Część I. Założenia teoretyczne 1
8. Wybrane instytucje, fundacje, stowarzyszenia działające na rzecz dzieci zdolnych W Polsce działa wiele instytucji, które zajmują się zaspokajaniem potrzeb
edukacyj-nych i rozwojowych dzieci zdoledukacyj-nych. Oprócz tego mamy wiele programów autorskich oraz ośrodków pomocy i pracowni, w które koncentrują się na udzielaniu wsparcia i pomocy tym dzieciom.
Od 1998 roku w MEN działa Zespół ds. Kształcenia Dzieci Szczególnie Uzdolnio-nych, który podejmuje działania w zakresie dostosowania prawa oświatowego do po-trzeb dzieci zdolnych. Oprócz tego zajmuje się on także gromadzeniem funduszy na fi nansowanie potrzeb edukacyjnych uczniów wykazujących się szczególnymi zdolno-ściami. W najszerszym zakresie dzieciom zdolnym, ich rodzinom oraz nauczycielom swą pomoc oferują wszystkie poradnie wychowawczo-zawodowe. Przy Specjalistycz-nej Poradni Psychologiczno-PedagogiczSpecjalistycz-nej w Warszawie działa Centrum Dzieci
Zdol-67 Ibidem, s. 141.
68 D. Czelakowska, op. cit., s. 122.
69 Ibidem, s. 72–73.
160 |
Krystyna Grzesiak, Ewelina Bercalnych. Przy Liceum Ogólnokształcącym nr LXI w Warszawie powstał Ośrodek Promocji Talentów. W 1992 roku powołano Sekcje Psychologii Zdolności i Twórczości oddziału warszawskiego Polskiego Towarzystwa Psychologicznego. Tutaj także mieści się siedzi-ba Pracowni Twórczości i Wyobraźni. Od 1992 roku działa Stowarzyszenie Przyjaciół Dzieci Zdolnych. Uczniowie otrzymują wsparcie ze strony Krajowego Funduszu na rzecz Dzieci, Funduszu Pomocy Młodym Talentom Jolanty i Aleksandra Kwaśniewskich oraz Fundacji „Promocji Talentu” Ewy Czeszejko-Sochackiej. Dzieci zdolne ze środowisk wiejskich i ubogich wspiera fundacja kościelna „ Dzieło Trzeciego Tysiąclecia, która raz w roku – poprzez datki wiernych – zbiera fundusze na stypendia. Stypendia dla zdol-nych przyznają również samorządy lokalne. W 1983 roku ukształtował się ruch Towa-rzystwa Szkół Twórczych oraz związane z nim Stowarzyszenie Szkół Aktywnych, który skupia 3% polskich szkół. Wiele jest również inicjatyw lokalnych. W Krakowie działa Ośrodek Twórczej Edukacji „Kangur”. W województwie świętokrzyskim Towarzystwo im. Stefana Żeromskiego od 17 lat przyznaje stypendia, nazwane symbolicznie imie-niem Andrzeja Radka, bohatera literackiego „Syzyfowych Prac” Stefana Żeromskiego.
W 2002 roku w Krakowie zarejestrowano Polskie Stowarzyszenie Kreatywności. Oprócz tego odbywają się cykliczne konferencje pod nazwą „Uzdolnienia intelek-tualne i twórcze”, które organizuje Akademia Pedagogiki Specjalnej w Warszawie, we współpracy z Międzynarodowym Klubem Intelektualnym „Gluon”, mającym siedzibę w Moskwie. Od 1998 roku przy Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu funkcjo-nuje Gimnazjum Akademickie.
W Polsce działają również: Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedago-gicznej Ministerstwa Edukacji Narodowej, Centrum Informacyjno-Konsultacyjne ds. Dzieci Zdolnych w Warszawie, Sekcja Twórczości i Zdolności Polskiego Towarzystwa Psychologicznego oddział Warszawa, Fundacja Kultury, Polska Fundacja Dzieci i Mło-dzieży, Fundacja Płocka, Centrum Edukacji Artystycznej w Warszawie71.
