Praca zawodowa jako szczególna wartość i źródło rozwoju zawodowego jednostki zawodowego jednostki

PRACA ZAWODOWA JAKO ŹRÓDŁO I TEREN ROZWOJU ZAWODOWEGO JEDNOSTKI

2. Praca zawodowa jako szczególna wartość i źródło rozwoju zawodowego jednostki zawodowego jednostki

Praca jest terminem wieloznacznym. Stanowi kategorię poznawczą wielu dys-cyplin naukowych poczynając od fizyki przez filozofię, psychologię, fizjologię, pedagogikę (w tym w sposób szczególny pedagogikę pracy), ekonomikę, a koń-cząc na prakseologii.

W języku potocznym pod pojęciem „praca” zwykło się rozumieć włożony wysiłek celem osiągnięcia czegoś użytecznego, zastosowanie sił fizycznych i psychicznych do wykonania pewnej czynności czy przedmiotu (rzeczy).

Według T. W. Nowackiego „praca jest zbiorem wysiłków ludzkich wyko-nywanych dla utrzymania egzystencji człowieka i podwyższanie jej poziomu, a zawiera dostosowane do zadań pracowniczych układy i struktury czynności sensomotorycznych i intelektualnych, prowadzących do produkcji dóbr mate-rialnych, usług i wytworów kultury”³⁰³.

T. Kotarbiński określa pracę jako: „Wszelki splot czynów, mających cha-rakter pokonywania trudności dla czynienia zadość czyimś potrzebom istot-nym”³⁰⁴.

W socjologii pracę traktuje się jako „celową wspólnotową działalność ludz-ką nakierowaną na przetwarzanie dóbr przyrody, przedmiotów i informacji, za pomocą narzędzi, w celu zaspokojenia w sposób pośredni lub bezpośredni ma-terialnych i niemama-terialnych potrzeb; jest to jeden z głównych elementów budu-jących więzi społeczne”³⁰⁵.

Natomiast z punktu widzenia prakseologii – dyscypliny naukowej zajmują-cej się wszelkimi formami czynów człowieka – uważa się, że „praca jest to aspekt aktywnego zachowania się człowieka wobec świata podlegający normo-waniu moralnemu, wynikający z jego niewystarczalności przejawiającej się w potrzebach, realizowany w ludzkim czynie w celu podporządkowania sobie świata dla pośredniego zaspokojenia potrzeb, powodujący rozwój człowieka, a mający charakter ambiwalentny”³⁰⁶.

Wobec tak dużej wieloznaczności pojęcia „praca”, dla przedstawicieli współczesnej pedagogiki pracy koniecznością jest nie tylko w miarę pełne zro-zumienie pojęcia „praca”, ale również wyjaśnienie treści „praca człowieka”

303 T. W. Nowacki, Leksykon…, op. cit., s. 189-190.

304 T. Kotabiński, Traktat o dobrej robocie, Wrocław-Warszawa-Kraków 2000, s. 57.

305 K. Olechnicki, P. Załęcki, Słownik socjologiczny, Toruń 2000, s. 161.

306 J. W. Gałkowski, Praca i człowiek. Próba filozoficznej analizy pracy, Warszawa 1980, s. 182.

i ukazanie jej powiązań z innymi ważnymi dla tej dyscypliny pojęciami. Z tego powodu chcąc uchwycić całość współczesnej treści pojęcia „praca człowieka”

trzeba – zdaniem W. Furmanka – odwołać się do różnych dyscyplin nauko-wych, w których analizuje się to zjawisko cywilizacyjne i kulturowe³⁰⁷. Una-ocznienie wielowątkości charakteru pojęcia „praca człowieka”, a przez to funk-cjonowanie człowieka w procesie pracy, ukazuje rys. 16.

