Zarys historii ratownictwa w Polsce

Na przestrzeni lat różnie radzono sobie z zagrożeniami bezpieczeństwa powszech-nego. Zdarzenia ekstremalne w swoim przebiegu i/lub skutkach wymuszały nie-rzadko zmiany współczesnego (bez względu na okres historyczny) postrzegania i prowadzenia działań w zakresie ratownictwa. Za przykład niech posłużą cho-ciażby pamiętne powodzie z 1997 r., 2001 r. i 2010 r., a także huragany, jakie na-wiedziły północną część Polski w 2017 r. Każdorazowo skłoniły do refleksji nad tym, czy i w jakim stopniu polskie ratownictwo ma kształt taki, jaki powinno mieć w stosunku do bieżących uwarunkowań rzeczywistości, a także wymuszało przed-miotowe zmiany.

Cytując J. Piłsudskiego, „kto nie szanuje i nie ceni swojej przeszłości, ten nie jest godzien szacunku teraźniejszości ani prawa do przyszłości”223. Stwierdzenie to wy-raża zasadność badania czasów minionych, celem poszukiwania genezy obecnego stanu rzeczy (powodów tego, dlaczego jest tak, jak jest). Znajduje swoje zastosowa-nie także w przypadku ratownictwa. Przesłanki wyboru problematyki badawczej świadczą bowiem o licznych niejednoznacznościach i złożoności przedmiotu ba-dań. Truizmem jest, że stanowią pochodną funkcjonowania ratownictwa

95

2.2. Zarys historii ratownictwa w Polsce

szłości  – funkcjonowania, którego zasady i  mechanizmy ulegały modyfikacjom wraz ze zmianami właściwych uwarunkowań.

Źródła historyczne nie są ze sobą spójne co do początków ratownictwa w ogó-le. Człowiek był zdolny do niesienia pomocy sobie i  innym ludziom praktycz-nie od zawsze. Już w Biblii znajdują się fragmenty dotyczące udzielania wsparcia w obliczu zagrożeń (np. historia Eliasza przywracającego do życia syna wdowy w  Sarepcie Sydońskiej, informacje na temat Elizeusza, który uratował dziecko, przypowieść o miłosiernym Samarytaninie)224. Z jednej strony trafnie konkluduje A. Ferenc, że „to właśnie dzięki niszczycielskiej działalności człowieka narodziła się dziedzina (…) zwana później ratownictwem medycznym”225. Z drugiej strony, również siły przyrody niejednokrotnie doświadczały całe społeczności lokalne, narody, a nawet ludzkość.

Bez względu na to, jaką datę przyjmie się za umowny początek ratownictwa (zdaniem autora dokładne jej wyznaczenie jest wręcz niemożliwe), na przestrze-ni lat rozwijało się ono kontekstowo. Oznacza to, że pojawiające się zagrożeprzestrze-nia i okoliczności ich występowania warunkowały konkretne potrzeby z zakresu ra-townictwa. Dlatego też wiele jego gałęzi, dziedzin czy też rodzajów powstawało i ewaluowało względnie niezależnie od siebie226. Związane z nimi źródła historycz-ne różnią się od siebie pod względem jakościowym i ilościowym.

Sprowadzając rozważania na grunt badania historii ratownictwa w Polsce, za jego najbardziej oczywistą, pierwszą formę uznaje się ratownictwo medyczne. Opatrywanie ran, stabilizacja złamań oraz inne czynności o charakterze operacyj-nym były wykonywane praktycznie od zarania dziejów. Robienie tego w sposób zorganizowany przypada w Polsce na czasy po 1604 r., utożsamiane z powstaniem w Sandomierzu klasztoru i szpitalika, i przypisaną im misją niesienia pomocy ofia-rom rzeki Wisły. Kolejne lata przyniosły rozwój medycyny ratunkowej, kojarzonej głównie z działaniami wojennymi. Za B. Komstą bowiem „Historia ratownictwa na polu walki jest tak długa, jak długo istnieje braterstwo broni wśród walczących żołnierzy. Nieważne były czasy, obszar działania ani okoliczności, ratownictwo było zawsze jednym z  najważniejszych obowiązków człowieka wobec drugiego

224 Zob. A. Ferenc, dz. cyt., s. 17.

225 Tamże [za:] E. Raniszewska, Pomoc doraźna w przekroju historycznym, materiały szkoleniowe Akademii Medycznej w Gdańsku.

