Wstęp
Polityka handlowa Unii Europejskiej (UE) stoi w obliczu poważnych wyzwań, czy raczej – jak określił to obrazowo S . Law z Centre for European Reform – wpływa na wzburzone wody (choppy waters)2 . Wystarczy wymie-nić tylko kilka z tych wyzwań, by zrozumieć ich wagę i rozmiar . Można więc tu wskazać: zmianę układu sił na świecie, spowodowaną przede wszystkim rosnącą potęgą Chin, częściowo wywołaną tym zjawiskiem zapaść wielostron-nego systemu handlu czy opuszczenie Wspólnoty Europejskiej przez duże, ważne państwo członkowskie, nie wspominając już o napięciach w stosun-kach transatlantyckich . Do tego dochodzi konieczność sprostania nowym
* Dr Ewa Kaliszuk – Instytut Badań Rynku, Konsumpcji i Koniunktur (obecnie na eme-ryturze), e-mail: ewa_kaliszuk@yahoo .com; ORCID: 0000-0002-3585-9144 .
1 Z przyjemnością załączam swój wkład w uroczystości akademickie związane z siedem-dziesiątymi urodzinami Pani Profesor E . Kaweckiej-Wyrzykowskiej, z którą miałam zaszczyt pracować 14 lat w Instytucie Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego . Moje rozważania doty-czą zagadnień bliskiej nam obu wspólnej polityki handlowej UE, a w szczególności aktualnych wyzwań, które – chociaż w różnym stopniu – także dotyczą Polski .
2 S . Law, Choppy waters ahead for EU trade policy, „Bulletin of Centre for European Reform”, 30 .09 .2019, https://www .cer .eu/publications/archive/bulletin-article/2019/choppy--waters-ahead-eu-trade-policy (31 .01 .2020) .
oczekiwaniom społeczeństwa europejskiego, zaniepokojonego: dewastacją środowiska naturalnego na świecie, wyczerpywaniem się zasobów, zmianą kli-matu, niedostateczną ochroną konsumentów, a także stopniową utratą przez państwa roli regulatorów na rzecz korporacji ponadnarodowych .
W niniejszym opracowaniu skupię się na kilku problemach podlegających zakresowi wspólnej polityki handlowej (WPH), a mianowicie na: 1) kryzysie systemu wielostronnego i podejmowanych próbach jego reformy, 2) nowych wyzwaniach związanych z negocjowaniem międzynarodowych umów dwustron-nych, 3) kwestiach uregulowania stosunków handlowych ze Zjednoczonym Królestwem, jako byłym państwem członkowskim UE, 4) działaniach na styku polityki handlowej i przemysłowej podejmowanych przez UE głównie w celu ograniczenia ekspansji Chin w sferze inwestycji strategicznych i zmniejszenia asymetrii w dostępie do rynku zamówień publicznych .
Rozważania moje mają jedynie uwypuklić pewne problemy, którym UE musi stawić czoła w najbliższych latach, i pokazać trudności w ich rozwiąza-niu . Nie ma już tu miejsca na jakże interesujące i aktualne zagadnienie wyko-rzystania tradycyjnych narzędzi WPH (środków ochrony handlu, procedur zamówień publicznych i instrumentu ochrony inwestycji strategicznych) do całkowicie nowego wyzwania, jakim jest ochrona cyberbezpieczeństwa sieci 5G .
1. Kryzys systemu wielostronnego i próby zaradzenia
Kryzys systemu wielostronnego, który przejawia się niemożnością dosto-sowania zasad Światowej Organizacji Handlu (WTO) do nowych wyzwań w handlu międzynarodowym, a także paraliżem organu odwoławczego sys-temu rozstrzygania sporów WTO, spowodowanym zablokowaniem nowych nominacji arbitrów od 2017 r ., jest szczególnie dotkliwy dla UE, zagorzałej zwolenniczki międzynarodowego systemu handlu opartego na regułach3 . Aby
3 European Commission, Concept paper. WTO modernisation. Introduction to future EU proposals, 18 .09 .2018; G . Mazur, Wspólna polityka handlowa Unii Europejskiej, Difin, War-szawa 2017 .
przeciwdziałać impasowi w WTO, zapobiec opuszczeniu organizacji przez Stany Zjednoczone (groźby prezydenta D . Trumpa), a także zadbać o interesy własnych przedsiębiorców, UE wyszła z wieloma inicjatywami .
