Szkoła Główna Służby Pożarniczej
Wydział Inżynierii Bezpieczeństwa Cywilnego
W sieci ratownictwa
Warszawa 2018
Recenzja naukowa prof. dr hab. Romuald Kalinowski prof. dr hab. Arkadiusz Letkiewicz
Redaktor prowadzący Ewa Juchimowicz Redakcja i korekta
Kamil Gorlicki Ewa Juchimowicz Projekt okładki i łamanie Tomasz Brończyk, Studio StrefaDTP
Zdjęcie na okładce © motortion/stock.adobe.com
Wydano na licencji Creative Commons:
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Bez utworów zależnych 4.0 Polska Wydanie pierwsze, Warszawa 2018
ISBN 978-83-950547-5-4
Wydawca
Szkoła Główna Służby Pożarniczej 01-629 Warszawa e-mail: wydawnictwo@sgsp.edu.pl
www.sgsp.edu.pl tel. 22 561 73 83
Objętość: 39 arkuszy wydawniczych
Redaktor prowadzący Ewa Juchimowicz Redakcja i korekta Kamil Gorlicki Ewa Juchimowicz
SPIS TREŚCI
Wstęp ... 11
1. Założenia badawcze ... 27
1.1. Przesłanki wyboru problematyki badawczej ... 27
1.1.1. Przesłanki systemowe ... 27 1.1.2. Przesłanki kooperacyjne ... 32 1.1.3. Przesłanki funkcjonalne ... 39 1.2. Założenia aksjologiczne ... 45 1.3. Założenia ontologiczne ... 55 1.4. Założenia epistemologiczne ... 65 1.5. Założenia metodologiczne ... 74
2. Ratownictwo w Polsce. Istota i główne uwarunkowania ... 85
2.1. Zagrożenia bezpieczeństwa powszechnego ... 85
2.2. Zarys historii ratownictwa w Polsce ... 94
2.3. Współczesne pojęcie ratownictwa ... 102
2.4. Krajowe ramy normatywne działalności w zakresie ratownictwa ... 116
2.5. Międzynarodowe ramy normatywne działalności w zakresie ratownictwa .. 119
2.6. Wnioski ... 122
3. Podmioty ratownictwa w ujęciach klasycznym i rozwojowym ... 125
3.1. Podmioty ratownictwa – istota i kierunki analizy funkcjonalnej ... 125
3.2. Instytucje zarządzające ratownictwem ... 130
3.3. Podmioty wykonawcze w ratownictwie ... 149
3.4. Systemy ratownictwa ... 179
3.5. Społeczny wymiar ratownictwa ... 195
3.6. Wnioski ... 217
4. Od hierarchii do sieci w badaniach nad ratownictwem ... 221
4.1. Problemy współczesnego ratownictwa ... 221
4.1.1. Zagrożenia wartości chronionych ... 221
4.1.2. Integracja systemów ratownictwa ... 225
4.1.3. Projektowanie systemów doraźnych ... 233
4.1.4. Pomiar potencjału ratownictwa ... 238
4.1.5. Ciągłość działania ... 242
4.1.6. Komunikacja kryzysowa w ratownictwie ... 248
4.1.7. Optymalizacja kosztów ratownictwa ... 252
4.1.8. Kierunki rozwoju ratownictwa ... 258
4.2. Ogólne wymagania w stosunku do nowego sposobu badań ratownictwa .... 265
5. Sieć jako sposób poznania naukowego ... 271
5.1. Podstawy myślenia sieciowego ... 271
5.1.1. Syntetyczne podejście systemowe ... 271
5.1.2. Teoria P. Gomeza, G. Probsta i H. Ulricha ... 275
5.1.3. Teoria J. Honeggera i H. Vettigera ... 281
5.1.4. Teoria grafów ... 284
5.2. Podejście sieciowe w naukach o zarządzaniu ... 289
5.2.1. Paradygmat sieciowy w naukach o zarządzaniu ... 289
5.2.2. Współpraca międzyorganizacyjna ... 296
5.2.3. Organizacje sieciowe ... 302
5.2.4. Sieci logistyczne ... 310
5.2.5. Wybrane zagadnienia z zakresu badań operacyjnych ... 317
5.3. Podejście sieciowe w badaniach bezpieczeństwa powszechnego ... 327
5.4. Wnioski ... 340
6. Założenia teorii sieci w bezpieczeństwie ... 343
6.1. Istota sieci w bezpieczeństwie ... 343
6.2. Architektura sieci w bezpieczeństwie ... 348
6.2.1. Ogólna metoda projektowania sieci ... 348
6.2.2. Sieci czynników bezpieczeństwa ... 351
6.2.3. Sieci organizacji bezpieczeństwa ... 355
6.2.4. Sieciowe organizacje bezpieczeństwa ... 360
6.2.5. Układy sieci połączonych ... 366
6.3. Instrumentarium badania sieci w bezpieczeństwie ... 371
6.3.1. Analiza morfologiczna sieci ... 371
6.3.2. Strukturyzacja sieci czynników bezpieczeństwa ... 373
6.3.3. Analiza więzi organizacyjnych ... 376
6.3.4. Wartościowanie sieci ... 378
6.3.5. Parametryzacja struktury sieci ... 381
6.3.6. Uproszczone techniki wartościowania relacji w sieci ... 389
6.4. Wnioski ... 392
7. Koncepcja sieci w ratownictwie ... 395
7.1. Ratownictwo w świetle teorii sieci w bezpieczeństwie ... 395
7.2. Sieci w ratownictwie ... 401
7.2.1. Uwarunkowania działań z zakresu ratownictwa ... 401
7.2.2. Instytucjonalny komponent sieci w ratownictwie ... 406
7.2.3. Systemowy charakter sieci w ratownictwie ... 413
7.2.4. Społeczny komponent sieci w ratownictwie ... 420
7.2.5. Podejście zintegrowane ... 426
7.3. Instrumentarium badawcze sieci w ratownictwie ... 433
7.4. Wnioski ... 437
8. Koncepcja sieci w ratownictwie a problemy współczesności ... 439
8.1. Kontekst funkcjonowania podmiotów ratownictwa ... 439
8.2. Ratownictwo zintegrowane ... 447
7
Spis treści
8.4. Ocena możliwości operacyjnych w ratownictwie ... 466
8.5. Zapewnianie ciągłości działań w zakresie ratownictwa ... 477
8.6. Sieć komunikacji kryzysowej w ratownictwie ... 488
8.7. Ratownictwo dobrze finansowane ... 496
8.8. Inteligentny rozwój ratownictwa ... 506
8.9. Wnioski ... 517 Podsumowanie ... 521 Spis skrótów ... 527 Bibliografia ... 531 Spis rysunków ... 563 Spis tabel ... 567 Załączniki ... 579
1. Implikacje hierarchiczności i sieciowości wynikające z treści dokumentów normatywnych ratownictwa (wymiar krajowy) ... 580
2. Implikacje hierarchiczności i sieciowości wynikające z treści dokumentów normatywnych ratownictwa (wymiar międzynarodowy) ... 616
3. Kwestionariusz ankiety badania społecznego komponentu ratownictwa ... 632
4. Wyniki badań społecznego komponentu ratownictwa dotyczące stopnia gotowości do podjęcia czynności ratowniczych ... 636
5. Wyniki badań społecznego komponentu ratownictwa dotyczące rodzajów podejmowanych działań ratowniczych ... 678
6. Wyniki badań społecznego komponentu ratownictwa dotyczące wcze-śniejszych doświadczeń ratowniczych... 699
7. Wyniki badań społecznego komponentu ratownictwa stopnia wykonywa-nia poleceń podmiotów ratownictwa ... 702
„Ukryte piękno sieci i tkwiąca w nich moc wyjaśniania niezrozumiałych dotychczas zjawisk, to czynniki, które pociągają naukowców.”
N. A. Christakis, J. H. Fowler,
W sieci. Jak sieci społeczne kształtują nasze życie,
WSTĘP
Skupienie zainteresowań badawczych na problematyce sieciowego podejścia do ratownictwa jest konsekwencją przyjęcia przez autora kierunku realizacji zawodo-wej w szeregach funkcjonariuszy Państwozawodo-wej Straży Pożarnej (PSP). Trwająca od ponad 12 lat służba „Bogu na chwałę, ludziom na pożytek” kolejno – w charakte-rze – strażaka ratownika, dowódcy sekcji oraz nauczyciela akademickiego, przy-czyniła się do zgromadzenia wiedzy oraz nabycia cennych doświadczeń, zarówno w wymiarze teoretycznym, jak i praktycznym. Wspólnie wykorzystano je do zbu-dowania procesu badawczego ukierunkowanego na poznanie rzeczywistych me-chanizmów oraz istoty funkcjonowania ratownictwa w Polsce i nie tylko.
Jak można się domyślać, rzeczywistość ratownicza odbiega w pewnym stopniu od tego, co zapisano w oficjalnych dokumentach regulujących zasady funkcjono-wania administracji publicznej, służb, inspekcji, straży, innych podmiotów ratow-nictwa, a także konstytuowanych przez nie systemów działań ludzkich (tych sfor-malizowanych i niesforsfor-malizowanych). Niestety, znajduje to swoje potwierdzenie w obliczu spektakularnych zagrożeń, czyniąc równocześnie przesłanki za ewen-tualnymi zmianami formalnymi. Za przykład niech posłuży chociażby koniecz-ność analizy funkcjonowania krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego (KSRG) po ostatniej wielkiej powodzi w 2010 r. oraz akcjach ratowniczych prowadzonych w następstwie wystąpienia wiatrów huraganowych w północnej Polsce w 2016 r. Uogólniając, widoczny jest brak korespondencji pomiędzy tym, jak być powinno, a tym, jak jest.
