Repository - Scientific Journals of the Maritime University of Szczecin - An Opinion on the Water...

(1)

ZESZYTY NAUKOWE NR 12 (84)

AKADEMII MORSKIEJ

SZCZECIN 2007

WYDZIAŁ INŻYNIERYJNO-EKONOMICZNY TRANSPORTU

Zofia Jóźwiak, Anna Bosy, Magdalena Gąsiorowska, Marcin Grabia, Anna Banach, Łukasz Majewski, Anna Kilar, Kornelia Matkowska

Ocena jakości wód Noteci

na szlaku żeglugowym Nakło, Krzyż, Santok

Słowa kluczowe: Noteć, BZT, ChZT, OWO

W artykule przedstawiono wyniki badań wód Noteci, które przeprowadzono w okresie 18–30 sierpnia 2005 roku z pokładu statku szkolnego „W. Łokietek”, w ramach działalności statutowej Naukowego Koła Ekologii przy AM w Szcze-cinie. Metodą spektrofotometrii UV (długość fal 205–320 nm) określono nastę-pujące wskaźniki: ogólny węgiel organiczny, chemiczne i biologiczne zapotrze-bowanie tlenu, zawartość azotanów, zawiesiny ogólne oraz substancje po-wierzchniowo czynne.

An Opinion on the Water Quality of the River Noteć

on the Nakło, Krzyż, Santok Navigational Route

Key words: max. Noteć, BOD, COD, TOC

The article presents the results of research on the cleanness of the River Noteć. The analysis was were executed in the period 18–30 August 2005 by students from the Scientific Circle of Ecology, Maritime University, in time of student training period on the ship "Wł. Łokietek". Using the method of spectro-photometer UV (205–320 nm length), the following indicators were qualifield: the total organic carbon, chemical oxygen demand, biological oxygen demand, content of nitrates, total suspended solids and surfactants.

(2)

Wprowadzenie

W dziedzinie polityki wodnej wspólne działanie państw unijnych wyznacza Ramowa Dyrektywa Wodna 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2000 r., będąca najważniejszym dokumentem definiującym dzia-łania, jakie należy podjąć w ochronie wód przed zanieczyszczeniami.

Zgodnie z art. 8 Ramowej Dyrektywy Wodnej (RDW) wszystkie rzeki o powierzchni większej niż 10 km2 _{muszą być objęte monitoringiem. Punktem}

wyjścia do podjęcia prac związanych z nową koncepcją monitoringu wód jest wyznaczenie części wód (water bodies) oraz ocena stanu istniejącego, zawiera-jąca analizę wpływu działalności człowieka i wynikających z tego zagrożeń. Wśród rzek objętych monitoringiem znalazła się Noteć.

Noteć jest prawostronnym dopływem Warty o długości 388,4 km. Rzeka wypływa z jeziora Przedecz; od jeziora Gopło do ujścia Łobżonki przepływa przez województwo kujawsko-pomorskie, na pozostałych odcinkach płynie w granicach województwa wielkopolskiego. W górnym biegu Noteci zanie-czyszczenia pochodzą głównie ze spływów powierzchniowych terenów użytko-wanych rolniczo. Znaczące, punktowe źródła zanieczyszczenia Noteci mogą stanowić miejscowości usytuowane nad rzeką.

W ramach statutowej działalności Naukowego Koła Ekologii przy Akademii Morskiej w Szczecinie, w drugiej połowie sierpnia 2005 roku, wykonano badania wybranych parametrów jakości wód Noteci, w warunkach rzeczywistych, na szla-ku żeglugowym Nakło – Krzyż – Santok. Próby pobierano z pokładu statszla-ku „Ło-kietek” w trakcie praktyki studenckiej dla specjalności żegluga śródlądowa. Celem badań była ocena jakości wód Noteci, przy założeniu, że będzie ona wykonana na podstawie wybranych parametrów jakości, co związane było ściśle z posiadaną przez zespół badawczy aparaturą pomiarową. Przy wyborze wskaźników jakości sugerowano się tymi, które można było zmierzyć spektrofotometrem Pastel UV. Zakres pomiarowy aparatu pozwolił wykorzystać wyniki uzyskanych pomiarów przy analizach porównawczych jakości wód Noteci.

