W dniu 7 m a rc a 1946 r. ak tem erek cy jny m M in iste rstw a P rzem ysłu, zostało pow ołane do życia Zjednoczenie E n erg ety czn e Z agłębia W ę
glowego, k tó re zrzeszyło okręgow e zakłady elek
tryczne, w odociągowe i gazowe.
Mocą a k tu Z. E . Z. W. m iędzy innym i p rz e jęło pod z a rz ą d państw ow y P ań stw o w e Z akłady W odociągowe w K atow icach i P ow iatow e Z a kłady W dociągowe w K atow icach, a po p rze jęciu przez a d m in istra c ję polską Ziem O dzyska
n ych przez Zjednoczenie autom atycznie zostały p rz e ję te G órnośląskie Z ak ład y W odociągowe w Z abrzu.
W m iędzyczasie do Z j ednoczenia zw róciła się jeszcze D y rek cja Z w iązku „ R a w y " ® - Zakładu K analizacyjnego dorzecza R aw y — ® w nioskiem 0 w łączenie Zw iązku do Zjednoczenia, poniew aż w w ytw orzonych w a ru n k a ch gospodarczych Zw iązek je s t o rg a n iz a c ją zbyt m ałą, ab y m ógł sam odzielnie istnieć, a U rz ą d Wojewóidlzki Ślą
sko-D ąbrow ski nie je s t w s ta n ie udzielić Z w ią
zkowi „R a w a “ dostatecznej pom ocy fin ansow ej 1 gospodarczej. D y re k c ja Z w iązku „R aw y “ u zasadn iła sw ój w niosek o rganiczną łącznością m iędzy zakładam i wodociągow ym i ju ż p rz e ję ty mi przez Zjednoczenie, a zakładam i k a n a liza c y j
nym i, ja k im je s t Zw iązek „R aw a".
O P IS OK RĘG O W Y CH ZAKŁADÓW W ODOCIĄGOW YCH
1. P ań stw o w e Z a k ła d y W odociągowe w K a tow icach p o sia d a ją 2 sta c je pompowe, a m ian o wicie w M aczkach pod Szczakow ą i n a szybie S taszica pod T arno w sk im i G óram i.
S ta c ja w M aczkach zo sta ła uruchom iona w 1932 r. Z akład p o biera wodlę po w ykonanej w 1937 r. przebudow ie, z rzek i Sztoły, dopływu B iałej Przem szy. W oda je s t filtro w a n a n a f il
tra c h pow olnych o w ydajności około 44.000 m 3/24h. Pom pow nia zak ładu posiada w ydajność ok. 80.000 m 3/24h. P om pow nia w M aczkach r u rociągam i śred nicy 750 m m tłoczy wodę do Z a
głębia W ęglowego, a w szczególności zasila m ia s ta : Sosnowiec, Chorzów, C hropaczów itd .
S ta c ja „Staszica“ p o b iera wodę głębinow ą z poziom u 70 m. Pom pow nia zbudow ana je s t
w 1882 r . w nieczynnej kopaln i g alm anu. F il
tró w zakład nie posiada, jakość wody surow ej filtro w a n ia nie w ym aga. Pom pow nia zakładu m a w ydajność 30.000m 3/24h. Pom pow nia tłoczy wodę do rurociągów , m ający ch u k ład p ro m ie
niow y, z a o p a tru je w wodę całą północną część okręgu przem ysłow ego.
Sieci M aczek i S taszica są ze sobą połączo
ne. Ł ączna długość ru ro c ią g u 125 km , obecna d o staw a w ody w ynosi około 70.000m 3/24h, m a k sym alna m ożliw a w ydajność 75.000 m 3/h.
P ań stw o w e Z akład y W odociągowe przed 1.
9. 1939 r. Stanowiły w łasność S k arb u P a ń stw a , były przedsiębiorstw em w ydzielonym , d z ia ła ją cym n a p o dstaw ie s ta tu tu z r. 1924, z uzupełnie
niam i z 1928 r.
W ładzą N adzorczą p rzed sięb io rstw a była R a d a A d m in istra c y jn a , sk ła d a jąc a się z p rze d staw icieli M in iste rstw a S p ra w W ew nętrznych, M in iste rstw a S k arb u i sp ecjalistów w odocią
gowych, pow oływ anych przez obydwóch m in i
strów .
2 . P ow iatow e Z a k ła d y W odociągowe posia
d a ją 4 s ta c je : pom pow nię n a szybie „R oza
lia", pom pow nię n a kopalni B rzezinka, pom po
w nię n a szybie „Boże daj Szczęście", pom pow nię n a szybie „W ojciech".