Trudność w traktowaniu o ratownictwie wynika m.in. z okoliczności występo-wania bezpośredniego zagrożenia zdrowia i/lub życia ratujących i ratowanych, nie-zwłoczności przedmiotowych działań (deficytu czasowego, stresu sytuacyjnego), a także ich kooperatywności. Warto w tym miejscu skupić się na ostatnim wskaza-nym aspekcie. Działania z zakresu ratownictwa niezwykle rzadko są prowadzone przez podmioty jednego rodzaju (np. wyłącznie straże pożarne). Niemalże na ca-łym świecie przyjęło się miano tzw. first responders, czyli podmiotów najszybciej (w pierwszej kolejności) reagujących na zjawiska niepożądane z perspektywy
bez-pieczeństwa powszechnego. W polskich warunkach to przede wszystkim te dedy-kowane ochronie przeciwpożarowej, ratownictwu medycznemu oraz zapewnianiu bezpieczeństwa publicznego1.
Nie bez powodu obecność zastępu PSP, zespołu ratownictwa medycznego (ZRM) i patrolu Policji jest społecznie wymagana przy niemalże każdego rodzaju zdarzeniu, w wyniku którego ktoś lub coś jest zagrożone. Warto jednak podkreślić, że spektaku-larne zagrożenia współczesności, takie jak m.in. powodzie, wielkoobszarowe pożary lasów i wiatry huraganowe, przekraczają możliwości pojedynczych służb. Nierzad-ko wymagane jest wspieranie ich innymi podmiotami państwowymi, społecznymi, a nawet komercyjnymi. W takich okolicznościach hierarchiczne struktury działania tracą na swojej właściwości, ponieważ realny obraz współdziałania zdecydowanie wykracza poza jego możliwości poznawcze. Aspekt ten został wstępnie zbadany przez autora na etapie przygotowania rozprawy doktorskiej dotyczącej organizacji masowej ewakuacji ludności w Polsce2. Nawiązując jednak do problematyki
ratow-nictwa, jego złożoność uwidacznia się jeszcze bardziej. Pozwala wręcz sądzić, że w obrębie teatru działań ratowniczych funkcjonują nie tyle podmioty ratownictwa, co ich sieci, integrujące fragmenty struktur statycznych tych podmiotów.
Wydawać by się mogło, że o działaniach polegających na niezwłocznym udzielaniu pomocy ludziom, mieniu, a nawet środowisku – w obliczu zagrożeń bezpieczeństwa powszechnego – napisano już bardzo wiele. Wyniki przedmioto-wych badań nie pozwalają jednak sformułować odpowiedzi na pytania dotyczące rzeczywistych istoty i mechanizmów funkcjonowania ratownictwa – odpowie-dzi łączących w sobie teorię i praktykę przedmiotu poznania. Wręcz przeciwnie, ukazują coraz to nowsze kierunki eksploracji naukowej oraz obszary wymagające opracowywania rozwiązań praktycznych. Z tego powodu autor zaangażował się w realizację wielu prac naukowo-badawczych i projektów badawczo-rozwojo-wych wpisujących się w działalność Wydziału Inżynierii Bezpieczeństwa Cywil-nego Szkoły Głównej Służby Pożarniczej (WIBC SGSP). Podjął również wysiłki polegające na analizie implementacyjności wybranych rozwiązań zarządczych na grunt nauk o bezpieczeństwie, celem wyodrębnienia i weryfikacji nowoczesnych koncepcji znajdujących swoje zastosowanie właśnie w przypadku ratownictwa. Egzemplifikując, wymienia się samodzielny temat badawczy pt. Polski System Ra-towniczy – istota, organizacja i integracja3, w ramach którego zbadano
1 W Polsce funkcjonuje również pojęcie tzw. trójkąta ratowniczego, obejmującego podmioty
tożsa-me z first responders, zob. P. Kolmann, Integracja systemów ratowniczych [w:] Systemy ratownicze w Polsce a bezpieczeństwo cywilne i wojskowe, red. J. Kleszczyński, J. Smereka, B. Zysiak-Christ, t. 2, Wydawnictwo Naukowe Alta 2, Wrocław 2016, s. 57.
2 P. Gromek, Organizacja masowej ewakuacji ludności w Polsce, rozprawa doktorska, Akademia
Obrony Narodowej, Warszawa 2014, s. 53-56, 129-133.
3 Statutowy temat badawczy pt. Polski System Ratowniczy – istota, organizacja i integracja (MN-
-422/28/15), sfinansowany ze środków Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Szkoła Główna Służby Pożarniczej, 2015.
13
Wstęp
wano holistyczną koncepcję ratownictwa w Polsce. Podczas realizacji statutowej pracy naukowo-badawczej pt. Kierowanie bezpieczeństwem narodowym4
ziden-tyfikowano i przeanalizowano zarządczy komponent systemu ratownictwa, ze zwróceniem uwagi na kluczową rolę administracji publicznej (rządowej i samo-rządowej). W toku kierowania i realizacji statutowej pracy naukowo-badawczej pt. Projektowanie sieciowe doraźnych systemów ratownictwa w Polsce5 zbudowano
metodykę projektowania doraźnych systemów ratownictwa o strukturach siecio-wych z wykorzystaniem wybranych rozwiązań zarządczych oraz inżynierskich. Podczas kierowania pracami zespołu SGSP w projekcie SINDBAD6 opracowano
koncepcję komunikacji kryzysowej w ratownictwie. Jej wymiary (wewnętrzny i zewnętrzny) osadzono w sieci relacji informacyjnych właściwych podmiotów. Warto także wspomnieć o realizacji międzynarodowych projektów badawczo-roz-wojowych o akronimach DESTRIERO7, SECTOR8, DRIVER+9 oraz EU-SENSE10.
Analiza relacji strukturalnych, funkcjonalnych i informacyjnych zachodzących w obrębie grupy podmiotów współdziałających ze sobą w obliczu zagrożeń ma-sowych (awarii technicznych, trzęsień ziemi, powodzi itp.) była w nich jednym z zasadniczych elementów postępowań badawczych. Natomiast odniesienia do wspomnianych rozwiązań zarządczych znalazły swój wyraz w treściach monogra-fii traktujących o teorii organizacji bezpieczeństwa11, a także ochronie obiektów
4 Statutowa praca naukowo-badawcza pt. Kierowanie bezpieczeństwem narodowym (S/E-422/5/16),
sfinansowana ze środków Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Szkoła Główna Służby Pożarniczej, 2016-2017.
5 Statutowa praca naukowo-badawcza pt. Projektowanie sieciowe doraźnych systemów ratownictwa
w Polsce (S/E-422/11/17), sfinansowana ze środków Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższe-go, Szkoła Główna Służby Pożarniczej, 2017-2018.
6 Projekt badawczo-rozwojowy pn. SINDBAD – Budowa systemu informatycznego wspierającego
komunikację w Policji i innych służbach podległych MSW w aspekcie bezpieczeństwa wewnętrzne-go (DOB-BIO7/03/01/2015), sfinansowany ze środków Narodowewewnętrzne-go Centrum Badań i Rozwoju, Szkoła Główna Służby Pożarniczej, 2015-2017.
7 Międzynarodowy projekt badawczo-rozwojowy pn. DESTRIERO – A DEcision Support Tool
for Reconstruction and recovery and for the IntEroperability of international Relief units in case Of complex crises situations, including CBRN contamination risks (nr 312721), sfinansowany ze środków 7 Programu Ramowego Unii Europejskiej, 2013-2016.
8 Międzynarodowy projekt badawczo-rozwojowy pn. SECTOR – Secure European Common
In-formation Space for the Interoperability of First Responders and Police Authorities (nr 607821), sfinansowany ze środków 7 Programu Ramowego Unii Europejskiej, 2014-2017.
9 Międzynarodowy projekt badawczo-rozwojowy pn. DRIVER+ – DRiving InnoVation in crisis
management for European Resilience (nr 607798), aktualnie finansowany ze środków 7 Programu Ramowego Unii Europejskiej, 2017-2019.
10 Międzynarodowy projekt badawczo-rozwojowy pn. EU-SENSE – European Sensor System for
CBRN Applications (nr 787031), aktualnie finansowany ze środków Programu Horyzont 2020, 2018-2021.
11 P. Gromek, Teoria organizacji bezpieczeństwa na przykładzie masowej ewakuacji ludności,
kluczowych w perspektywie bezpieczeństwa powszechnego, w które z kolei wpisu-je się problematyka ratownictwa12.
Rezultaty poczynionych wysiłków badawczych były stopniowo konfrontowane z opiniami i punktami widzenia prezentowanymi przez przedstawicieli środowisk naukowców i praktyków ratownictwa dzięki rozpowszechnianiu ich w formie pu-blikacji naukowych, wystąpień konferencyjnych i konsultacji. Dzięki temu stop-niowo odsłaniano istotę i mechanizmy funkcjonowania ratownictwa w ujęciu od-powiadającym wymaganiom teoretycznego i praktycznego spojrzenia na badane zagadnienia. Starano się także obiektywizować nabywaną wiedzę naukową. Uzy-skany w ten sposób syntetyczny obraz rzeczywistości można scharakteryzować następująco.
Po pierwsze, na ratownictwo warto patrzeć w optyce systemów działań ludz-kich. Składają się nań elementy przyjmujące postać podmiotów, działań (w tym akcji i operacji ratowniczych), zadań i/lub funkcji. Są połączone bardzo zróżni-cowanymi zależnościami, wśród których najważniejsze to relacje (więzi) służbo-we, funkcjonalne, techniczne oraz informacyjne. Elementy systemowe są także wspólnie ukierunkowane na cel nadrzędny – ratowanie zagrożonego zdrowia i ży-cia ludzkiego, a także mienia i środowiska w zakresie niezbędnym do przeżyi ży-cia ludności w wymiarach biologicznym i bytowo-kulturowym. W takim rozumie-niu na szczególną uwagę zasługują optymalna strukturyzacja działań w zakresie ratownictwa, zarządzanie nimi, racjonalne integrowanie oraz inteligentny rozwój w duchu myślenia systemowego.