We wrześniu 2018 r . Komisja Europejska (KE), upoważniona mandatem Rady Europejskiej, przedstawiła w Genewie dokument koncepcyjny w sprawie reformy WTO4 . Zaproponowano w nim: zaktualizowanie postanowień WTO odpowiednio do wyzwań XXI w ., wzmocnienie kontrolnej roli WTO oraz przełamanie zbliżającego się impasu w systemie rozstrzygania sporów5 . Unia rozpoczęła współpracę dotyczącą reformy z niektórymi członkami WTO:
Stanami Zjednoczonymi i Japonią (w ramach rozmów trójstronnych) oraz Chinami (w ramach specjalnej grupy roboczej utworzonej podczas szczytu UE–Chiny w lipcu 2018 r .) . Niżej zostaną omówione nieco szerzej dwa zagad-nienia – reforma zasad subsydiowania produkcji przemysłowej i transferów technologii oraz inicjowane przez UE próby rozwiązania problemu braku sys-temu odwoławczego w WTO .
1.1. Reforma zasad subsydiowania produkcji przemysłowej i transferów technologii
W dokumencie koncepcyjnym KE dotyczącym reformy WTO wiele uwagi poświęcono konieczności przywrócenia równowagi systemu wielostronnego handlu i równości szans przez utrzymanie dyscypliny w udzielaniu subsydiów w przemyśle i działalności przedsiębiorstw państwowych . W styczniu 2020 r . UE uzgodniła ze Stanami Zjednoczonymi i Japonią, które mają podobne podejście do państwowego kapitalizmu Chin, jakie działania należy podjąć w ramach reformy zasad subsydiowania produkcji przemysłowej6 . Zapropono-wano rozszerzenie listy bezwarunkowo zakazanych subsydiów wymienionych
4 European Commission, Concept paper…, op .cit.
5 Szerzej na ten temat pisze na stronie Przedstawicielstwa Komisji w Polsce M . Zającz-kowski: M . Zajączkowski, WTO czeka na zmiany, 21 .11 .2019, https://ec .europa .eu/poland/
news/181121_WTO_zajaczkowski_pl (31 .01 .2020) .
6 Joint Statement of the Trilateral Meeting of the Trade Ministers of Japan, the United States and the European Union, Washington, 14 .01 .2020, https://ustr .gov/about-us/policy-offices/press-office/
w art . 3 ust . 1 Porozumienia w sprawie subsydiów i środków wyrównawczych o następujące rodzaje wsparcia:
a) nieograniczone gwarancje;
b) dotacje dla niewypłacalnych lub upadłych przedsiębiorstw w przypadku braku wiarygodnego planu restrukturyzacji;
c) dotacje dla przedsiębiorstw niezdolnych do uzyskania długoterminowego finansowania lub inwestycji z niezależnych źródeł komercyjnych działają-cych w sektorach lub branżach o nadwyżkach mocy produkcyjnych;
d) niektóre bezpośrednie formy umorzenia długów .
Ważną propozycją jest zmiana dotycząca subsydiów wywołujących nie-korzystne skutki . To na państwie udzielającym wsparcia przedsiębiorstwu spoczywałby obowiązek udowodnienia, że nie powoduje ono niekorzystnych skutków lub nie doprowadzi do nadwyżek mocy produkcyjnych (proponuje się dodać to kryterium w ocenie poważnego uszczerbku), oraz zapewnienia przej-rzystości udzielanego wsparcia . Obecnie ciężar dowodu spoczywa na stronie skarżącej – to ona ma dowieść, że udzielono wsparcia mającego niekorzystne skutki, które podlega sankcjom . Biorąc pod uwagę niski stopień wywiązywa-nia się członków WTO z obowiązku zgłaszawywiązywa-nia udzielanego wsparcia i trudno-ści strony potencjalnie poszkodowanej z uzyskaniem potrzebnych informacji, należy stwierdzić, że wspomniana zmiana miałaby duże znaczenie w dyscypli-nowaniu członków WTO w udzielaniu niektórych rodzajów wsparcia .
