Krajowe ramy normatywne działalności w zakresie ratownictwaw zakresie ratownictwa

Ratownictwo, mimo iż traktowane jako byt konceptualny, jest związane z realny-mi oddziaływaniaz realny-mi zagrożeń, zjawisk społecznych ujmowanych w  kategoriach wyzwań, podmiotów ratujących i ratowanych itp. Właściwe działania, ich zbiory, współdziałanie, współpraca, procesy, struktury, systemy i  organizacje są mocno osadzone w rzeczywistości funkcjonowania państwa, społeczności lokalnych, grup społecznych i poszczególnych osób. W związku z tym za źródła regulacji norma-tywnych przyjmuje się dokumenty determinujące mniej bądź bardziej formalnie tę rzeczywistość. Na najwyższym poziomie ogólności dzieli się je na krajowe i między-narodowe. Na rysunku 6 zaprezentowano główne ich rodzaje w odniesieniu do wy-miaru krajowego. Nie są jednak w pełnym wymiarze pochodną tych drugich. Bada-jąc problematykę ratownictwa, można sformułować konkluzję, że praktycznie każde państwo jest niezależnie odpowiedzialne za ochronę osób przebywających na jego terytorium. Dotyczy to także właściwych im, najważniejszych wartości utylitarnych. Wynika natomiast z podstawowych zadań instytucji państwa demokratycznego276.

Rysunek 6. Podział źródeł założeń normatywnych ratownictwa w Polsce (wymiar krajowy)

Źródło: opracowanie własne na podstawie: P. Gromek, Ratownictwo w ochronie ludności. Istota. System. Kierunki

rozwoju, Wydawnictwo Szkoły Głównej Służby Pożarniczej, Warszawa 2015, s. 65.

Podstawowymi źródłami założeń normatywnych ratownictwa w  Polsce są ustawa zasadnicza, pozostałe ustawy, rozporządzenia oraz dokumenty branżowe. W dalszej kolejności zasadne jest rozpatrywać regulacje w niniejszym kontekście zewnętrzne, czyli procedowane na arenie międzynarodowej. Mogą one również

276 W Polsce wynika to pośrednio z treści art. 5 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwiet-nia 1997 r., w którym stwierdzono, co następuje: „Rzeczpospolita Polska strzeże niepodległości i nienaruszalności swojego terytorium, zapewnia wolności i prawa człowieka i obywatela oraz bezpieczeństwo obywateli, strzeże dziedzictwa narodowego oraz zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju” (Dz.U. z 1997 r. nr 78 poz. 483 ze zm.).

Źródła założeń normatywnych ratownictwa w Polsce

Konstytucja RP Ustawy Rozporządzenia Dokumenty branżowe

117

2.4. Krajowe ramy normatywne działalności w zakresie ratownictwa

w istotnym stopniu wpływać na funkcjonowanie ratownictwa krajowego, jednakże pośrednio, przykładowo przez konieczność zapewnienia mechanizmów wymiany informacji (np. punktów kontaktowych) czy też zasobów gotowych do udzielania pomocy poza granicami kraju (m.in. grup poszukiwawczo-ratowniczych, modu-łów ochrony ludności).

Wyniki wstępnie poczynionych badań teoretycznych obecnego stanu norma-tywnego prowadzą do przekonania, że stanowi on m.in. o złożoności i sieciowości współczesnego ratownictwa, wyrażających się w stosunkach występujących w ob-rębie poszczególnych podmiotów ratownictwa i ich interesariuszy, a także wła-ściwych im oddziaływaniach. Różne dokumenty w  swoisty sposób odnoszą się do działań operacyjnych wspomnianych podmiotów oraz okoliczności ich funk-cjonowania. Można w tym miejscu mówić o podejściach podmiotowym i tema-tycznym. Zgodnie z pierwszym z nich, dokumenty normatywne regulują kwestie konkretnych podmiotów ratownictwa, tych w pełni zinstytucjonalizowanych lub niezinstytucjonalizowanych. Za przykłady niech posłużą ustawa o  Państwowej Straży Pożarnej, ustawa o Państwowym Ratownictwie Medycznym, ustawa o syste-mie powiadamiania ratunkowego277 czy też rozporządzenie w sprawie szczegółowej organizacji krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego. Z kolei w oparciu o podejście tematyczne, dokumenty normatywne dotyczą konkretnych okoliczności działań korespondujących w zróżnicowanym stopniu z ratownictwem. Warto przytoczyć tu chociażby przykłady ustawy o bezpieczeństwie osób przebywających na obszarach wodnych, ustawy o zarządzaniu kryzysowym278 czy też ustawy o bezpieczeństwie i ratownictwie w górach i na zorganizowanych terenach narciarskich. Już sam fakt występowania opisanego podziału wpływa na złożoność omawianej problematyki. Wiąże się także z tym, że badanie ratownictwa wymaga wielokierunkowych analiz dokumentów normatywnych, z których wynikają różne – hierarchiczne i/lub sie-ciowe – implikacje dotyczące wspomnianych stosunków i oddziaływań. Dlatego w toku postępowania badawczego warto ukazać potencjalne przejawy tych cech jako (nierzadko) wzajemnie sobie przeciwstawnych279. Pozwoli to uzyskać odpo-wiedź na pytanie o stopień, w jakim aktualne regulacje normatywne ratownictwa świadczą o jego złożoności.