Po drugie, istota omawianej działalności wyraża się w kooperacji pozytyw-nej organów administracji publiczpozytyw-nej, służb, inspekcji, straży, organizacji poza-rządowych i innych podmiotów niosących niezwłocznie pomoc ludziom, a tak-że w odpowiednim zakresie mieniu i środowisku bezpośrednio (wykonawczo) lub pośrednio (zarządczo). Pierwsze pojęcie, jakie charakteryzuje tę zależność, to współdziałanie. Może odbywać się na wiele sposobów, układając w mniej lub bardziej uporządkowane struktury (od tych hierarchicznych w przypadku mało skomplikowanych, wręcz standardowych interwencji, po ich sieciowe odpowied-niki podczas złożonych operacji ratowniczych, zwłaszcza w okolicznościach sy-tuacji kryzysowej lub kryzysu). Postęp technologiczny, rozwijane aktywności szkoleniowe i, niestety, coraz więcej okazji do praktycznej weryfikacji posiadanych wiedzy i umiejętności, przyczyniają się do budowania świadomości wzajemnych oczekiwań wśród przedstawicieli różnych podmiotów ratownictwa. Stwarza to unikalne możliwości do intencjonalnego budowania synergizmu współdziałania, ewaluując go we współpracę. W obu przypadkach niezmiernie ważne jest takie
12 P. Gromek, R. Wróbel, Ochrona obiektów kluczowych. Perspektywa bezpieczeństwa
powszechne-go, Wydawnictwo Szkoły Głównej Służby Pożarniczej, Warszawa 2017, P. Gromek, R. Wróbel, Ochrona obiektów kluczowych. Zarządzanie kryzysowe, ryzykiem i ciągłością działania, Wydaw-nictwo Szkoły Głównej Służby Pożarniczej, Warszawa 2018.
15
Wstęp
dobieranie podmiotów kooperujących i ich zadań, aby w maksymalny możliwy sposób wykorzystywać wyzwalany potencjał operacyjny.
Po trzecie, analiza mechanizmów funkcjonowania ratownictwa pozwala na wyodrębnienie kilku zagadnień kluczowych, z praktycznego punktu widzenia, mocno osadzonych w złożonej rzeczywistości, nieakcentowanych jednak w do-tychczasowych rozważaniach. Mowa tu o komunikacji kryzysowej, ciągłości dzia-łania, optymalizacji kosztów oraz ewaluacji podejścia do ratownictwa z uwagi na dynamizm zagrożeń współczesności. Wszystkim tym kwestiom nie odpowia-da właściwy poziom wiedzy teoretycznej i praktycznej. Co prawodpowia-da w literaturze przedmiotu dostrzega się częste zapożyczenia z dorobku nauk ekonomicznych (zwłaszcza teorii organizacji i zarządzania, a także public relations) celem konfron-towania ich z problemami z omawianego zakresu, daleko im jednak do spójnych konceptualnie rozwiązań, tym bardziej miana teorii.
Rozwijając zarysowane ujęcie syntetyczne, podkreśla się, że systemowe po-dejście do ratownictwa w Polsce zostało formalnie wprowadzone już w latach 90. ubiegłego wieku. Powołanie do życia KSRG stanowiło krok milowy w kierunku integracji przedmiotowej działalności i wyraźnie odmieniało dotychczasowy sta-tus quo. Pomimo wielu głosów sprzeciwu, wpłynęło bez wątpienia na podniesienie sprawności niesienia pomocy ratowniczej i zarządzania nią, czego skutki można obserwować współcześnie13. Od tego czasu uruchomiono dwa kolejne systemy
formalne, które wpisują się w domenę działań polegających na ratowaniu zagro-żonych życia i zdrowia ludzkiego, a także mienia i środowiska w odpowiednim zakresie. Mowa o systemie Państwowe Ratownictwo Medyczne (systemie PRM)14
i systemie powiadamiania ratunkowego15. Wspólne ich traktowanie buduje wąski
sposób rozumienia systemowego ratownictwa, eksponowany obecnie przez wielu autorów. Przykładowo, M. Tobolski, B. Buniek i R. Pytlewska, zgodnie z treścia-mi dokumentów strategicznych, utożsaz treścia-miają KSRG z protoplastą zintegrowanego, krajowego systemu ratowniczego (KSR)16. Podobnie A. Ferenc, która inspirowana
rozwiązaniami amerykańskimi, zwraca uwagę na zasadność włączania do działań
13 Szerzej: M. Schroeder, Państwowa Straż Pożarna i Krajowy System Ratowniczo-Gaśniczy.
Do-świadczenia własne [w:] Krajowy System Ratowniczo-Gaśniczy w latach 1995-2015. Postępy orga-nizacyjnoprawne, logistyczne i taktyczno-ratownicze, red. J. Konieczny, M. Schroeder, Garmond Oficyna Wydawnicza, Inowrocław-Poznań-Warszawa 2015, s. 15-19.
14 Na mocy ustawy z dnia 8 września 2006 r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym (t.j. Dz.U.
z 2017 r. poz. 2195 ze zm.).
15 Na mocy ustawy z dnia 22 listopada 2013 r. o systemie powiadamiania ratunkowego (t.j. Dz.U.
z 2018 r. poz. 867 ze zm.).
16 Por. M. Tobolski, B. Buniek, R. Pytlewska, Miejsce zintegrowanej służby ratowniczej – krajowy
system ratowniczo-gaśniczy (KSRG) w systemie bezpieczeństwa wewnętrznego Rzeczypospolitej Polskiej [w:] Zarządzanie kryzysowe jako element systemu bezpieczeństwa narodowego. Miejsce i rola służb ratowniczych, red. M. Kopczewski, M. Kryłowicz, S. Niedźwiecki, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Bezpieczeństwa, Poznań 2015, s. 309-319, M. Tobolski, Zintegrowany system ra-towniczy Rzeczypospolitej Polskiej, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Bezpieczeństwa, Poznań 2015,
na zasadzie wsparcia również podmioty spoza tych stanowiących KSRG i system PRM17. Nawiązując natomiast do rozwiązań europejskich, podobny sposób
inte-gracji ratownictwa na poziomie interwencyjnym jest obecny w Republice Czeskiej, na Słowacji i w Słowenii18. Struktury tak rozumianych systemów pozostają
w do-minującej mierze hierarchiczne. Właściwość ta jest wzmacniana w obliczu złożo-nych operacji ratowniczych i związanej z nimi konieczności prowadzenia czynno-ści koordynacyjnych, kiedy w działania z zakresu ratownictwa włączane są organy administracji publicznej, jako lokalni zarządcy na rzecz bezpieczeństwa (również jako podmioty zarządzania kryzysowego). Ich rola podkreślana jest w tym kon-tekście nie tylko w Polsce, lecz również w Niemczech, Francji i innych państwach europejskich19.
Niemniej jednak spojrzenie na przedmiot rozważań z perspektywy jedynie core-centrycznej, w której swoisty rdzeń budują organy administracji publicznej z pozostałymi podmiotami KSRG i systemu PRM uzupełnianymi przez tzw. pod-mioty wsparcia, zdaje się nie uwzględniać pełnego potencjału systemowego, który mógłby zostać konceptualnie (i najprawdopodobniej realnie) wyzwolony, jeżeli wszystkie służby, inspekcje, straże, organizacje pozarządowe i in. (również te nie-ujęte bezpośrednio w omawianych systemach formalnych) potraktowane zosta-łyby jako równorzędne funkcjonalnie elementy składowe jednego, zorganizowa-nego bytu. Uwzględnianie tak rozumiazorganizowa-nego, holistyczzorganizowa-nego względu poznawczego jest eksponowane w pracach A. Skrabacz, prezentującej otwartość katalogu pod-miotów ratownictwa20. Podobne podejście opisuje Z. Zamiar. Warto zaznaczyć,
że uwypukla on przy tym znaczenie podmiotów ratownictwa specjalistycznego, wskazując im miejsce w jednej z trzech grup głównych zasobów ratownictwa w Polsce21.
Również autor koresponduje swoimi poglądami z całościowym podejściem do ratownictwa i jego systemu otwartego na zasilanie energomaterią ze strony
wszel-s. 88-114, Biała Księga Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej, Wydawnictwo Biu-ra Bezpieczeństwa Narodowego, Warszawa 2013, s. 66.
17 Zob. A. Ferenc, Zintegrowany system ratowniczy w Polsce, Wydawnictwo Promotor, Warszawa
2006, s. 97-106.
18 Szerzej: T. Ivanusa, I. Podbregar, E. Bakos, F. Bozek, Integrated Rescue System in the Czech
Repu-blic and in the RepuRepu-blic of Slovenia: Similarities / Differences – Advantages / Disadvantages, Con-ference Proceedings, 5th International ConCon-ference “Crisis management days”, At Velika Gorica, Croatia, pp. 783-800, Integrated Rescue System of the Slovak Republic, Ministry of Interior of the Slovak Republic, July 2012, p. 9.
19 Zob. http://ec.europa.eu/echo/files/civil_protection/vademecum/menu/2.html (02.01.2018 r.). 20 Szerzej: A. Skrabacz, Ratownictwo [w:] Bezpieczeństwo ludności cywilnej. Pojęcie, organizacja
i zadania w czasie pokoju, kryzysu i wojny, Wydawnictwo Towarzystwa Wiedzy Obronnej, War-szawa 2010, A. Skrabacz, Ratownictwo w III RP. Ogólna charakterystyka, Wydawnictwo Akade-mii Obrony Narodowej, Warszawa 2004.