Rys. 16. Usytuowanie pracy człowieka jako kategorii poznawczej różnych dyscyplin naukowych

Źródło: Kultura pracy menedżera, red. S. Milczarek, Warszawa 2010, s. 18 na podst.: B. Baraniak, Metody badania pracy, Warszawa 2009, s. 19; Z. Wiatrowski, Podstawy pedagogiki pracy, Bydgoszcz 2006, s. 54-56; Z. Wiatrowski, Wielopro-blemowy i integracyjny wymiar współczesnych nauk o pracy [w:] Problemy profe-sjologii, nr 1/2015, s. 13-24

307 Zob. W. Furmanek, Zarys humanistycznej teorii pracy, Warszawa 2006, s. 47 i nast.

Wczytując się w relacje dotyczące pracy człowieka w odniesieniu do róż-nych nauk o pracy, a także różróż-nych postaci pracy staje się oczywistym, że aby mówić o pracy, trzeba mieć na uwadze jej interdyscyplinarny charakter. Takie interdyscyplinarne podejście do problematyki pracy ludzkiej umożliwia ustale-nie zarówno istoty samej pracy, jak i zrozumieustale-nie człowieka będącego aktyw-nym podmiotem w procesie przekształcania środowiska społecznego i material-nego dotyczącego procesu pracy.

Praca obok nauki, walki i zabawy stanowi jedną z podstawowych form ak-tywności człowieka w całym cyklu jego życia, a tym samym w sposób szcze-gólny oddziałuje na jego osobowość, aspiracje, postawy, czy też wyznawany przez niego system wartości³⁰⁸.

W początkowych okresach życia jednostki, kiedy dominującą formą jego aktywności jest zabawa, a następnie nauka, praca postrzegana jest jako swoiste-go rodzaju wydatek energetyczny, dzięki któremu dziecko może się bawić, a młodzież uczyć się, przechodząc przez kolejne szczeble edukacji szkolnej.

W późniejszych okresach życia jednostki praca kojarzona jest głównie z ak-tywnością zawodową jednostki. Wówczas mówi się o pracy zawodowej, która jest specyficznym rodzajem pracy człowieka ze względu na fakt, że w życiu człowieka spełnia następujące funkcje:

• jest formą aktywności człowieka;

• wyznacza jego pozycję zawodową i społeczną;

• jest źródłem dochodów umożliwiających realizację i rozwój potrzeb jed-nostki i jej rodziny³⁰⁹.

Termin praca zawodowa najczęściej kojarzy się z czynnościami, które wy-konuje jednostka w określonym zawodzie, stosownie do posiadanych kwalifi-kacji.

Definiując ten termin można oprzeć się na teorii czynności T. Tomaszew-skiego, który uważa, że „praca zawodowa to działalność ludzi organizowana

308 Zob. pogłębione rozważania dotyczące pracy ludzkiej: J. W. Gałkowski, Praca i człowiek. Próba filozoficznej analizy pracy, Warszawa 1980; W. Furmanek, Zarys humanistycznej teorii pracy, Warszawa 2006; T. W. Nowacki, Wychowanie przez pra-cę, Warszawa 1964; Cz. Bartnik, Praca jako wartość humanistyczna, Lublin 1991;

D. Dobrowolska, Praca w życiu człowieka, Warszawa 1980; J. Karney, Człowiek w środowisku pracy. Wybrane zagadnienia, Warszawa 1988; M. L. Kohn, Praca a osobowość, Warszawa 1986; S. Mrożek, Praca w antycznym systemie wartości, War-szawa 1983; P. Trzebuchowski, Praca jako znak człowieczeństwa, WarWar-szawa 1982;

Z. Wiatrowski, Praca w zbiorach wartości pracujących, bezrobotnych i młodzieży szkolnej, Włocławek 2004; i wiele innych.

309 Z. Wołk, Całożyciowe poradnictwo zawodowe, Zielona Góra 2007, s. 75.

w taki sposób, aby prowadziła do powstawania wytworów społecznie warto-ściowych i do podnoszenia jakości życia wykonujących ją osób”³¹⁰.