W załączniku 1 przedstawiono zestawienie głównych dokumentów normatyw-nych polskiego ratownictwa w  optyce identyfikacji przejawów hierarchiczności i sieciowości przedmiotu badań w wymiarze krajowym. Z uwagi na ograniczenia co do objętości niniejszej pracy, nie sposób omówić wszystkich ich odpowied-ników. Warto skupić się przede wszystkim na aktach prawnych, które stanowią

277 Ustawa z dnia 22 listopada 2013 r. (tj. Dz.U. z 2018 r. poz. 867 ze zm.).

278 Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 1401).

279 Wspomniana przeciwstawność polega na tym, że cecha hierarchiczności jest utożsamiana z ni-skim poziomem złożoności przedmiotu traktowania, zaś cecha sieciowości odwrotnie.

punkty odniesienia dla kolejnych dokumentów uszczegóławiających (rozporzą-dzeń, dokumentów branżowych i in.).

Wyniki analizy implikacji świadczących o sieciowości ratownictwa pozwalają sądzić, że cechuje ona uwarunkowania prowadzenia działań z zakresu twa (zwłaszcza fizyczne), stosunki służbowe łączące grupy podmiotów ratownic-twa i ich interesariuszy na danym poziomie organizacyjnym pańsratownic-twa, jednostki terytorialnej bądź działań operacyjnych, a także stosunki informacyjne występują-ce między nimi (również w obrębie więwystępują-cej niż jednego poziomu organizacyjnego). Rekapitulując, w przypadku każdego opisanego dokumentu zidentyfikowano zarówno przesłanki za hierarchicznością, jak i  sieciowością przedmiotu badań. Mają one jednak odmienny charakter. Hierarchiczność dotyczy głównie sytuacji, w których jakieś podmioty i/lub okoliczności są rozpatrywane indywidualnie lub w utartych i powszechnie przyjętych schematach działań (współdziałania, np. po-działu uprawnień do kierowania w  ratownictwie wodnym). Wykraczanie poza wymienione powyżej ograniczenia poznawcze (np. analizowanie współdziałania w obliczu zagrożeń masowych czy też wielonarodowych operacji ratowniczych) sprawia, że odpowiadające im struktury hierarchiczne łączą się w wymiarach kon-ceptualnym i/lub realnym, tworząc sieci zależności (kolejno stosunków i/lub od-działywań). Warto dodać, że niektóre aspekty ratownictwa cechują się, z założenia, właśnie sieciowością.

Co więcej, pomimo zastosowanego wielokierunkowego podejścia analityczne-go do dokumentów normatywnych280, nie udało się wyjaśnić istniejących obec-nie obec-nieścisłości formalnych. Wymienia się tu m.in. obec-niejednoznaczność struktury dowodzenia podczas wielopodmiotowych działań ratowniczych na terenach gór-skich oraz problem dowodzenia działaniami ratowniczymi przez osoby z upraw-nieniami właściwymi KDR, gdy działania te są prowadzone poza ich rejonem operacyjnym. Pokazuje to jednak, że w dalszym ciągu materia normatywna ra-townictwa w Polsce wymaga porządkowania i uzupełniania. Warto jednak w tym swoistym procesie posiłkować się rozwiązaniami złożonymi (które można by było ewentualnie upraszczać w  drodze operacjonalizacji) niż ich już uproszczonymi odpowiednikami (których zastosowanie rodziłoby ryzyko weryfikacji regulacji normatywnych w przypadku pojawienia się nowych okoliczności działań z zakre-su ratownictwa, modyfikacji stoz zakre-sunków pomiędzy podmiotami ratownictwa itd.). Biorąc pod uwagę przedstawione przejawy hierarchiczności i sieciowości wy-nikające z treści dokumentów normatywnych, stwierdza się, że obydwie te cechy determinują przedmiot niniejszych badań, jednakże w  odmiennym jakościowo zakresie. Zależności hierarchiczne cechują w głównej mierze stosunki służbowe (podległości decyzyjnej) występujące między podmiotami nadrzędnymi, z jakichś

280 Czyli analizy treści tych dokumentów w optyce identyfikacji przejawów działalności operacyjnej w trybie pilnym, a także identyfikacji przykładowych implikacji świadczących o hierarchiczno-ści i sieciowoo hierarchiczno-ści ratownictwa.

119

2.5. Międzynarodowe ramy normatywne działalności w zakresie ratownictwa

Źródła założeń normatywnych ratownictwa w Polsce Konwencje międzynarodowe Dokumenty ONZ Dokumenty NATO Dokumenty UE Porozumienia dwustronne

powodów względem innych, w mniejszym zaś stopniu bardziej kluczowymi – ze względu na pełnioną funkcję informacyjną. Kolejnych przejawów hierarchiczno-ści można doszukiwać się w poziomach funkcjonowania podmiotów ratownictwa oraz fakcie odgórnego, legislacyjnego narzucania realizacji wytycznych lub kon-kretnych rozwiązań (np. organizacyjnych).

2.5. Międzynarodowe ramy normatywne działalności