1. Metodyka badań

Próbki wody pobierano zgodnie z zasadami próbobrania [5]. Woda była po-bierana w czasie postojów statku specjalną butelką ze szkła ołowiowego, dodat-kowo obciążoną stalową obudową. Butelka otwierała się na zadanej głębokości (od 0–2,0 m). Próbki wody badano używając spektrofotometruPastel UV, firmy SECOMAM. Pomiary wykonywano zgodnie z instrukcją. Próbkę wody umiesz-czano w kuwecie, przez którą przepuszumiesz-czano światło ultrafioletowe o długości fali 205–320 nm. Uzyskiwano równocześnie wyniki sześciu różnych

(3)

parame-tlenowe – biologiczne zapotrzebowanie tlenu (BZT), chemiczne zapotrzebowanie tlenu (ChZT) oraz ogólny węgiel organiczny (OWO), jeden wskaźnik fizyczny – zawiesiny ogólne, jeden wskaźnik biogenny – azotany (NO3) i jeden wskaźnik

zanieczyszczeń przemysłowych – substancje powierzchniowo czynne [2, 3, 4]. Punkty poboru próbek zaznaczono na mapce (rys. 1).

Rys. 1. Miejsca poboru próbek wody na Noteci

Fig. 1. Locations of taking water samples from the River Noteć Źródło: opracowanie własne

2. Klasy czystości wód powierzchniowych

Zgodnie z rozporządzeniem ministra środowiska z dnia 11 lutego 2004 r. w sprawie klasyfikacji wód powierzchniowych (Dz. U. nr 32, poz. 284) w Polsce obowiązuje klasyfikacja obejmująca pięć klas jakości wód (I – V), z uwzględnieniem kategorii jakości wody A1, A2 i A3, określonych w przepisach w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać wody powierzchniowe wyko-rzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia.

Klasę I stanowią wody o bardzo dobrej jakości. Spełniają one wymagania określone dla wód powierzchniowych wykorzystywanych do zaopatrzenia ludno-ści w wodę przeznaczoną do spożycia, w przypadku ich uzdatniania sposobem właściwym dla kategorii A1. Wartości wskaźników jakości wody klasy I nie wskazują na żadne oddziaływania antropogeniczne.

Klasa II obejmuje wody dobrej jakości. Spełniają one w odniesieniu do więk-szości wskaźników jakości wody wymagania określone dla wód

(4)

powierzchnio-wych wykorzystywanych do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spo-życia, w przypadku ich uzdatniania sposobem właściwym dla kategorii A2. War-tości biologicznych wskaźników jakości wody klasy II wykazują niewielki wpływ oddziaływań antropogenicznych.

Do klasy III zalicza się wody o zadowalającej jakości. Spełniają one wyma-gania określone dla wód powierzchniowych wykorzystywanych do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia, w przypadku ich uzdatniania spo-sobem właściwym dla kategorii A2. Wartości biologicznych wskaźników jako-ści wody klasy III wykazują umiarkowany wpływ oddziaływań antropogenicz-nych.

Klasę IV stanowią wody o niezadowalającej jakości. Spełniają one wymaga-nia określone dla wód powierzchniowych wykorzystywanych do zaopatrzewymaga-nia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia, w przypadku ich uzdatniania sposo-bem właściwym dla kategorii A3. Wartości biologicznych wskaźników jakości wody klasy IV wykazują, na skutek oddziaływań antropogenicznych, zmiany ilo-ściowe i jakoilo-ściowe w populacjach biologicznych.

Wody klasy V to wody złej jakości. Nie spełniają one wymagań dla wód powierzchniowych wykorzystywanych do zaopatrzenia ludności w wodę prze-znaczoną do spożycia. Wartości biologicznych wskaźników jakości wody klasy V wykazują zmiany polegające na zaniku występowania znacznej części popu-lacji biologicznych [9].

Dla wody przeznaczonej do spożycia ustalono trzy kategorie jakości, w zależ-ności od wartości granicznych wskaźników jakości wody. Woda kategorii A1 wymaga prostego uzdatniania fizycznego, w szczególności filtracji oraz dezynfek-cji. Woda kategorii A2 wymaga typowego uzdatniania fizycznego i chemicznego, a w szczególności utleniania wstępnego, koagulacji, flokulacji, dekantacji, filtra-cji, dezynfekcji (chlorowania końcowego). Woda kategorii A3 wymaga wysoko-sprawnego uzdatniania fizycznego i chemicznego, a w szczególności utleniania, koagulacji, flokulacji, dekantacji, filtracji, adsorpcji na węglu aktywnym, dezyn-fekcji (ozonowania, chlorowania końcowego) [8].