S ta c ja „Rozalia“ zbudow ana je s t n a nieczyn
nym szybie kopalni w ęgla kam iennego, czerpie wodę w głębną z poziom u— 135 m, posiadła pom py otw orow e o łącznej w ydajności 36.000 m 3/24h. F iltró w s ta c ja nie posiada, poniew aż j a kość czerpanej wody czyni je zbędnym i.
S ta c ja „ B rzezin ka“ czerpie wodę w głęb ną z w a rs tw fo rm a c ji w ęglow ych z głębokości 225 m, posiad a pom py otw orow e o łącznej w y d a j- nści 10.000 m 3/24h. W oda je s t odżelaziana i po
zbaw iona m anganu.
S ta c ja „Boże d a j Szczęście“ zbudow ana n a nieczynnym szybie kopalnianym u jm u je wodę z głębokości 100 m. W ydajność pom py około 5.000m 3/24h.
S ta c ja „W ojciech“ — zbudow ana w nieczyn
nym szybie kopalnianym , u jm u je w odę z głębo
kości ok. 120 m. W ydajność pom py około 6.000 m 3/24h. W szystkie pom pow nie p r a c u ją n a w spólną sieć wodlociągową o długości 120 km.
Dział V - E N E R G E T Y K A
Pow iatow e Z ak ład y W odociągow e z a silają m ia sta : K atow ice, M ysłowice, Siem ianow ice i położone n a ty m tere n ie m niejsze m iejscowości.
Ł ączn a w ydajność w szystkich pom pow ni w ynosi 55.000 m 3/24h. Obecnie d ostarcza się do sieci 48.000 m :l/24h. Sieć P ow iatow y ch Zakładów W o
dociągow ych m a połączenie z siecią P a ń stw o w ych Zakładów W odociągow ych w D ąbrówce, średn. 250 m m, w D ębin 450 m m i w B ogucicach 300 mm.
Pow iatow e Z a k ład y W odociągowe b y ły przed 1. 9. 1939 r. w łasnością W y d ziału Pow iatow ego i zarządzane przez tenże W ydział i z jego r a m ienia przez S ta ro stę P o w iatu K atow ickiego.
Pow iatow e Z a k ład y W odociągowe osobowo
ści p raw n e j nie p o siad ały i obecnie nie p osia
dają.
3. G órnośląskie Z a k ła d y W odociągowe w Z a brzu posiad ają 1 stację pom pow ą w Zawadzie i 4 ujęcia w ody w Zawadzie, Je lin ie , S eranie i w Pyskow icach.
W Z aw adzie — woda głębinow a z poziom u 180 m, czerp ana je s t za pom ocą 3 pom p system u
„ M am u t“ o łączn ej w y dajności 28.000 m 3/24h i zlew ana je s t do zb io rn ik a aku m u lacy jn eg o .
U jęcie wody w Jelinie posiada 1 pom pę sy stem u „ M am u t“ o w ydajności 7.500 m 3/24h, wo
da zlew ana je s t do tego sam ego z b io rn ik a a k u m
ulacyjnego-U jęcie w ody w S eran ie posiada 12 otw oro
w ych studn i, z k tó ry c h woda c zerp an a je s t przez pom py otw orow e o łącznej w ydajności 25.000 m 3/24h. W ytłoczona woda podlega odże
laz ian iu i filtro w a n iu n a filtra c h pośpiesznych, po czym je st p rze tła c z an a do z b io rn ik a a k u m u lacyjn ego pom pow ni Zaw ada.
U jęcie w ody w P ryskow ica ch p o siad a jedną stud nię otworową, z k tó re j wodę czerpie pom pa otw orow a z głębokości — 160 m. W ydajność pom py 3.000 m 3/24h. P o m p a otw orow a p rz e tła cza wodę do z b io rn ik a a k u m u lacy jn eg o pom pow ni
Zawada-P om pow nia Zaw ada — po siad a pom py p a ro we i elektryczne o łącznej w ydajności 125.000 m 3/24h. P o m p y tłoczą wodę do sieci o układzie prom ieniow ym o łącznej długości 140 km . Obec
nie zak ład d o starcza do sieci ok. 55.000 m 3.
Sieć G órnośląskich Z akładów W odociągo
w ych posiada połączenie z siecią P ań stw ow y ch Zakładów W odooiągow ych w 5 m iejscach o śre d nicy ód 150 — 350 mm.
G órnośląskie Z a k ład y W odociągowe stanow i
ły w łasność T o w arzystw a Górniczego „P reu s- sa g . Po przejęciu Ziem O dzyskanych przeszły pod zarząd państw ow y, a w m y śl d e k re tu z d n ia 3. 2. 1946 r. przeszły n a w łasność S k a rb u P a ń stw a.
N a terenie Z ag łęb ia W ęglow ego czynnych je s t ponad to k ilk ad ziesiąt lo k aln y ch zakładów wodociągowych, prow adzonych przez Z arząd y
M iejskie i z a k ła d y przem ysłow e — a przede w szystkim przez kopalnie.