Z. Wiatrowski uważa, że pojęcie „praca zawodowa” można rozpatrywać w węższym lub szerszym zakresie. W węższym znaczeniu – zdaniem autora – na pracę zawodową składają się czynności, które: tworzą wewnętrznie spójny system, opierają się na określonej wiedzy i umiejętnościach, są skierowane na społecznie użyteczny wynik, są wykonywane systematycznie lub trwale.

W ujęciu szerszym – zdaniem Z. Wiatrowskiego – w treści pojęcia „praca za-wodowa” należy brać pod uwagę także warunki zewnętrzne, w jakich praca jest wykonywana, środowisko społeczne, ramy organizacyjne, korzyści materialne, prestiż zawodu, szanse rozwoju zawodowego, kariery zawodowej, awansu itp.³¹¹

Wczytując się w treść proponowanych przez Z. Wiatrowskiego propozycji definicyjnych terminu „praca zawodowa” można, w celu lepszego zilustrowania jej istoty i uwarunkowań, wpisać ją w następujący kontekst (rys. 17):

310 T. Tomaszewski, Praca zawodowa jako centralne pojęcie kształcenia zawodowego [w:] Kształcenie zawodowe w służbie gospodarki i kultury narodowej, red. S. Kaczor, Z. Wiatrowski, Warszawa 1978, s. 49.

311 Zob. Z. Wiatrowski, Pedagogika pracy w zarysie, Bydgoszcz 1985.

Rys. 17. Kontekstualne usytuowania pracy zawodowej

Źródło: Opracowanie własne na podst.: Z. Wiatrowski, Pedagogika…, dz. cyt.;

M. Gitling, Człowiek i jego praca, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Rzeszow-skiego 2013, nr 33, s. 211-221.

Oczywiście, podobnie jak „praca człowieka” w ogólnym rozumieniu, tak i „praca zawodowa” będzie różnie ujmowana przez przedstawicieli poszcze-gólnych dyscyplin naukowych. Dla filozofów najistotniejsze będą jej walory kulturowe, natomiast dla socjologów walory i konteksty społeczne, a dla psy-chologów wszystkie te aspekty, które odnoszą się do poszczególnych procesów

INTERAKCJE

psychicznych jednostki. Natomiast pedagodzy w swych rozważaniach o pracy zawodowej będą koncentrować się głównie na jej walorach wychowawczych – mówiąc o wychowaniu do pracy i wychowaniu przez pracę. Pedagogów pracy interesują te wszystkie aspekty, które mają wpływ na przygotowanie jednostki do pracy zawodowej, jej funkcjonowanie w zawodzie, a także będące naturalną drogą dalszego rozwoju zawodowego jednostki.

To zróżnicowanie zainteresowań problematyką pracy zawodowej, rozumie-nie jej istoty i roli, jaką przypisuje się jej w życiu człowieka wydaje się być zjawiskiem naturalnym, a wręcz koniecznym dla zrozumienia znaczenia, jakie ma ona lub może mieć w rozwoju zawodowym jednostki. Wymaga to jednak wyjaśnienia wielu zagadnień związanych ze stosunkiem jednostki do pracy.

Dlatego nasuwają się tu pytania o to, jaką wagę przywiązuje jednostka do swo-jej pracy zawodowej? Co chce przez nią i w swo-jej wyniku osiągnąć? Jakie aspekty są dla niej najważniejsze? Czy są z pracy zadowoleni i czy zależy to od ich stosunku do pracy? Te i im podobne pytania – w większej lub mniejszej mierze – są pytaniami o to, jaką wartość ma praca zawodowa w systemie wartości określonej jednostki.

Termin „wartość” pochodzi od słowa być wartościowym, mieć znaczenie (valor od valere) i zagościł w różnego rodzaju słownikach pod koniec XIX wie-ku. Filozofowie interesowali się tematyką dotyczącą wartości już od starożytno-ści, używając terminów: agathon, bonum, a także w pewnym znaczeniu „cnota”

czy „powinność”, jak również nazywając konkretne wartości, takie jak prawda, dobro czy piękno. Sam termin „wartość” upowszechnił w filozofii pod koniec XIX wieku Friedrich Nietzsche³¹². Jest to termin, który ze względu na jego zna-czenie dla życia i funkcjonowania zarówno jednostki, jak również społeczeń-stwa podejmowany jest na gruncie wielu dyscyplin naukowych, w tym: filozo-fii, etyki, teologii, socjologii, pedagogiki i psychologii, a także antropologii kulturowej, historii, w naukach politycznych i w badaniach literackich.

