞü rynku zbytu (cháonnoĞü rynku),

30 Zob. T. Brodzicki, S. Szultka, Koncepcja klastrów a konkurencyjnoĞü przedsiĊbiorstw, „Organizacja i Kierowanie” 2002, nr 4 (110); Raport o stanie sektora maáych i Ğrednich przedsiĊbiorstw w Polsce w latach 2001-2002, A. RybiĔska, A. Tokaj-Krzewska (red.), PARP, Warszawa 2003, s. 219-220.

31 Zob. M. LisiĔski, Metody planowania strategicznego, PWE, Warszawa 2004, s. 146.

32 AtrakcyjnoĞü inwestycyjna województw i podregionów Polski 2012, M. Nowicki (red.), Instytut BadaĔ nad Gospodarką Rynkową, Konrad Adenauer Stiftung, GdaĔsk 2012, s. 15-19.

4) infrastrukturĊ gospodarczą, 5) infrastrukturĊ spoáeczną, 6) poziom rozwoju gospodarczego, 7) stan Ğrodowiska,

8) poziom bezpieczeĔstwa publicznego,

9) aktywnoĞü wáadz regionu wobec inwestorów.

DostĊpnoĞü transportowa to áatwoĞü z jaką moĪna dostaü siĊ do danego miejsca, dziĊki istnieniu sieci infrastruktury i usáug transportowych³³. Na dostĊpnoĞü transportową, jaką charakteryzuje siĊ region, z pewnoĞcią wpáyw mają takie czynniki jak uksztaátowanie terenu czy stosunki wodne. Warunkują one ukáad komunikacyjno−transportowy niejako w sposób naturalny. Na ukáad ten w istotny sposób wpáywa takĪe wystĊpowanie i poáoĪenie leĪących w obrĊbie okreĞlonego regionu oraz sąsiadujących oĞrodków miejskich. Ich wielkoĞü, bliskoĞü i znaczenie gospodarcze mają istotny wpáyw na rozwój sieci komunikacji w regionie. Przykáadem takiego regionu jest aglomeracja Ğląska. Miasta wchodzące w jej skáad są waĪnymi oĞrodkami przemysáowymi i jednoczeĞnie wĊzáami komunikacyjnymi. WystĊpowanie m.in. portów lotniczych, morskich lub rzecznych, stacji kolejowych, bezkolizyjnych, wielopasmowych dróg wylotowych, obwodnic i sieci komunikacji miejskiej przesądza o znaczeniu regionu. DostĊpnoĞü transportowa warunkuje bowiem moĪliwoĞci i koszty dostaw surowców, dystrubucji produktów gotowych oraz transportu pracowników, klientów czy kooperantów.

WystĊpowanie w regionie struktur typu klastrowego, m.in. poprzez zwiĊkszenie kooperacji przedsiĊbiorstw i wzrost zatrudnienia, przyczynia siĊ do poprawy sieci infrastruktury i usáug transportowych oraz rozwoju sieci komunikacji w regionie poprzez zwiĊkszenie dostĊpnoĞci transportu drogowego, kolejowego, lotniczego, w tym transportu publicznego. OĪywienie gospodarcze, wzrost liczby kontaktów handlowych funkcjonujących w regionie podmiotów gospodarczych, zwiĊkszenie wytwórczoĞci, a nawet wzrost zainteresowania regionem ze strony podmiotów zewnĊtrznych (inwestorzy, pracownicy spoza regionu, turyĞci) wymuszają rozwój infrastruktury transportowej i zwiĊkszenie liczby poáączeĔ komunikacyjnych.

Drugim, istotnym czynnikiem ksztaátującym atrakcyjnoĞü inwestycyjną regionu są zasoby pracy, czyli caákowita liczba pracowników w danej gospodarce, w tym przypadku w regionie, w skáad której wchodzą zarówno osoby pracujące, jak i bezrobotne³⁴. Zasoby pracy, czyli ludzie wraz ze swoją wiedzą i umiejĊtnoĞciami są obok zasobów naturalnych (ziemia i dary natury, którym w dziaáalnoĞci gospodarczej nadawana jest wartoĞü ekonomiczna) i zasobów kapitaáowych (rzeczowe i pieniĊĪne, które firma posiada lub którymi moĪe dysponowaü) jednym z trzech podstawowych zasobów, z których korzystają przedsiĊbiorstwa.

33 Sáownik pojĊü transportowych SRT, Ministerstwo Infrastruktury, Warszawa 2011, s. 4.

34 N. G. Mankiw, M. P. Taylor, Makroekonomia, PWE, Warszawa 2009, s. 154.

Analiza zasobów pracy w odniesieniu do atrakcyjnoĞci inwestycyjnej regionu uwglĊdnia ich wielkoĞü, jakoĞü oraz koszty. W związku z tym okreĞlane są jako dostĊp do odpowiedniej liczby, odpowiednio wyksztaáconych oraz – najlepiej – niezbyt drogich pracowników. W zaleĪnoĞci od rodzaju specjalizacji branĪowej regionu ocenie podlegaü mogą³⁵:

− wykwalifikowani absolwenci uczelni technicznych, pracownicy naukowi - dziaáalnoĞci oparte na zaawansowanej technologii,

− absolwenci szkóá Ğrednich i uczelni wyĪszych, nietechnicznych - dziaáalnoĞci usáugowe,

− absolwenci zasadniczych szkóá zawodowych - dziaáalnoĞci oparte na produkcji.