W kontekście wsparcia rządowego przekazywanego za pośrednictwem przedsiębiorstw państwowych (zjawiska często obserwowanego w Chinach) uznano za konieczne sprecyzowanie pojęcia ciała publicznego . Zwrócono uwagę, że w wielu raportach Organu Apelacyjnego interpretowano to pojęcie w sposób osłabiający skuteczność zasad WTO w sprawie subsydiów . Dostrze-żono także problem wymuszania transferu technologii od zagranicznych firm w zamian za dostęp do rynku . Praktykę tę uznano za niezgodną z międzynaro-dowym systemem handlu opartym na zasadach rynkowych . Wskazano potrzebę
press-releases/2020/january/joint-statement-trilateral-meeting-trade-ministers-japan-united-states-and-european-union (31 .01 .2020) .
osiągnięcia konsensusu z innymi członkami WTO w tej kwestii i proponowa-nych środków zaradczych (m .in . kontrola eksportu i przegląd inwestycji pod kątem bezpieczeństwa narodowego) .
1.2. System odwoławczy rozstrzygania sporów
W sprawie systemu odwoławczego sporów WTO, który przestał funk-cjonować 10 grudnia 2019 r ., KE podjęła dwutorowe działania – na szcze-blu międzynarodowym i wewnętrznym . W styczniu 2020 r . na Światowym Forum Ekonomicznym w Davos Unia Europejska i ministrowie 16 krajów7 należących do WTO uzgodnili, że podejmą współpracę, by stworzyć tymcza-sowy mechanizm rozwiązywania sporów handlowych, czyli arbitraż odwoław-czy, co pozwoli na jakiś czas zastąpić Organ Apelacyjny WTO8 (rozwiązanie dopuszczalne na mocy art . 25 uzgodnienia WTO w sprawie zasad i procedur regulujących rozwiązywanie sporów) . Mechanizm ten umożliwi uczestni-kom porozumienia zachowanie dwuetapowego systemu rozstrzygania sporów w potencjalnych sporach handlowych między nimi . Porozumienie jest otwarte dla wszystkich członków WTO . Będzie obowiązywało do czasu, gdy zacznie działać zreformowany organ odwoławczy WTO .
Jednocześnie, aby zabezpieczyć interesy unijnych przedsiębiorców w sytuacji patowej w systemie rozwiązywania sporów WTO, 12 grudnia 2019 r . KE zapro-ponowała modyfikację unijnego rozporządzenia wykonawczego (Enforcement Regulation)9 do rozporządzenia w sprawie przeszkód w handlu . Rozporządzenie
7 Australii, Brazylii, Chin, Chile, Kanady, Kolumbii, Kostaryki, Gwatemali, Meksyku, Nowej Zelandii, Norwegii, Panamy, Republiki Korei, Singapuru, Szwajcarii i Urugwaju .
8 Statement by Ministers, Davos, Switzerland, 24 January 2020 .
9 Rozporządzenie PE i Rady (UE) nr 654/2014 z 15 .05 .2014 dotyczące wykonywania praw Unii w zakresie stosowania i egzekwowania zasad handlu międzynarodowego oraz zmienia-jące rozporządzenie Rady (WE) nr 3286/94 ustanawiazmienia-jące procedury wspólnotowe w zakre-sie wspólnej polityki handlowej w celu zapewnienia wykonania praw Wspólnoty zgodnie z zasadami handlu międzynarodowego, w szczególności tymi ustanowionymi pod auspicjami Światowej Organizacji Handlu, Dz . Urz . UE L 189, 27 .06 .2014 . Rozporządzenie nr 3286/94 zostało zmienione przez Rozporządzenie PE i Rady (UE) 2015/1843, 6 .10 .2015, Dz . Urz . UE L 272, 16 .10 .2015 .