Wartość w rozumieniu leksykalnym to: „1) ile coś jest warte pod względem materialnym, 2) cecha tego, co jest dobre pod jakimś względem, 3) posiadanie zalet, 4) zasady i przekonania będące podstawą przyjętych w danej społeczności norm etycznych, 5) liczba określająca, ile jednostek zawiera dana wielkość fi-zyczna lub wielkość mogąca zastąpić wyrażenie algebraiczne, jego zmienne”³¹³. Jest to termin, który przez przedstawicieli poszczególnych dyscyplin nau-kowych jest różnie definiowany, co oznacza, że jest terminem nieostrym,

312 Zob. M. Kleszcz, Eksplikacja zagadnień związanych z kategorią wartości [w:] M. Kleszcz, M. Łączyk, Młodzież licealna wobec wartości, samotności i pasji, Kraków 2012, s. 9.

313 Słownik 100 tysięcy potrzebnych słów…, op. cit., s. 899.

wołującym wiele kontrowersji. Według Marioli Chojnowskiej termin ten uży-wany bez dodatkowych objaśnień nie wskazuje na żadne przedmioty³¹⁴.

Na trudności związane z rozumieniem pojęcia „wartość” wcześniej zwracał już uwagę Władysław Tatarkiewicz, pisząc: „Zdefiniowanie wartości jest trud-ne, jeżeli w ogóle możliwe. To co wygląda na definicję wartości jest raczej zastąpieniem wyrazu przez inny wyraz mniej więcej to samo znaczący albo jest jego omówieniem”³¹⁵.

Może dlatego wielu przedstawicieli nauk używających tego terminu uważa tak jak Maria Misztal, że pojęcie „wartość ma interdyscyplinarny charakter, który adekwatnie do podejmowanej problematyki wyznacza potrzebę sformu-łowania i posługiwania się definicją uwzględniającą wszystkie aspekty tego pojęcia”. Dlatego autorka ta proponuje trzy ujęcia definicyjne pojęcia „war-tość”:

• ujęcie socjologiczne – w którym wartość oznacza przekonania jednostek lub grup społecznych, określające godne pożądania cechy poszczególnych grup społecznych lub społeczeństwa jako całości;

• ujęcie psychologiczne – w którym wartości stanowią przedmiot dążeń i orientacji jednostki oraz są elementami systemu jej przekonań o charak-terze normatywnym;

• ujęcie kulturowe – w którym wartości to przekonania na temat norm uwa-żanych za godne pożądania dla danego społeczeństwa³¹⁶.

Zatem w zależności od przyjętego podejścia (psychologicznego, socjolo-gicznego, kulturowego, a także pedagogicznego itd.) w literaturze spotkać moż-na wiele różnych definicji pojęcia „wartość” adekwatnych do przyjętego przedmiotu badań. Ważne jest, jak trafnie dostrzega Krzysztof J. Brozi, żeby przyjęta definicja miała „moc wyjaśniającą, ujawniającą się w konkretnej sytua-cji badawczej”³¹⁷.

Nie jest moją intencją przeprowadzenie przeglądu wszystkich znajdujących się w literaturze definicji tego nieostrego pojęcia. Jedynie w celu lepszego przy-bliżenia istoty tego terminu przywołam w tym miejscu te, które moim zdaniem mają znaczącą moc wyjaśniającą.

Według M. Rokeacha wartości mają charakter przekonań (sądów) i są to

„trwałe przekonania, że określony sposób postępowania lub stan końcowy jest

314 M. Chojnowska, System wartości moralnych, „Edukacja i Dialog” 2001, nr 9-10.

315 W. Tatarkiewicz, Dzieje sześciu pojęć: sztuka, piękno, forma, twórczość, odtwór-czość, przeżycie estetyczne, Warszawa 1976, s. 61.

