Część II. Założenia empiryczne 1
7. Współpraca szkoły z domem rodzinnym ucznia zdolnego w percepcji nauczycieli i rodziców
Na etapie szkoły podstawowej zdecydowanie większy udział w sukcesach ucznia ma rodzina, która motywuje, wspiera organizacyjnie i pomaga. Zdarza się także, że mocno naciska i zmusza do nauki wszystkich przedmiotów. Ale aby dziecko zdolne w pełni mo-gło rozwijać swoje talenty i zainteresowania niezbędna jest pomoc nauczycieli rodzi-com dzieci zdolnych oraz ich harmonijna współpraca. Nadrzędnym celem współdziała-nia rodziców i nauczycieli winno być dążenie do stworzewspółdziała-nia jak najlepszych warunków rozwojowych dla dziecka zdolnego zarówno w szkole jak i w domu. Szkoły powinny organizować dla rodziców uczniów zdolnych zajęcia z pedagogiem szkolnym na temat ich roli w pracy z dzieckiem.
Dziecko zdolne w szkole podstawowej
| 183
Wykres 5. Czy nauczyciele współpracują z rodzicami dzieci zdolnych?
TAK (64%) NIE (36%)
Zaledwie 14 nauczycieli, co stanowi 64% respondentów przyznaje, że współpracuje z rodzicami dzieci zdolnych. Natomiast 8 ankietowanych, co stanowi 36% nauczycieli nie współpracuje z rodzicami tych dzieci. Jest to dość niepokojący wynik, gdyż każdy nauczyciel powinien dążyć do współdziałania z rodzicami uczniów zdolnych. Na pro-blemy we współpracy nauczycieli ze środowiskiem rodzinnym zwraca również uwagę Beata Dyrda. Badani przez nią nauczyciele wskazywali następujące przyczyny proble-mów we współpracy z rodzicami: brak czasu i chęci współpracy, zbyt wygórowane wy-magania ze strony rodziców, zarówno wobec dziecka jak i szkoły, brak porozumienia między nauczycielem a rodzicem, brak zainteresowania zdolnościami dziecka ze stro-ny rodziców, trudności natury fi nansowej rodziców, ograniczenia mentalne rodziców10
Należy pamiętać, że tylko właściwie przebiegającej współpracy między szkoła a do-mem rodzinnym dziecka, dzieci zdolne mają gwarancję harmonijnego rozwoju swoich uzdolnień, a także wsparcia i pomocy w sytuacjach problemowych. Obowiązkiem na-uczycieli powinno być opracowanie planu współpracy z rodzicami uczniów zdolnych, dlatego też zadano im pytanie o formy i metody tej współpracy.
Tabela 15. Metody i formy współpracy nauczycieli z rodzicami
Liczby
L=22 %
Spotkania 9 43
Wspólne rozwiązywanie problemów 9 43
Rozmowy indywidualne 8 38
Wskazywanie fachowej literatury 6 29
Wspólna identyfi kacja zdolności 5 21
Wskazówki jak pracować z dziećmi zdolnymi 3 14
Inne 5 21
10 B. Dyrda, op. cit., s. 352.
64% 36%
184 |
Krystyna Grzesiak, Ewelina BercalZdecydowanie najwięcej nauczycieli, bo aż 43% organizuje spotkania z rodzicami dzieci zdolnych, jest to najlepsza forma kontaktu, która umożliwia bezpośrednią wy-mianę informacji na temat ucznia i jego zdolności. Tyle samo badanych, zapewnia, iż wspólnie z rodzicami rozwiązuje problemy, z jakimi borykają się dzieci zdolne w trak-cie edukacji. Trzydzieści osiem procent badanych zapewnia, iż prowadzi indywidualne rozmowy, podczas których dochodzi do wymiany spostrzeżeń dotyczących rozwijania i kształtowania zdolności dziecka. Dwadzieścia dziewięć procent respondentów przy-znaje, iż wskazuje lub podsyła fachową literaturę dotyczącą zdolności. Jest to bardzo istotne, ponieważ nie wszyscy rodzice wiedzą jak pracować z dzieckiem o ponadprze-ciętnych zdolnościach. Do wspólnej identyfi kacji zdolności przyznaje się 21% badanych. Niewielu nauczycieli, bo tylko 14%, udziela rodzicom wskazówek i porad dotyczących metod jakimi powinni pracować z dzieckiem w domu. Pozostała grupa nauczycieli, tj. 21% zapewnia, iż zachęca rodziców, aby mobilizowali dzieci do uczestnictwa w kon-kursach oraz kołach przedmiotowych lub kołach zainteresowań.
