Część II. Założenia empiryczne 1
2. Zachęcanie dziecka do rozwoju zdolności i wspomaganie tego rozwoju przez rodziców
Każde dziecko zdolne miewa chwile zwątpienia we własne umiejętności. W takich mo-mentach nie zawsze chce mu się uczyć, lub odrabiać lekcje. Oprócz tego są sytuacje, kiedy dziecko zdolne zdaje się nudzić w trakcie nauki lub nie przejawia zbytniego zain-teresowania zdobywaniem wiedzy. Wówczas przed rodzicami stoi bardzo ważne zada-nie, jakim jest mobilizowanie dziecka do nauki.
Tabela 3. Z jakich powodów rodzice mobilizują dzieci zdolne do nauki
Liczby N=40 % Gdyż pomimo wysokich osiągnięć stać je na jeszcze więcej 13 33
Gdyż jego osiągnięcia są niewystarczające 8 20
Nie muszę mobilizować do nauki, ponieważ dziecko samo od siebie dużo
wymaga 19 47
Ponad połowa badanych motywuje swoje dzieci do uczenia się. Jest to bardzo ważne, gdyż w rodzinach, w których dzieci są motywowane do nauki, uczą się one chętniej, a ich wyniki są bardziej doceniane. Są rodzice, którzy deklarują, że mobilizu-ją swoje dzieci do nauki, pomimo ich wysokich osiągnięć. Tak uważa 13 rodziców, co stanowi 33% badanych, to oni właśnie są przekonani, że ich dzieci stać na jeszcze wię-cej. Natomiast 8 rodziców, co stanowi 20% ankietowanych twierdzi, że musi dziecko mobilizować ponieważ jego osiągnięcia w nauce są niewystarczające. Szkoda, że wielu rodziców rezygnuje z mobilizacji dzieci do nauki, usprawiedliwiając się tym, że dziecko samo od siebie dużo wymaga, tak postępuje 19 rodziców – 47% ankietowanych.
Badania przeprowadzone przez Beniamina Blooma wskazują na szczególną rolę rodziny w rozwoju inteligencji i talentu dziecka. Rodzice dzieci utalentowanych byli nastawieni na dziecko, gotowi poświęcić mnóstwo czasu, energii i pieniędzy dla roz-woju jego przyszłej kariery. Mieli duże wymagania wobec osiągnięć szkolnych dziecka i przywiązywali do nich dużą wagę. Zachęcali do dobrego wykonywania obowiązków,
Dziecko zdolne w szkole podstawowej
| 169
motywowali i wspierali do działania. Polecali dzieciom gry i zabawy dydaktyczne roz-wijające spostrzegawczość, pamięć, uwagę, wyobraźnię, myślenie. Dla tych rodziców nauka dziecka miała pierwszeństwo przed zabawą3.
Badani rodzice, którzy zachęcają i motywują swoje dzieci do nauki, działają na wie-le sposobów.
Tabela 4. Sposoby mobilizowania dzieci zdolnych do nauki stosowane przez ich rodziców
Liczby
N=21 %
Uświadamianie dziecku istoty wykształcenia (nauka to kluczowy element
życia człowieka) 17 81
Nagradzanie, w formie pochwały 15 71
Pomaganie przy odrabianiu zadań domowych 7 33
Zachęcanie do czytania książek 5 24
Kontrolowanie osiągnięć 3 14
Inne 3 14
Zdecydowana większość badanych rodziców, bo aż 81%, uświadamia dzieciom jak ważne i niezbędne w dorosłym życiu jest wykształcenie, tłumacząc, że nauka jest klu-czowym elementem życia człowieka. Około 71% nagradza dzieci w formie pochwały. Jest to najlepszy sposób mobilizowania do nauki, który przynosi natychmiastowe efek-ty, gdyż u dziecka uruchamia motywację wewnętrzną. 33% rodziców pomaga dziecku przy odrabianiu lekcji. W takiej sytuacji ważne jest, by swoją rolę ograniczali jedynie do uwag, spostrzeżeń i porad, a nie starali się przejąć kontrolę nad tym, co dziecko robi, ingerować w jego twórczość lub robić coś za nie, gdyż przyniesie to efekty odwrotne do zamierzonych. Tylko 24% respondentów zapewnia, że zachęca dziecko do czytania książek. Natomiast 14% badanych twierdzi, że kontroluje osiągnięcia dziecka. Pozostali rodzice, tj. 14% informują, iż stosują jeszcze inne sposoby mobilizowania swoich dzie-ci do nauki. Deklarują, że zachęcają je do brania udziału w konkursach lub odpytują dziecko w domu. Tak wiele sposobów, jakie stosują rodzice dzieci zdolnych w celu zmo-bilizowania ich do nauki świadczy o głębokim zainteresowaniu ich edukacją.