Podstawę określenia klas jakości wód powierzchniowych stanowią wartości graniczne wskaźników jakości wody. W trakcie badań mierzono wybrane wskaźniki jakości (tabela 1), możliwe do zmierzenia spektrofotometrem Pastel UV, i na ich podstawie przyporządkowywano badanemu parametrowi klasę jakości od I – V, zgodnie z rozporządzeniem ministra środowiska z dnia 11 lute-go 2004 roku w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanu wód powierzch-niowych i podziemnych, sposobu prowadzenia monitoringu oraz sposobu inter-pretacji wyników i prezentacji stanu tych wód (Dz. U. nr 32, poz. 284) [8]. Wy-niki wszystkich badań umieszczono w tabeli 2 oraz na wykresach (rys. 2–7).

(5)

Tabela 1 Wybrane graniczne wartości wskaźników jakości wód powierzchniowych

Selected limit values of surface water quality indexes

Lp. Wskaźnik jakości wody Jednostka

Wartości graniczne w klasach I–V

I II III IV V Wskaźniki fizyczne 1 Zawiesiny ogólne mg/l 15 25 50 100 >100 Wskaźniki tlenowe 2 BZT mg O2/l 2 3 6 12 >12 3 ChZT mg O2/l 3 6 12 24 >24

4 Ogólny węgiel organiczny mg C/l 5 10 15 20 >20

Wskaźniki biogenne

5 Azotany mg NO3/l 5 15 25 50 >50

Wskaźniki zanieczyszczeń przemysłowych

6 Substancje powierzchniowo

czynne mg/l 0,1 0,2 0,5 1 >1

Źródło: Rozporządzenie ministra środowiska z dnia 11 lutego 2004 r. (Dz. U. nr 32, poz. 284).

Wyniki pomiarów próbek wody, opracowane tabelarycznie i na wykresach, wykorzystano do analizy porównawczej z wynikami uzyskanymi przez laborato-ria prowadzące profesjonalnie monitoring wód Noteci w innych punktach kon-trolnych. Punkt kontrolny w Santoku był wspólnym miejscem poboru prób za-równo dla zespołu badawczego NKE, jak i WIOŚ w Zielonej Górze.

3. Wyniki

Otrzymane wyniki badań uważano za prawidłowe przy trzykrotnej ich po-wtarzalności. Dla siedmiu punktów pomiarowych opracowano wyniki badań a ich rezultaty podano w tabeli 2 oraz na rysunkach 2 – 7. Zawartości azotanów w badanych próbkach wody nie przedstawiono na wykresach, ponieważ wszyst-kie wyniki były tawszyst-kie same, poniżej 0,5 mg NO3/l), co pozwalało

zakwalifiko-wać według tego wskaźnika, badaną wodę do I klasy jakości. Miejsca poboru próbek wody znajdowały się w następujących punktach: Nakło Baza, Krostko-wo, RomanoKrostko-wo, Lipica, Wieleń, Krzyż i Santok. Wszystkie próby pobierano w czasie postoju statku. Należy podkreślić, że w trakcie całej podróży po-wierzchnia prawie całego lustra wody była pokryta rzęsą wodną. Woda

(6)

pobiera-na do badań nie miała żadnego obcego zapachu i żadnych widocznych zanie-czyszczeń. Wyniki badań pozwoliły, w zależności od uzyskanej wartości gra-nicznej, zakwalifikować wodę do odpowiedniej klasy czystości.

Uzyskane wyniki pogrupowano według następującego klucza: każdy z ba-danych wskaźników przedstawiono na odrębnym wykresie słupkowym z uwzględnieniem wszystkich punktów pomiarowych. Umożliwiło to zestawie-nie wszystkich wyników i porównazestawie-nie ich z danymi normatywnymi (tabela 1). Porównanie danych z tabel 1 i 2 pozwoliło na zakwalifikowanie wód do odpo-wiedniej klasy jakości. Wszystkie dane z uwzględnieniem klas jakości zaprezen-towano również na wykresie (rys. 6), umożliwia to przeprowadzenie analizy wyników.