316 M. Misztal, Problematyka wartości w socjologii, Warszawa 1980, s. 66.

317 K. J. Brozi, Antropologia wartości. Kategoria standardu kulturowego w badaniach nad wartościami, Lublin 1994, s. 311.

osobiście lub społecznie bardziej pożądany niż przeciwny sposób postępowania czy stan końcowy”³¹⁸. Definicję tę uszczegółowił S. H. Schwartz, twierdząc, że wartości są przekonaniami odnoszącymi się do pożądanych celów ludzkiej eg-zystencji lub zachowań. Mają one charakter ponadsytuacyjny i hierarchiczny³¹⁹. W podejściu socjologicznym preferowana jest definicja Clyde’a Kluckhoh-na, który uważa, że wartość jest wyraźną lub dającą się wnioskować koncepcją tego, co godne pożądania, znamienną dla jednostki lub charakterystyczną dla grupy, wpływającą na wybór sposobów, środków i celów działania³²⁰. Charak-terystyczne dla tej definicji – zdaniem P. Oleś – jest postrzeganie wartości jako mających ponadjednostkową ważność, jako społecznie aprobowanych preferen-cji czegoś, czego nie tylko się pożąda, lecz co uważa się także za godne pożą-dania.

Z polskiej literatury na szczególną uwagę zasługuje definicja Jana Szcze-pańskiego, który uznaje wartość za „dowolny przedmiot materialny lub idealny, ideę lub instytucję, przedmiot rzeczywisty lub wyimaginowany, w stosunku do którego jednostki lub zbiorowości przyjmują postawę szacunku, przypisując mu ważną rolę w swoim życiu, a dążenie do jego osiągnięcia odczuwają jako przy-mus”³²¹.

W naukach społecznych – w tym także pedagogicznych – pojęcie „warto-ści” wiąże się głównie z zachowaniem ludzi, z ich postawami i motywacjami działania. Uznając, że jednostka sama decyduje o tym, co dla niej jest cenne, ważne i pożądane, co stanowi o niepowtarzalnym charakterze jego egzysten-cji³²².

Istotną definicją dla rozważań nad wartościami w kategoriach pedagogicz-nych jest także stanowisko Janusza Homplewicza, który twierdzi, że: „wartością jest wszystko to, co dla człowieka przedstawia się jako cenne, w co chce anga-żować swe wysiłki i wolę. To dążenie ku wartościom kształtuje człowieka, jest też w stanie przesądzać o jego wewnętrznym rozwoju, o jego przeżyciach, dzia-łaniach i całej postawie życiowej”³²³. W oparciu o tę definicję należy uznać, że wartości wyznaczają horyzont rozwoju jednostki. Mają one charakter

318 M. Rokeache, The nature of human, New York 1973, za: M. Czerwińska-Jasiewicz, Psychologia rozwoju młodzieży w kontekście biegu ludzkiego życia, Warszawa 2015, s. 91.

319 S. H. Schwartz, Toward a Universal psychological structure of human values, Jour-nal of PersoJour-nality and Social Psychology 1987, nr 4.

320 S. Kluckhohn, Value and Value-Orientation in the Theory of Action, New York 1962.

321 J. Szczepański, Elementarne pojęcia socjologii, Warszawa 1963, s. 97-98.

322 Zob. K. Ostrowska, Wartości w naszym życiu, „Wychowawca” 2004, nr 5.

323 J. Homplewicz, Etyka pedagogiczna, Rzeszów 1996, s. 7.

macyjny, gdyż na nich – jak twierdzą M. Kleszcz i M. Łączyk – „nadbudowane są cechy, właściwości i zachowania, które określają sposób życia i wyznaczają jego jakość”³²⁴.

