Założenia epistemologiczne

Podsumowując, wiedza na temat rzeczy, procesów, zdarzeń, relacji, cech i zbio-rów pozwala sformułować podstawowe założenia ontologiczne badań nad ratow-nictwem, które okazują się kluczowe z uwagi na synergistyczny wzgląd badawczy. Świadczy o tym stanowisko L. Krzyżanowskiego: „Sens tworzenia organizacji, ro-zumianych jako względnie wyodrębnione z otoczenia kolektywne zbiory realnych przedmiotów bytu (w tym ludzi dążących do realizacji jakichś wartości), polega na założeniu, że w wyniku współdziałania połączonych więziami organizacyjnymi realnych, aktywnych składników bytu osiągany będzie szczególny pożytek zwa-ny efektem organizacyjzwa-nym (synergiczzwa-nym)”172. Autor stoi na stanowisku, że efekt synergiczny może być osiągnięty także w przypadku bytów konceptualnych, do których zalicza się holistycznie pojmowany system ratownictwa, jako przykład or-ganizacji bezpieczeństwa w sensie czynnościowym173.

Z  ontologicznego punktu widzenia ratownictwo jest bytem partykularnym względem uniwersum bytowego, przedmiotem konceptualnym, aczkolwiek okre-ślonym na składnikach będących przedmiotami nie tylko konceptualnymi, lecz również realnymi. Z tego powodu nie można go opisać wyłącznie za pomocą przed-miotów w sensie ontologicznym (rzeczy i oddziaływań), lecz warto posiłkować się ich epistemologicznymi odpowiednikami.

1.4. Założenia epistemologiczne

Podejście epistemologiczne do badania ratownictwa uzupełnia rozważania na temat założeń badawczych o te dotyczące poznawania uniwersum bytowego po-przez dostarczanie wiedzy na jego temat. Epistemologię nazywa się bowiem nauką o poznaniu (z gr. episteme – wiedza, umiejętność, zrozumienie), teorią poznania174

oraz wiedzą o wiedzy175.

Jak trafnie przypomina K. Paprzycka, z samej definicji epistemologii wynikają dwie perspektywy rozumienia jej przedmiotu. Może nim być proces poznawania (nabywania wiedzy, umiejętności, lepszego stopnia zrozumienia), jak też wytwór tego procesu (odpowiednio poziom wiedzy, umiejętności, wyższy stopień zrozu-mienia), nazywany przez J. Woleńskiego po prostu wiedzą176.

172 L. Krzyżanowski, Podstawy nauk…, s. 114.

173 Por. P. Gromek, Teoria organizacji bezpieczeństwa…, s. 22.

174 Szerzej: J. Woleński, Epistemologia, poznanie, prawda, wiedza, realizm, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2014, s. 15.

175 Zob. Ł. Sułkowski, Epistemologia i metodologia zarządzania, Polskie Wydawnictwo Ekonomicz-ne, Warszawa 2012, s. 24.

176 Por. K. Paprzycka, Pojęcie wiedzy [w:] Przewodnik po epistemologii, red. R. Ziemińska, Wydaw-nictwo WAM, Kraków 2013, s. 118, PWN Leksykon. Filozofia, WydawWydaw-nictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000, s. 267.

Z  praktycznego punktu widzenia warto przytoczyć stanowisko epistemolo-giczne, z którego wynika, że wiedza dzieli się na „wiedzę-że” (wiedzę sensu stric-to) oraz „wiedzę-jak” (umiejętności)177. Pomimo trwających ciągle sporów o jego słuszność, zdaniem autora zastosowanie go na przykładzie ratownictwa pozwoli na jego wielokierunkowe zbadanie. Z przesłanek wyboru problematyki badawczej wynika, że sporo problemów praktycznych ma swoje podłoże w  przyjęciu zbyt uproszczonych sposobów poznania mechanizmów funkcjonowania podmiotów ratownictwa i konstytuowanych przez nie całości (bytów partykularnych).