Na rysunku 2 podano zawartość ogólnego węgla organicznego, będącego miarą zanieczyszczeń wód związkami organicznymi oraz miarą stopnia biode-gradacji wód powierzchniowych. Wskaźnik ten jest najmniej korzystny dla No-teci na wysokości Krostkowa i Nakła, zaś najkorzystniejszy dla NoNo-teci w Krzy-żu i Santoku. Jednak jest na tyle mały, że wody badane we wszystkich punktach spełniają dla tego wskaźnika wymogi dla I klasy jakości.

9,2 9,8 7 5,6 6 1 1,4 0 2 4 6 8 10 12 1 2 3 4 5 6 7

1 - Nakło, 2 - Krostkowo, 3 - Romanowo, 4 - Lipica, 5 - Wieleń, 6 - Krzyż, 7 - Santok

m

g

C

/l

Rys. 2. Ogólny węgiel organiczny – OWO

(7)

Tabela 2 Zestawienie uzyskanych wyników badań

Comparison of obtained research results Lp. Miejsce pobrania

próby Badany parametr Jednostka Wartość wg normy Klasa

1. Nakło – Baza

Ogólny węgiel organiczny ((TOC)) mg C/l 9,2 I

Chemiczne zapotrzebowanie tlenu ((COD) mg O2/l 25,2 V Biologiczne zapotrzebowanie tlenu (BOD) mg O2/l 13,1 V

Zawartość azotanów (NNO3) mg NO3/l <0,5 I

Zawiesiny (TSS) mg/l 9,8 I

Substancje powierzchniowo czynne (SUR) mg/l 3,6 V

2. Krostkowo

Ogólny węgiel organiczny (TOC) mg C/l 9,8 I

Chemiczne zapotrzebowanie tlenu (COD) mg O2/l 26,2 II Biologiczne zapotrzebowanie tlenu (BOD) mg O2/l 14,0 V

3. Romanowo

Chemiczne zapotrzebowanie tlenu (COD) mg O2/l 20,6 II Biologiczne zapotrzebowanie tlenu (BOD) mg O2/l 8,2 III

4. Lipica

Chemiczne zapotrzebowanie tlenu (COD) mg O2/l 17,0 I

Biologiczne zapotrzebowanie tlenu (BOD) mg O2/l 3,8 III

Substancje powierzchniowo czynne (SUR) mg/l 1,0 IV

5. Wieleń

Biologiczne zapotrzebowanie tlenu (BOD) mg O2/l 4,8 III

6. Krzyż

Biologiczne zapotrzebowanie tlenu (BOD) mg O2/l 1,5 I

Zawiesiny (TSS) mg/l <2,5 I

Substancje powierzchniowo czynne (SUR) mg/l <0,5 II

7. Santok

Biologiczne zapotrzebowanie tlenu (BOD) mg O2/l 2,0 I

Substancje powierzchniowo czynne (SUR) mg/l <0,5 II

Legenda: TOC – Total Organic Carbon, COD – Chemical Oxygen Demand, NNO3 – Nitrate nitrogen, BOD – Biological Oxygen Demand, TSS – Total Suspended Solids, SUR – Surfactants

(8)

Na rysunku 3 zamieszczono wyniki pomiaru chemicznego zapotrzebowania tlenu. Wskaźnik ten wyraża ilość zużytego tlenu na procesy utleniania związ-ków organicznych i nieorganicznych. Na podstawie tego wskaźnika wody na wysokości Nakła i Krostkowa zaliczono do V klasy jakości, na wysokości Ro-manowa, Lipicy i Wielenia do IV klasy, Krzyża – II klasy. Jedynie wody na wysokości Santoka można było zaliczyć do klasy I.