226 Warto podkreślić w tym miejscu wspomnianą względność. Z uwagi na charakter działań z za-kresu ratownictwa nie sposób ostro wyodrębnić poszczególnych jego gałęzi, dziedzin czy też rodzajów. Przykładowo, okoliczności wypadku samochodowego wymagają realizacji ratownic-twa medycznego, technicznego (w tym drogowego) i nierzadko pożarowego. Podobnie sytuacja przedstawia się dla innych rodzajów okoliczności godzących w tak charakterystyczny sposób w najważniejsze wartości utylitarne. Niejednokrotnie wspominane odmiany ratownictwa wyni-kają więc bardziej z powszechnie przyjętego porządku prawnego i nomenklatury branżowej, niż ostrych, merytorycznych kryteriów podziału.

człowieka”227. Już podczas wojny polsko-rosyjskiej toczonej w latach 1830-1831 funkcjonowała w polskiej armii stała służba medyczna. W czasach zaborów dra-stycznie ograniczono możliwość angażowania się ochotników w udzielanie pomo-cy medycznej w obawie przed ryzykiem działań szpiegowskich.

Z końcem XIX w. rozpoczęto otwieranie stacji pogotowia, zlokalizowanych początkowo w będących pod zaborami największych polskich miastach. Ich sieć była rozbudowywana także po odzyskaniu przez Polskę niepodległości. Co istotne, były to samodzielne instytucje udzielające pomocy bezpłatnie. Istotnym punktem w historii ratownictwa medycznego było utworzenie w 1863 r. Międzynarodowego Komitetu Pomocy Rannym, przekształconego w Międzynarodowy Komitet Czer-wonego Krzyża. Pierwsze polskie struktury tej organizacji – Polskie Towarzystwo Czerwonego Krzyża – powstały w 1919 r. Siedem lat później utworzono Polski Komitet Ratowniczy. Czasy powojenne to okres upaństwowienia struktury i insty-tucjonalnych podmiotów ratownictwa medycznego, które podzielono na powiato-we, miejskie i wojewódzkie stacje pogotowia ratunkowego. Konsekwencje takiego stanu rzeczy są widoczne również współcześnie. Ważnym momentem było for-malne ukonstytuowanie systemu PRM, który od 2006 r. kształtuje obraz ratow-nictwa medycznego w Polsce. Realny potencjał w niniejszym zakresie jest bardzo trudny do oszacowania, ponieważ działalność polegającą na niesieniu pierwszej pomocy, kwalifikowanej pierwszej pomocy i medycznych czynności ratunkowych mogą prowadzić zróżnicowane podmioty państwowe i niepaństwowe, zinstytucjo-nalizowane i niezinstytucjozinstytucjo-nalizowane, w tym obywatele 228.

Za powszechnością podejścia do ratownictwa pożarowego przemawiają uchwały Rady Miejskiej Warszawy z lat 1546, 1548 i 1550. Wprowadzono nimi tzw. porządki ogniowe, zgodnie z którymi każdy mieszkaniec był zobowiązany do czynnej party-cypacji w reagowaniu na pożary. W XVI w. wojewoda rawski A. Gostomski napisał książkę, w której jeden z rozdziałów poświęcił organizacji akcji gaśniczej. W na-stępnym wieku marszałkowie wielcy koronni wydawali dokumenty normatywne, dotyczące m.in. wyznaczania z każdego domu po dwóch ludzi na potrzeby działań gaśniczych oraz gromadzenia w warsztatach sprzętu gaśniczego. Istotny wkład w ten proces włożył S. Lubomirski, który wprowadził przepisy ogniowe w latach 1767,

227 B. Komsta, Ratownictwo lotnicze w Polsce w latach 1990-2010 [w:] Ratownictwo w Polsce. Lata 1990-2010, red. J. Konieczny, Garmond Oficyna Wydawnicza, Warszawa-Poznań-Inowrocław 2010, s. 436.