Zamierzeniem autora jest sformułowanie założeń epistemologicznych dotyczą-cych ratownictwa w oparciu o podstawowe kategorie pojęciowe teorii poznania. Kilka z nich zostało już omówionych w ramach analiz o podłożu ontologicznym. Były nimi niesamodzielne bytowo procesy, zdarzenia, stosunki, cechy i  zbiory. Ukazuje to wzajemne przenikanie i uzupełnianie się różnych dyscyplin filozoficz-nych, wysoce pożądane dla zapewnienia spójności założeń badawczych. Z drugiej strony wyniki właściwych dociekań teoretycznych przysłużyły się lepszemu zro-zumieniu istoty przedmiotów w sensie ontologicznym, czyli rzeczy i oddziaływań, a także bardziej kompleksowemu formułowaniu związanych z nimi założeń on-tologicznych. Jak się jednak okazało, wiedza na temat rzeczy i oddziaływań nie jest wystarczająca do poznania ratownictwa na poziomie akceptowalnym z teo-retycznego i praktycznego punktu widzenia. Dlatego warto odnieść się ponownie do wspominanych zagadnień, ukazując ich pełny wymiar epistemologiczny, uzu-pełniając przy tym o opisy takich kategorii pojęciowych, jak stany rzeczy, zmiany, struktury, całości, kompleksy, układy, systemy i organizacje.

Wspominając słowa T.  Pszczołowskiego, dzięki cechom przedmiotu można stwierdzić jaki on jest178. L.  Krzyżanowski uzupełnia prezentowane stanowisko, podkreślając zasadność podziału cech na własne (czyli własności) i względne. Ce-chy własne są niejako zakorzenione w przedmiocie, którego dotyczą. Współist-nieją z nim, stanowiąc o jego jakości. Natomiast w drugim przypadku potrzeba co najmniej dwóch przedmiotów, których stosunek będzie orzekał o występowa-niu między nimi cechy względnej179. Przykładowo, złożoność uznaje się za cechę systemów ratownictwa z uwagi na to, że charakteryzuje je jako całości. Nie jest samodzielna bytowo, ponieważ nie ma sensu traktować o złożoności systemów ratownictwa z pominięciem systemów ratownictwa. Konsekwentnie dla drugiego sposobu rozumienia, cecha podległości służbowej na miejscu działań jednostek ochrony przeciwpożarowej występuje pomiędzy KDR a  dowódcami odcinków bojowych. Również pozbawionym uzasadnienia jest rozpatrywanie jej z wyłącze-niem którejkolwiek ze stron stosunku służbowego (podmiotu przełożonego lub podmiotów podwładnych decyzyjnie).

177 Tamże.

178 Por. T. Pszczołowski, dz. cyt., s. 31-32.

67

1.4. Założenia epistemologiczne

Stan rzeczy (zwany szerzej stanem przedmiotu) to nic innego jak zbiór cech, które przypisuje się jakiemuś przedmiotowi w danej chwili. Z założenia więc może ulegać zmianom. Te są utożsamiane z rozbieżnościami dotyczącymi cech, wystę-pującymi pomiędzy co najmniej dwoma stanami rzeczy. W tym miejscu podkreśla się, że intencjonalne układanie zmian w ciągi (pasma, łańcuchy, sieci) pozwala na uzyskanie kolejnych przedmiotów w sensie epistemologicznym, czyli proce-sów, a także ich kulminacyjnych rezultatów, czyli zdarzeń180. Jak wspomniano, zdarzenia pozwalają na określenie początku, przebiegu i końca procesów. Mogą natomiast odnosić się do ich indywidualnych odpowiedników, jak też złożonych układów (np. sieci procesów). Stanem rzeczy można opisać aktualne uwarunko-wania bezpieczeństwa powszechnego na terenie jakiegoś powiatu (np. sytuację powodziową determinowaną warunkami atmosferycznymi, stanem jakościowym wałów przeciwpowodziowych, kulturą bezpieczeństwa mieszkańców terenów za-lanych). Zmiana którejkolwiek z  cech opisujących ten stan (kolejno warunków atmosferycznych, jakości wałów przeciwpowodziowych, nastawienia do ratow-ników i gotowości społeczności lokalnej) będzie tożsama ze zmianą pierwotnego stanu rzeczy. Ciągi zmian będą mogły przyjmować postać procesów pogarszania się warunków pogodowych, zaniku stabilności nasypów oraz utraty zaufania do podmiotów ratownictwa, prowadząc w konsekwencji do, odpowiednio, pojawie-nia się braku możliwości kontynuacji ewakuacji, przerwapojawie-nia ciągłości wałów prze-ciwpowodziowych i bezpośrednich ataków lokalnej ludności na ratowników.