Wartości występujące w życiu ludzkim mają różny charakter. Niektóre są konkretne, towarzyszące naszemu codziennemu doświadczeniu, inne mniej lub bardziej abstrakcyjne, które jawią się w określonych warunkach lub sytuacjach życiowych. Jedne i drugie ujmowane są w różnorodny sposób. Wśród wartości konkretnych najczęściej plasują się te, które dotyczą różnych dziedzin życia i aktywności człowieka, takich np. jak: życie rodzinne, praca zawodowa, praca społeczna, czy odpoczynek lub rozrywka, ale także te, które dotyczą bardziej szczegółowych elementów naszego życia i naszej aktywności, jak np. rodzaju wykonywanych czynności, ich rozkładu w czasie perspektywy na przyszłość itp. Do wartości abstrakcyjnych nadających życiu głębszy sens zaliczamy za-równo wartości o charakterze osobistym, związane z osobistymi dążeniami i wyznaczonymi sobie celami (jak np. prestiż, sława, realizacja własnych ma-rzeń, etyczne postępowanie itd.), jak również wartości ogólnospołeczne, doty-czące grup społecznych lub osób sobie bliskich (takie jak: dobro społeczne, równość społeczna, postęp itp.)³²⁵. Nas z racji charakteru tego opracowania najbardziej interesować będą wartości dotyczące pracy zawodowej człowieka.

Należy zatem na samym początku rozważań dotyczących wartości, jaką ma praca w życiu człowieka i jego rozwoju zawodowym zastanowić się przez chwilę nad tym, czy dla wszystkich osób praca stanowi wartość, a jeśli tak – to czy wszyscy pozytywnie odnoszą się do tej formy aktywności, upatrując w niej nie tylko podstaw do własnej egzystencji, ale również satysfakcji, możliwości własnego rozwoju czy wręcz spełniania się?

Nie ulega wątpliwości, że praca zawodowa jako jedna z form aktywności człowieka (zwłaszcza człowieka dorosłego) w szerokim tego słowa znaczeniu jest wartością, aczkolwiek stanowi ona różną wartość, przy czym w niektórych przypadkach – jak słusznie dostrzega to Z. Wołk – „jest koniecznością, kiedy indziej szczególną, najwyższą wartością”³²⁶.

Zagadnienia dotyczące analizy wartości pracy były (i nadal jeszcze są) przedmiotem wielu badań naukowych, które dotyczą różnych zakresów tego zagadnienia, w różny sposób ujmują to zagadnienie i stosują różne procedury badawcze. Z wyników tych badań (z natury rzeczy bardzo różnych) można wy-snuć jeden wspólny wniosek. Otóż dla zdecydowanej większości respondentów najważniejszą wartością ich życia jest życie rodzinne (a w nim szczęście

324 M. Kleszcz, M. Łączyk, Młodzież…, op. cit., s. 7.

325 Zob. D. Dobrowolski, Praca w życiu człowieka, Warszawa 1980.

326 Z. Wołk, Całożyciowe poradnictwo zawodowe, Zielona Góra 2007, s. 75.

dzinne). Dla dużej części osób badanych najważniejszą wartość ich życia sta-nowi zdrowie. Orientacja na pracę nie jest powszechna, aczkolwiek niezwykle zróżnicowana dla poszczególnych środowisk zawodowych, które pracę traktują przede wszystkim jako środek poprawy poziomu ich życia³²⁷. Z bardziej wni-kliwej analizy wyników badań dotyczących roli i miejsca pracy w życiu czło-wieka wynika, że praca kształtuje osobowość człoczło-wieka, wyznacza jego pozy-cję społeczną i zawodową. Dzięki pracy zawodowej człowiek realizuje, reguluje i kontroluje wiele procesów w kontaktach z przyrodą. Tym samym – jak słusz-nie zauważa to wcześsłusz-niej wymieniany Z. Wołk – tworzy siebie. To tworzesłusz-nie siebie zachodzi w wyniku wielu relacji mających miejsce w procesie pracy za-wodowej. Wyniki pracy, którą realizuje jednostka, są potwierdzeniem jej sprawności zawodowej, ale jednocześnie wyznaczają kierunki dalszego rozwoju zawodowego, dalszych potrzeb, braków w wiedzy, umiejętnościach czy posta-wach zawodowych, są one autentycznym miernikiem (wskaźnikiem) poziomu jego dotychczasowego rozwoju zawodowego.