Ilość wody zużyw anej n a Ś ląsku ze w szyst
kich dostępnych źródeł w ynosi około 1.000.000 m 3/24h, z czego O kręgowe Z a k ład y W odociągo
we p o k ry w a ją 25 — 30% . W oda z zakładów przem ysłow ych jest w większości w ypadków nie
p rz y d a tn a i tru d n a do obróbki, wobec czego przem ysł ch ętn ie przechodzi n a wodę z O kręgo
w ych Z akładów W odociągow ych. S ta n te n po
woduje, że już obecnie te z a k ła d y wodociągowe oddają p raw ie W szystką, będącą do dyspozycji wodę, np. zużycie w lu ty m i m arcu 1947 było identyczne z zużyciem z lip e a 1946 r.
Obecnie Okręgow e Z a k ład y W odociągowe przepro w adzają in ten sy w n ą rozbudow ę, k tó ra może dać jeszcze 15 — 20% wody.
W zw iązku z ty m oraz w zw iązku z faktem , że ilość wody n a G. Ś ląsk u je st og raniczona z u w a g i n a odbudowę górniczą, należy przepro wadzić stu d ia n a d zaopatrzeniem obszaru Z ag łę
bia W ęglow ego w wodę, k tó re w inn y pójść w dwóch k ieru n k a ch :
1- poszukiw ania w o d y w głębnej z terenów le
żących poza obszarem e k sp lo a ta c ji w ęgla, a więc z okolic Łaz, R yszki, B ibieli i K rze- m endy,
2. opracow ania u jęć w o d y p ow ierzchniow ej z rzek przez pobudow anie, czy przebudow a
nie zbiorników rete n cy jn y c h np. z W isły pod G oczałkow icam i, z Soły pod P o rą b k ą lub T resm ą, z B ry n ic y pod Kozłową Górą.
To o sta tn ie ujęcie może być dokonane sto su n kowo łatw o i p rędko bo do 1949 r., gdyż zb iornik re te n c y jn y już istn ieje , a należy ty lk o uzupełnić obrukow anie sk arp , w ykonać ujęcie, pobudow ać stacje pom p i sieć m a g istra li. K oszt tak ieg o roz
w iązania, k tó re d ało b y dodatkow o około 20%
wody, w yniósłby obecnie około 300 m ilionów zł, t. j. 4,5 m ilionów zł w edług cen z 1939 r.
N astęp n y m problem em , k tó ry m usi być roz
w iązany, to s p ra w a zbiorników n a sieci. Obecna pojem ność w ynosi ok. 20% w ody spożyw anej w ciągu doby, co stanow i zapas 4— 6 godzinny, pod
czas g dy zapas ten w inien stanow ić 50% dobo
wego zużycia.
Obecnie przy stąp io n o do p rzestud iow ania do
tychczasow ej sieci wodociągowej!, zap ro jek to w a
nia w łaściw ej rozbudow y sieci m ag istra ln e j, oraz rozm ieszczania zbiorników n a sieci,, ab y zm niejszyć do m in im u m s tr a ty n a ciśnieniu w sieci i dać w iększą g w a ra n cję p ra c y zakładów przez pobudow anie w iększej ilości zbiorników .
O statn im problem em je s t uzupełnienie i p rze
budow anie sieci m a g is tra ln e j O kręgow ych Z a
kładów W odociągow ych.
P rzem y sł Z agłębia W ęglow ego zużyw a po
n ad 55% p ro d u k cji wody z O kręgow ych Z a k ła dów W odociągowych, ponadto w oda n a Śląsku jest surow cem dla przem ysłu. Bez wody, p rą d u
Dział V - E N E R G E T Y K A
i gazu p rzem y sł śląski n ie m ógłby istn ieć i roz
w ijać się, należy z atem uznać Z a k ład y W odo
ciągow e i z n im i zw iązane Z a k ład y K a n a liz a c y j
ne za z a k ła d y usługow e d la p rzem y słu i lu d ności i1 podporządkow ać je M in isterstw u P rz e m y słu z tym , że k o n tro lą techniczno-budow laną w inno się zajm ow ać M inisterstw o Odbudowy.
D la zrealizow ania zadań, k tó re p ro w adziły by do racjo n aln eg o z a o p a try w a n ia w wodę i od
p ro w ad zan ia ścieków p rz y w łaściw ym ich w y k o rzy stan iu , należy stw orzyć c e n tra ln y o rg a n np.: C e n tra ln ą D y rekcję W odociągów i K a n a li
zacji Ś ląska, podporządkow aną C en traln em u Z a
rządow i E n e rg ety k i.
In ż. J a n K o złow ski
Dyrektor
Państwowych Zakładów Wodociągowych w Katowicach