Niestety, nie wszyscy nauczyciele widzą potrzebę współpracy z rodzicami dzieci zdolnych.
Wykres 6. Powody, dla których nauczyciele nie współpracują z rodzicami dzieci zdolnych
RODZICE NIE MAJĄ CZASU NA WSPÓŁPRACĘ (75%) NIE MA POTRZEBY WSPÓŁPRACY (25%)
0%
20%
40%
60%
80%
100%
Zdecydowana większość nauczycieli, bo aż 75% zapewnia, że rodzice dzieci zdol-nych nie mają czasu na współpracę ze szkołą. Pozostali nauczyciele tj. 25% twierdzi, że nie widzi potrzeby współpracy z rodzicami uczniów o ponadprzeciętnych zdolno-ściach. Wynik ten niepokoi, ponieważ współdziałanie nauczycieli z rodziną dziecka jest koniecznością.
Aby uczeń zdolny mógł w pełni rozwijać swoje zdolności rodzice i nauczyciele muszą dążyć do harmonijnej współdziałania, opartego na zaangażowaniu obu stron. Zarówno szkoła jak i dom rodzinny powinien poczuwać się do odpowiedzialności za aktywną i efektywną współpracę.
Dziecko zdolne w szkole podstawowej
| 185
Wykres 7. Odpowiedzialność za współpracę na płaszczyźnie szkoła – rodzice
0 20 40 60 80 100 120 1 2 3
WYŁĄCZNIE RODZICE (0%) WYŁĄCZNIE SZKOŁA (0%) ZARÓWNO RODZICE JAK I SZKOŁA (100%)
Nauczyciele jednogłośnie przyznali, iż odpowiedzialność za prawidłową współpra-cę pomiędzy szkołą, a rodzicami dzieci zdolnych ponoszą zarówno oni sami jak i rodzice uczniów. Uzasadniając swoją opinię na ten temat, każdy nauczyciel napisał, że tylko taka współpraca przynosi pożądane efekty, a uczeń zdolny musi czuć wsparcie zarów-no, ze strony szkoły jak i rodziny.
Współpraca szkoły z domem rodzinnym ucznia zdolnego w percepcji rodziców
Rodzice dzieci zdolnych, powinni zabiegać o stały kontakt z nauczycielami oraz ze szkołą, w której uczy się ich dziecko. Dzięki współpracy domu rodzinnego z placówką oświatową dziecko zdolne ma gwarancję fachowej opieki oraz pomocy zarówno ze strony rodziców jak i nauczycieli. Żeby jednak to współdziałanie było realizowane, ro-dzice musza dostrzegać potrzebę kontaktowania się ze szkołą.
Wykres 8. Potrzeba utrzymywania częstych kontaktów rodziców ze szkołą
TAK (47%) NIE (53%)
186 |
Krystyna Grzesiak, Ewelina BercalJedynie 21 rodziców dzieci zdolnych, co stanowi 53% respondentów widzi potrzebę częstych kontaktów ze szkołą, w której uczy się ich dziecko. Natomiast 19 rodziców tych dzieci, co stanowi 47% ankietowanych, nie odczuwa potrzeby utrzymywania czę-stych kontaktów ze szkołą. Jest to bardzo niepokojący wynik, ponieważ każdy rodzic powinien jak najczęściej kontaktować się z placówką, do której uczęszcza jego dziecko. Dzięki wymianie informacji, spostrzeżeń i uwag na temat osiągnięć, postępów, a tak-że zachowania dziecka zdolnego, zarówno rodzice jak i nauczyciele mają możliwość wpływać na rozwój zdolności dziecka. Jak wskazują wyniki badań, zarówno w opinii nauczycieli jak i rodziców, współpraca na linii szkoła dom rodzinny dziecka nie przebie-ga właściwie.
Zdecydowana większość rodziców dzieci zdolnych, aż 67% kontaktowała się z wy-chowawcą przynajmniej trzy razy w ciągu bieżącego roku szkolnego, a niektórzy z nich nawet więcej. Dwadzieścia pięć procent respondentów przyznaje, iż z wychowawcą kontaktowało się dwa razy. Jednorazowy kontakt deklaruje 8% ankietowanych.