Zasoby te okreĞlają moĪliwoĞci zatrudnienia i koszty personelu. Koszty pracy to áączne obciąĪenia ponoszone przez pracodawcĊ w związku z zatrudnianiem pracowników i zdaniem niektórych analityków wyraĪają zagospodarowanie zasobów ludzkich³⁶.

WystĊpowanie w regionie dojrzaáych klastrów, w przypadku których moĪna mówiü o wystąpieniu synergii dziaáaĔ i efektów, moĪe przyczyniü siĊ do:

− zwiĊkszenia dostĊpnoĞci pracowników, w wyniku lepszego systemu ksztaácenia w regionie oraz napáywu pracowników spoza regionu,

− poprawy kwalifikacji pracowników, w wyniku lepszego i bardziej ukierunkowanego systemu ksztaácenia w regionie oraz napáywu wykwalifikowanych pracowników spoza regionu,

− obniĪenia kosztów pracy, w wyniku zwiĊkszenia dostĊpnoĞci wykwalifikowanych pracowników, mobilnoĞci i zagospodarowania pracowników w ramach klastrów.

Przykáadowo: w latach 80. gospodarka w poáudniowym regionie Szwecji, Blekinge opieraáa siĊ gáównie na tradycyjnym przemyĞle metalowym. Podstawowym problemem regionu byáa wysoka stopa bezrobocia. W ciągu dziesiĊciu lat, dziĊki pomysáowi i zaangaĪowaniu ludzi, którzy uwierzyli w moĪliwoĞü pomyĞlnego rozwoju sektora technologii informacyjnych i komunikacyjnych (ICT) oraz dziĊki aktywnemu zaangaĪowaniu uniwersytetu, lokalnych wáadz i biznesu, Blekinge przeksztaáciá siĊ w jeden z najbardziej rozwiniĊtych regionów Szwecji i Europy. Architektami klastra ICT byli gáównie P. Eriksson — dáugoletni dyrektor Szwedzkiej Agencji ds. Systemów Innowacyjnych "Vinnova" oraz T. Dalk, który zająá siĊ budowaniem wewnĊtrznych relacji w rodzącym siĊ klastrze oraz poszukiwaniem zwolenników rozwoju sektora technologii informacyjnych i komunikacyjnych. DziĊki zaangaĪowaniu tych osób

35 AtrakcyjnoĞü inwestycyjna województw i podregionów Polski 2009, M. Nowicki (red.), Instytut BadaĔ nad Gospodarką Rynkową, Konrad Adenauer Stftung, GdaĔsk 2009, s. 15-19.

36 A. Stabryáa, Podstawy zarządzania firmą, PWN, Warszawa 1995, s. 124.

w 1987 roku powstaáo Centrum Software Blekinge, natomiast w 1989 roku - wyspecjalizowany Uniwersytet Blekinge ksztaácący dla potrzeb przemysáu ICT.

Obecnie Telecom City stanowi wiodący w skali miĊdzynarodowej klaster telekomunikacyjny specjalizujący siĊ w telefonii komórkowej, skupiający najwaĪniejsze Ğwiatowe firmy sektora ICT. PrzedsiĊbiorstwa klastra wspóápracują ze sferą nauki oraz z wáadzami lokalnymi w dziaáaniach na rzecz wzrostu, w celu zwiĊkszenia rentownoĞci oraz rozwoju klastra i regionu. Obok duĪych przedsiĊbiorstw w Telecom City wystĊpuje wiele maáych firm specjalizujących siĊ w technologiach informacyjnych, które cechuje bardzo szybki wzrost, zarówno liczby pracowników, jak i poziomu kompetencji. Dynamiczny rozwój przedsiĊbiorstw klastra ICT w ramach Telecom City pozwoliá na przyrost zatrudnienia w tempie okoáo piĊciuset pracowników rocznie. W rezultacie w regionie Karlskrony, liczącym okoáo 100 tysiĊcy mieszkaĔców, 17 proc. z nich jest zatrudnionych w sektorze w ICT.

WystĊpowanie struktur klastrowych moĪe takĪe zwiĊkszyü wielkoĞü rynku zbytu, czyli inaczej mówiąc ⎯ wpáywa na moĪliwoĞci sprzedaĪy produktów i usáug.