21 Szerzej: Z. Zamiar, Ratownictwo w systemie bezpieczeństwa, Wydawnictwo Wyższej Szkoły
17
Wstęp
kich podmiotów prowadzących omawianą działalność22. Przyjęcie go zdaje się
być jedynym właściwym w świetle pogodzenia teorii i praktyki ratownictwa, ich złożoności, wieloaspektowości i niejednorodności. Rodzi to wyzwanie polegające na odejściu od struktur hierarchicznych w opisach działań z zakresu ratownic-twa na rzecz ich bardziej rozbudowanych odpowiedników. Jak dotąd nie opraco-wano jednak wystarczająco szczegółowej koncepcji „nie-hierarchicznego” syste-mu ratownictwa – koncepcji cechującej się walorem użyteczności w stosunku do wspomnianych optymalnej struktury działań w zakresie ratownictwa, zarządzania nimi, racjonalnego integrowania oraz inteligentnego rozwoju w duchu myślenia systemowego.
Kooperacja, która oddaje istotę działań z zakresu ratownictwa, była przedmio-tem wielu dociekań teoretycznych i badań empirycznych. Podobnie jak podczas skupiania się na zagadnieniach systemowych, również w tym przypadku można mówić o wąskim i szerokim podejściu badawczym. Pierwsze z nich sprowadza się do budowania procesów poznawczych na potrzeby analizy działalności organów administracji publicznej, pozostałych podmiotów KSRG i systemu PRM, a także podmiotów wsparcia. Zwracając uwagę wyłącznie na ich wykonawcze odpowied-niki, w samym tylko 2016 r. w działalność KSRG zaangażowanych było 246 181 przedstawicieli systemu PRM (lekarzy systemu, ratowników medycznych i in.), 24 065 osób z pogotowia energetycznego, 8440 pracowników pogotowia gazowe-go, 4500 funkcjonariuszy służb leśnych, 4551 żołnierzy Sił Zbrojnych RP (SZ RP), 409 690 policjantów, 16 457 strażników miejskich (gminnych), 307 przedstawicieli instytucji ochrony środowiska oraz 101 060 osób reprezentujących inne podmioty wsparcia23. Liczby te pozwalają uzmysłowić sobie skalę analizowanej współpracy,
zważywszy na to, że samych funkcjonariuszy PSP (czyli formacji odpowiedzialnej za organizację i prawidłowe funkcjonowanie KSRG), służyło w tym czasie 32 560. Szerokie podejście badawcze wymusza wzięcie pod uwagę ogółu podmiotów ra-townictwa (zarządczych i wykonawczych, w tym wsparcia). W takiej perspektywie nie prowadzi się zbiorczych zestawień statystycznych dotyczących współdziała-nia. Rozproszone bazy danych wybranych służb, inspekcji i straży (np. Wodnego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego – WOPR, Górskiego Ochotniczego Pogo-towia Ratunkowego – GOPR, Policji) również nie pozwalają na uzyskanie cało-ściowego obrazu w niniejszym zakresie.
Bez względu na przyjętą perspektywę poznawczą, na współdziałanie w zakre-sie ratownictwa warto patrzeć w świetle jego złożoności, wieloaspektowości i wie-lowątkowości. O ile w literaturze polskojęzycznej niewiele jest odniesień na temat
22 Szerzej: P. Gromek, Ratownictwo w ochronie ludności. Istota. System. Kierunki rozwoju,
Wydaw-nictwo Szkoły Głównej Służby Pożarniczej, Warszawa 2015.
23 http://www.straz.gov.pl/panstwowa_straz_pozarna/2016 (03.01.2018 r.). Dane te oznaczają ogólną
liczbę osób zaangażowanych we współpracę ratowniczą. Właściwe zestawienia statystyczne nie po-zwalają określić skali, w jakiej w różnych działaniach partycypowały te same osoby.
rezultatów właściwych pogłębionych analiz (swoistym wyjątkiem od reguły są rozważania dotyczące koordynacji i współdziałania podczas działań ratowniczych poczynione przez m.in. J. Faleckiego)24, o tyle na arenie międzynarodowej
analizo-wany problem był poruszany wielokrotnie. Przykładowo, M. Bisri udowodnił, że to właśnie sieciowe traktowanie o współdziałaniu sprawdza się na linii styku po-między teorią i praktyką ratownictwa w obliczu spektakularnych zagrożeń współ-czesności, takich jak trzęsienia ziemi25. Dowiódł temu wcześniej J. K. Mitchell,
opisując ogólne ramy partnerstwa dla postępowania ze skutkami katastrof natu-ralnych26. Dan Wang, Chao Qi oraz Hongwei Wang doszukali się waloru
siecio-wości w zależnościach występujących pomiędzy zadaniami z zakresu ratownictwa. Następnie wykorzystali go do ulepszania procesów reagowania na zagrożenia27.
Z kolei D. A. McEntire stwierdził wprost, że podmioty zarządzające działaniami na rzecz bezpieczeństwa (również ratownictwa – P.G.) w obliczu zagrożeń powinny większą uwagę przykładać do networkingu, jako formy współdziałania o charakte-rze sieciowym28. Dostrzeżono to w Wielkiej Brytanii, opierając procesy
zarządza-nia ratownictwem właśnie na strukturach sieciowych29.
Czerpiąc z wyników analizy literatury przedmiotu, nie rozwiązuje się jednak problemu wykraczania sprawnością działań ratowniczych poza czysto systemowe jej ograniczenia. Dostrzega się brak podstaw poznawczych pozwalających ewalu-ować koncepcjom współdziałania w koncepcje współpracy. Kluczowym aspektem jest w tym przypadku zjawisko synergii. Zdaniem autora tylko przy uwzględnieniu efektu organizacyjnego możliwe jest określenie realnego potencjału poszczegól-nych podmiotów ratownictwa, a także ratownictwa jako wyodrębnionej z rzeczy-wistości systemowej (już organizacyjnej) całości.
Osobną grupę analizowanych problemów – z uwagi na dynamizm zagrożeń współczesności – stanowią komunikacja kryzysowa, ciągłość działania, optymali-zacja kosztów oraz ewaluacja podejścia do ratownictwa. W przypadku tej pierwszej zastosowanie znajdują powszechnie przyjęte teorie komunikowania i rozwiązania
24 Szerzej: J. Falecki, Zarządzanie kryzysowe w teorii i praktyce. Cz. 3 Relacje współdziałania,
koor-dynacja działań, Oficyna Wydawnicza Humanitas, Sosnowiec 2014.
25 Szerzej: M. B. F. Bisri, Examining inter-organizational network during emergency response of West
Java earthquake 2009, Indonesia, “Procedia Environmental Sciences” 2013, nr 17, s. 889-898.
26 Szerzej: J. K. Mitchell, The Primacy of Partnership: Scoping a New National Disaster Recovery
Policy, “The ANNALS of the American Academy of Political and Social Science” 2006, vol. 604, s. 228-255.
27 Szerzej: Dan Wang, Chao Qi oraz Hongwei Wang, Improving emergency response
collabora-tion and resource allocacollabora-tion by task network mapping and analysis, “Safety Science” 2014, nr 70, s. 9-18.
28 Zob. D. A. McEntire, Local Emergency Management Organizations [w:] Handbook of Disaster
Research, red. H. Rodriguez, E. L. Quarantelli, R. R. Dynes, Wydawnictwo Springer Science+Bu-siness Media, Nowy Jork 2007, s. 169.
29 Szerzej: Fire and rescue national framework for England, Department for Communities and Local
19
Wstęp
public relations. Wymagają jednak wyraźnego dostosowania do rygorów udziela-nia pomocy ratowniczej. Wyjaśudziela-nia to M. Profit-Szczepańska, relatywizując relacje medialne (media relations) m.in. z uwarunkowaniami reagowania na zagrożenia bezpieczeństwa powszechnego30. Autor niniejszej monografii wskazuje na dwie,
zasadnicze perspektywy traktowania o komunikacji kryzysowej w ratownictwie, lokalizując ją w obrębie poszczególnych podmiotów (wymiar wewnętrzny) oraz ich ogółu osadzonego w sieciowo ustrukturyzowanym otoczeniu społecznym (wy-miar zewnętrzny)31. J. Szewczyk trafnie charakteryzuje ten dość specyficzny rodzaj
wymiany informacji na przykładzie PSP, co może zostać poddane implementa-cji na grunt funkcjonowania pozostałych podmiotów ratownictwa32. Co więcej,
D. Krawczyk, M. Skorupski i autor, nawiązując do teorii i praktyki public rela-tions oraz rozwiązań inżynierskich, zestawiają obszerny katalog narzędzi komu-nikacyjnych. Dzielą je, kolejno, organizacyjne i techniczne33. Dodatkowo, zawarte
w literaturze przedmiotu wskazówki praktyczne cechują się stosunkowo wysokim poziomem ogólności. Badając je, można odnieść wrażenie świadomości w stosun-ku do tego, co należy robić, jednakże z ograniczonym poziomem zrozumienia powodów wdrażania sugerowanych sposobów postępowania. Podobnie sytuacja przedstawia się dla kwestii dotyczących ciągłości działania. Jest ona trwale wpisa-na w istotę ratownictwa (i zapewniania bezpieczeństwa w ogóle)34. Nie doczekała
się jak dotąd rozpoznania naukowego w stopniu pozwalającym na racjonalne oraz intencjonalne budowanie właściwych zdolności w kontekście ratownictwa. Za je-den z głównych sposobów uznaje się zapewnianie alternatywności zasobów. Uwi-dacznia się w tym miejscu potencjał wdrożeniowy rozwiązań właśnie sieciowych. Wyznaczenie ram eksploracji naukowej pozwoliłoby ukierunkować dociekania teoretyczne i badania empiryczne również na optymalizację kosztów ratownictwa. Znaczny krok w tym kierunku wykonał P. Kępka, uzależniając lokalizację wybra-nych elementów infrastruktury KSRG od ryzyka mającego swoje źródła w zagro-żeniach bezpieczeństwa powszechnego35. Takie podejście uwzględnia
30 Szerzej: M. Profit-Szczepańska, Media w stanach zagrożeń – wstęp do analizy problemu,
Wydaw-nictwo Komendy Miejskiej PSP w Gorzowie Wielkopolskim, Gorzów Wielkopolski 2000.
