Wspólnota dyskursywna

Większość z nas codziennie porusza się między kilkoma wspólnotami (zob. Du-szak 1998). Spotykamy się z rodzinami, sąsiadami, najbliższymi przyjaciółmi, kole-gami z pracy lub osobami, które pochodzą z tego samego regionu geograficznego.

W każdej wspólnocie istnieją pewne konwencje na temat tego, co może być dyskuto-wane, jakie normy się zakłada lub jak ktoś może mówić o różnych rzeczach. Te wszystkie konwencje kształtują wspólnotę dyskursywną. Jak sama nazwa wskazuje, jest to wspólnota, w której ma miejsce dyskurs pisany lub mówiony. Pisarze często przynależą do wielu wspólnot dyskursywnych, podobnie jak klasa szkolna może być

77

uważana za jedną wspólnotę dyskursywną, inną wspólnotą dyskursywną może być określony teren badań naukowych, a jeszcze inną pomieszczenie redakcyjne, w któ-rym przygotowuje się artykuły do lokalnej gazety. Każdy z podanych przykładów ma swój własny układ dyskursu, cele i sposób jego prowadzenia. Większość z nas przy-należy do kilku wspólnot dyskursywnych z powodu swojej etniczności, religii czy osobistych zainteresowań. Przykładowo, studenci należą do większej wspólnoty dys-kursywnej, jaką jest instytucja, do której uczęszczają, ale mogą przynależeć do mniej-szych wspólnot dyskursywnych w obrębie określonego kierunku studiów, klubów czy organizacji. Chciałbym teraz skupić się na tym, dlaczego przynależność do wspólnoty dyskursywnej jest dla pisarzy tak ważna. Otóż dyskurs jest rozmową lub „rozsze-rzoną” formalną dyskusją na temat naszych idei, myśli i poglądów, zarówno w mowie, jak i piśmie. Dyskurs jest istotny, ponieważ pokazuje, w jaki sposób komunikujemy się w świecie, w którym żyjemy, mieszkamy i pracujemy.

Patricia Bizzell (1992: 219) zaproponowała następującą definicję wspólnoty dyskursywnej: „Analiza dyskursywna przekracza analizę słuchaczy, ponieważ naji-stotniejsze nie są osobiste preferencje czy uprzedzenia członków wspólnoty dyskur-sywnej, ale oczekiwania, jakimi dzielą się poprzez wartość przynależenia do tej szcze-gólnej społeczności. Te oczekiwania są zawarte w konwencjach dyskursu, które są z kolei uwarunkowane poprzez pracę społeczności”.

Z kolei John Swales (1990: 9) opisuje wspólnotę dyskursywną z socjolingwi-stycznego punktu widzenia, jako „społeczno-retoryczne sieci, które kształtują się w celu wypracowania wspólnych celów”. Zgodnie z definicją Sawle’a, uważa się dziennikarzy, redaktorów, recenzentów, autorów i czytelników dokładnie zrecenzo-wanych czasopism na temat prawa i zdrowia czy seksu za jedną wspólnotę dyskur-sywną. Docelowa wspólnota dyskursywna tworzy określone teksty (gazety, książki itd.). Język, który odzwierciedla ideologie, tematy, metody czy style użyte w tekstach, stanowi kryteria dla członków określonej społeczności. Jeśli chcemy wstąpić do tej społeczności, musimy umieć używać jej języka (John Swales 1990: 10). Rozwijając dalej myśl Johna Swales’a, mogę dodać, że jeżeli chcemy być częścią wspólnoty dys-kursywnej, powinniśmy nie tylko znać odpowiednie style czy ideologie danej wspól-noty, ale także zrozumieć jej kulturę. Ci, którzy nie posiedli wystarczającej wiedzy na

78

temat kultury danej wspólnoty, uważani są za obcych. Co ciekawe, możliwe jest przy-należenie do pewnej wspólnoty dyskursywnej, nawet nie znając jej członków osobi-ście. Można w tym miejscu przywołać przykładowa sytuację, w której ktoś wykazuje fascynację samolotami, lecz z powodu swego miejsca zamieszkania nigdy jeszcze go nie widział, a nikt z owej miejscowości nie podziela tego zainteresowania. Otóż czło-wiek ów planuje ujrzenie samolotu na najbliższym lotnisku, znajdującym się kilkaset kilometrów od swojej miejscowości. Kupuje czasopismo związane ze swoim hobby i prowadząc korespondencję z członkami czasopisma, po pewnym czasie sam staje się członkiem tego czasopisma, mimo że nigdy nie miał okazji zobaczyć obiektu swo-ich marzeń⁸. Poprzez pewne portale internetowe i możliwość bezpłatnej rejestracji (bez weryfikacji wiedzy na temat wspólnoty) można nawet wstąpić do jakiegoś kręgu dyskusyjnego, nie wykazując nawet zainteresowania jego przedmiotem w celu uzy-skania dostepu do bezpłatnych materiałów, programów, aplikacji.