ZwiĊkszenie liczby podmiotów gospodarczych, napáyw mieszkaĔców oraz wzrost ruchu turystycznego, związanego chociaĪby z realizacją spraw zawodowych, w istotny sposów wpáywa na zwiĊkszenie wielkoĞci rynku. Wzrost dochodów ludnoĞci w wyniku wiĊkszej dostĊpnoĞci miejsc pracy, pewnoĞci zatrudnienia oraz wyĪszych wynagrodzeĔ wpáywa z kolei na pojemnoĞü rynku, czyli wielkoĞü masy towarowej, która przy danych cenach i dochodach ludnoĞci moĪe byü sprzedana w okreĞlonym czasie i przestrzeni. Ponadto przyjmuje siĊ, Īe wyĪszy odsetek zamoĪnych mieszkaĔców daje szansĊ na szybszy zwrot z inwestycji, a tym samym zwiĊksza gotowoĞü inwestorów do podjĊcia ryzyka.

Kolejnym z czynników okreĞlającym atrakcyjnoĞü inwestycyjną regionu jest infrastruktura gospodarcza, której elementami są m.in. instytucje otoczenia biznesu, imprezy targowo-wystawiennicze, funkcjonowanie specjalnych sref ekonomicznych.

Elementy infrastruktury gospodarczej uáatwiają prowadzenie dziaáalnoĞci gospodarczej poprzez zwiĊkszenie dostĊpnoĞci usáug uáatwiających procesy produkcyjne, áącznie ze sprzedaĪą wytworzonych produktów. W skáad infrastruktury gospodarczej wchodzi takĪe infrastruktura techniczna, która obejmuje Ğwiadczenie usáug komunikacyjnych (np. sieü telefoniczna, Internet), energetyki i dostarczania ciepáa i wody (np.

wodociągi, sieci ciepáownicze i gazowe) oraz usuwania Ğcieków i odpadów (kanalizacje, oczyszczalnie Ğcieków, urządzenia i instalacje redukujące zanieczyszczenia gazowe i pyáowe).

Funkcjonowanie klastrów wymusza funkcjonowanie infrastruktury gospodarczej na co najmniej dobrym poziomie, niejednokrotnie wpáywając na:

− zwiĊkszenie dostĊpnoĞci specjalistycznych usáug okoáobiznesowych, w wyniku wzrostu liczby instytucji otoczenia biznesu i zakresu Ğwiadczonych przez nie usáug,

− zwiĊkszenie liczby imprez targowo-wystawienniczych,

− rozwój inrastruktury technicznej, niezbĊdnej do prowadzenia biznesu,

− tworzenie specjalnych stref ekonomicznych.

Infrastruktura spoáeczna to tymczasem zespóá urządzeĔ i instytucji publicznych niezbĊdnych do prawidáowego funkcjonowania spoáeczeĔstwa i bezpoĞrednio zaspokajających potrzeby spoáeczne w dziedzinie nauki, kultury, oĞwiaty, ochrony zdrowia i opieki spoáecznej, wypoczynku, kultury fizycznej, porządku publicznego, administracji czy wymiaru sprawiedliwoĞci. Funkcjonowanie klastrów wpáywa w sposób pozytywny na:

− rozwój bazy szkoleniowej i edukacyjnej, wywoáany zwiĊkszeniem liczby firm i mieszkaĔców,

− rozwój systemu szkolnictwa, ksztaácącego na potrzeby podmiotów zaangaĪowanych w klastrze,

− rozwój bazy kulturalnej (biblioteki, kina, teatry, opery), wywoáany zwiĊkszeniem liczby mieszkaĔców,

− poprawa infrastruktury sportowej (stadiony, hale widowiskowo-sportowe), wymaganej przez mieszkaĔców, czĊsto rozwijanej przez podmioty zaangaĪowane w klastrze,

− poprawa usáug w zakresie opieki spoáecznej i sáuĪby zdrowia,

Czynniki te w sposób poĞredni wpáywają na rynek pracy oraz na wielkoĞü rynku zbytu.

Kolejnym czynnikiem warunkującym atrakcyjnoĞü inwestycyjną regionu jest poziom rozwoju gospodarczego, który wpáywa m.in. na „jakoĞü” prowadzenia biznesu, stopĊ zwrotu z inwestycji, dostĊpnoĞü kadr, itd. W takim ujĊciu klastry wpáywają na:

− wzrost produktywnoĞci, wynikający z dostĊpu do relatywnie tanich, wyspecjalizowanych czynników produkcji,

− wzrost zatrudnienia,

− wzrost liczby inwestycji,

− wzrost liczby przedsiĊbiorstw, w tym dostawców póáproduktów i usáug,

− wzrost kooperacji podmiotów gospodarczych, która prowadzi do wzrostu ich innowacyjnoĞci,

− poprawĊ warunków Īycia w związku z m.in. wzrostem zamoĪnoĞci mieszkaĔcow, zwiĊkszeniem dostĊpnoĞci usáug,

− zwiĊkszenie otwartoĞci na imigrantów wskutek zwiĊkszenia inwestycji zewnĊtrznych, w tym zagranicznych.

Istotnym aspektem okreĞlającym atrakcyjnoĞü inwestycyjną regionu jest ochrona Ğrodowiska. Od stanu Ğrodowiska zaleĪą m.in.:

1) moĪliwoĞci inwestycyjne (im wiĊcej terenów chronionych i wiĊksze obostrzenia inwestycyjne, tym mniejsza jest atrakcyjnoĞü dla przedsiĊbiorców),

2) koszty dziaáalnoĞci (im wiĊksze zanieczyszczenie, tym wiĊksze koszty speániania norm Ğrodowiskowych).