Jednym z ciekawszych eksperymentów i innowacji pedagogicznych jest powołane w 1983 roku Towarzystwo Szkół Twórczych (TST). Celem jego działalności jest współ-praca i wymiana doświadczeń pomiędzy szkołami, nauczycielami, uczniami i rodzica-mi. Oprócz tego pobudzanie pedagogów do twórczej, uważnej pracy oraz popieranie inicjatyw pedagogicznych.
Według Towarzystwa Szkół Twórczych, najlepszym i najbardziej odpowiednim środowiskiem dla rozwoju wybitnie uzdolnionych jest powszechnie dostępna szkoła, która integruje całą społeczność uczniowską, przy jednoczesnym zapewnieniu odpo-wiedniej ilości oddzielnych zajęć tym, których potrzeby i zainteresowania poznawcze odbiegają od oczekiwań przeciętnych uczniów. W szkołach TST realizuje się proces dydaktyczno-wychowawczy oparty na wskazaniach pedagogiki różnic indywidual-nych oraz uwzględnia:
71 h p://www.google.pl/#hl=pl&source=hp&q=instytucje+działajace+na+rzecz+dzieci+zdol-nych&fp=1.
Dziecko zdolne w szkole podstawowej
| 161
• rozluźnienie systemu klasowo-lekcyjnego tak, aby uczeń zdolny szczególnie zain-teresowany jakimś przedmiotem nie musiał opanować go w tempie i w zakresie takim jak inni, lecz mógł korzystać z indywidualnego toku nauki, prowadzonego na odpowiednim poziomie zajęć pozalekcyjnych,
• możliwość łączenia nauki w szkole podstawowej i średniej, w liceum i uczelni wyż-szej; prowadzenia prac badawczych w laboratoriach szkolnych i pozaszkolnych, • przyjęcie obowiązku wspomagania młodszych kolegów lub takich, którzy nie radzą
sobie z nauka szkolną,
• włączenie się w realizację procesu kształcenia w swojej szkole poprzez podejmowa-nie zadań asystenckich, organizowapodejmowa-nie pracy zespołowej uczniów72.
Jednym z największych sukcesów Towarzystwa Szkół Twórczych, jest fakt, iż szko-ły te zajmują czołowe miejsca w ogólnokrajowych rankingach edukacyjnych. Około 60% przyznawanych co roku medali i wyróżnień na krajowych i międzynarodowych olimpiadach przedmiotowych oraz konkursach, otrzymują uczniowie stowarzyszonych szkół. Głównym celem działalności TST jest rozwijanie współpracy szkół w zakresie do-skonalenia procesów nauczania i wychowania.
Warto również nieco szerzej zaprezentować działalność Krajowego Funduszu na Rzecz Dzieci, powstałego w roku 1981. Celem jego działalności jest:
• tworzenie instytucjonalnych i materialnych warunków, które sprzyjają rozwojowi uzdolnień dzieci i młodzieży;
• szerzenie wiedzy o szczególnych potrzebach tych osób oraz o metodach pracy z nimi;
• tworzenie klimatu akceptacji i zrozumienia dla uzdolnionych;
• stworzenie systemu wspomagania rozwoju zdolnych, obejmującego cały proces kształcenia aż do podjęcia samodzielnej pracy zawodowej;
• wspieranie rozwoju wybranych, szczególnie utalentowanych uczniów szkół podsta-wowych i średnich, pomoc w przygotowaniu do pracy naukowej i artystycznej73. Krajowy Fundusz na rzecz Dzieci stosuje wiele sprawdzonych strategii wspierania rozwoju uczniów wybitnie uzdolnionych. Jedną z podstawowych zasad jakie powinny obowiązywać w kształceniu uczniów szczególnie uzdolnionych jest „ maksimum inte-gracji – minimum izolacji”. Oznacza to, że dla ucznia szczególnie uzdolnionego lepiej jest jeśli zostanie we własnym środowisku. Dzięki temu dziecko zdolne unika negatyw-nych skutków zerwania więzi z rodziną i grupą rówieśniczą74.
Następnym krokiem w programie pomocy i pracy z dziećmi szczególnie uzdolniony-mi jest tworzenie nie tylko przyszkolnych, ale też środowiskowych kół zainteresowań, w których dzieci te mogą aktywnie uczestniczyć. Główna zaletą tego typu placówek jest ich otwarty charakter, każde dziecko może przyjść i uczestniczyć w proponowa-nych zajęciach. W ramach działalności Funduszu dzieciom umożliwia się także
kon-72 A. Barańska, B. Janas-Stawikowska, op. cit., s. 19–20.