Przyjęcie zaprezentowanych zależności pomiędzy terminami, jako założeń teorii poznania, to krok niezbędny dla zdobycia wiedzy i zrozumienia sposobów opisu ratow-nictwa, a także zasadniczej części właściwego instrumentarium epistemologicznego.

Jak zasygnalizowano w  toku prezentowania przesłanek systemowych, jedną z głównych kategorii pojęciowych właściwych badaniu ratownictwa jest struktu-ra. Określają ją elementy przedmiotu złożonego oraz występujące między nimi relacje. Stąd też przyjmuje się następujące założenia181:

1. Struktury służą do wyrażania uporządkowania oraz rzeczy uporządkowa-nych. Dlatego, w wąskim zakresie, mogą składać się z rzeczy oraz zdarzeń, natomiast w szerokim – z elementów wszelkiego rodzaju przedmiotów zło-żonych. Z perspektywy ratownictwa za słuszne uznaje się ujęcie szerokie, które stwarza więcej możliwości poznawczych.

180 Tamże, s. 118-122.

181 Tamże, s. 123, T. Pszczołowski, dz. cyt., s. 233, Zieleniewski, Organizacja zespołów ludzkich…, s. 70, J. Habr, J. Veprek, Systemowa analiza i synteza, tłum. A. Kusto, Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1976, s. 37, M. Zdziarski, Analiza sieci [w:] Sieci międzyorganizacyjne. Współczesne wyzwanie dla teorii i praktyki zarządzania, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2012, s. 36, K. Szwarc, Struktury organizacyjne a bezpieczeństwo organizacji [w:] Projektowanie i doskonalenie organizacji w aspekcie jej bezpieczeństwa i usprawniania procesów informacyjno--decyzyjnych, red. J. Woźniak, Wydawnictwo Wojskowej Akademii Technicznej, Warszawa 2015, s. 161, P. Gromek, Ratownictwo w ochronie ludności..., s. 126-141.

2. Czerpiąc z języka systemów (nawiązując do paradygmatów nauk o bezpie-czeństwie), struktury oznaczają zbiory elementów i sprzężeń między nimi. Posiadanie przez system (np. ratowniczy) pełnej struktury oznacza, że dla tego systemu określono operatory transformacji wszystkich jego elementów, macierz struktury systemu oraz liczbowe charakterystyki sprzężeń. System o strukturze częściowej nie ma zdefiniowanych wszystkich elementów bądź sprzężeń. Pożądane jest dążenie do tego, aby systemy ratownictwa były – z poznawczego punktu widzenia – systemami o pełnych strukturach. 3. Strukturę można rozpatrywać dwojako  – w  ujęciach statycznym i 

dyna-micznym. Struktura w ujęciu statycznym odwzorowuje układ relacji między elementami niezależnie od ich zmian w czasie. Traktowanie o strukturze w  ujęciu dynamicznym uwzględnia te zmiany, z  zastrzeżeniem, że mogą dotyczyć elementów i/lub zależności je łączących. Przykładem struktury statycznej jest opis zależności podległości służbowej pomiędzy podmiotem ratownictwa wiodącym w danych okolicznościach sytuacyjnych w prowa-dzeniu działań operacyjnych a  podmiotami wsparcia. Strukturami dyna-micznymi opisuje się m.in. układy zależności informacyjnych, wsparcia technicznego (np. sztabu akcji względem KDR), a także konkretne układy działań, akcji i operacji ratowniczych.