Funkcjonowanie klastrów, które moĪna traktowaü jako siáĊ napĊdową rozwoju przemysáu, wcale nie musi oznaczaü wynikającej z tego procesu degradacji Ğrodowiska³⁷. MoĪe byü ono zgodne z polityką ochrony Ğrodowiska naturalnego, polegającą na sprzyjaniu rozwojowi produkcji, konsumpcji i handlu, pozostając w harmonii ze Ğrodowiskiem, a takĪe moĪe polegaü na ograniczeniu dziaáalnoĞci gospodarczej, mającej negatywy wpáyw na to Ğrodowisko³⁸. Rozwój gospodarczy pozytywnie wpáywa na funkcjonowanie przedsiĊbiorstw, a co za tym idzie na ich cash- flow, co pozwala nie tylko zachowywaü siĊ odpowiedzialnie wobec Ğrodowiska, ale nawet angaĪowaü w jego ochronĊ np. zachowanie bioróĪnorodnoĞci. Ponadto rozwój i transfer wiedzy, czy zwiĊkszenie innowacyjnoĞci przedsiĊbiorstw dziaáających w klastrze, powinny stawiaü problem ochrony Ğrodowiska na pierwszym miejscu.

Najmniejsze znaczenie dla atrakcyjnoĞci inwestycyjnej ma poziom bezpieczeĔstwa publicznego, który wiąĪe siĊ np. z wiĊkszymi wydatkami na ochronĊ.

Funkcjonowanie struktur klastrowych najczĊĞciej przyczynia siĊ do poprawy bezpieczeĔstwa publicznego, bĊdącej nastĊpstwem wzrostu gospodarczego.

DuĪe znaczenie dla atrakcyjnoĞci inwestycyjnej ma natomiast aktywnoĞü wáadz regionu wobec inwestorów. Z uwagi na angaĪowanie siĊ jednostek samorządu terytorialnego w struktury klastrowe, przestaáy one byü biernymi obserwatorami, lecz tak jak pozostaáe podmioty klastra, widzą wspólny interes związany z wyznaczeniem trajektorii rozwoju klastra, jego promocją i funkcjonowaniem. AktywnoĞü ta wiąĪe siĊ z nastĊpującymi korzyĞciami:

− JST angaĪują siĊ w funkcjonowanie i rozwój klastra,

− wáadze regionu wykazują wiĊksze zainteresowanie kreowaniem i popularyzacją wizerunku regionu wĞród potencjalnych inwestorów,

− tworzony jest dobry klimat dla inwestycji.

Znaczenie czynników decydujących o atrakcyjnoĞci inwestycyjnej regionu - na co starano siĊ zwróciü uwagĊ - nie jest jednakowe. RóĪni siĊ w zaleĪnoĞci od rodzaju prowadzonej lub planowanej dziaáalnoĞci (dziaáalnoĞü przemysáowa, usáugowa lub zaawansowana technologicznie), czy teĪ ich ksztaátowania z punktu widzenia atrakcyjnoĞci inwestycyjnej regionu, bez wskazania na konkretną specjalizacjĊ (tabela 1). Zbiorcze zestawienie obszarów wpáywu klastra na atrakcyjnoĞü inwestycyjną regionu przedstawia tabela 2.

37 Historycznie postĊp cywilizacyjny i rozwój gospodarki wiązany jest z nieodwracalnym, negatywnym wpáywem na Ğrodowisko naturalne na poziomie lokalnym, regionalnym i globalnym, w tym m.in.

z efektem cieplarnianym, zakwaszeniem Ğrodowiska, niszczeniem szaty roĞlinnej, zmianami uksztaátowania powierzchni ziemi (np. haády, zagáĊbienia terenu powstające w wyniku górnictwa odkrywkowego) itp.

38 P. BoĪyk, Zagraniczna i miĊdzynarodowa polityka ekonomiczna, PWE, Warszawa 2004, s. 71.

Tabela 1. Czynniki i ich znaczenie dla atrakcyjnoĞci inwestycyjnej województw i regionów (znaczenie przypisane w %)

L.p. Czynniki AtrakcyjnoĞü regionu (podregionu) z punktu widzenia specjalizacji

Województwo

Produkcja Usáugi DziaáalnoĞü zaawansowana technologicznie

1. DostĊpnoĞü transportowa 20 10 20 20

2. Koszty pracy 15 15 - 25

- 3. WielkoĞü i jakoĞü zasobów

pracy

40 25 30

4. CháonnoĞü rynku zbytu - 20 10 15

5. Poziom rozwoju

infrastruktury gospodarczej

15 10 10 10

6. Poziom rozwoju infrastruktury spoáecznej

- - 10 5

7. Poziom rozwoju gospodarczego

2 5 5 -

8. Stan srodowiska naturalnego

5 7 7 -

9. Poziom bezpieczeĔstwa publicznego

3 8 8 5

10. AktywnoĞü regionu wobec inwestorów

- - - 20

11. àącznie 100 100 100 100

ħródáo: AtrakcyjnoĞü inwestycyjna województw i podregionów Polski 2012, M. Nowicki (red.), Instytut BadaĔ nad Gospodarką Rynkową, Konrad Adenauer Stiftung, GdaĔsk 2012, s. 12.