wykonawcze może być wykorzystywane do wprowadzenia przez UE środków zaradczych wobec krajów naruszających swoje zobowiązania wynikające z człon-kostwa w WTO lub z dwustronnych umów handlowych UE . Umożliwiło ono np . nałożenie w 2018 r . środków odwetowych w przywozie niektórych towa-rów (m .in . motocykli Harley-Davidson) ze Stanów Zjednoczonych w odpo-wiedzi na cła, które rząd D . Trumpa nałożył na europejską stal i aluminium . Wykorzystanie takich środków wobec członków WTO wymaga przestrzega-nia procedury rozstrzygaprzestrzega-nia sporów WTO i rozstrzygnięcia sporu na korzyść Unii . Propozycja KE ma umożliwić wprowadzenie środków zaradczych w sytu-acji, gdy orzeczenie panelu w raporcie końcowym WTO będzie wprawdzie korzystne dla strony unijnej, ale strona w sporze złoży od niego odwołanie do niefunkcjonującego Organu Apelacyjnego, co zablokuje możliwość działania Unii10 . Zgodność tego rozwiązania z zasadami WTO budzi jednak zastrzeże-nia11 . Nowy mechanizm miałby mieć również zastosowanie do umów dwu-stronnych (np . gdy partner blokuje skład arbitrów) . Oczekuje się, że zmienione rozporządzenie wykonawcze wejdzie w życie w połowie 2020 r ., po przejściu zwykłej procedury legislacyjnej (zgoda Parlamentu Europejskiego i Rady) .
2. Upolitycznienie czy uspołecznienie procesu negocjacji międzynarodowych umów dwustronnych?
Rokowania w sprawie zawarcia przez UE umów o wolnym handlu ze Stanami Zjednoczonymi (Transatlantic Trade and Investment Partnership – TTIP)12
10 European Commission, Commission reinforces tools to ensure Europe’s interests in interna-tional trade, 12 .12 .2019, https://ec .europa .eu/commission/presscorner/detail/en/ip_19_6748 (31 .01 .2020) .
11 W . Weiss, Life after the WTO Appellate Body: the case for more flexible dispute handling, Borderlex, 23 .01 .2020, https://borderlex .eu/2020/01/23/life-after-the-wto-appellate-body-the-case-for-more-flexible-dispute-handling (31 .01 .2020) .
12 Negocjacje w sprawie transatlantyckiego partnerstwa w dziedzinie handlu i inwestycji (TTIP) rozpoczęły się w lipcu 2013 r . Z powodu licznych kontrowersji wyrażanych przez obie strony, a także podejścia prezydenta D . Trumpa do podpisania umowy z UE proces negocja-cyjny wstrzymano w końcu 2016 r .
i Kanadą (Comprehensive Economic Trade Agreement – CETA)13 ujawniły wiele nowych zjawisk . Mogłoby się wydawać, że zawarcie przez UE umów o utworzeniu strefy wolnego handlu z krajami wysoko rozwiniętymi, repre-zentującymi podobny krąg cywilizacyjny nie powinno budzić w państwach członkowskich UE większych emocji czy kontrowersji . Tymczasem w obu przypadkach negocjacje prowadzono pod silną presją społeczną, niespotykaną wcześniej przy żadnej innej umowie międzynarodowej (nawet ACTA) . Zastrze-żenia dotyczyły zamkniętego charakteru rozmów oraz potencjalnych zobo-wiązań UE . W licznych kampaniach „przeciw”, mających u podłoża wyraźne nastawienie antykorporacyjne (a nawet antyamerykańskie), wyrażano obawy m .in . o obniżenie poziomu bezpieczeństwa żywności, standardów prawa pracy i ochrony środowiska przyrodniczego oraz o prywatyzację usług publicznych . Najbardziej kontestowanym elementem przyszłych umów była ochrona inwe-stycji, a głównie arbitraż w sporach na linii inwestor–państwo (investment–
state dispute settlement – ISDS) . Podejrzewano, że umożliwi on inwestorom amerykańskim i kanadyjskim zaskarżanie przed zagranicznym trybunałem arbitrażowym decyzji rządów państw UE, ilekroć uznają oni, że prawodaw-stwo tych krajów w dziedzinie zdrowia publicznego, ochrony środowiska lub ochrony społecznej narusza warunki umowy14 . Perspektywa wypłacania wyso-kich odszkodowań i ponoszenia kosztów procesów sądowych mogłaby – zda-niem oponentów – negatywnie wpływać na aktywność rządów w ustanawianiu praw chroniących interes społeczny15 . Polska, podobnie jak inne nowe państwa
13 Negocjacje w sprawie Kompleksowej umowy gospodarczo-handlowej między Kanadą a Unią Europejską i jej państwami członkowskimi (CETA) rozpoczęły się w maju 2009 r . i zakończyły w sierpniu 2014 r . Umowę podpisano 30 października 2016 r .