228 Zob. R. Dmowski, Zarys dziejów ratownictwa medycznego [w:] Bezpieczeństwo, edukacja, wycho-wanie. T. 2, Edukacja i wychowanie dla bezpieczeństwa w przeszłości i współcześnie. Księga jubi-leuszowa dedykowana Profesorowi Jerzemu Kunikowskiemu, red. S. Jaczyński, A. Araucz-Boruc, G. Wierzbicki, Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach, Siedl-ce 2015, s. 199-211, http://www.pck.pl/media/repository/pliki/historiaPCK.pdf (02.02.2018 r.), http://www.wsnoz.pl/aktualnosci/item/564-kr%C3%B3tka-historia-pierwszej-pomocy-cz2 (02.02.2018 r.), M. Gajdek, A. Kwiatkowski, M. Binkowska-Bury, Rys historyczny rozwoju ra-townictwa medycznego na Rzeszowszczyźnie w latach 1948-2015, „Medical Review” 2016, nr 14, s. 105-115.

97

2.2. Zarys historii ratownictwa w Polsce

1775, 1779 i 1782. W czasach zaborów rozwój ratownictwa pożarowego przebiegał w zróżnicowany sposób (w zależności od zaborcy). Był to okres intensyfikacji for-mowania się pierwszych podmiotów instytucjonalnych (w 1800 r. Stowarzyszenia Ratunkowego od Ognia w Warszawie, w 1802 r. pierwszej zawodowej straży ognio-wej w Wilnie). Odważną inicjatywę zgłosił w 1878 r. naczelnik Miejskiej Straży Po-żarnej w Krakowie – W. Dołęga-Eminowicz. Zaproponował (odrzucone z uwagi na wysokie koszty) zastąpienie społecznego i spontanicznego charakteru walki z poża-rami zorganizowaną działalnością wspieraną finansowo przez państwo (tu zaborcę austriackiego). W zaborze pruskim można było mówić o stosunkowo dobrej organi-zacji ratownictwa pożarowego. Przykładowo, w 1914 r. działały tam już dwie straże zawodowe, 112 straży ochotniczych i 23 straże obowiązkowe (przymusowe). Z kolei w zaborze rosyjskim pierwsza Straż Ogniowa w Warszawie rozpoczęła działalność dopiero w 1836 r. Istotnym momentem w procesie budowania tam potencjału ra-townictwa były wydarzenia rewolucyjne w 1905 r., w konsekwencji których, na pod-stawie ustawy o stowarzyszeniach i związkach, zorganizowano wiele nowych straży pożarnych zlokalizowanych na terenach pozamiejskich. Za pierwszą wzmiankę o in-tegracji ratownictwa pożarowego traktuje się utworzenie w 1916 r. Związku Floriań-skiego, który podjął się wyzwania zespolenia istniejących straży oraz zwiększenia ich sprawności operacyjnej. Młode państwo polskie okresu dwudziestolecia międzywo-jennego posiadało około 1600 straży. W czasie okupacji hitlerowskiej funkcjonowały ochotnicze i zawodowe straże pożarne. Po II wojnie światowej ich liczba spadła do około 1500, aby pięć lat później osiągnąć liczbę 3400 organizacji. Rok 1950 był szcze-gólny, również z uwagi na ustanowienie pierwszego samodzielnego pionu organi-zacyjnego o charakterze operacyjnym, składającego się z Komendy Głównej Straży Pożarnej, a także komend wojewódzkich, powiatowych i miejskich. Uległ on formal-nemu przeobrażeniu w 1991 r. w PSP, która kontynuuje przedmiotową działalność, będąc równocześnie określana mianem organizatora KSRG (powstałego w 1995 r. w celu częściowej integracji polskiego ratownictwa) i fundamentu KSR (jako bytu, z założenia, w pełni integrującego ratownictwo w Polsce)229.

Historia zorganizowanego ratownictwa górskiego sięga początków XX w. Rozwój turystyki górskiej spowodował wzrost liczby wypadków w  górach. To z kolei przyczyniło się do powołania w 1909 r. we Lwowie TOPR, liczącego po-czątkowo jedynie 11 ratowników (w momencie rozpoczęcia II wojny światowej w stowarzyszeniu partycypowało już 50 zaprzysiężonych ratowników). Sprzyja-jącym powszechności niesienia pomocy w górach było przystąpienie TOPR do Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego (1926 r.) jako tzw. sekcja ratunkowa. Skut-kiem włączenia było wprowadzenie wymogu, aby każdy przewodnik górski był ratownikiem. Zadania TOPR realizowano w takim kształcie przez okres wojenny. W czasach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej obszar ratownictwa górskiego roz-szerzał się, warunkując konieczność utworzenia w 1952 r. GOPR, które