73 Szerzej patrz: h p://www.fundusz.org/fundusz.php.
162 |
Krystyna Grzesiak, Ewelina Bercaltakt z interesującą ich dziedziną wiedzy czy sztuki na możliwie najwyższym poziomie. Bardzo dobre efekty daje wczesne zetknięcie się z nauką akademicką. Na wyższych uczelniach organizowane są spotkania, warsztaty i seminaria dla młodzieży uzdolnio-nej. Fundusz stwarza również możliwość kontaktu pomiędzy najzdolniejszymi młody-mi ludźmłody-mi w kraju, a czołówką polskiej nauki. Jeszcze inną formą pomocy oferowaną przez Fundusz jest objęcie nadzorem i indywidualną opieką przez naukowców uczniów wybitnie uzdolnionych o sprecyzowanych zainteresowaniach. Dzięki temu mogą oni podejmować prace nad problemami badawczymi75.
Od roku 2007 działają w wielu miastach w Polsce Uniwersytety dla Dzieci. Powsta-ły jako forma atrakcyjnych spotkań dla dzieci w wieku od 6 do13 lat. Zajęcia wzorowa-ne są na wykładach i warsztatach akademickich, z wykorzystaniem aktywnych metod nauczania. Tematyka zajęć wykracza poza program szkolny, a prowadzącymi są pra-cownicy naukowi. Spotkania odbywają się w soboty i niedziele.
Szczególnie uzdolnieni uczniowie mogą liczyć na pomoc i wsparcie poradni psy-chologiczno-pedagogicznych. To właśnie w tych instytucjach podejmowane są liczne zadania, których celem jest wspieranie nie tylko samych uczniów zdolnych, ale rów-nież rodziców, nauczycieli i innych osób z najbliższego otoczenia, w którym funkcjonuje dziecko.
Chcąc zwrócić uwagę na potrzeby edukacyjne uczniów zdolnych oraz ich wsparcie Ministerstwo Edukacji Narodowej ogłosiło rok szkolny 2010/2011 Rokiem Odkrywania Talentów. Głównym celem projektu jest opracowanie i wdrożenie kompleksowego sys-temu pracy z uczniem zdolnym. Umożliwić to mają regulacje prawne dotyczące kształ-cenia i wspierania uzdolnień, a także zmiany metodyczne połączone z pogłębioną ana-lizą aktualnego systemu, w tym dotyczącą organizacji oraz sposobu przeprowadzania konkursów, turniejów i olimpiad. Specjalnie powołane grupy osób zaangażowanych w proces wspierania i rozwijania uzdolnień zajmują się opracowaniem jednolitej formy diagnozy zdolności jak również zapewnianiem odpowiednich warunków do rozwijania zdolności dzieci i młodzieży. Od 1 września 2011 roku działania związane z odkrywa-niem talentów przejął Ośrodek Rozwoju Edukacji. Jednym z założeń projektu ma być przygotowanie szeregu poradników dla nauczycieli, wychowawców i rodziców dzieci zdolnych. Zamknięcie prac planowane jest na koniec roku 2013.
Na zakończenie naszych rozważań na temat ucznia zdolnego chciałyśmy przytoczyć słowa nauczyciela szkoły podstawowej, który w następujący sposób opisuje swoją pra-ce z uczniami zdolnymi: „Praca z nimi jest naprawdę przyjemnością i tu się nie patrzy na zegarek i na upływające minuty, bo wielokrotnie w ciągu jednych zajęć można się zachwycić tym, w jaki sposób uczniowie podchodzą do problemu, w jaki sposób go rozwiązują”76.
75 Ibidem.
76 Raport z badań na temat systemu pracy z uczniem zdolnym, przygotowany dla MEN w lipcu 2011, op. cit., s. 54.
Dziecko zdolne w szkole podstawowej
| 163
Literatura
[1] Barański A., Janas-Stawikowska B., O uczniu zdolnym, Biblioteczka Reformy, War-szawa 1999.