14 Friends of the Earth Europe, The TTIP of the anti-democracy iceberg. The risks of includ-ing investor-to-state dispute settlement in transatlantic trade talks, October 2013; Resolution on Investor-State Dispute Resolution in the Transatlantic Trade and Investment Partnership, Trans Atlantic Consumer Dialog, October 2013 .
15 Według UNCTAD, w 2012 r . 70% z 42 zakończonych sporów na linii inwestor–pań-stwo zakończyło się przyznaniem, przynajmniej w części, racji inwestorom . UNCTAD, Recent Developments in Investor-State Dispute Settlement (ISDS), „IIA Issues Note” 2013, no . 1 .
członkowskie, popierała klauzulę ISDS, uważała ją bowiem za korzystniejszą od obowiązującej w obecnej umowie dwustronnej ze Stanami Zjednoczonymi16 .
Pod presją opinii społecznej KE uruchomiła szeroko zakrojone publiczne konsultacje, zaczęła publikować sprawozdania z prowadzonych rozmów i wprowadziła w umowie CETA zmiany w sprawie arbitrażu, zastępując go nowym systemem opartym na stałym sądzie inwestycyjnym (Investment Court System – ICS)17 .
Rodzi się pytanie o to, co sprawiło, że atmosfera podczas rokowań umów TTIP i CETA była tak gorąca . Wymieniłabym tu następujące czynniki:
1) zmiany w dziedzinie WPH wprowadzone traktatem z Lizbony, tj . rozsze-rzenie zakresu kompetencji UE (m .in . objęcie tą polityką bezpośrednich inwestycji zagranicznych) oraz przyznanie Parlamentowi Europejskiemu (PE) kompetencji prawodawczych; przyczyniły się one do większego upo-litycznienia procesu negocjacji; te nowe prerogatywy zachęcają bowiem do działań lobbingowych w Parlamencie; ponadto europejscy deputo-wani przywiązują dużą wagę do kwestii pozagospodarczych, takich jak:
demokracja, poszanowanie praw człowieka, ekologia czy zmiany klimatu;
2) rozszerzenie zakresu umów o wolnym handlu o dziedziny współpracy nie-uregulowane w WTO18, w tym o wrażliwe kwestie ekologiczne, prawa pracy czy ochrony konsumentów, co szczególnie zmobilizowało opinię publiczną;
3) rosnącą rolę mediów społecznościowych w kształtowaniu opinii;
4) rozwój sektora organizacji pozarządowych (tzw . trzeci sektor);
5) nieufność społeczeństwa europejskiego wobec elit politycznych i insty-tucji unijnych, znajdująca wyraz m .in . w domaganiu się pełnej jawności procesu negocjacyjnego;
16 E . Kaliszuk, Problemy tworzenia strefy wolnego handlu Unii Europejskiej i Stanów Zjedno-czonych, w: Polityka gospodarcza Polski w integrującej się Europie 2013–2014, red . J . Kotyński, Instytut Badań Rynku, Konsumpcji i Koniunktur, Warszawa 2014, s . 50 .
17 Zmiany wprowadzono przy okazji ostatecznej weryfikacji prawnej tekstu umowy CETA w lutym 2016 r . Za zgodą obu stron został zmieniony wówczas odpowiednio rozdział o inwe-stycjach .
18 E . Kawecka-Wyrzykowska, Preferencyjne porozumienia handlowe – znaczenie dla handlu dobrami i innych dziedzin współpracy Unii Europejskiej z partnerami zagranicznymi, „Zeszyty Naukowe” Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, nr 9 (945), Kraków 2015, s . 13–16 .
6) traktowanie obu umów jako narzędzia realizacji interesów korporacji ame-rykańskich (w przypadku CETA – ukrytego)19 .