tuowały Ochotnicze Pogotowia Ratunkowe Polskiego Towarzystwa Turystyczno--Krajoznawczego (PTTK) w Zakopanem, Bielsku-Białej, Krynicy i Jeleniej Górze, przemianowane w 1956 r. na tzw. grupy regionalne GOPR. Organizacja ta 12 lat później stała się członkiem Międzynarodowego Komitetu Ratownictwa Alpejskie-go (IKAR-CISA), wpisując się w  europejskie struktury ratownictwa górskieAlpejskie-go. W 1991 r. nastąpił rozdział TOPR i GOPR, które funkcjonują w takiej formie do dnia dzisiejszego. Wspólnie budują potencjał ratownictwa górskiego w Polsce, we-dług stanu na dzień 11 marca 2017 r., bazując na 112 ratownikach zawodowych i ponad 800 ochotnikach GOPR oraz ponad 250 członkach TOPR230.

Rozwój powszechnego zainteresowania ratownictwem wodnym datuje się na 1775 r., kiedy to ks. A. Czartoryski wydał w Warszawie pionierską, napisaną w języku polskim broszurę informacyjną na temat ratowania topielców. Pierwsza udokumentowana wzmianka o organizowaniu działań w tym zakresie pochodzi z 1604 r. i jest związana z funkcjonowaniem w Sandomierzu wspomnianego już klasztoru i szpitalika (w  nawiązaniu do zarysu historycznego ratownictwa me-dycznego). Stopniowy wzrost istotności kwestii ratownictwa wodnego spowodo-wał, że w 1898 r. powstała w Kaliszu pierwsza na ziemiach polskich organizacja ratownictwa wodnego. Przyjęła nazwę Cesarskiego Towarzystwa Ratowania To-nących. Pierwotnie zrzeszała 99 członków. W  1908 r. powołano do życia także Petersburskie Towarzystwo Ratowania Tonących (63 członków). Warto dodać, że tworzenie tego rodzaju organizacji było utrudniane przez zaborców z uwagi na relatywnie wysokie ryzyko rozwijania w  ich obrębie działalności patriotycznej. W okresie międzywojennym problematyka ratownictwa wodnego wpisała się na stałe w działalność Polskiego Związku Pływackiego, dzięki powołaniu w 1926 r. Komisji ds. Ratownictwa. Skutkiem tego akcelerowano działalność szkoleniową. Kwestie ratownictwa były eksponowane w działaniach Towarzystwa również po wojnie. Warto wspomnieć, że nabrały na powszechności poprzez wpisanie w pro-gramy nauczania Akademii Wychowania Fizycznego w Warszawie, zaś w kolejnych latach wszystkich działających wtedy wyższych szkół wychowania fizycznego. Klu-czowy moment dla ratownictwa wodnego, to powołanie do życia w 1962 r. WOPR, intensywnie organizującego drużyny ratownicze i prowadzącego działalność szko-leniową. Aktualnie jest on zbudowany z: jednej jednostki organizacyjnej szczebla krajowego, 16 jednostek szczebla wojewódzkiego, około 100 szczebla rejonowego (powiatowego, terenowego) oraz około 600 szczebla podstawowego (drużyn)231.

230 Zob. https://eurosport.interia.pl/zimowe/news-historia-ratownictwa-gorskiego-w-polsce,-nId,2367095, http://e-gory.pl/zzzratownictwo-gorskie/historia-ratownictwa-gorskiego-w-polsce/ (02.02.2018 r.), P. Miller, Konstruowanie tożsamości ratownika górskiego, „Przegląd Socjologii Jakościowej. Monografie” 2010, Tom VI, nr 1, s. 12-17, A. Marasek, Tatrzańskie Ochotnicze Po-gotowie Ratunkowe. Historia, organizacja, działalność ratownicza [w:] Ratownictwo w Polsce. Lata 1990-2010, dz. cyt., s. 454-467.