Dzieci zdolne mają bardzo duże potrzeby edukacyjne, które szkoła, ze względu na ograniczone środki fi nansowe nie zawsze jest w stanie w pełni zaspokoić. Dlatego też rodzice powinni dołożyć wszelkich starań, aby w tym względzie szkołę wspomóc.
Z przeprowadzonych w roku 2006 przez Teresę Gizę badań wynika, że dzieci zdolne mogą liczyć na dwa rodzaje wsparcia rozwojowego w swoich rodzinach – intelektual-ne i emocjonalintelektual-ne oraz w postaci zajęć pozaszkolnych4. Do form wsparcia
intelektual-3 W.J. Eby, J.F. Smutny, Jak kształtować uzdolnienia dzieci i młodzieży, Warszawa 1998, s. 33.
4 T. Giza, Socjopedagogiczne uwarunkowania procesów identyfi kowania oraz rozwoju zdolno-ści uczniów w szkole, Kielce 2006.
170 |
Krystyna Grzesiak, Ewelina Bercalnego autorka zaliczyła pomoc fi nansową przy zakupie materiałów istotnych dla roz-woju zdolności dziecka (książki, sprzęt sportowy, fi nansowanie wyjazdów) zaś wśród form emocjonalnych wymieniła rozmowy i dyskusje z rodzicami oraz porady rodziców. Wśród form pozaszkolnych rozwijających zainteresowania dzieci dominowały zajęcia muzyczne, plastyczne i sportowe.
Teresa Giza, pytając o formy wsparcia dziecka zdolnego, prowadziła badania wśród uczniów, autorki niniejszego artykułu o obszary i zakres wsparcia uczniów zdolnych zapytały rodziców. Odpowiedzi obydwu grup w większości się pokrywają.
Tabela 5. Sposoby zaspokajania potrzeb edukacyjnych dziecka przez jego rodziców Liczby
N=40 %
Zakup fachowej literatury 33 83
Pomoc przy korzystaniu z Internetu 15 38
Organizowanie wycieczek edukacyjnych 10 25
Wspólne rozmowy i rozwiązywanie problemów 8 20
Zakup gier edukacyjnych 7 18
Aż 83% zapewnia swoim dzieciom dostęp do fachowej literatury, kupując odpo-wiednie książki i czasopisma. O wiele mniej, bo 38% rodziców pomaga dzieciom ko-rzystać z Internetu. 25% respondentów zaspokaja potrzeby edukacyjne swoich dzieci organizując wycieczki edukacyjne. Tylko 20% rodziców rozmawia z dziećmi o ich zdol-nościach oraz wspólnie z nimi rozwiązuje problemy; 18% ankietowanych twierdzi, że kupuje dzieciom gry edukacyjne.