31 P. Gromek, Założenia komunikacji kryzysowej w ratownictwie [w:] Komunikacja kryzysowa
w ra-townictwie, red. P. Gromek, D. Hryszkiewicz, Wydawnictwo Szkoły Głównej Służby Pożarniczej, Warszawa 2018, s. 67-89.
32 J. Szewczyk, Komunikacja wewnętrzna w Państwowej Straży Pożarnej [w:] Komunikacja
we-wnętrzna w służbach mundurowych, red. M. Hermanowski, K. Oblińska, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Umiejętności Społecznych i Komendy Głównej Policji, Poznań-Warszawa 2014, s. 62-76.
33 D. Krawczyk, M. Skorupski, P. Gromek, Narzędzia komunikacji kryzysowej w ratownictwie [w:]
Komunikacja kryzysowa w ratownictwie, red. P. Gromek, D. Hryszkiewicz, Wydawnictwo Szkoły Głównej Służby Pożarniczej, Warszawa 2018, s. 161-188.
34 Szerzej: Księga dobrych praktyk w zakresie zarządzania ciągłością działania, red.
R. W. Kaszub-ski, D. Romańczuk, Związek Banków Polskich, Warszawa 2012, s. 47-48.
35 Szerzej: P. Kępka, Projektowanie systemów bezpieczeństwa, BEL Studio, Warszawa 2015,
tele-wania funkcjonotele-wania ratownictwa. Nie odnosi się jednak do mechanizmów tego funkcjonowania. Obecnie obowiązujące zasady podziału dedykowanych środków finansowych są uzależnione w znacznym stopniu od centralnej i lokalnych po-lityk wydatkowania. Nie stwarza to optymalnych warunków do transparentnego i racjonalnego gospodarowania zasobami budżetu państwa, zwłaszcza w świetle możliwości czerpania z dodatkowych źródeł finansowych, tzw. Trzeciej Fali No-woczesności (w ramach projektów badawczo-rozwojowych, programów struktu-ralnych itp.)36. Ogranicza także elastyczność podmiotów ratownictwa w obliczu
dynamizmu zagrożeń współczesności, co nabiera na znaczeniu w świetle materia-lizacji efektu domina, efektu kaskadowego czy też efektu kuli śnieżnej37.
Nie bez powodu w dotychczasowym opisie kluczowych, z poznawczego punktu widzenia, elementów problematyki ratownictwa niejednokrotnie podkreślano aspek-ty świadczące o jej złożoności, wieloaspektowości i wielowątkowości. Odzwiercie-dlają one rzeczywistość ratowniczą w Polsce i poza jej granicami. Nie bez znaczenia wskazywano również na sieciowość jako cechę charakteryzującą istotę ogółu działań polegających bądź bezpośrednio związanych z ratowaniem ludzi, a także zwierząt i mienia w zakresie niezbędnym do przeżycia ludności w wymiarach biologicznym i bytowo-kulturowym. Zależności sieciowe zdają się obrazować zarówno uwarunko-wania prowadzenia tychże działań, jak i same działania sprowadzane ontycznie do zadań, funkcji, czynności, podmiotów je wykonujących i bytów funkcjonujących na wyższych poziomach zorganizowania (np. systemów ratowniczych).
Wyniki analizy literatury przedmiotu pozwalają postawić tezę, że w obrębie wielu dyscyplin naukowych (zwłaszcza ekonomii, socjologii i nauk o zarządza-niu) opracowano koncepcje i narzędzia pozwalające eksplorować sieci oraz ba-dać rzeczywistość w sposób sieciowy. Na uwagę zasługują chociażby przełomowe prace G. Probsta, P. Gomeza i H. Urlicha opisujące założenia analizy sieciowej38,
kompleksowe ujęcie teorii sieci społecznych opracowane przez S. Wassermana
informatyczne wspomagające projektowanie systemu ratowniczego na poziomach: gmina, powiat, województwo, SGSP, (DOBR/0015/R/ID1/2012/03), sfinansowanego ze środków Narodowego Centrum Badań i Rozwoju, Szkoła Główna Służby Pożarniczej, 2012-2015.
36 Szerzej: D. Wróblewski, Koncepcja systemu ratowniczego w perspektywie długookresowej,
Wy-dawnictwo Centrum Naukowo-Badawczego Ochrony Przeciwpożarowej – Państwowego Insty-tutu Badawczego, Józefów 2016, s. 37-62.
37 Pojęcia efekt domina, efekt kaskadowy i efekt kuli śnieżnej nie są tożsame. Odróżnia je sposób
oddziaływania na siebie czynników podlegających agregacji. W najprostszym ujęciu, analizując efekt domina zwraca się uwagę na przyczynowość i skutkowość zależności (jeden czynnik wpły-wa bezpośrednio na drugi itd.). W efekcie kaskadowym czasy oddziaływpły-wania czynników pokry-wają się (jeden czynnik rozwija się w czasie oddziaływania innego czynnika bądź czynników). Natomiast efekt kuli śnieżnej dotyczy sytuacji sumowania się skutków oddziaływania czynników w czasie (przeważnie oddziaływania negatywnego, przy równoczesnym wzroście intensywności agregacji).
38 Zob. G. Probst, P. Gomez, Vernetztes Denken, Unternehmen ganzheitlichen führen, Gabler Verlag,
21
Wstęp
i K. Faust39, czy też dzieło M. E. J. Newmana, które wprowadza w tematykę
siecio-wości w wymiarach technicznym, społecznym, informacyjnym i biologicznym, oraz zawiera założenia syntetycznej teorii sieci40. Inspirują one wielu naukowców z całego
świata, przyczyniając się do rozpowszechniania podejścia sieciowego w nauce. Zwracając uwagę na polskie akcenty, warto wymienić publikacje A. Piekarczyk i K. Zimniewicza – wprowadzające do tematyki myślenia sieciowego41,
M. Ciesiel-skiego – ukazującą miejsce problematyki sieci w kontekście gospodarki (m.in. dóbr sieciowych, sieci przedsiębiorstw, rynku, relacji i rozkładu władzy)42, A. Płoszaja,
który zbadał wybrane europejskie i krajowe sieci instytucji otoczenia biznesu, kre-śląc przy tym szerokie ramy metodyczne43, a także rezultaty badań naukowych nad
organizacyjnym wymiarem sieciowości, współpracą międzyorganizacyjną i rela-cjami międzyorganizacyjnymi prowadzonych pod kierunkiem A. K. Koźmińskie-go i D. Latusek-Jurczak44.
Dostęp do licznych rozwiązań teoretycznych i praktycznych nie zwalnia ba-dacza z obowiązku przemyślanej ich implementacji na grunt przedmiotu rozwa-żań. W przypadku ratownictwa nie opracowano, jak dotąd, spójnej koncepcji sieci i sieciowości, mimo iż zdają się one wychodzić naprzeciw współczesnemu charak-terowi działalności zarządczej i wykonawczej w niniejszym kontekście.
Nawiązując do niezwykle trafnego w tym miejscu stwierdzenia C. Mań-kowskiego, „powyższe ustalenia utwierdziły autora tej rozprawy w przekonaniu o słuszności obranej drogi badawczej”45. Na najwyższym poziomie ogólności na
jej końcu uzyskano koncepcję sieci w ratownictwie, która odzwierciedla jego zło-żoność, łącząc w sobie teorię i praktykę przedmiotu poznania. Z tak przyjętym za-łożeniem koresponduje układ treści niniejszego opracowania. Operacjonalizując, ukazano stan obecny ratownictwa w Polsce, obrazowany nieadekwatnością
struk-Brevier für Führungskräfte, Verlag Paul Haupt, Bern-Stuttgart 1990, P. Gomez, G. Probst, Die Praxis des ganzheitlichen Problemlösens, Haupt Verlag, Bern-Stuttgart-Wien 1999.
39 Zob. S. Wasserman, K. Faust, Social Network Analysis. Methods and Applications, Cambridge
University Press, Cambridge 1994.
40 M. E. J. Newman, Networks. An Introduction, Oxford University Press, New York 2010. 41 A. Piekarczyk, K. Zimniewicz, Myślenie sieciowe w teorii i praktyce, Polskie Wydawnictwo
Eko-nomiczne, Warszawa 2010.
42 Szerzej: Sieci w gospodarce, red. M. Ciesielski, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa
2013.
43 Zob. A. Płoszaj, Sieci instytucji otoczenia biznesu, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR,
Warsza-wa 2013.
44 Szerzej: A. K. Koźmiński, D. Latusek-Jurczak, Rozwój teorii organizacji, Oficyna a Wolters
Kluwer, Warszawa 2011, D. Latusek-Jurczak, Zarządzanie międzyorganizacyjne, Oficyna a Wolters Kluwer, Warszawa 2011, a także Relacje międzyorganizacyjne w naukach o zarządza-niu, red. A. K. Koźmiński, D. Latusek-Jurczak, Oficyna a Wolters Kluwer, Warszawa 2014.