Jak zatem wynika z powyĪszych rozwaĪaĔ, klastry pozytywnie wpáywają nie tylko na atrakcyjnoĞü inwestycyjną regionu, ale takĪe na jego atrakcyjnoĞü turystyczną.

AtrakcyjnoĞü turystyczna definiowana jest jako wáaĞciwoĞü obszaru lub miejscowoĞci wynikająca z zespoáu cech przyrodniczych lub pozaprzyrodniczych, która decyduje o zainteresowaniu ze strony turystów. O stopniu atrakcyjnoĞci turystycznej danego obszaru lub miejscowoĞci decydują walory turystyczne (przyrodnicze, kulturowe) oraz zagospodarowanie turystyczne, w tym dostĊpnoĞü komunikacyjna³⁹. A zatem zmiany w regionie wywoáane funkcjonowaniem struktur klastrowych, takie jak zwiĊkszenie liczby podmiotów gospodarczych, poprawa dostĊpnoĞci transportowej, infrastruktury gospodarczej, infrastruktury spoáecznej, rozwój gospodarczy a nawet poprawa bezpieczeĔstwa publicznego przyczyniają siĊ do poprawy wizerunku regionu i mogą wpáynąü na zwiĊkszenie jego atrakcyjnoĞci turystycznej. Rozwój klastrów w regionie przyczynia siĊ do wzrostu znaczenia gospodarczego regionu, a poprzez to do poprawy zagospodarowania turystycznego, co z kolei przyczynia siĊ do wzrostu jego atrakcyjnoĞci turystycznej.

39 O. Rogalewski, Zagospodarowanie turystyczne, WSiP, Warszawa 1974, s. 53.

Tabela 2. Wpáyw klastrów na atrakcyjnoĞü inwestycyjną regionu L.p. Czynniki

warunkujące atrakcyjnoĞü inwestycyjną regionu

Wpáyw klastrów na atrakcyjnoĞü inwestycyjną regionu

1. DostĊpnoĞü

transportowa - poprawa sieci infrastruktury i usáug transportowych,

- rozwój sieci komunikacji w regionie poprzez zwiĊkszenie dostĊpnoĞci transportu drogowego, kolejowego, lotniczego, w tym transportu publicznego,

2. WielkoĞü i jakoĞü

zasobów pracy - zwiĊkszenie dostĊpnoĞci oraz poprawa kwalifikacji pracowników, w wyniku lepszego systemu ksztaácenia w regionie oraz napáywu pracowników spoza regionu,

3. Koszty pracy - obniĪenie kosztów pracy w wyniku zwiĊkszenia dostĊpnoĞci wykwalifikowanych pracowników, mobilnoĞci oraz zagospodarowania pracowników,

4. CháonnoĞü rynku zbytu - wzrost wielkoĞci rynku, w wyniku zwiĊkszenia liczby firm, napáywu mieszkaĔców oraz wzrostu ruchu turystycznego (np. w sprawach zawodowych),

- wzrost pojemnoĞci rynku wskutek wzrostu dochodów ludnoĞci, 5. Poziom rozwoju

infrastruktury gospodarczej

- zwiĊkszenie dostĊpnoĞci specjalistycznych usáug okoáobiznesowych, w wyniku wzrostu liczby instytucji otoczenia biznesu i zakresu Ğwiadczonych przez nie usáug,

- zwiĊkszenie liczby imprez targowo-wystawienniczych,

- rozwój inrastruktury technicznej, niezbĊdnej do prowadzenia biznesu, - tworzenie specjalnych stref ekonomicznych,

6. Poziom rozwoju infrastruktury spoáecznej

- rozwój bazy szkoleniowej i edukacyjnej, wywoáany zwiĊkszeniem liczby firm i mieszkaĔców,

- rozwój systemu szkolnictwa, ksztaácącego na potrzeby podmiotów zaangaĪowanych w klastrze,

- rozwój bazy kulturalnej (biblioteki, kina, teatry, opery), wywoáany zwiĊkszeniem liczby mieszkaĔców,

- poprawa infrastruktury sportowej (stadiony, hale widowiskowo- sportowe), wymaganej przez mieszkaĔców, czĊsto rozwijanej przez podmioty zaangaĪowane w klaster,

- poprawa usáug w zakresie opieki spoáecznej i sáuĪby zdrowia, 7. Poziom rozwoju

gospodarczego - wzrost produktywnoĞci wynikający z dostĊpu do relatywnie tanich, wyspecjalizowanych czynników produkcji,

- wzrost zatrudnienia, - wzrost liczby inwestycji,

- wzrost liczby przedsiĊbiorstw, w tym dostawców póáproduktów i usáug,

- wzrost kooperacji podmiotów gospodarczych, która prowadzi do wzrostu ich innowacyjnoĞci,