Wykres 1. Ile czasu dziennie rodzice poświęcają na wspomaganie rozwoju zdolności swoich dzieci
PÓŁ GODZINY (10%)
JEDNĄ GODZINĘ (43%)
DWIE GODZINY (15%)
WIĘCEJ (7%)
W OGÓLE NIE PRACUJĄ Z DZIECKIEM W CIĄGU DNIA (25%) 10% 43% 15% 7% 25%
Dziecko zdolne w szkole podstawowej
| 171
Dzieci zdolne nie mogą być pozostawiane same sobie. To rodzice powinni starać się w miarę możliwości poświęcać im jak najwięcej czasu na wspomaganie rozwoju ich zdolności.
Najwięcej rodziców tj. 43% zapewnia, iż na pracę wspomagającą rozwój zdolności dziecka poświęca jedną godzinę w ciągu dnia. Nieco więcej, bo dwie godzinny dziennie poświęca dziecku 15% badanych rodziców. Pół godziny czasu z dzieckiem spędza 10% rodziców. Jedynie 7% ankietowanych zapewnia, że poświęca więcej niż dwie godziny w ciągu dnia na rozwój zdolności swojego dziecka. Rodzice ci twierdzą, że zależy to od jego indywidualnych potrzeb oraz od tematów jakie dziecko chce zgłębić, zapewniają też, że są w stanie poświęcić mu kilka godzin, a nawet cały dzień. Niepokojące jest to, że aż 25% badanych w ogóle nie pracuje z dzieckiem w ciągu dnia.
Zajęcia pozaszkolne i organizacja czasu wolnego dzieci zdolnych
Zajęcia pozaszkolne są ciekawą formą wypoczynku, wspomagają i wywierają pozytyw-ny wpływ na rozwój osobowości i zdolności dziecka. Na zajęciach dzieci spotykają się ze swoimi rówieśnikami, przez co znacznie poprawiają się ich kontakty interpersonal-ne. Zdecydowania większość badanych rodziców, bo aż 90% zachęca swoje dzieci do uczęszczania na zajęcia pozaszkolne. Rodzice zapytani zostali o powody posyłania swo-ich dzieci na tego rodzaju zajęcia.
Tabela 6. Dlaczego rodzice mobilizują dzieci do uczęszczania na zajęcia pozaszkolne Liczby
L=40 %
Rozszerzają zdolności 25 63
Dobra forma spędzania czasu wolnego 10 25
Uczą pracy w grupie 6 15
Rozładowują stres u dziecka 4 10
Zapewniają kontakt z rówieśnikami 3 8
Aż 63% rodziców zachęca swoje dzieci do uczestnictwa w zajęciach pozaszkolnych, dzięki czemu dzieci mogą pogłębiać i poszerzać swoją wiedzę. Następnie 25% rodziców uważa, że jest to dobra forma spędzania wolnego czasu. Zaledwie 15% rodziców pyta-nych o powód mobilizowania dziecka do uczęszczania na zajęcia dodatkowe, podaje, że uczą one pracy w grupie, a dla dzieci zdolnych jest to niezmiernie ważne. Dla 10% rodziców zajęcia pozaszkolne rozładowują stres u dziecka. Natomiast 8% responden-tów uważa, że ich zaletą jest kontakt z rówieśnikami.
Rodzice, którzy nie mobilizują swoich dzieci do brania udziału w zajęciach pozasz-kolnych podają tylko jeden powód. Twierdzą oni, że dzieci zdolne mają tyle różnych obowiązków, że nie mają czasu na żadne dodatkowe zajęcia.
Najwięcej dzieci zdolnych, uczęszcza na zajęcia pozaszkolne w kołach artystycznych (zajęcia taneczne, wokalne, plastyczne i muzyczne) oraz sportowych (pływanie, tenis stołowy).
172 |
Krystyna Grzesiak, Ewelina BercalKażde dziecko zdolne ma prawo do czasu wolnego, do dowolnej formy wypoczyn-ku. W czasie wolnym dziecko regeneruje siły fi zyczne i psychiczne. Czas wolny sprzyja dobremu samopoczuciu, dlatego ważne jest, aby dorośli potrafi li w wartościowy spo-sób zagospodarować go swoim dzieciom.