45 C. Mańkowski, Synergia w logistyce, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2010,
s. 11. Z dzieła tego skorzystano także w toku określania struktury rozdziału opisującego założe-nia badawcze.
tur hierarchicznych oraz sieciowością zależności determinowania i mechanizmów funkcjonowania podmiotów ratownictwa (zarządczych i wykonawczych). Ta, ko-lokwialnie rzecz ujmując, ewaluacja podejścia od hierarchicznego do sieciowego, jest częścią rozprawy odpowiadającą na pytania Jak jest? oraz Dlaczego jest tak, jak jest? Za kolejny etap przyjęto zbudowanie podstaw poznawczych pod odpowiedzi na pytanie Jak być powinno? Mowa o sformułowaniu teorii sieci w bezpieczeń-stwie, w obrębie której umiejscowiono koncepcję sieci w ratownictwie. Nie sposób pominąć w tym miejscu waloru praktyczności nauki. Za jego wyraz przyjmuje się wykorzystanie elementów instrumentarium koncepcji sieci w ratownictwie do na-kreślenia rozwiązań współczesnych jego problemów, pozwalające wskazać ogólne sposoby uzyskania odpowiedzi na pytanie o to, Co zrobić, aby było tak, jak powin-no być?
Monografia składa się ze wstępu, ośmiu rozdziałów merytorycznych i podsu-mowania.
W rozdziale pierwszym zaprezentowano założenia badawcze. Skupiono się na przesłankach wyboru problematyki badawczej i filozoficznych założeniach badań naukowych. Te pierwsze zostały podzielone na przesłanki systemowe (zwracając uwagę na sposób systemowego traktowania o ratownictwie i jego integracji), ko-operacyjne (gdzie współdziałanie to kategoria pojęciowa definiująca zasadność naukowej eksploracji ratownictwa) i funkcjonalne (wynikające ze specyfiki sa-mego ratownictwa i kwestii rozumianych jako jego współczesne problemy). Za punkt wyjścia do rozważań w tematyce filozoficznych założeń badań naukowych przyjęto ich podział na aksjologiczne (dotyczące wartości), ontologiczne (wyni-kające z teorii bytu), epistemologiczne (określające proces poznania uniwersum bytowego w zakresie omawianym na kartach niniejszego opracowania i zakładane wytwory tego procesu) oraz metodologiczne (precyzujące ogólny sposób bada-nia ratownictwa). Za ich pomocą wyznaczono ramy procesu badań naukowych oraz zdefiniowano podstawowe, uniwersalne kategorie znaczeniowe (m.in. układ, strukturę, system i organizację).
Rozdział drugi poświęcono początkowo tematyce zagrożeń bezpieczeństwa powszechnego, wśród których wymieniono m.in. powodzie, pożary, skażenia chemiczne, huragany, silne mrozy, osuwiska i trzęsienia ziemi. Zostały zrelatywi-zowane z rodzajami zagrożeń dzielonymi pod różnymi względami. Tym samym pokazano mnogość postaci i okoliczności ich wystąpienia. Podkreślono, iż mogą oddziaływać bezpośrednio lub pośrednio, budując złożone układy ciągów przy-czynowo-skutkowych. Na przestrzeni lat do walki z wybranymi zagrożeniami bezpieczeństwa powszechnego przeznaczano różnorodne podmioty ratownictwa. Dedykowano im kolejny podrozdział, w którym omówiono takie determinanty, jak branżowość, resortowość i umocowanie zarządcze na różnych poziomach kie-rowania bezpieczeństwem państwa. Istotnie rzutują na współczesne pojęcie ratow-nictwa, opisane na podstawie szeroko zakrojonej analizy literatury przedmiotu i wyników wcześniejszych rozważań. Informacje na temat krajowych
i międzyna-23
Wstęp
rodowych ram normatywnych uzupełniają treści dotyczące ratownictwa w Pol-sce – jego istoty i podstawowych uwarunkowań.
Podmioty ratownictwa opisano w rozdziale trzecim. Podzielono je na instytucje (zarządcze i wykonawcze), systemy działań ludzkich, a także jednostki ludzkie i ich niesformalizowane grupy. Wyrażono w ten sposób przekonanie o powszechności ratownictwa, która znajduje swoje umocowanie w polskich regulacjach prawnych. Co więcej, przeprowadzono analizę funkcjonalną tychże podmiotów, opartą nie tyle na zadaniach, co wynikających z nich potrzebach. Tak zdefiniowano rozwojo-we podejście do niniejszej analizy, pozwalające uwzględnić dynamikę oczekiwań co do działań operacyjnych prowadzonych w trybie niezwłoczności, w obliczu za-grożeń bezpieczeństwa powszechnego. Celem uzupełnienia, dociekania o społecz-nym wymiarze ratownictwa wsparto na zagadnieniu kultury bezpieczeństwa i po-jęciu bezpośrednio z niej wynikającym – kulturze ratownictwa. W konsekwencji uzyskano wskaźniki odzwierciedlające gotowość osób przebywających na terenie kraju do podejmowania działań ratowniczych w różnych okolicznościach ich pro-wadzenia, realizowania konkretnych aktywności ratowniczych oraz wykonywania poleceń przedstawicieli wybranych podmiotów ratownictwa.
W rozdziale czwartym skupiono się na problemach współczesności dotyczą-cych przedmiotu badań. Korespondując z przesłankami wyboru problematyki badawczej, zidentyfikowano w tym przypadku sieciowość i dynamizm powiązań pomiędzy zagrożeniami bezpieczeństwa powszechnego (w tym możliwość wystę-powania efektu domina rozwoju zagrożeń i zjawisk pokrewnych), integrację (po-tencjału, celów, organizacyjną, strukturalną i mieszaną), projektowanie systemów doraźnych (składających się z fragmentów struktur statycznych różnych podmio-tów ratownictwa), dokonywanie pomiaru potencjału (z wykorzystaniem wskaźni-ków sprawności, poprzez szacowanie poziomu ryzyka powszechnego46 oraz dzięki
określaniu odporności na zagrożenia operacyjne), zapewnianie ciągłości działania (rozumianej jako zdolność organizacji do planowania i reagowania na wszelkiego rodzaju uwarunkowania, okoliczności i zdarzenia, z zamiarem zapewnienia cią-głości operacyjnej na uprzednio zaakceptowanym poziomie), optymalizację kosz-tów (z ukierunkowaniem na maksymalizację potencjału), a także konieczność zapewnienia spójnych kierunków rozwoju (w opozycji do stanu definiowanego nierzadko odbiegającymi zakresowo regulacjami dokumentów strategicznych). W każdym z problemów podniesiono obawy co do adekwatności paradygmatycz-nego wykorzystywania liniowości i hierarchiczności jako modelowych sposobów badania rzeczywistości ratownictwa, podkreślając ich ograniczenia poznawcze na
46 Por. M. Nepelski, Ryzyko w zarządzaniu kryzysowym [w:] Teoria zarządzania kryzysowego.
Za-rys, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Policji w Szczytnie, Szczytno 2014, s. 139-140, P. Gromek, Szkoła w redukcji ryzyka powszechnego u progu dorosłości [w:] Edukacja XXI wieku. Podmioty, środowiska i obszary edukacyjne. Wyzwania i zagrożenia połowy XXI wieku, red. M. Suświłło, N. A. Fechner, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Bezpieczeństwa w Poznaniu, s. 243-259.
korzyść rozwiązań złożonych, aczkolwiek cechujących się holizmem traktowania. Przeprowadzona analiza wymagań w stosunku do nowego, pożądanego sposobu badań ratownictwa prowadzi do przekonania o zasadności wzięcia pod uwagę po-dejścia sieciowego i właściwego mu instrumentarium.
Sieć może być rozumiana jako sposób poznania naukowego, co udowodniono w rozdziale piątym. Uczyniono to przez ukazanie przejawów sieciowego trakto-wania i przykładów ich wykorzystania w różnych dziedzinach teorii i praktyki. Po pierwsze, przedstawiono podstawy myślenia sieciowego zapisane w założe-niach syntetycznego podejścia systemowego (ściśle powiązanego z dyscypliną nauk o bezpieczeństwie), teorii P. Gomeza, G. Probsta, H. Ulricha, J. Honeggera i H. Vettigera, jak również teorii grafów. Po drugie, zaczerpnięto z dorobku nauk o organizacji i zarządzaniu. W rezultacie omówiono paradygmat sieciowy w na-ukach o zarządzaniu, współpracę międzyorganizacyjną, organizacje sieciowe, sieci logistyczne i wybrane zagadnienia z zakresu badań operacyjnych. Udowodniono, że wszystkie one są cenne z perspektywy implementacji sposobów myślenia o zło-żonej rzeczywistości na grunt problematyki bezpieczeństwa, w tym ratownictwa. Co więcej, przeprowadzono analizę mocnych i słabych stron, a także szans i za-grożeń implementacji poszczególnych koncepcji na grunt ratownictwa w Polsce. Po trzecie, zdiagnozowane zostały przejawy wykorzystania podejścia sieciowego w badaniach bezpieczeństwa powszechnego, czyli najmocniej powiązanej z ratow-nictwem dziedziny bezpieczeństwa narodowego. W głównej mierze skorzystano z wyników prac naukowców zagranicznych, obnażając lukę w badaniach prowa-dzonych w Polsce.