- poprawa warunków Īycia w związku z m.in. wzrostem zamoĪnoĞci mieszkaĔcow, zwiĊkszeniem dostĊpnoĞci usáug,

- zwiĊkszenie otwartoĞci na imigrantów wskutek zwiĊkszenia inwestycji zewnĊtrznych, w tym zagranicznych,

8. Stan Ğrodowiska

naturalnego - pozytywne oddziaáywanie na Ğrodowisko przyrodnicze, dziĊki podejmowaniu przez wspóápracujące podmioty inwestycji i inicjatyw na rzecz ochrony Ğrodowiska oraz tworzenie i wdraĪanie innowacji ekologicznych,

9. Poziom bezpieczeĔstwa

publicznego - poprawa bezpieczeĔstwa publicznego bĊdąca nastĊpstwem wzrostu gospodarczego,

L.p. Czynniki warunkujące atrakcyjnoĞü inwestycyjną regionu

Wpáyw klastrów na atrakcyjnoĞü inwestycyjną regionu

10. AktywnoĞü regionu

wobec inwestorów - zaangaĪowanie JST w funkcjonowanie i rozwój klastra, - zwiĊkszenie zainteresowania wáadz regionu kreowaniem

i popularyzacją wizerunku regionu wĞród potencjalnych inwestorów, - tworzenie dobrego klimatu dla inwestycji.

ħródáo: opracowanie wáasne.

W turystyce bowiem punktem wyjĞcia dla podjĊcia kooperacji wielu podmiotów w celu skumulowania ich potencjaáu, wykorzystania efektów synergii i skali jest nie tylko wysoki poziom atrakcyjnoĞci turystycznej danego obszaru, mierzony liczbą atrakcji o charakterze naturalnym (krajobraz, klimat, uksztaátowanie terenu, pomniki przyrody itp.), ale takĪe atrakcje o charakterze antropogenicznym, a wiĊc bĊdące efektem aktywnoĞci ludzkiej (architektura, folklor, kulinaria, baza noclegowa, styl Īycia lokalnej spoáecznoĞci itp.). Naturalny potencjaá regionu jest bazą, ale do jego funkcjonowania i rozwoju jako regionu turystycznego konieczne są wáaĞnie te pozostaáe elementy w postaci infrastruktury, usáugodawców i dostawców, otoczenia biznesowego, a takĪe instytucji publicznych, które zaangaĪują siĊ w rozwój regionu.

Przykáadowo: analizując atrakcyjnoĞü inwestycyjną poszczególnych województw w Polsce, pierwsze piĊü miejsc zajmują: województwo Ğląskie (województwo to byáo ocenione jako najbardziej atrakcyjnie równieĪ w poprzednich latach), województwo maáopolskie, wielkopolskie, áódzkie i dolnoĞląskie⁴⁰. Jak áatwo zauwaĪyü województwa zajmujące czoáowe miejsca w rankingu odznaczają siĊ wiĊkszą niĪ pozostaáe inicjatywą w tworzeniu klastrów, znane są równieĪ jako regiony turystyczne. Zgodnie z rankingiem atrakcyjnoĞci inwestycyjnej województw, prowadzonym przez Instytut BadaĔ nad Gospodarką Rynkową, do mocnych stron województwa Ğląskiego naleĪą⁴¹:

− zasoby i koszty pracy,

− rynek zbytu,

− infrastruktura gospodarcza,

− infrastruktura spoáeczna.

Sáabą stroną województwa jest tymczasem poziom bezpieczeĔstwa powszechnego.

Mocne i sáabe strony województwa Ğląskiego przedstawia tabela 3.

40 AtrakcyjnoĞü inwestycyjna województw i podregionów Polski 2012…, op. cit., s. 62

41 Ibidem.

Tabela 3. Mocne i sáabe strony województwa Ğląskiego

MOCNE STRONY SàABE STRONY

- duĪa liczba wykwalifikowanych

pracowników oraz absolwentów, a takĪe bezrobotnych,

- ponadprzeciĊtna intensywnoĞü pasaĪerskich przewozów lotniczych,

- ponadprzeciĊtny poziom rozwoju sektora transportu i logistyki,

- wysoka gĊstoĞü sieci drogowej, - ponadprzeciĊtna dostĊpnoĞü do granicy

zachodniej,

- bardzo wysoka gĊstoĞü zaludnienia, - duĪa liczba ofert inwestycyjnych, - wysoki popyt inwestycyjny, - dobrze rozwiniĊty sektor badawczo-

rozwojowy,

- ponadprzeciĊtne zasoby wolnych terenów inwestycyjnych w specjalnych strefach ekonomicznych (SSE),

- wysoka aktywnoĞü inwestorów w SSE, - wysoka intensywnoĞü dziaáalnoĞci

kulturalnej,

- dobrze rozwiniĊta infrastruktura hotelowa i gastronomiczna,

- wysoka aktywnoĞü lokalnych instytucji kultury,

- niski udziaá obszarów chronionych.