Protesty wobec umów transatlantyckich wydają się jednak nikłe w porów-naniu z burzą, która rozpętała się w związku z rokowaniami w sprawie umowy o wolnym handlu między UE a blokiem handlowym Mercosur (aktywne pań-stwa członkowskie: Argentyna, Brazylia, Paragwaj i Urugwaj), wznowionymi w 2010 r . i zakończonymi we wrześniu 2019 r . Na pierwszy plan wybiły się kwestie ekologiczne i społeczne, które przesłoniły protesty europejskich pro-ducentów rolnych, w tym polskich, niezadowolonych z perspektywy szerszego otwarcia rynku UE na import m .in . wołowiny, cukru i etanolu . J . Bolsonarowi, który został prezydentem Brazylii na początku 2019 r ., zarzucano degradację środowiska naturalnego (wylesianie Puszczy Amazońskiej) i zmuszanie ludności tubylczej do porzucania swych terenów w związku z wprowadzaniem monokul-turowych upraw soi i trzciny cukrowej oraz hodowli bydła i drobiu . W czerwcu 2019 r . ponad 340 organizacji reprezentujących społeczeństwo obywatelskie z UE i Ameryki Południowej wystosowało list otwarty do przewodniczących instytucji unijnych, wzywający do natychmiastowego zakończenia rokowań z Mercosur z powodu naruszania praw człowieka i braku poszanowania dla środowiska naturalnego przez rząd brazylijski20 . Podkreślano, że zachowania te stoją w sprzeczności z polityką UE w dziedzinie ochrony klimatu i praw człowieka . W sierpniu 2019 r . podobny list do instytucji europejskich wysto-sowało 29 organizacji pozarządowych, wiążąc pożary w Amazonii z pozyski-waniem terenów pod uprawy i pastwiska21 . Umowę krytykowali nie tylko
„zieloni” aktywiści, ale także politycy z różnych partii państw członkowskich UE i naukowcy . We wrześniu 2019 r . ok . 200 naukowców z Polski i zagranicy
19 E . Kaliszuk, CETA – perspektywy implementacji, w: Polityka gospodarcza Polski w integru-jącej się Europie 2016–2018, red . J . Kotyński, Instytut Badań Rynku, Konsumpcji i Koniunk-tur, Warszawa 2017, s . 19–39 .
20 Friends of the Earth Europe, NGOs call on EU to stop Mercosur trade deal, 18 .06 .2019, https://www .foeeurope .org/stop-eu-mercosur-ngo-letter (30 .01 .2020) .
21 NGOs call for new laws to end the EU’s complicity in Amazon fires, Fern25, Press releases, 29 .08 .2019, https://www .fern .org/news-resources/ngos-call-for-new-laws-to-end-the-eus-com-plicity-in-amazon-fires-2008 (31 .01 .2020) .
podpisało apel o odrzucenie umowy UE–Mercosur, w którym podkreślili, że
„umowa nasili ekspansję rolnictwa przemysłowego w obszarach wyjątkowo cennych z punktu widzenia ochrony globalnego klimatu i bioróżnorodno-ści”22 . Z kolei przedstawiciele polskiej branży rolniczej wskazali, że umowa „jest przykładem nieuczciwej konkurencji”, ponieważ „z jednej strony UE śrubuje normy dla europejskich rolników (dobrostan zwierząt, zazielenienie, ochrona klimatu), by jednocześnie otworzyć rynek dla produktów, nad którymi Bruk-sela nie będzie miała kontroli jakościowej”23 .
Środowiska proekologiczne sformułowały także postulaty ogólniejsze, doty-czące wszystkich przyszłych umów o wolnym handlu . Domagają się one: upu-blicznienia rokowań handlowych i większej partycypacji w nich społeczeństw, wprowadzenia wiążących norm pracy i ochrony środowiska, promujących m .in . czyste łańcuchy dostaw, np . poprzez różne traktowanie produktów w zależności od „śladu węglowego” i procesów produkcyjnych . Organizacje pozarządowe chcą mieć prawo zaskarżania umów międzynarodowych, w tym porozumień WTO . Proponują w tym celu odpowiednią modyfikację unijnego rozporządze-nia w sprawie przeszkód w handlu, które pozwala pośrednio skarżyć naruszerozporządze-nia zobowiązań międzynarodowych prywatnym przedsiębiorcom24 . Wspomniana procedura skargi miałaby zastosowanie do wszystkich obowiązujących i przy-szłych umów o wolnym handlu . Pozwoliłoby to uniknąć zamieszczania takiej klauzuli w każdej umowie .