Szósty rozdział syntetyzuje wyniki wcześniejszych rozważań do postaci zało-żeń autorskiej teorii sieci w bezpieczeństwie. Scharakteryzowano w nim ich isto-tę, czyniąc odniesienia poznawcze do prowadzenia dalszych dociekań. Następnie omówiono architekturę sieci w bezpieczeństwie, rozpoczynając od przedstawienia ogólnej metody projektowania sieci, przez zaprezentowanie ich uniwersalnych postaci – sieci czynników bezpieczeństwa (C), sieci organizacji bezpieczeństwa (So), sieciowej organizacji bezpieczeństwa (SOB) oraz układów sieci połączonych (budowanych z wymienionych wcześniej postaci rozumianych w niniejszym kon-tekście jako elementarne). Czerpiąc z podejścia systemowego, w każdym przypad-ku wymieniono przykładowe czynniki konstytutywne, czyli cele wyodrębnienia z otaczającej rzeczywistości i relacje (krawędzie) rozpięte na elementach (węzłach) tychże sieci. Całość treści uzupełniono o zagadnienia instrumentarium badania sieci w bezpieczeństwie. W konsekwencji sformułowano założenia metody analizy morfologicznej, strukturyzacji czynników bezpieczeństwa, analizy więzi organi-zacyjnych, wartościowania sieci, parametryzacji jej struktury oraz uproszczonych technik wartościowania relacji. Są one na tyle ogólne, że wnoszą wkład w doro-bek epistemologiczny i metodologiczny nie tylko ratownictwa, lecz ogólniej, nauk o bezpieczeństwie. Mogą być więc stosowane w toku badań wszelkiego rodzaju współczesnych systemów bezpieczeństwa, a także ich funkcjonowania.
25
Wstęp
W rozdziale siódmym skonkretyzowano założenia teorii sieci w bezpieczeń-stwie do koncepcji sieci w ratownictwie. Analogicznie jak w przypadku zagad-nienia nadrzędnego znaczeniowo i zakresowo, rozpoczęto od ukazania ich istoty przez zaprezentowanie ratownictwa w ujęciu sieciowym. Sieci w ratownictwie, zgodnie z założeniami teorii sieci w bezpieczeństwie, mogą przyjmować cztery po-staci – sieci czynników w ratownictwie, sieci podmiotów ratownictwa, sieciowej organizacji ratownictwa oraz układu sieci połączonych. Każdą z nich wyspecyfi-kowano pod kątem określenia czynników konstytutywnych (celów wyodrębnienia z rzeczywistości, krawędzi i węzłów). Zaproponowano przykładowe ich połącze-nia w odniesieniu do konkretnych podmiotów ratownictwa. Skonkretyzowano także wymagania dotyczące projektowania sieci. Podkreślono tym samym bardzo szeroki zakres wykorzystania omawianej koncepcji. Sformułowano również wska-zówki projektowe. Następnym krokiem było przedstawienie elementów właściwe-go instrumentarium badawczewłaściwe-go. Poszczególne rozwiązania opatrzono kataloga-mi przykładów zastosowania w badaniach ratownictwa. Dodatkowe wyjaśnienia poczyniono dla tych najbardziej złożonych (np. parametryzacji więzi organizacyj-nych).
Walor użyteczności nauki znalazł swoje odzwierciedlenie w treściach rozdzia-łu ósmego. Przedstawiono w nim współczesne problemy ratownictwa na tle kon-cepcji sieci w ratownictwie. Innymi słowy, zaproponowano sposoby eksploracji odpowiadających im zagadnień. Za cel przyjęto sformułowanie rekomendowa-nych, ogólnych procedur postępowania w formule „krok po kroku”. Wyznaczają one ramy dla działań zmierzających do uzyskania odpowiedzi na pytania, których specyfika wykracza poza możliwości hierarchicznego podejścia do badania złożo-nej rzeczywistości ratownictwa. Każde z zagadnień ogólnie scharakteryzowano. Przedstawiono i omówiono komponenty układu sieci połączonych będącego pod-stawą do badań w duchu podejścia sieciowego. Zestawiono czynniki konstytuujące ten układ w myśl ujęcia systemowego, które jest bardzo mocno powiązane z dys-cypliną nauk o bezpieczeństwie. Skatalogowano rekomendowane ich połączenia. Przedstawiono schematy ideowe poszczególnych układów. Odniesiono się także do właściwych im sposobów projektowania, zwracając uwagę na kwestie specy-ficzne dla różnych problemów ratownictwa. Wyniki rozważań posłużyły do za-proponowania wspomnianych, ogólnych procedur postępowania, pozwalających efektywnie zagłębić się w materię analizowanych problemów.
W podsumowaniu zawarto ostateczne konkluzje. Powrócono do sformułowa-nych celów badań i postawiosformułowa-nych hipotez, odnosząc się do nich w świetle zebrane-go materiału uzyskanezebrane-go w toku realizacji procesu badawczezebrane-go.
Autor wyraża nadzieję, że przedkładana Czytelnikom monografia spotka się z zainteresowaniem wszystkich osób związanych z ratownictwem. Świadom swojej ludzkiej niedoskonałości, jest otwarty na konstruktywną krytykę. Niemniej jednak pragnie wyrazić przekonanie, że podejście sieciowe coraz wyraźniej wpisuje się w badania nad ratownictwem i nie tylko, odważnie pretendując do miana
para-dygmatu w naukach o bezpieczeństwie. Nieliniowość tego wszystkiego, co stanowi rzeczywistość, odciska swoje piętno na właściwych procesach badawczych. Coraz trudniej zapewnić ich racjonalność i obiektywność, bazując wyłącznie na uprosz-czonym podejściu do jego rozumienia. Złożoność zdaje się być już nie tyle barierą epistemologiczną i metodologiczną, co warunkiem koniecznym do uwzględnienia w toku badań naukowych w zakresie ratownictwa i szerzej, w unikalnej dyscypli-nie nauk o bezpieczeństwie.
1.
ZAŁOŻENIA BADAWCZE
1.1. Przesłanki wyboru problematyki badawczej
1.1.1. Przesłanki systemoweZarys kwestii dotyczących ratownictwa, zaprezentowany we wstępie do niniejszej rozprawy, ukazuje ogólne powody wyboru problematyki badawczej. Jest jednak niewystarczający z merytorycznego punktu widzenia. Przywołane rezultaty do-ciekań teoretycznych i badań empirycznych wskazują kluczowe zagadnienia, jakie badacz powinien wziąć pod uwagę, formułując założenia procesu badań nauko-wych. Nie dostarczają natomiast przesłanek wystarczających w satysfakcjonują-cym stopniu do jego operacjonalizacji, tym samym do sformułowania filozoficz-nych założeń badawczych (aksjologiczfilozoficz-nych, ontologiczfilozoficz-nych, epistemologiczfilozoficz-nych i metodologicznych).
Wychodząc naprzeciw stwierdzonemu powyżej ograniczeniu, warto zaczerpnąć z dyscypliny naukowej, w obrębie której autor postanowił umocować proces badaw-czy. Mowa o dyscyplinie nauk o bezpieczeństwie, której przedstawiciele zajmują się jego współczesnymi systemami w wymiarach militarnym i niemilitarnym, jak rów-nież ich funkcjonowaniem na różnych poziomach organizacyjnych. Warto dodać, że wspomniane systemy mogą opisywać działalność odmiennych podmiotów (instytu-cji państwowych, rządowych i samorządowych, organiza(instytu-cji społecznych, przedsię-biorstw itp.). Same badania w tej dyscyplinie naukowej powinny natomiast służyć budowaniu teoretycznych podstaw i rozwojowi systemów bezpieczeństwa między-narodowego i między-narodowego, a także właściwych systemów operacyjnych (podsyste-mów lub syste(podsyste-mów szczegółowych), które funkcjonują w obszarze bezpieczeństwa47.
47 Por. R. Szpyra, Problemy wyłaniania się elementów nauki o bezpieczeństwie z nauk wojskowych,
„Zeszyty Naukowe AON” 2011, nr 2(83), s. 33-58, B. M. Szulc, Metodologiczne i epistemologicz-ne dylematy nauk o bezpieczeństwie i nauk o obronności [w:] Interdyscyplinarność nauk o bez-pieczeństwie. Paradygmat. Wiedza. Demarkacja, red. K. Raczkowski, K. Żukrowska, M. Żuber,
Przesłanki systemowe zdają się być najważniejsze w perspektywie badania bezpie-czeństwa i jego problemów – zgodnie z kierunkami wytyczonymi przez współcze-sny podział dziedzin i dyscyplin naukowych w Polsce48. Dotyczy to także
ratownic-twa rozumianego jako dziedzina bezpieczeńsratownic-twa powszechnego, które jest z kolei jednym z rodzajów bezpieczeństwa narodowego49. Ich eksploracja pozwoli ukazać
ogólne założenia konceptualne funkcjonowania ratownictwa, ułatwiając dalsze, po-stępujące doszczegółowienie o przesłanki kooperacyjne i funkcjonalne.
Zgodnie z teorią organizacji i zarządzania jedną z najważniejszych kategorii po-jęciowych związanych z systemami jest struktura. Na najwyższym poziomie ogólno-ści, aby mówić o strukturze, powinno się zdefiniować elementy przedmiotu złożo-nego oraz zależności, które te elementy łączą50. Wspomnianymi elementami mogą
być podmioty (sprawcy działań), komórki organizacyjne, działania, cele, zadania itp. Natomiast zależności opisują to, w jaki sposób zidentyfikowane składowe struktury oddziałują na siebie. Wyróżnia się wiele potencjalnych rodzajów zależności (relacji), jakie mogą zachodzić między elementami struktury. Na uwagę zasługuje jednak nie tyle sama możliwość zaprezentowania ich w sposób chociażby graficzny (lub opisa-nia w ogóle), co uczynienie tego racjonalnie i czytelnie na potrzeby procesu pozna-nia naukowego, a także w stopniu odzwierciedlającym przedmiot badań.