25,2 26,2 20,6 17 17,6 3,2 ₂ 0 5 10 15 20 25 30 1 2 3 4 5 6 7

m

g

O2

/l

Rys. 3. Chemiczne zapotrzebowanie tlenu – ChZT

Fig. 3. Chemical Oxygen Demand – COD

13,1 14 8,2 3,8 4,8 1,5 2 0 2 4 6 8 10 12 14 16 1 2 3 4 5 6 7

m

g

O2

/l

Rys. 4. Biologiczne zapotrzebowanie tlenu

(9)

Na rysunku 4 przedstawiono biologiczne zapotrzebowanie tlenu, charakte-ryzujące zawartość zanieczyszczeń łatwo utlenialnych w procesach biochemicz-nych. Jak wynika z tych wartości tylko w dwóch przypadkach (Krzyż i Santok) wskaźnik ten pozwala zaliczyć wody do klasy I.

Na rysunku 5 podano zawartość zawiesin ogólnych. Wartości tego wskaź-nika są bardzo korzystne, ponieważ pozwalają zaliczyć wszystkie badane wody do I klasy jakości. 9,8 6,9 12 8,3 10,3 2 9,2 0 2 4 6 8 10 12 14 1 2 3 4 5 6 7

1 - Nakło, 2 - Krostkowo, 3 - Romanowo, 4 - Lipica, 5 - Wieleń, 6- Krzyż, 7 - Santok

m

g

/l

Rys. 5. Zawiesiny ogólne

Fig. 5. General suspensions

3,6 3,6 1,5 1 1,3 0,4 0,4 0 0,5 1 1,5 2 2,5 3 3,5 4 1 2 3 4 5 6 7

m

g

/l

Rys. 6. Substancje powierzchniowo czynne – SPC Fig. 6. Surface-active substances – SAS

(10)

Na rysunku 6 przedstawiono zmierzone wartości substancji powierzchniowo czynnych. Jak wynika z wykresu, aż w czterech punktach pomiarowych badane próbki należało zaliczyć do wód powierzchniowych klasy V.

Na rysunku 7 zamieszczono wszystkie rezultaty uzyskanych pomiarów. W żadnym z punktów pobierania prób nie otrzymano wyników pozwalających zaliczyć badane próbki wody do klasy I.

0 1 2 3 4 5 Nakło Baza Krostkowo Romanowo Wieleń Lipica Santok Krzyż M ia js c e b a d a n ia klasy czystości SUR TSS TOC COD BOD NNO3

Rys. 7. Klasy czystości wód w punktach pomiarowych

Fig. 7. Water cleanness classe at measurement points

4. Dyskusja wyników i wnioski

Wyniki badań wskazują, że wody Noteci charakteryzują się niezadowalającą jakością. Rozpoczęty w 2004 roku monitoring jakości zasobów wód powierzch-niowych (i podziemnych) obejmujący Noteć, zgodny z wymaganiami Ramowej Dyrektywy Wodnej, potwierdza wyniki uzyskane przez zespól NKE. Badania wykonane w 2004 roku wykazały, że jakość wód Noteci na przeważającej jej dłu-gości odpowiadała IV klasie. Wskaźnikami o najwyższych stężeniach były: węgiel organiczny i zanieczyszczenia bakteriologiczne. Decydowały one o jakości wody, podobnie jak nadmierne zanieczyszczenie substancjami organicznymi oraz sub-stancjami biogennymi („odżywczymi”). Równocześnie, wiele spośród badanych

(11)

wskaźników (w szczególności w grupie metali ciężkich i substancji specyficz-nych) odpowiadało I bądź II klasie, świadcząc o dobrej jakości wody.

Niekorzystnie wypadła również ocena w świetle wymagań dla wód śródlą-dowych, będących środowiskiem życia ryb w warunkach naturalnych. Badania w punktach pomiarowo-kontrolnych (ppk) monitoringu diagnostycznego wyka-zały, że wody Noteci nie spełniają określonych wymagań dla bytowania ryb. Przekroczenia stwierdzono w zakresie stężeń zanieczyszczeń organicznych (wy-rażonych biochemicznym zapotrzebowaniem tlenu – BZT5) oraz związków

azo-tu i fosforu (w szczególności: fosforu ogólnego, azoazo-tu amonowego, azotynów i niejonowego amoniaku). Problem stanowiły nadmierne stężenia biogenów, a niekiedy także nadmierne zanieczyszczenie substancjami organicznymi i okresowe niedobory tlenu [7, 10].

Potwierdza to obserwacje poczynione przez zespół NKE, ponieważ próby wędkarskiego połowu ryb kończyły się najczęściej fiaskiem.