Rodzice, poprzez swoje postawy i metody wychowawcze jako pierwsi mają wpływ na rozwój zdolności dziecka. Z chwilą posłania dziecka do szkoły, na jego rozwój mają wpływ również nauczyciele. Ważne jest, aby i jedni i drudzy mieli świadomość odpo-wiedzialności, jaka na nich spoczywa.
Wykres 9. Ile razy w ciągu bieżącego roku szkolnego rodzice kontaktowali się z wychowawcą
JEDEN RAZ (8%) DWA RAZY (25%) TRZY LUB WIĘCEJ RAZY (67%)
8%
25%
67%
Wszyscy rodzice stwierdzili, że odpowiedzialność za prawidłowy rozwój zdolności dziecka spoczywa zarówno na rodzicach jak i na szkole, gdyż powinni się oni wzajemnie wspierać i uzupełniać.
Dziecko zdolne w szkole podstawowej
| 187
Wykres 10. Na kim spoczywa odpowiedzialność za rozwój zdolności dziecka
ZARÓWNO NA RODZICACH, JAK I NA SZKOLE (100%) WYŁĄCZNIE NA SZKOLE (0%) WYŁĄCZNIE NA RODZICACH (0%)
0% 100%
WnioskiDuży wpływ na prawidłowy rozwój zdolności u dziecka mają jego rodzice. Jak wskazują wyniki badań, rodzice posiadają podstawowe informacje na temat diagnozy dziecka zdolnego, mobilizują też dziecko do rozwoju, zapewniając mu wsparcie emocjonalne i intelektualne. Dzięki rodzicom dzieci zdolne mają zagwarantowane odpowiednie wa-runki do nauki. Kolejnym środowiskiem istotnym dla rozwoju dziecka zdolnego jest szkoła. Ważne jest, aby nauczyciele orientowali się w rodzajach uzdolnień swoich uczniów, aby umieli w odpowiednim czasie je dostrzec, a następnie wspierać i rozwi-jać. Wyniki badań pozwalają stwierdzić, iż nauczyciele potrafi ą rozpoznać sytuację spo-łeczną i dydaktyczną uczniów zdolnych, choć w swoich diagnozach polegają głównie na obserwacji i intuicji. Wysokie osiągnięcia w nauce, udział w konkursach oraz opinie innych nauczycieli, to najczęściej stosowane wskaźniki świadczące o ponadprzecięt-ności dziecka. W żadnej z badanych szkół nie było wypracowanego kompleksowego programu diagnozy dzieci zdolnych. Wsparcie merytoryczne ucznia zdolnego przez szkołę polega na organizacji zajęć pozalekcyjnych, funkcjonowaniu kół przedmioto-wych, przyznawaniu stypendiów, przygotowywaniu uczniów do konkursów, realizacji programów autorskich, a także udziale szkoły w różnych formach życia kulturalnego. Jeśli chodzi o formy i metody pracy z uczniem zdolnym, to niewielu nauczycieli stosuje zasadę indywidualizacji w nauczaniu czy indywidualny program nauki. Za główny po-wód trudności w pracy z uczniem zdolnym i małej ilości czasu jaka jest mu poświęca-na badani poświęca-nauczyciele uzpoświęca-nali konieczność skupienia uwagi poświęca-na uczniach z trudnościami w nauce. Wśród innych trudności wymieniano brak środków fi nansowych szkoły na podnoszenie kwalifi kacji w obszarze pracy z dzieckiem zdolnym jak również na wypo-sażenie szkół w pomoce naukowe oraz niewielką współpracę z poradnią psychologicz-no-pedagogiczną. Niepokoi również fakt słabego zaangażowania w prace z uczniem zdolnym pedagogów szkolnych. W opinii badanych nauczycieli, pedagodzy szkolni, poza organizacją konkursów dla dzieci zdolnych, w niewielkim stopniu im pomagają.
188 |
Krystyna Grzesiak, Ewelina BercalW żadnej z badanych szkół nauczyciele nie wskazali na stosowanie nowatorskich roz-wiązań w pracy z dzieckiem zdolnym.