Struktury hierarchiczne (liniowe oraz liniowo-sztabowe) bardzo klarownie od-wzorowują rzeczywistość, której dotyczą. Ich elementy znajdujące się w hierarchii zależności wyżej są nadrzędne z jakiegoś powodu51 względem elementów
umiejsco-wionych niżej. Wykorzystując je do opisu problematyki ratownictwa, można spo-dziewać się jednoznaczności podległości służbowej (w odniesieniu do kierowania), wyrazistości w stosunku do podziału praw i obowiązków dotyczących działań pod-miotów ratownictwa, a także warunków wpływających pozytywnie na efektywność zarządzania nimi (planowania, organizowania, motywowania i kontroli). Co więcej,
Difin, Warszawa 2013, s. 28, A. Wawrzusiszyn, Metodologiczne konteksty badań bezpieczeństwa [w:] Bezpieczeństwo i edukacja w zmieniającej się rzeczywistości, red. A. Wawrzusiszyn, J. Grzyb, Mazurski Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli w Ełku, Ełk 2015, s. 84.
48 Zob. rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 8 sierpnia 2011 r.
w spra-wie obszarów w spra-wiedzy, dziedzin nauki i sztuki oraz dyscyplin naukowych i artystycznych (Dz.U. z 2011 r. nr 179 poz. 1065), rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 20 września 2018 r. w sprawie dziedzin nauki i dyscyplin naukowych oraz dyscyplin artystycznych (Dz.U. z 2018 r. poz. 1818).
49 Zob. A. Skrabacz, Ratownictwo w III RP…, s. 9, P. Gromek, Ratownictwo w ochronie…, s. 17,
W. Kitler, Bezpieczeństwo narodowe RP. Podstawowe kategorie. Uwarunkowania. System, Wydaw-nictwo Akademii Obrony Narodowej, Warszawa 2011, s. 55.
50 Por. W. Kieżun, Sprawne zarządzanie organizacją, Oficyna Wydawnicza Szkoły Głównej
Han-dlowej, Warszawa 1997, s. 289, P. Banaszyk, Podstawowe pojęcia teorii organizacji i zarządzania [w:] Podstawy organizacji i zarządzania, red. K. Krzakiewicz, Wydawnictwo Akademii Ekono-micznej, Poznań 1993, s. 36.
51 Powód ten znajduje swój wyraz w charakterze, przedmiocie i rodzaju relacji łączącej
29
1.1. Przesłanki wyboru problematyki badawczej
z teoretycznego punktu widzenia, zastosowanie struktur hierarchicznych może przy-spieszać procesy decyzyjne w relatywnie małych organizacjach52. Aspekt ten,
uzna-wany za zaletę w świetle teorii organizacji i zarządzania, nabywa cech negatywnych w nawiązaniu do praktyki ratownictwa z co najmniej dwóch powodów. Po pierw-sze, nie odzwierciedla uwarunkowań prowadzenia złożonych operacji ratowniczych, zwłaszcza w obliczu zagrożeń masowych i konieczności angażowania wielu różnych podmiotów ratownictwa. Po drugie, pozwala wziąć pod uwagę wyłącznie jeden ro-dzaj zależności (np. podległości służbowej). O ile zatem struktury hierarchiczne znaj-dują swoje szerokie zastosowanie w opisach zagadnień dotyczących ratownictwa, są implementowane w bardzo wąskim zakresie na grunt systemowego jego rozumienia (jeden rodzaj zależności, przeważnie standardowe okoliczności działalności służb, inspekcji, straży itp.). Budowanie na nich systemów ratownictwa jest ograniczone poznawczo. Przykładowo, struktury hierarchiczne są relatywnie powszechnie sto-sowane do opisu podstawowych zależności łączących elementy jednego z głównych, formalnych komponentów ratownictwa w Polsce. Mowa o jednostkach ochrony przeciwpożarowej53. Badając mechanizmy ich funkcjonowania, dochodzi się do
prze-konania, że współdziałanie, a tym bardziej współpraca, przekracza realne możliwości omawianego sposobu deskrypcji. Można to rozumieć także w kontekście otwartości na wsparcie przez pozostałe podmioty ratownictwa. W pierwszym przypadku warto przytoczyć zapisy prawne o kierowaniu jednostkami ochrony przeciwpożarowej i ich współdziałaniu w kontekście udziału w działaniu ratowniczym. Polega ono nie tylko na wzajemnej pomocy, celem zapewnienia ciągłości i skuteczności realizacji procedur ratowniczych, lecz także szeroko zakrojonej działalności informacyjnej (m.in. o wy-stępujących zagrożeniach) i logistycznej54. Nie sposób opisać wszystkich tych
zagad-nień z wykorzystaniem struktur hierarchicznych, co znajduje swoje uzasadnienie również wtedy, gdy do działań z zakresu ratownictwa włączy się jeszcze inne straże, służby, inspekcje, ratownicze organizacje pozarządowe itp.
Trudność w praktycznym stosowaniu analizowanego sposobu opisu rzeczy-wistości uwidacznia się, gdy współpraca ratownicza jest rozpatrywana w optyce działań połączonych, realizowanych przez podmioty KSRG i podmioty systemu PRM. Skupiając się na zależnościach podległości służbowej, pierwszy z nich ma rozbudowaną strukturę pionową konstytuowaną na poziomach centralnym, wo-jewódzkim, powiatowym i gminnym55, drugi zaś strukturę płaską – na poziomach
52 Zob. P. Gromek, Teoria organizacji bezpieczeństwa…, s. 157.
53 Zob. http://www.straz.gov.pl/panstwowa_straz_pozarna/krajowy_system_ratowniczo_gasniczy
(09.01.2018 r.).
54 Zob. Obwieszczenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 11 kwietnia 2013 r. w sprawie
ogło-szenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji w sprawie szczegółowych zasad kierowania i współdziałania jednostek ochrony przeciwpożarowej biorących udział w działaniu ratowniczym (Dz.U. z 2013 r. poz. 709 ze zm.), § 5 ust. 1.
55 Por. B. Kogut, Krajowy system ratowniczo-gaśniczy – podstawy prawne i organizacja
tylko centralnym i wojewódzkim. Utrudnia to spójne o nich traktowanie w ramach wspomnianej współpracy, zwłaszcza w wymiarze wykonawczym. Nadmienia się, że próba zbudowania jednego, holistycznego systemu ratownictwa w Polsce, obej-mującego wszystkie właściwe podmioty, z wykorzystaniem liniowych i liniowo--sztabowych układów zależności jest wręcz niemożliwa w praktyce, nawet z wy-korzystaniem wyłącznie jednego rodzaju relacji (tym bardziej biorąc pod uwagę więcej niż jeden rodzaj zależności).
W tym miejscu warto zastanowić się nad zasadnością budowania systemów ratownictwa w oparciu o struktury hierarchiczne w ogóle. Uzasadnionym meryto-rycznie rozwiązaniem zdaje się być traktowanie hierarchiczności jako cechy wyide-alizowanych bytów systemowych w rozpatrywanym kontekście, nie zaś reguły, od której rozpoczyna się projektowanie bądź przeprojektowywanie współczesnej rze-czywistości ratownictwa (np. wobec strategicznych rekomendacji przekształcenia KSRG w KSR)56. Takie podejście pozwoliłoby na obiektywizację różnych koncepcji
teoretycznych i praktycznych w drodze symplifikacji podejścia złożonego (np. sie-ciowego), nie zaś permanentnego dostosowywania rozwiązań uproszczonych do dynamicznie zmieniających się uwarunkowań, które mają swoje źródła w środo-wisku wewnętrznym i otoczeniu instytucji i organizacji ratownictwa, a także zbu-dowanych z nich systemów działań zorganizowanych.
Przyjęcie zarysowanego powyżej stanowiska wychodzi naprzeciw współcze-snym kierunkom rozwoju problematyki zarządzania działaniami na rzecz bezpie-czeństwa. O ile w warunkach polskich stale dostrzega się silne wpływy klasycznych sposobów kierowania, nie można pomijać współczesnych trendów zarządczych, które odciskają coraz większe piętno na elementach zarządczego komponentu ra-townictwa, czyli administracji publicznej. Z dzieł W. Mikułowskiego, J. Czaputo-wicza i W. Kieżuna wynika, że w krajach rozwiniętych „sztywna, hierarchiczna, biurokratyczna struktura administracji przekształca się w elastyczną, nawiązującą do wolnorynkowych organizacji gospodarczych (market-oriented) formę publicz-nego zarządzania”57. Trudno wyobrazić sobie uzależnianie powodzenia działań
ratowniczych od wolnorynkowych mechanizmów konkurencji poszczególnych
Wydawnictwo Centrum Naukowo-Badawczego Ochrony Przeciwpożarowej – Państwowego Instytutu Badawczego, Józefów 2014, s. 96 przy uzupełnieniu, iż zdaniem autora warto wyszcze-gólnić również poziom gminny, na którym działalność z zakresu ratownictwa jest prowadzona przez m.in. OSP włączone do KSRG. Uwzględnianie poziomu gminnego w strukturze organi-zacyjnej KSRG znajduje również swoje potwierdzenie w procedurze przejmowania kierowania interwencyjnego, w której uwzględnia się właściwych ze względu na obszar chroniony członków OSP, komendantów gminnych ochrony przeciwpożarowej (o ile są oni członkami OSP), a także strażaków jednostek ochrony przeciwpożarowej zgodnie z zapisami § 24 rozporządzenia Mini-stra Spraw Wewnętrznych i AdminiMini-stracji z dnia 3 lipca 2017 r. w sprawie szczegółowej organiza-cji krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego (Dz.U. z 2017 r. poz. 1319).
56 Zob. Biała Księga…, s. 66.
57 Zob. W. Kieżun, Struktury i kierunki zarządzana państwem [w:] Dobre państwo, red. W. Kieżun,