Wybór punktów poboru wody przez zespół (szczególnie w Santoku) wydaje się zasadny ze względu na fakt, że jest to punkt monitoringu należący do euro-pejskiej sieci Eurowaternet, stworzonej dla potrzeb raportowania do Europej-skiej Agencji Środowiska o jakości wód głównych rzek Polski.

Podsumowanie

Reasumując, w górnym biegu Noteci zanieczyszczenia pochodzą głównie ze spływów powierzchniowych terenów użytkowanych rolniczo. Znaczące punktowe źródła zanieczyszczenia Noteci mogą stanowić miejscowości usytuo-wane nad rzeką. Największymi z nich są: Czarnków, Ujście, Mirosław Ujski, Nakło n. Notecią, Wieleń, Drawsko, Drawski Młyn i Krzyż. Przemieszczając się z prądem rzeki stwierdzono znaczną poprawę klasy czystości wody. Jest to wy-nikiem zasilania cieku głównego dopływami [1], co powoduje lepsze jej natle-nienie, zwiększenie masy wody wraz z jej biegiem, poszerzeniem się rzeki, zmianą rozmieszczenia stref roślinnych (grupowanie się roślin pływających przy brzegach, gdzie nurt jest słabszy, a nie jak to miało miejsce w początkowej fazie badań na całej szerokości rzeki).

Dobrą jakość wody zaobserwowano w Santoku (Noteć łączy swój bieg z Wartą) i Krzyżu (Noteć jest zasilana rzeką Drawą). Zła jakość wody wystąpiła w Nakle (Baza) oraz Krostkowie (SUR i BOD – V klasa). Wysoką wartość sub-stancji powierzchniowo czynnych wykazały wody Noteci na wysokości Wiele-nia i Romanowa. Wskaźnik biologicznego zapotrzebowaWiele-nia tlenu był wysoki w Lipicy (II klasa) i Wieleniu (III klasa). Największe chemiczne zapotrzebowa-nie tlenu wystąpiło w Lipicy (III klasa).

(12)

Literatura

1. Bogdanowicz R.: Analiza zależności między wielkością przepływu rzecznego a stężeniem biogenów, [w:] Materiały VI Konferencji Nau-kowej nt. Chemizm opadów atmosferycznych, wód powierzchniowych i podziemnych, Łódź 1993.

2. Dojlido J. R.: Chemia wód powierzchniowych. Wyd. Ekonomia i Środowisko. Białystok 1995.

3. Elbanowska H., Zerbe J., Siepak J.: Fizyczno-chemiczne badania wód. Wyd. Nauk. UAM, Poznań 1999.

4. Gajkowska-Stefańska L., Guberski S., Gutowski W., Mamak Z., Szper-liński Z.: Laboratoryjne badania wody, ścieków i osadów ściekowych. Wydawnictwo PW, Warszawa 2001.

5. PN-ISO 5667-6:2003 Jakość wody. Pobieranie próbek. Część 6: Wy-tyczne dotyczące pobierania próbek z rzek i strumieni.

6. Instrukcja obsługi spektrofotometru Pastel UV. SECOMAM 2000. 7. Raport o stanie środowiska w Wielkopolsce w roku 2004. WIOŚ,

Po-znań 2005.

8. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 lutego 2004 r. w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanów wód powierzchniowych i podziemnych, sposobu prowadzenia monitoringu oraz sposobu interpreta-cji wyników i prezentainterpreta-cji stanu tych wód (Dz. U. nr 32, poz. 284).

9. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 listopada 2002 r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać wody powierzchnio-we wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia (Dz. U. nr 204, poz. 1728).

10. Sprawozdanie z badań prowadzonych w monitoringu regionalnym wód podziemnych województwa lubuskiego w 2004 roku. Zielona Góra, WIOŚ, 2005.

Wpłynęło do redakcji w październiku 2006 r.

Recenzent

dr hab. inż. Wawrzyniec Wawrzyniak, prof. AR

Adres Autorów

dr hab. inż. Zofia Jóźwiak, prof. AM w Szczecinie Naukowe Koło Ekologii

Akademia Morska w Szczecinie

Wydział Inżynieryjno-Ekonomiczny Transportu Instytut Inżynierii Transportu