- niĪsza od przeciĊtnej jakoĞü zasobów pracy, - wysokie koszty pracy,

- niĪsza od przeciĊtnej dostĊpnoĞü do transportu morskiego,

- niska aktywnoĞü targowo-wystawiennicza, - wysoki poziom przestĊpczoĞci,

- niski poziom wykrywalnoĞci przestĊpstw.

ħródáo: opracowanie wáasne na podstawie: AtrakcyjnoĞü inwestycyjna województw i podregionów Polski 2012, M. Nowicki (red.), Instytut BadaĔ nad Gospodarką Rynkową, Konrad Adenauer Stftung, GdaĔsk 2012, s. 41-61.

1.3. Znaczenie klastrów w rozwoju regionów transgranicznych Rozwój w ujĊciu ogólnym to nic innego jak proces kierunkowych, dáugotrwaáych zmian zakáadających wzrost iloĞciowy i postĊp jakoĞciowy⁴², w wyniku których dany obiekt przechodzi od form i stanów prostych, do form doskonalszych, bardziej záoĪonych⁴³.

O ile zdefiniowanie pojĊcia rozwoju bez wskazania czy jest to rozwój lokalny, regionalny, spoáeczny, kulturowy, gospodarczy czy innego rodzaju, nastrĊcza trochĊ trudnoĞci, to odróĪnienie rozwoju lokalnego i regionalnego staje siĊ co najmniej káopotliwe, Īeby nie twierdziü – niemoĪliwe. Podstawą tego podziaáu są bowiem przepisy prawne, a ĞciĞlej - obowiązująca Ustawa z dnia 6. grudnia 2006 roku

42 Zob. R. Brol, Ekonomika i zarządzanie miastem, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej, Wrocáaw 2004, s. 193.

43 Zob. M. Zióákowski, M. GoleĔ, Zarządzanie strategiczne rozwojem lokalnym…, op. cit., s. 43.

o zasadach prowadzenia polityki rozwoju⁴⁴, zgodnie z którą przez politykĊ rozwoju rozumie siĊ zespóá wzajemnie powiązanych dziaáaĔ podejmowanych i realizowanych w celu zapewnienia trwaáego i zrównowaĪonego rozwoju kraju, spójnoĞci spoáeczno- gospodarczej, regionalnej i przestrzennej, podnoszenia konkurencyjnoĞci gospodarki oraz tworzenia nowych miejsc pracy w skali krajowej, regionalnej lub lokalnej⁴⁵, a podmiotami wáaĞciwymi do jej prowadzenia są⁴⁶:

1) Rada Ministrów,

2) Samorząd województwa, 3) Samorząd powiatowy i gminny.

Zgodnie z art. 11 ust. 5 ustawy z dnia 5. czerwca 1998 roku o samorządzie województwa wykonywanie zadaĔ związanych z rozwojem regionalnym na obszarze województwa naleĪy do samorządu województwa⁴⁷. Znaczna czĊĞü dziaáaĔ koordynowana jest jednak przez wáaĞciwe ministerstwo. Za rozwój lokalny odpowiadają tymczasem lokalne jednostki samorządu terytorialnego.

Analizując jednak teoretyczne podstawy, uwarunkowania czy cele rozwoju, to uwzglĊdniaü je moĪna zarówno w przypadku rozwoju lokalnego, jak i regionalnego.

RóĪnice dostrzega siĊ wyáącznie w obszarze geograficznego zasiĊgu oddziaáywania.

W sumie caáoĞü zagadnieĔ organizacyjnych i ekonomicznych, filozofia problemów spoáecznych i wyzwaĔ przyszáoĞciowych dotyczących rozwoju (na poziomie lokalnym i regionalnym) ukáadają siĊ w ciąg záoĪonych procesów⁴⁸.

Rozwój lokalny definiuje siĊ jako proces pozytywnych zmian (wzrostu iloĞciowego i postĊpu jakoĞciowego) zachodzących na danym – stosunkowo niewielkim – obszarze, z uwzglĊdnieniem potrzeb, preferencji i hierarchii wartoĞci wáaĞciwych dla tego obszaru⁴⁹. Nieco szerzej pojĊcie rozwoju lokalnego ujmują M. Zióákowski i M. GoleĔ, okreĞlając go jako proces pozytywnych przemian o charakterze iloĞciowym i jakoĞciowym w poziomie Īycia spoáecznoĞci lokalnej oraz warunkach funkcjonowania podmiotów gospodarczych, uwzglĊdniający potrzeby, priorytety i preferencje oraz uznawane systemy wartoĞci mieszkaĔców i przedsiĊbiorców⁵⁰. Z kolei wedáug R. Brola jest to zhumanizowane i systematyczne dziaáanie spoáecznoĞci lokalnej, wáadzy lokalnej oraz pozostaáych podmiotów funkcjonujących w gminie, zmierzające do kreowania nowych i poprawy istniejących

44 Ustawa z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju, (Dz.U. 2006 Nr 227 poz.

1658).