4. Pojęcie struktury doraźnej cechuje przedmiot epistemologiczny budowany z uwagi na potrzeby sytuacyjne, w konkretnej sytuacji i w oparciu o rów-nie konkretne jej uwarunkowania. W rezultacie stanowi szczegółowy ro-dzaj struktury dynamicznej. Egzemplifikując, układ zależności służbowych, technicznych oraz informacyjnych rozpięty na zbiorze podmiotów ratow-nictwa podczas powodzi w 2010 r. był strukturą doraźną. Trwał bowiem tak długo, jak długo były prowadzone działania operacyjne.

5. Struktury oddające charakter uniwersum bytowego i bytów partykularnych mogą być bardzo złożone. Za M. Zdziarskim, „strukturę traktuje się jako sieć sieci, która może, ale nie musi być podzielona na niezależne grupy. Nie przyjmu-je się a priori, że większe struktury są zbudowane z gęsto powiązanych grup”182. Za przykład niech posłuży chociażby struktura KSRG, która zawiera się w struk-turze sieciowej holistycznie ujmowanego systemu ratownictwa w Polsce. Ogólny pogląd na to, czym struktura jest w swojej istocie, upoważnia do posta-wienia kolejnego kroku na drodze rozważań o charakterze poznawczym – kroku polegającego na analizie stosunków łączących elementy przedmiotu złożonego. W obszarze ochrony ludności, w tym ratownictwa, wymienia się następujące ro-dzaje relacji wraz z przypisanymi im przykładami183:

182 M. Zdziarski, dz. cyt., s. 36.

183 Szerzej: W. Kitler, Założenia systemu ochrony ludności [w:] W. Kitler, A. Skrabacz, Bezpieczeństwo ludności cywilnej. Pojęcie, organizacja i zadania w czasie pokoju, kryzysu i wojny, Wyd. TWO, Warszawa 2010, s. 178-179.

69

1.4. Założenia epistemologiczne

a) relacje normatywne, które ustalają hierarchię władczą w obrębie grupy pod-miotów oraz zakresy ich uprawnień,

b) relacje decyzyjne, niezmienne w warunkach tzw. normalnego funkcjono-wania państwa (społeczności lokalnych, podmiotów ratownictwa itp.), ule-gające zmianom w sytuacjach wykraczających poza ową normalność (nad-zwyczajnych), związane z  aspektem podległości służbowej i  wynikające z procesów decyzyjnych,

c) relacje informacyjne, uważane za jedne z najważniejszych w świetle zarzą-dzania działaniami na rzecz bezpieczeństwa, wyrażające przekazywanie da-nych w odpowiednim kontekście interpretacyjnym w obrębie podmiotów ratownictwa i  innych interesariuszy (przy czym mianem interesariusza określa się podmiot w jakikolwiek sposób związany z działalnością w za-kresie ratownictwa, w  mniejszym bądź większym stopniu spełniania do-wolnej zależności, czyli stosunku lub oddziaływania, pośrednio lub bezpo-średnio)184,

d) relacje współdziałania, czyli dwustronne stosunki ułatwiające (a nierzadko również w ogóle umożliwiające) osiąganie wspólnego celu lub celów, e) relacje materialno-energetyczne, jako rzeczywiste zależności, do których

zalicza się m.in. oddziaływania fizyczne (np. wskutek oddziaływania zagro-żeń), finansowe, wytwórcze i usługowe,

f) relacje funkcjonalne, które porządkują strukturę bytów złożonych, uwzględ-niając role, zadania, obowiązki i odpowiedzialność poszczególnych elemen-tów – sprawców działań.