Badając dalej społeczność dyskursywną, Leslie Olsen (1993: 181) twierdzi, że badacze analizują „sposób, w jaki wartości, przypuszczenia, metody dzielone przez czytelników i pisarzy w pewnej społeczności (tj. naukowej, zawodowej czy organiza-cyjnej dziedziny) i mają wpływ na rodzaj i naturę komunikacji stworzonej i zaakcep-towanej zarówno przez czytelników, jak i pisarzy w tej społeczności”. Z kolei Anne Beaufort (1997: 489) wymieniła trzy przełomowe cechy (komunikacyjne czynności skupione wokół pisania), jakich wymaga każda wspólnota dyskursywna:

1. Sposoby komunikacji – ustny czy pisany – których wzajemne od-działywanie na siebie ma wpływ na cele i znaczenie pisanych tekstów.

2. Najistotniejsze normy dla tekstów odnoszące się do cech gatunku, które mogą być unikatowe dla pewnej społeczności lub wspólne dla zachodzą-cych na siebie społeczności.

3. Role dla pisarzy (włącznie ze sposobem, w jaki są przydzielane) i szczególne zadania zdefiniowane przez sytuację komunikacyjną.

8 Autor oparł się na autopsji, sięgając po przykład swojego ojca, który interesuje się samolotami, a nigdy nie podróżował nimi, ani nie miał okazji z bliska obejrzeć żad-nego samolotu.

79

Co więcej, wyróżniła ona trzy decydujące czynniki kształtujące wspólnotę ko-munikacyjną, które są konieczne do zrozumienia właściwości wspólnoty dyskursyw-nej:

1 Kilka zasadniczych dla społeczności cech wartości i celów, które mają wpływ na wszystkie aspekty tworzenia tekstu.

2 Warunki materialne, takie jak przestrzenne relacje wśród uczestni-ków lub dostępność narzędzi komunikacyjnych, które mają wpływ na czynność pisania (Anne Beaufort 1997: 489).

3 Indywidualna historia pisarza, cele i umiejętności, jakie pisarz po-siada, odnoszące się do jego praktyk pisarskich.

Cała koncepcja wspólnoty dyskursywnej wywodzi się od pojęcia wspólnoty ję-zykowej. W dalszej części tego podrozdziału chcę skupić się na porównaniu koncepcji wspólnoty dyskursywnej ze wspólnotą językową. Wspólnota językowa według Della Hymesa (1972) odnosi się do ludzi, którzy zauważają, że ich użycie języka różni się od praktyk innych użytkowników, np. australijska odmiana języka angielskiego czy dialekt Georgie z północno-wschodniej Anglii. Z drugiej strony „społeczność inter-pretacyjna” (Stanley Fish 1980) sprowadza się nie do gromadzenia jednostek, lecz do otwartej „sieci” ludzi, którzy dzielą się sposobami pisania tekstów, głównie literac-kich. W odróżnieniu od wspólnoty językowej członkostwo we wspólnocie dyskur-sywnej jest sprawą wyboru i w przeciwieństwie do wspólnoty interpretacyjnej czło-nek wspólnoty dyskursywnej ma swój udział w realizowaniu celów i komunikuje się z innymi członkami wspólnoty, aby te cele osiągnąć. Stanley Swales (1990: 9-10) sugeruje, że prototypowa społeczność dyskursywna może być społecznością kolek-cjonerów znaczków pocztowych, zamieszkałych na całym świecie, ale zjednoczonych przez wspólne zainteresowanie znaczkami Hong Kongu. Kolekcjonerzy nigdy nie gromadzą się fizycznie na spotkaniach, ale korespondują ze sobą listownie. List ma zatem szczególną formę organizacji tekstu, jednoczy ich, tworzy pewien rodzaj stylu, którego członkowie używają, aby dążyć do wspólnych celów. Z drugiej strony, inni pisarze (Johns 1997; Porter 1986: 34-47) zasugerowali, że społeczności dyskursywne mogą mieć wspólne zainteresowania, ale niekoniecznie wspólne cele, np. rodzina czy absolwenci uniwersytetu.

80

Podsumowując powyższe badania, można stwierdzić, że społeczności dyskur-sywne są społecznymi jednostkami, które mają charakterystyczne praktyki pisarskie wynikające ze wspólnych wartości i celów wspólnot, warunków materialnych wpły-wających na tworzenie tekstu. Wspólnoty językowe stosują style i gatunki, aby speł-niać cele wspólnoty i mają normy dla tekstów i przydzielają szczególne role pisarzom.

Kiedy jesteśmy członkami różnych wspólnot dyskursywnych, musimy zrozumieć, jaki język jest używany dla owej wspólnoty dyskursywnej oraz jak jest używany, jaką wiedzę mają poszczególni członkowie wspólnoty, a także co motywuje i interesuje naszą wspólnotę. Poznanie naszych słuchaczy oraz celów wspólnoty to nie wszystko.

Istotne jeszcze jest dobieranie odpowiednich słów i oprawianie tych słów w zdania, paragrafy, rozdziały.