Tabela 7. Zagospodarowanie czasu wolnego
Liczby L=40 % Spacer 36 89 Basen 29 73 Wycieczka 24 60 Gra zespołowa 16 40 Kino 11 28 Muzeum 3 8 Teatr 2 5 Inne 7 18 Zakupy 17 43
Wśród wymienianych przez rodziców sposobów spędzania czasu wolnego przez ich dzieci, dominują formy aktywne. Zdecydowanie najwięcej rodziców, bo aż 89% w cza-sie wolnym zabiera swoje dzieci na spacer. Jest to bardzo dobra forma spędzania czasu wolnego, ponieważ każde dziecko po wytężonej pracy umysłowej potrzebuje ruchu oraz świeżego powietrza. Spacer ma jeszcze inną zaletę, dzięki wspólnym rozmowom sprzyja pogłębianiu więzi rodzinnych. Siedemdziesiąt trzy procent ankietowanych zabiera swoje dzieci na basen, co również jest dobrą formą aktywnego wypoczynku, sprzyjającą poprawie kondycji fi zycznej dziecka. Ponad 60% rodziców w czasie wolnym zabiera dzieci na wycieczki krajoznawcze. 40% ankietowanych, organizuje swoim dzie-ciom w czasie wolnym gry zespołowe. Dzięki temu dzieci uczą się pokory w razie prze-granej oraz nabywają umiejętności cieszenia się z sukcesu w przypadku zwycięstwa. Dodatkowym aspektem gier zespołowych jest aktywność ruchowa oraz możliwość nawiązywania kontaktów z rówieśnikami. Niestety, jak wskazują wyniki badań, mała liczba dzieci ma możliwość obcowania z kulturą i sztuką. Tylko 28% rodziców w czasie wolnym zabiera swoje dzieci do kina, 8% rodziców odwiedza z dziećmi muzeum, 5% chodzi z dziećmi do teatru. Sztuka pomaga w rozwoju wrażliwości, pobudza fantazję i wyobraźnię dziecka i nie powinna być ignorowana w procesie wychowania. Inne for-my spędzania wolnego czasu zapewnia swoim dzieciom 18% rodziców. Są to między innymi wycieczki górskie i rowerowe oraz zabawa z rodzeństwem. Każdy rodzic gwa-rantuje swojemu dziecku kilka różnych formy spędzania wolnego czasu. Należy jeszcze wspomnieć o wspólnych zakupach, taki sposób spędzania czasu wspólnie z dziećmi wybrało 43% ankietowanych.
Dziecko zdolne w szkole podstawowej
| 173
Podsumowując, rodzice dzieci zdolnych motywują je do nauki poprzez uświadamia-nie dziecku istoty wykształcenia, nagradzauświadamia-nie w formie pochwały, pomagauświadamia-nie przy od-rabianiu zadań domowych oraz zachęcanie do czytania książek. Wsparcie dziecka przez rodziców polega na zakupie fachowej literatury, pomocy przy korzystaniu z Internetu, wspólnym rozmowom i rozwiązywaniu problemów oraz organizowaniu wycieczek edu-kacyjnych. Jeśli chodzi o czas poświęcany dziecku, wykorzystywany na wspomaganie rozwoju jego zdolności, to najwięcej badanych rodziców przeznacza dla dziecku około godziny dziennie. Prawie wszyscy badani rodzice zachęcają dziecko do uczestnictwa w zajęciach pozalekcyjnych i pozaszkolnych. Zdaniem badanych, poprzez udział w tego typu zajęciach dzieci pogłębiają i poszerzają swoją wiedzę, dobrze (wartościowo) spę-dzają wolny czas oraz uczą się pracy w grupie. Wśród wymienianych przez rodziców sposobów spędzania czasu wolnego przez ich dzieci, dominują formy aktywne, takie jak spacer, wyjście na basen, wycieczki krajoznawcze. Niewielu rodziców natomiast zapewnia swoim dzieciom w czasie wolnym kontakt ze sztuką.