Wydarzenia związane z negocjowaniem umów ze Stanami Zjednoczonymi, Kanadą i blokiem Mercosur pokazały dobitnie, że epoka, w której prowadzono rokowania handlowe za zamkniętymi drzwiami, minęła bezpowrotnie . Konieczne są w tym zakresie nowy tryb i nowy sposób komunikowania się ze społeczeństwem .
22 Środowisko naukowe apeluje do UE o odrzucenie umowy z Mercosur, Nauka dla Przyrody, 28 .08 .2019, https://naukadlaprzyrody .pl/2019/08/23/srodowisko-naukowe-apeluje-do-ue-o--odrzucenie-umowy-z-mercosur (31 .01 .2020) .
23 M . Kucharczyk, Organizacje rolnicze: Umowa z Mercosurem to przykład nieuczciwej kon-kurencji, Euractive, 15 .10 .2019, https://www .euractiv .pl/section/rolnictwowpr/news/organiza-cje-rolnicze-umowa-z-mercosurem-to-przyklad-nieuczciwej-konkurencji (31 .01 .2020) .
24 ClientEarth, A Formal Complaint Procedure for a More Assertive Approach towards TSD Commitments, 27 .10 .2017 .
3. Uregulowanie stosunków handlowych ze Zjednoczonym Królestwem
W niewątpliwie nowym trybie, bo błyskawicznym, mają odbyć się rozmowy między UE i Zjednoczonym Królestwem (UK) w sprawie uregulowania wza-jemnych stosunków po wygaśnięciu okresu przejściowego z końcem 2020 r . Mogą one potrwać maksymalnie 11 miesięcy (dla porównania – w sprawie CETA trwały 7 lat) . Umowa o wystąpieniu UK z UE weszła w życie 1 lutego 2020 r ., a wygasa z końcem roku . Wprawdzie dopuszcza ona jednorazowe przedłużenie tego okresu o maksymalnie rok lub dwa, ale brytyjski rząd zapo-wiada, że nie wystąpi z takim wnioskiem (Parlament brytyjski jest też temu przeciwny) . Jeśli do tego czasu strony nie osiągną nowego porozumienia han-dlowego, ich stosunki gospodarcze będą oparte na zasadach WTO . W okresie przejściowym będzie obowiązywać prawo Unii .
Proces negocjacyjny ma się odbywać przy możliwie najszerzej rozsunię-tej kurtynie . Zgodnie z wytycznymi Rady UE, wszystkie dokumenty, które KE będzie przekazywać państwom członkowskim, Radzie, PE, parlamentom narodowym czy drugiej stronie, będą upubliczniane w granicach określonych prawem UE25 . Powinno to ułatwić skuteczną kontrolę społeczną i zapewnić opinii publicznej stały dopływ informacji przez cały okres negocjacji .
W deklaracji politycznej z października 2019 r .26 towarzyszącej umowie o wystąpieniu strony zadeklarowały ogólnie, że podstawą partnerstwa gospo-darczego będzie kompleksowa i wyważona strefa wolnego handlu, przewidu-jąca głęboką współpracę regulacyjną i celną . Zdaniem brytyjskiego premiera B . Johnsona, wzorem dla przyszłych unijno-brytyjskich relacji handlowych powinna być zawarta w 2016 r . ulepszona umowa o wolnym handlu między
25 Por . Rada UE, Wytyczne dotyczące przejrzystości negocjacji w sprawie przyszłych stosunków ze Zjednoczonym Królestwem, 22 .01 .2020 .
26 Political Declaration Setting out the Framework for the Future Relationship between the European Union and the United Kingdom, 17 .10 .2019, https://www .consilium .europa .eu/
media/37059/20181121-cover-political-declaration .pdf (30 .01 .2020) .
UE a Kanadą (CETA)27 . Miałaby ona mieć szerszy zakres, zwłaszcza
UE a Kanadą (CETA)27 . Miałaby ona mieć szerszy zakres, zwłaszcza