231 Zob. http://www.naszwopr.pl/wopr.php, http://www.wopr-podlaskie.pl/page.php?page_id = 18 (02.02.2018 r.), J. Telak, Przygotowanie ratowników w województwie świętokrzyskim do działania

99

2.2. Zarys historii ratownictwa w Polsce

Historia polskiego ratownictwa morskiego ma swój początek w XVI w., kiedy to znalazło odzwierciedlenie w zapisach norm królewskich dotyczących zagadnień niesienia pomocy mieniu, a pośrednio i życiu ludzkiemu na morzu. Pierwsze sta-cje ratownictwa morskiego na polskim wybrzeżu zaczęły jednak powstawać dopie-ro w połowie XIX w. (np. Łeba, Ustka), w warunkach zaboru pruskiego, w związku z funkcjonowaniem Niemieckiego Stowarzyszenia Ratowania Rozbitków. Doce-lowo starano się, aby takie obiekty funkcjonowały wzdłuż całego wybrzeża, co kilkanaście kilometrów. Uważa się, że w okresie międzywojennym ratownictwo morskie praktycznie nie istniało w formie zorganizowanej, a przynajmniej było mocno zaniedbywane. Zmieniło się to dopiero w 1951 r., kiedy utworzono Polskie Ratownictwo Okrętowe (PRO). Działalność tej instytucji ukierunkowano na pod-noszenie statków zalegających na dnie morza od czasów II wojny światowej oraz holowanie jednostek pływających wymagających pomocy na morzach i oceanach całego świata. Poza statkami, potencjał PRO był określany przez nadbrzeżne stacje ratownicze, których w latach 50. XX w. zbudowano 12. Realne możliwości w tym zakresie ukształtowano poprzez utworzenie pół wieku później (w 2002 r.) Służby SAR. Liczy ona około 300 funkcjonariuszy wspieranych wolontariuszami i flotą około 20 specjalistycznych statków stacjonujących m.in. w Gdyni, Helu, Kołobrze-gu, Górkach Zachodnich i Świnoujściu, koordynowanych przez Morskie Centrum Koordynacyjne w Gdyni i/lub Pomocnicze Centrum Koordynacyjne w Świnouj-ściu232.

Zorganizowane ratownictwo lotnicze to stosunkowo młoda płaszczyzna dzia-łalności państwa, jego organów, służb itp. Jak podaje B. Komsta, „Pierwszy od-notowany przypadek ratownictwa z  wykorzystaniem statku powietrznego miał miejsce w 1830 r., czyli dokładnie 33 lata przed pierwszym lotem samolotu braci Wright. Wydarzenie to zaistniało podczas wojny francusko-pruskiej w Paryżu. Do ewakuacji 160 rannych spod ostrzału pruskiej artylerii – Francuzi użyli balonów obserwacyjnych”233. Polskie lotnictwo zaczęło powstawać tuż po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 r. Poza kwestiami typowo bojowymi, polską myśl techniczną kształtowały potrzeby właśnie ratownicze. Pod koniec lat 30. XX w. dysponowano już trzema rodzimymi konstrukcjami samolotów dedykowanych tym celom – RDW-13, LWS-2 oraz Lublin R-XVIb. Zostały wykorzystane głównie do celów ewakuacji. W toku działań wojennych wyraźnie dostrzeżono, że spado-chron oraz środki ospado-chrony indywidualnej nie zapewniają bezpieczeństwa osobom

na rzecz bezpieczeństwa na obszarach wodnych, Wydawnictwo Centrum Szkolenia Policji, Le-gionowo 2017, s. 15-45.

232 http://www.sar.gov.pl/pl/rys-historyczny, https://historia.trojmiasto.pl/Historia-polskiego-ratow-nictwa-morskiego-n99106.html, J. Litwin, Z dziejów starań o bezpieczeństwo żeglugi i ratownictwa morskiego, materiały konferencyjne, Konferencja pt. „Bezpieczeństwo żeglarzy na morzu”, Gdańsk 2016, J. Maziarz, Morska Służba Poszukiwania i Ratownictwa [w:] Ratownictwo w Polsce. Lata 1990-2010, dz. cyt., s. 468-481.