Skoro relacje w powszechnym rozumieniu to wzajemne związki lub zależności między przedmiotami danego rodzaju, pojęciami lub wielkościami, można o nich mówić w ujęciach realnym i konceptualnym. W tym pierwszym bierze się pod uwagę oddziaływania jako przedmioty w sensie ontologicznym. W drugim natomiast są to stosunki, cenne poznawczo w optyce analizy systemów ratownictwa i ich składowych. Kontynuując, szczególnym rodzajem relacji w ujęciu konceptualnym są więzi or-ganizacyjne. J. Zieleniewski wyróżnia następujące, główne ich rodzaje185:

a) więzi służbowe (S), dotyczące relacji podległości służbowej, ukazują kierun-ki przepływu decyzji od podmiotu nadrzędnego decyzyjnie (uprawnionego do decydowania) do podmiotu podrzędnego decyzyjnie (zobowiązanego do realizacji działań będących konsekwencją podjętych decyzji),

b) więzi funkcjonalne (F), innymi słowy, opiniodawcze, przedstawiające kie-runki przepływu specjalistycznych wiedzy i/lub umiejętności, z których ko-rzystanie odbywa się na zasadach dobrowolności,

184 Por. A Guide to the Project Management Body of Knowledge (PMBOK® Guide), Edycja 5, Project Management Institute, Warszawa 2013, s. 508.

185 Por. tamże, s. 12, H. Dołhasz, J. Fudaliński, M. Kosala, H. Smutek, Podstawy zarządzania. Kon-cepcje – strategie – zastosowania, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2009, s. 94-95.

c) więzi techniczne (T) wynikające z podziału zadań (działań, prac itp.) prze-ważnie na tym samym poziomie organizacyjnym, odwzorowujące kierunki współpracy wewnątrz organizacji działań ludzkich,

d) więzi informacyjne (I), ukazujące współzależne przepływy informacji (jed-no lub dwukierunkowe).

Trzymając się ściśle przedmiotu nauk o bezpieczeństwie, pojawiają się w tym miejscu pytania o to, w jaki sposób mogą być ze sobą powiązane podmioty ra-townictwa, a także, jaką strukturę można dzięki temu zbudować. Bowiem z epi-stemologicznego punktu widzenia znaczenie mają nie tylko relacje (a zwłaszcza stosunki) tworzące struktury, ale również ich układy. Wymienia się następujące rodzaje struktur, które mogą zostać wykorzystane do wizualizacji zależności w ob-rębie uniwersum partykularnego, jakim jest ratownictwo i właściwe mu systemy, wraz z przykładami:

a) struktura liniowa (relacje podległości służbowej dowódców odcinków bojo-wych względem KDR na miejscu prowadzenia działań ratowniczych), b) struktura funkcjonalna (oddziaływania funkcjonalne występujące

pomię-dzy dowódcami poszczególnych odcinków bojowych podczas złożonej ope-racji ratowniczej a zastępcami KDR do spraw różnych),

c) struktura liniowo-sztabowa (struktura zarządzania kryzysowego jako czło-nu zarządczego KSR),

d) struktura dywizjonalna (zależności współpracy zachodzące pomiędzy orga-nami administracji publicznej pełniącymi funkcje podmiotów zarządzania kryzysowego a poszczególnymi służbami, strażami, inspekcjami itp.), e) struktura projektowa (układ zasilania energo-materią w  postaci zasobów

ratowniczych ciężkiej grupy poszukiwawczo-ratowniczej HUSAR dyspono-wanej do działań z ramienia Organizacji Narodów Zjednoczonych, ONZ), f) struktura macierzowa (funkcjonalna siatka bezpieczeństwa w części

odno-szącej się do działań operacyjnych),

g) struktura tensorowa (układ zależności informacyjnych pomiędzy podmio-tami zarządczymi ratownictwa, w tym centrami zarządzania kryzysowego, stanowiskami kierowania komendantów PSP i centrami powiadamiania ra-tunkowego),

h) struktura sieciowa (holistycznie ujmowany system ratownictwa w Polsce). Każdy z  zaprezentowanych rodzajów struktur charakteryzuje się właściwy-mi, mocnymi i słabymi stronami. Nie wszystkie można zastosować do zbadania wszystkich przedmiotów realnych i/lub konceptualnych. Zostało to szczegółowo opisane w literaturze przedmiotu186. Warto w tym miejscu podkreślić, że poszcze-gólne rodzaje struktur mogą zostać wykorzystane nie tylko do opisu stosunków rozpiętych na podmiotach ratownictwa i innych właściwych im interesariuszach,

186 Szerzej: P. Gromek, Ratownictwo w ochronie…, s. 126-138, P. Gromek, R. Wróbel, Ochrona obiek-tów kluczowych. Zarządzanie…, s. 43-51.