[2] Bates J., Munday S., Dzieci zdolne, ambitne i utalentowane, tłum. R. Waliś, Warsza-wa 2005.
[3] Boczarowa O., Pedagogiczne wsparcie dzieci uzdolnionych w szkołach Polski i Ukra-iny, Kraków 2011.
[4] Borzym I., Uczniowie zdolni. Psychologiczne i społeczne determinanty osiągnięć szkolnych, Warszawa 1979.
[5] Brzozowski M., Papla S., Zajęcia pozaszkolne, Warszawa 1963.
[6] Czelakowska D., Inteligencja i zdolności twórcze dzieci w początkowym okresie edu-kacji. Rozpoznawanie i kształcenie, Kraków 2007.
[7] Dyrda B., Edukacyjne wspieranie rozwoju uczniów zdolnych. Studium społeczno--pedagogiczne, Warszawa 2012.
[8] Dyrda B., Syndrom nieadekwatnych osiągnięć jako niepowodzenie szkolne uczniów zdolnych. Diagnoza i terapia, Kraków 2000.
[9] Dyrda B., Zjawiska niepowodzeń szkolnych uczniów zdolnych, rozpoznawanie i prze-ciwdziałania, Kraków 2007.
[10] Fechner-Sędzicka I., Szkolny system wspierania zdolności. Jak rozpoznawać i
rozwi-jać dziecięce uzdolnienia, Toruń 2003.
[11] Giza T., Podstawy pracy z uczniem zdolnym, Kielce 2011.
[12] Giza T., Socjopedagogiczne uwarunkowania procesów identyfi kowania oraz
rozwo-ju zdolności uczniów w szkole, Kielce 2006, Podstawy pracy z uczniem zdolnym,
Kielce 2011.
[13] Hłobił A., Działalność szkoły we wspomaganiu rozwoju ucznia zdolnego, Kraków 2010.
[14] Kawula S., Brągiel J., Janke A., Pedagogika rodziny. Obszary i panorama
problema-tyki, Toruń 2009.
[15] Koć-Seniuch G., Cichocki A., Nauczyciel i uczniowie w dyskursie edukacyjnym, Biały-stok 2000.
[16] Lewowicki T., Kształcenie uczniów zdolnych, Warszawa 1980.
[17] Limont W., Teoria i praktyka edukacji uczniów zdolnych, Kraków 2004.
[18] Limont W., Uczeń zdolny. Jak go rozpoznawać i jak z nim pracować, Gdańsk 2005. [19] Łukawska A., Nauka i czas wolny uczniów szkół podstawowych i średnich, Kraków
1991.
[20] Marzec M., Pokarało mnie geniuszem, „Psychologia w Szkole” 2008, nr 2. [21] Marzec M., Uczeń zdolny niespecjalnej troski, „Psychologia w Szkole” 2008, nr 1. [22] Nakoneczna D., Kształcenie wielostronne stymulujące rozwój uzdolnień, Warszawa
1980.
[23] Niebrzydowski L., Psychologia wychowawcza, Warszawa 1989.
[24] Painter F., Kim są wybitni? Charakterystyka, identyfi kacja, kształcenie, tłum. E. Ka-zuk, Warszawa 1993.
164 |
Krystyna Grzesiak, Ewelina Bercal[26] Rimm S., Bariery szkolnej kariery, Warszawa 1994.
[27] Stróżyński K., Inwestycja w uczniowskie talenty, „Nowa Szkoła” 2008, nr 6. [28] Szachniuk-Albowicz P., Dziecko zdolne w szkole – prawda czy mit?, „Dyrektor
Szko-ły” 2007, nr 6.
[29] Wasyluk-Kuś H., O nauce szkolnej uczniów zdolnych, Warszawa 1971.
[30] Włodarski Z., Wprowadzenie do psychologii. Podręcznik dla nauczycieli, Warszawa 1996.
[31] Zając G., Praca z dzieckiem zdolnym, „Życie Szkoły” 2008, nr 2. [32] Ziemski S., Problemy dobrej diagnozy, Warszawa 1973.
[33] Ziółkowska-Rudowicz E., Zdolności intelektualne dzieci 10–12-letnich i ich