użytkującym statki powietrzne. Stopniowo rozpowszechniano wykorzystywanie samolotów i  śmigłowców do celów ratowniczych, a  także budowano podstawy systemu ratownictwa lotniczego. Polska włączyła się w  ten system, ratyfikując Konwencję o Międzynarodowym Lotnictwie Cywilnym w 1958 r., delegując wła-ściwe zadania na SZ RP. Ich działalność była kształtowana w głównej mierze przez regulacje Konwencji oraz wymagania Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego (z ang. North Atlantic Treaty Organization, NATO), do którego Polska przystąpiła w 1999 r. Mocne cywilne akcenty w przedmiotowej działalności zostały poczynio-ne stosunkowo niedawno. Od 2015 r. odpowiedzialność za organizację i funkcjo-nowanie służby poszukiwania i ratownictwa lotniczego (Służby ASAR) spoczywa na Prezesie Polskiej Agencji Żeglugi Powietrznej (PAŻP), który ściśle współpracu-je z Ministrem Obrony Narodowej i pozostałymi decydentami szczebla centralne-go. Połączenie zdolności cywilnych i niecywilnych oraz otwartość na współpracę z państwowymi służbami ratowniczymi i porządku publicznego wpływają właści-wie na realne możliwości w zakresie ratownictwa lotniczego w Polsce234.

Początki ratownictwa górniczego w  Polsce są datowane na lata 70. XIX w. (polskie obszary górnicze znajdowały się wtedy pod zaborem pruskim). Rozwój przemysłu akcelerował powstawanie zakładów górniczych, w których, z inicjatywy właścicieli bądź samym górników, organizowano służby ratownicze. Funkcjono-wały niezależnie od siebie. Momentem ważnym dla rozwoju ratownictwa górni-czego było uchwalenie w 1900 r. prawa górnigórni-czego, stanowiącego fundamenty pod działania centralizujące funkcjonowanie zastępów ratowniczych. Konkretne kroki wykonano jednak w tym kierunku dopiero sześć lat później, po tragicznym wy-padku we francuskiej kopalni Courrières (zginęło w nim 1099 osób, w tym dzie-ci). Rozpoczęto wtedy tworzenie pierwszej na ziemiach polskich (oraz w tej części świata) stacji ratownictwa górniczego, oddanej do użytku rok później. Domenę jej działania stanowiło udzielanie pomocy zakładom górniczym w obliczu awarii i/lub konieczności prowadzenia działań ratowniczych. Nie zmieniło się to w cza-sie II wojny światowej. W1947 r. utworzono okręgowe stacje ratownictwa górni-czego w Bytomiu (której powierzono koordynacyjną rolę ratownictwa górnicze-go), Sosnowcu i Wałbrzychu. Przekształcenia organizacyjne, które miały miejsce w 1958 r., skutkowały transformacją stacji w Bytomiu na Centralną Stację Ratow-nictwa Górniczego będącą przedsiębiorstwem państwowym oraz utworzeniem kolejnych stacji okręgowych w  Jaworznie, Tychach, Wodzisławiu Śląskim i  Za-brzu. Do czasów współczesnych powstały również stacje okręgowe w Kłodawie, Rudkach koło Kielc (zlikwidowana w 1972 r.), Tarnobrzegu-Machowie, Często-chowie-Sabinowie, Lublinie i Krakowie. Ich sieć stanowi o potencjale ratownictwa górniczego (rozumianego również w kategoriach systemowych) w Polsce,

234 Tamże, s. 436-453, Rozporządzenie Ministra Infrastruktury i Rozwoju z dnia 27 sierpnia 2015 r. w sprawie służby poszukiwania i ratownictwa lotniczego (Dz.U. z 2015 r. poz. 1547).

101

2.2. Zarys historii ratownictwa w Polsce

towanym przez około 4,9 tys. ratowników górniczych pełniących służbę w stacjach ratownictwa górniczego oraz zakładach górniczych235.

Wyniki analizy literatury przedmiotu pozwalają nazwać jeszcze więcej rodza-jów ratownictwa. Wymienia się tu ratownictwo kolejowe, ratownictwo technicz-ne236, działalność poszukiwawczo-ratowniczą, ratownictwo chemiczne, ratow-nictwo ekologiczne itp. Wyodrębniły się, w teorii i praktyce przedmiotu badań stosunkowo niedawno, m.in. w kontekście prób integracji polskiego ratownictwa. Stąd istnieje niewiele źródeł, zwłaszcza historycznych, pozwalających określić ich genezę. Generalizując, stanowią, podobnie jak rodzaje opisane powyżej, swoisty wyraz wychodzenia naprzeciw zmiennym uwarunkowaniom niesienia pomocy, celem ochrony zdrowia i życia ludzkiego, a także mienia i środowiska w zakre-sie niezbędnym do przeżycia ludności w wymiarach biologicznym i bytowo-kul-turowym. Nierzadko bardzo mocno wiążą się z ratownictwem medycznym, po-żarowym, wodnym, górskim, górniczym i  in. Są też realizowane przez te same podmioty (np. PSP prowadzą działania operacyjne z zakresu ratownictwa pożaro-wego, technicznego, chemicznego, ekologicznego i medycznego).