Nie ulega wątpliwości, że praca zawodowa stanowi cenne źródło (aczkol-wiek o różnym zakresie w odniesieniu do konkretnej jednostki) rozwoju zawo-dowego jednostki. To dzięki pracy, w wyniku której ma miejsce bezpośrednia konfrontacja dotychczasowych zasobów intelektualnych i motorycznych jed-nostki w odniesieniu do konkretnych sytuacji zawodowych (realizowanych zadań zawodowych, napotykanych trudności i sposobu ich rozwiązywania) ma ona możliwość wprowadzania korekt dotyczących własnego rozwoju zawodo-wego, planowania kolejnych faz tego rozwoju, a często również ich wdrażania, monitorowania i oceniania. Taka bezpośrednia konfrontacja tego, co jednostka już posiada (w zakresie własnego rozwoju zawodowego) z tym, czego jeszcze jej brakuje (czego oczekują przełożeni, współpracownicy, a także ona sama)

327 Zob. badania R. Dubin, Industrial Worker’s Worlds [w:] Mass Leisure, red. E. Lar-rabee, R. Meyersohn, Glencoe 1961; J. Dumazedier, Relation du travail et du loisir [w:]

Vers une civilization du loisir?, Paris 1962; A. Toureine, La conscience ouviere, Paris 1966; Człowiek i jego praca, pod red. W. A. Jadowa, W. P. Rożina, A. G. Zdrawomys-lowa, Warszawa 1971; W. Adamski, Postawy społeczno-zawodowe młodzieży pracują-cej, „Studium Socjologiczne” 1974, nr 2; D. Dobrowolska, Praca w życiu człowieka…, op. cit.; J. E. Karney, Człowiek i praca. Wybrane zagadnienia z psychologii i pedagogi-ki pracy, Warszawa 1998; M. Prawda, Cykl życia jednostpedagogi-ki a wartość pracy, Warszawa 1987; K. M. Kohn, C. Schoder, Praca a osobowość, Warszawa 1987; Praca człowieka w XXI wieku. Konteksty – wyzwania, zagrożenia, pod red. R. Gerlacha, Bydgoszcz 2008; B. Sztumska, J. Sztumski, Człowiek w świecie wartości, Katowice 2002; Z. Wia-trowski, Praca człowieka – wątpliwości, nieporozumienia i realia, „Pedagogika Pracy”

2004, nr 45; tenże, Praca w zbiorach wartości pracujących, bezrobotnych i młodzieży szkolnej, Włocławek 2004; W. Furmanek, Zarys humanistycznej teorii pracy, Warszawa 2006, i wiele innych.

wyzwala motywację, budzi zainteresowanie, a często wyznacza również ramy czasowe lub organizacyjne, w ramach których potrzeby te (braki) powinny być podjęte i zrealizowane (uzupełnione, zniwelowane). W tym zakresie praca za-wodowa jest tą wartością, która zarówno w sensie osobistym, jak i społecznym ma znaczący wymiar.

W sensie osobistym cały kompleks wartości wiąże się z dążeniem jednostki do osiągnięcia sukcesu, zdobycia uznania i szacunku ze strony swoich przeło-żonych i współpracowników, a także potrzebę awansu zawodowego (zajmowa-nia np. coraz wyższych stanowisk kierowniczych). Dla wielu osób podstawo-wymi wartościami związanymi z własną aktywnością zawodową jest możliwość realizacji i dalszego rozwoju swoich zainteresowań, zdolności, umiejętności, rozwoju osobowości czy osiągania mistrzostwa w określonym zakresie czynno-ści zawodowych. Oznacza to, że wartoczynno-ści osobiste odpowiadają w znacznej

W dokumencie POLITECHNIKA KOSZALIŃSKA (Stron 182-194)