W badaniach zawarta jest również informacja dotycząca współpracy nauczycieli z rodzicami dzieci zdolnych. Nauczyciele, podobnie jak rodzice są przekonani, że pra-widłowy rozwój zdolności jest możliwy jedynie dzięki współpracy szkoły z domem ro-dzinnym. Niestety w praktyce współpraca tych środowisk często jest bagatelizowana, zarówno ze strony rodziców jak i nauczycieli. Wśród powodów utrudniających współ-działanie nauczyciele wymieniają brak czasu rodziców oraz ich słabe przekonania o po-trzebie takiej współpracy. Również część badanych rodziców dzieci zdolnych nie widzi potrzeby współpracy ze szkołą.
Rodzice, dla których prawidłowy rozwój dziecka i jego potencjalnych możliwości jest najważniejszy, potrafi ą zdiagnozować zdolności swoich dzieci. Oprócz tego mają niezawodne sposoby mobilizowania ich do nauki. Liczne pochwały, nagrody, zachęca-nie do czytania książek czy też uświadamiazachęca-nie dzieciom istoty wykształcenia sprawia, iż wymagają one od siebie jeszcze więcej. Rodzie starają się też w jak najlepszy sposób zaspokoić potrzeby edukacyjne swoich dzieci. Realizują to poprzez zakup dodatkowej literatury, pomoc przy korzystaniu z Internetu, a także organizowaniu wycieczek edu-kacyjnych.
Pomimo starań ze strony rodziców i nauczycieli, często ci drudzy zauważają, iż dzie-ci zdolne nie pracują na miarę swoich możliwośdzie-ci. Niepowodzenia szkolne są ważnym problemem edukacyjnym i mogą dotknąć nawet najbardziej utalentowanych uczniów. Jak się okazuje jest to problem powszechnie znany w szkołach i nieobojętny nauczycie-lom. Badania wykazały, iż nie wszyscy nauczyciele są świadomi występowania Syndro-mu Nieadekwatnych Osiągnięć Szkolnych, nie mają też rzetelnej wiedzy na ten temat. Podsumowując wypowiedzi nauczycieli na temat pracy z uczniem zdolnym w szko-le podstawowej można wysnuć wniosek, że w miarę swoich możliwości zapewniają oni dziecku pomoc i wsparcie. Aby jednak edukacyjne wspieranie rozwoju uczniów zdolnych przebiegało należycie w szkołach powinien być wypracowany kompleksowy program pracy z uczniem zdolnym.
Zakończenie
Zaprezentowane badania wskazują kierunek, w jakim powinni zmierzać zarówno na-uczyciele, jak i rodzice chcący wesprzeć rozwój ucznia zdolnego. Jedni i drudzy powinni dążyć do prawidłowego rozwoju intelektualno-poznawczego ucznia oraz wyposażyć go w kompetencje emocjonalne i społeczne. Należy mieć na uwadze fakt, iż jedynie wspólne działania, podejmowane przez dom rodzinny i szkołę mogą doprowadzić do stworzenia rzetelnego i wartościowego systemu wspierania dzieci zdolnych. Żadne dziecko, nawet najzdolniejsze nie poradzi sobie samo, a bez wsparcia ze strony rodziny i szkoły nie osiągnie sukcesu. Każda jednostka powinna mieć szansę urzeczywistniać swoje twórcze uzdolnienia i to właśnie otoczenie musi jej to umożliwić, nieustannie wspierać i mobilizować do pracy.
Dziecko zdolne w szkole podstawowej
| 189
Mamy nadzieję, że artykuł ten pomoże rodzicom, wychowawcom, nauczycielom oraz osobom zainteresowanym tematyką dziecka zdolnego spojrzeć na młodego czło-wieka jako na niepowtarzalną jednostkę, o wyjątkowych zdolnościach, które należy dostrzec i odpowiednio kształtować.
Literatura
[1] Dyrda B., Edukacyjne wspieranie rozwoju uczniów zdolnych, studium społeczno-pe-dagogiczne, Warszawa 2012.
[2] Eby W. J., Smutny J. F., Jak kształtować uzdolnienia dzieci i młodzieży, Warszawa 1998.
[3] Giza T., Socjopedagogiczne uwarunkowania procesów identyfi kowania oraz rozwo-ju zdolności uczniów w szkole, Kielce 2006.
[4] Hłobił A., Działalność szkoły we wspomaganiu rozwoju ucznia zdolnego, Kraków 2010.