71

1.4. Założenia epistemologiczne

lecz również oddziaływań łączących przedmioty świata realnego (np. jako od-zwierciedlenie ciągów przyczynowo-skutkowych materializacji zagrożeń bez-pieczeństwa powszechnego). Praktycznie rzecz ujmując, nie jest to jednak aż tak istotne, jak w przypadku chociażby więzi organizacyjnych. Porównując ze sobą te dwie perspektywy, uwidaczniają się konkretne przykłady zastosowań poznaw-czych. Wiedza na temat struktur oddziaływań daje pogląd na ogół uwarunkowań prowadzenia działań z zakresu ratownictwa. Z kolei informacje o strukturach sto-sunków ukazują zasady i mechanizmy funkcjonowania podmiotów ratownictwa, a także tworzonych przez nie bytów zorganizowanych.

Na potrzeby opisu i badania ratownictwa warto również wyjaśnić pojęcia ca-łości, kompleksu i układu. Ich znajomość pomoże lepiej zrozumieć nomenklatu-rę stosowaną w niniejszych rozważaniach oraz umożliwi sprawniejsze porusza-nie się po założeniach badawczych sformułowanych w tej pracy. Całość oznacza przedmiot złożony z elementów, które są z nim połączone stosunkami zawierania (inkluzji)187. W tym rozumieniu całością może być system ochrony przeciwpoża-rowej, zaś jego elementami jednostki ochrony przeciwpożaprzeciwpoża-rowej, które się w nim zawierają. Natomiast kompleks opisuje przedmiot złożony z elementów komple-mentarnych względem siebie, innymi słowy, uzupełniających się188. Twierdząc, że nagłe wystąpienie zagrożenia bezpieczeństwa powszechnego wymaga komplek-sowej reakcji, zakłada się, że we właściwe działania powinno się zaangażować różne, uzupełniające się podmioty ratownictwa (np. straże pożarne, ZRM, służby komunalne, Policję itp.). Za J. Leonem i J. Frąckiewiczem, „przez słowo „układ” (pogrub. – P.G.) należy rozumieć wszystkie stosunki uporządkowania elementów w pewnej całości lub zbiorze bez konieczności zachodzenia stosunków zależno-ści wzajemnej”189. Przykład jego zastosowania to układ podmiotów ratownictwa w wymiarze terytorialnym, określający ich rozlokowanie przestrzenne na jakimś terenie (np. w powiecie) lub układ uwarunkowań ich działalności.

Wyniki dotychczasowych dociekań teoretycznych upoważniają do zajęcia się dwiema następnymi kategoriami epistemologicznymi – systemem i organizacją. Pojęcie systemu i podejście systemowe charakteryzują paradygmatycznie dyscy-plinę naukową, w obrębie której są prowadzone niniejsze badania. Przytaczając stanowisko S. Sudoła, „paradygmaty mają w nauce ex definitione (kursywa – P.G.) charakter stabilny i są przez dłuższy czas uznawane przez ogół uczonych, a przy-najmniej przez ich znaczącą grupę”190. Bardzo wyraźnie widać to na przykładzie nauk o bezpieczeństwie, które zostały zbudowane na paradygmacie systemowym.

187 Zob. L. Krzyżanowski, Podstawy nauk…, s. 127.

188 Tamże.

189 J. Leon, J. Frąckiewicz, Systemy sprawnego działania. Teoria i praktyka, Wydawnictwo ANTYK Marcin Dybowski, Warszawa 2001, s. 9.

190 S. Sudoł, Podstawowe problemy metodologiczne nauk o zarządzaniu, „Organizacja i Kierowanie” 2014, nr 161, s. 24.

Sam system jest bardzo popularną kategorią pojęciową i doczekał się na przestrze-ni lat wielu defiprzestrze-nicji. Poprzestrze-niżej przedstawiono te wybrane:

1. System to „celowo określony zbiór elementów i zbiór sprzężeń między nimi, które wspólnie określają właściwości całości” (J. Habr, J. Veprek)191.