Komentując rezultaty rozważań na temat zarysu historii ratownictwa w Polsce, uwidaczniają się powody, dlaczego właściwe podmioty są zorganizowane tak, a nie inaczej, jak również dlaczego funkcjonują na takich konkretnie zasadach, a nie innych. Świadczą one o następujących, ściśle ze sobą powiązanych cechach histo-rycznych ratownictwa. Zestawiono je w tabeli 3.

Co więcej, uwidoczniona przez historyczne cechy ratownictwa złożoność przedmiotu badań nie uszła uwadze teoretyków i praktyków. Od lat podejmowane są próby konceptualnego i realnego integrowania opisywanej działalności opera-cyjnej. Za przykład niech posłużą chociażby powołanie KSRG, systemu zarządza-nia kryzysowego, systemu PRM, systemu powiadamiazarządza-nia ratunkowego oraz stra-tegiczne odniesienia do budowania KSR. Historyczne uwarunkowania omawianej działalności były, pozostają i najprawdopodobniej będą wpływały na ratownictwo w Polsce, a także współczesne jego postrzeganie. Nawiązując do przytoczonych na wstępie niniejszego rozdziału słów J. Piłsudskiego, nie warto projektować nowej rzeczywistości ratownictwa bez uwzględnienia tego, co już było.

235 https://www.pb.pl/jubileusz-lat-ratownictwa-gorniczego-w-polsce-871901, http://www.csrg.by-tom.pl/o-nas/historia/ (02.02.2018 r.), ustawa o ratownictwie górskim…, J. Polniak, M. Zawartka, Ratownictwo górnicze w systemie bezpieczeństwa górniczego w latach 1990-2010 [w:] Ratownic-two w Polsce. Lata 1990-2010, dz. cyt., s. 482-493.

236 Zgodnie z podejściem branżowym w ratownictwo techniczne wpisują się ratownictwo kolejowe, działania poszukiwawczo-ratownicze, ratownictwo wysokościowe, ratownictwo drogowe itd.

Tabela 3. Historyczne atrybuty (cechy) ratownictwa

Lp. ^{Atrybut (cecha)} _ratownictwa Opis atrybutu (cechy)

C_h1 Branżowość Poszczególne rodzaje ratownictwa konstytuują tzw. gałęzie (branże) działalności ukierunkowane na ochronę wartości charakterystycznych dla bezpieczeństwa powszechnego (np. branża ratownictwa wodnego). Działalność operacyjna w obrębie różnych branż może się przeni-kać (ratownictwo medyczne z ratownictwem górskim, ratownictwo wodne z ratownictwem pożarowym itd.).

C_h2 Zróżnicowanie przyporządkowania zarządczego

Branżowość działalności z zakresu ratownictwa wiąże się z tym, że poszczególne podmioty ratownictwa mogą być przyporządkowane zarządczo do różnych podmiotów względem nich nadrzędnych służ-bowo (posiadać różnych decydentów).

Zróżnicowanie przyporządkowania zarządczego może rodzić problemy związane z określaniem kierowniczego podmiotu wiodącego w okolicz-nościach złożonych zagrożeń masowych (przykładowo powodzi wywo-łującej skażenie chemiczne i biologiczne na terenie zurbanizowanym, w tym w odniesieniu do obiektów infrastruktury krytycznej).

C_h3 Resortowość Zróżnicowanie przyporządkowania zarządczego odnosi się m.in. do podmiotów, których działalność jest regulowana prawnie. Podlegają one nadzorczo ministrom reprezentującym różne resorty admini-stracji publicznej.

Do głównych resortów ratownictwa zalicza się (wraz z charaktery-stycznymi rodzajami ratownictwa) m.in. resort spraw wewnętrznych (ratownictwo pożarowe, wodne i górskie), resort zdrowia (ratownic-two medyczne), resort gospodarki morskiej (ratownic(ratownic-two morskie)