45 Art. 2. Ustawy z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju, (Dz.U. 2006 Nr 227 poz. 1658).

46 Art. 3. Ustawy z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju, (Dz.U. 2006 Nr 227 poz. 1658).

47 Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa, (Dz.U. 1998 Nr 91 poz. 576).

48 A. Szewczuk, M. Kogut-Jaworska, M. Zioáo, Rozwój lokalny i regionalny. Teoria i praktyka, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2011, s. 14.

49 J. Tarajkowski (red.), Polityka gospodarcza. Studia i przyczynki, Garmond Oficyna Wydawnicza, PoznaĔ 2005, s. 47.

50 Zob. M. Zióákowski, M. GoleĔ, Zarządzanie strategiczne rozwojem lokalnym…, op. cit., s. 43.

walorów uĪytkowych gminy, tworzenia korzystnych warunków dla lokalnej gospodarki oraz zapewnienia áadu przestrzennego i ekologicznego⁵¹.

Tymczasem rozwój regionalny definiuje siĊ, jako: zespóá zmian spoáeczno- gospodarczych, które zachodzą w obrĊbie danego regionu⁵², kompleks przeobraĪeĔ jakoĞciowych, dotyczących danego obszaru w zakresie poziomu Īycia mieszkaĔców i warunków funkcjonowania organizmów gospodarczych zlokalizowanych na danym obszarze⁵³. MoĪna spotkaü siĊ takĪe z podejĞciem, w którym o rozwoju regionalnym mówi siĊ, jak o wypadkowej rozwoju wystĊpującego we wszystkich regionach w obrĊbie kraju, podkreĞlając jednoczeĞnie, Īe wzrost potencjaáu gospodarczego nie moĪe byü osiągany w oderwaniu od aspektu spoáecznego, gdyĪ ostatecznym celem rozwoju regionu ma byü poprawa dobrobytu i warunków Īycia mieszkaĔców⁵⁴.

Mimo duĪej liczby definicji, wszystkie one (bez wzglĊdu czy dotyczą rozwoju lokalnego czy regionalnego) mają pewne elementy wspólne, do których moĪna zaliczyü⁵⁵:

− okreĞlenie rozwoju jako procesu, dziaáania, a nie stanu,

− przyjĊcie za podmiot rozwoju wspólnoty, czyli mieszkaĔców obszaru,

− przyjĊcie za gáówny motor rozwoju siá i czynników endogennych,

− uznanie rozwoju lokalnego/regionalnego za coĞ wiĊcej niĪ lokalny/regionalny rozwój gospodarczy,

− wystąpienie pozytywnych zmian — kryterium rozwoju jest zadowolenie mieszkaĔców, poprawa warunków funkcjonowania podmiotów gospodarczych.

Zdaniem H. Brandenburga rozwój w skali lokalnej i regionalnej tworzy aĪ dziesiĊü gáównych skáadowych⁵⁶:

− wzrost gospodarczy i zatrudnienia,

− wzrost dobrobytu i jakoĞci Īycia,

− wzrost atrakcyjnoĞci inwestycyjnej,

51 Zob. R. Brol, Ekonomika i zarządzanie miastem…, op. cit., s. 193.

52 Z. Chojnicki, T. CzyĪ,. Gáówne aspekty regionalnego rozwoju spoáeczno-gospodarczego, [w:] Rozwój regionalny i lokalny w Polsce w latach 1989–2002, J. Parysek (red.), Bogucki Wydawnictwo Naukowe, PoznaĔ 2004, s. 13-14.

53 L. Wojtasiewicz, Planowanie rozwoju lokalnego, [w:] Rozwój gospodarki lokalnej w teorii i praktyce, B. Gruchman, J. Tarajkowski (red.), Uniwersytet Warszawski, Warszawa 1990, s. 38.

54 Zgodnie z definicją Z. Przygodzkiego rozwój regionalny to trwaáy wzrost potencjaáu gospodarczego regionów oraz systematyczna i trwaáa poprawa ich konkurencyjnoĞci, a takĪe poprawa poziomu Īycia mieszkaĔców, co przyczynia siĊ do rozwoju spoáeczno-gospodarczego kraju. Za: J. ChądzyĔski, A.

Nowakowska, Z. Przygodzki, Region i jego rozwój w warunkach globalizacji, CeDeWu, Warszawa 2007, s. 43.

55 Por. W. Káosowski, J. Warda, Wyspy szans: jak budowaü strategiĊ rozwoju lokalnego?, Warda &

Káosowski Consulting, Bielsko-Biaáa 2001, s. 23. Zob. H. Howaniec, Znaczenie ksztaátowania wizerunku miejsca docelowego w rozwoju lokalnym na przykáadzie „Beskidzkiej 5”, [w:] Teoria i praktyka rozwoju lokalnego i regionalnego, R. Barcik, G. Biesok (red.), Wydawnictwo Naukowe ATH, Bielsko-Biaáa 2009, s. 136.

56 H. Brandenburg, Zarządzanie lokalnymi projektami rozwojowymi, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej, Katowice 2002, s. 14.