2. System jest złożoną całością – strukturą, która wyodrębnia się pod jakimś względem z  innej całości, a  której elementy charakteryzują się pewnym uporządkowaniem (J. Zieleniewski)192.

3. System utożsamia się z częścią otaczającej rzeczywistości, która jest wyod-rębniona i ma pewną wewnętrzną strukturę (W. Kieżun)193.

4. System jest obiektem złożonym ze zbioru elementów i relacji między nimi – obiektem, który został wyróżniony z analizowanej rzeczywistości i przed-stawiony jako pewna całość (P. Sienkiewicz)194.

Nie sposób przytoczyć wszystkich rozwinięć definicyjnych, jednakże na pod-stawie analizy tych przedstawionych identyfikuje się trzy kwestie konstytutywne każdego systemu. Są nimi elementy (przedmioty realne lub konceptualne), relacje (stosunki lub oddziaływania) i powód wyodrębnienia z otaczającej rzeczywisto-ści (misja systemowa, cel najwyższy bądź też inna forma ukierunkowania działań i/lub oddziaływań). Ostatnia wymieniona kwestia zdaje się być najbardziej wyraź-nym wyróżnikiem systemu i struktury.

Pojęcie systemu jest na tyle zakorzenione w teorii i praktyce ratownictwa, że nie sposób badać właściwej problematyki z pominięciem tej fundamentalnej ka-tegorii pojęciowej. Wyniki badań teoretycznych wskazują jednak na jeszcze jeden aspekt o charakterze poznawczym, bardziej złożony co do swojej istoty niż system. Mowa o organizacji. Analogicznie jak w przypadku systemu, sformułowano wiele określeń identyfikujących ją na tle pozostałych przedmiotów w sensie epistemolo-gicznym. Ich wybrane odpowiedniki zestawiono poniżej:

1. „Cóż to jest organizacja? To scalenie czynności lub elementów czynności tak, by lepiej – w poszczególnym przypadku jak najlepiej – współdziałały dla wspólnego celu” (T. Kotarbiński)195.

2. Organizacja jest pewną całością – systemem uporządkowanym w taki spo-sób, że zróżnicowane funkcjonalnie jego części współprzyczyniają się do

191 J. Habr, J. Veprek, dz. cyt., s. 32.

192 Zob. J. Zieleniewski, O problemach organizacji, Wydawnictwo Wiedza Powszechna, Warszawa 1970, s. 31.

193 Zob. W. Kieżun, Podstawy organizacji i zarządzania, Wydawnictwo Książka i Wiedza, Warszawa 1980, s. 30.

194 Zob. M. Paszynin, System ratownictwa medycznego [w:] Wybrane zagadnienia zarządzania kry-zysowego, red. G. Sobolewski, D. Majchrzak, Wydawnictwo Akademii Obrony Narodowej, War-szawa 2012, s. 88 [za:] P. Sienkiewicz, Teoria efektywności systemów kierowania, t. 1 – Wstęp do systematologii, rozprawa habilitacyjna, Warszawa 1979, s. 82.

73

1.4. Założenia epistemologiczne

powodzenia całości, przy założeniu, że powodzenie całości to kluczowy wa-runek powodzenia poszczególnych części (J. Zieleniewski)196.

3. „Przez organizację, ORG, rozumiemy zorientowany na realizację jakichś ce-lów, G, realny przedmiot, P, stanowiący kolektywny, uporządkowany zbiór elementów, e, między którymi zachodzą więzi współdziałania, V”, co wyra-żane jest wzorem:

ORG = [G{e(P)},V], (L. Krzyżanowski)197.

4. „Organizacja jest to taka sieć działań, której moc jest większa od sumy mocy poszczególnych części” (K. Perechuda)198.

Organizację od systemu odróżnia charakterystyczny sposób uporządkowa-nia elementów, w teorii organizacji i zarządzauporządkowa-nia rozumianych w świetle przede wszystkim podmiotów199. Polega on na takim uzupełnianiu się, że rezultat ich