ǦʹͻǦ
KSZTAOTOWANIE HIERARCHII WARTOcCI PROEKOLOGICZNYCH
W WYCHOWANIU W ZREFORMOWANEJ SZKOLE
(NA PRZYKOADZIE BADAQ SZKÓO Z TERENU POWIATU BIALSKIEGO)
ESTABLISHING HIERARCHY IN THE SYSTEM OF PRO-ECOLOGICAL VALUES
IN EDUCATION IN REFORMED SCHOOL
(BASED ON THE EXAMPLE OF SCHOOLS FROM BIAOA PODLASKA
ADMINISTRATION UNIT)
Ï ǡʹȋȌǡʹͲͳͶ
Sebastian Sobczuk
ǤǡȋʹͲͳͶȌ KsztaÏtowanie hierarchii wartoäci proekologicznych w wychowaniu w zreformowanej szkole (na przykÏadzie
badaÑ szkóÏ z terenu powiatu bialskiego). Ï ǡʹȋȌǤʹͻǦ͵ͺ
Streszczenie:ϸ¸ ä ǡ× ÏÑ ¸ĂäǤ ääǡĂä ǡ¦ Ǧ ¸ä Ǥ Ăǡ¸Ï ä ǤÏÏǡ¦ ×Ïȋ¦äͳͻͻͺǤȌ ¸ ¦Ǥ ××Ï ǡ¦Ǧ ä ǡ¸ ×Ăä ǤÏ ä Ǥ¦Ă ǡϦ¸ä Ǧ ÏÏȋä × Ȍ×ä ×ǡ Ï×ÏǤĂ © Ñצ ä ÏÑ Ǥ SÏowa kluczowe:ä©ǡä ǡ ǡ ǡÏ Summary: Ǥ ǡ Ǥ Ǥ ȋͳͻͻͺ Ȍ Ǧ Ǥ ǡ Ǧ Ǥ ǡǡ Ǥǡ ϐ Ǧ Ȃ ǯ ÏǤ ǡ ǡ ϐ Ǥ Key words:ǡǦ ǡ ǡǦ ǡǡ ȋȌ Adres do korespondencji: ǡÑÏ ĂǤĂ ÏÏǡǤ ͻͷȀͻǡʹͳǦͷͲͲÏǡǦǣ Ǥ̷Ǥ Ǥȋͺ͵Ȍ͵ͶͶǦͻͻǦͳͳǡ Wst¸p ä ¦ä ǡ Ă äǡ Ï äǤ ¸ ǡ äϦ¸ϐ Ǧ Ï Ȃ ä ä Ï Ǧ ѸǤ©ǡǦ ä×Ï Ǧ Ïǡ Ïä ¦ ¦ ä Ǥ Ăǡ×Ï Ȃ Ǥ ͳͻͻͺȀͻͻ Ǧ ¸äǡ×ϸ × ǡȋRozporz¦dzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 15 lute-go 1999 rokuǡDz. U. z 1999 r., nr 14, poz. 129ȌǤǦ ¦ ȋ
Ǧ͵ͲǦ ǦÏȌǡ Ï ȋ Ȍǡ ǡ × × Ǧ ǡ tzw. ä Ă Ǧ Ǥ ¦ ä Ă edukacja proekologiczna ȋRozporz¦dzenie Mi-nistra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 26 lutego 2002 roku, Dz. U. z 2002 r., nr 51, poz. 458ȌǤ ä Ă×Ă× ©Ǧ ¸Podstawy Programowejǡ× ¦ʹͲͲͻȀͳͲǤǦ ¦ ä ¸ ä Ă ǡ Ǧ Ă ä ¦¸ × × ȋRoz-porz¦dzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 roku, Dz. U. z 2009 r., nr 4, poz. 17ȌǤ
ÏĂ ×Ï äǡ × Ï ä Ǧ Ȃ ȋÏ ʹͲͲͲȌǡ × ä Ñǡ ä ȋ ʹͲͲͳȌǤ ×ÏǦ ¸ Ǧ ¸ ǡ ǡ Ă ¦ÏĂ Ǧ ȋUstawa o systemie oäwiaty z dnia 7 wrzeänia 1991 r., Dz. U. z 1996 r., nr 67, poz. 329ȌǤ Ȃ×Ă Ǧ Ȃ © ¸ Ǧ × ä ä ǡ × ¦ ÏǦ Ǥ Ă ä© Ƿ × ǡÏÑ Ă ǡ ä dzȋÏʹͲͲ͵ǡǤͶȌǡ ×Ăä ǡ×Ǧ ¦Ï× ÏǤ ĂǦ ǡ Ƿ Ǧ ä dz ȋ ʹͲͲͳǡ Ǥ ͳ͵ǦʹͲȌǤ ¦ Ă ȋ ä Ȍ Ǧ × ä Ǧ Ȃ ä Ïpostawy proekologicznejǡ×Ǧ ¦ Ă © Ƿ ¦Ā Ǧ ÏäǤ ǡ pro-ǡǦ ¸ Ă© ǡ Ǧ dzȋʹͲͳͲǡ ǤʹͳͶȌǤ ä ͳͻͻͺͳǡ × Ï¸¸¸Ï Ïä¸ ×ǡ ͳͳͻͻͺǡä ǡ ¦Ǧ ȋ Ǧ Ï Ȍǡ Ïȋ Ȍǡ ǡ × × ǡ Ǥ ä Ă Ǧ Ǥ Ǧ ¦ ä Ă edukacja proekologiczna ȋǤ Rozporz¦dzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 26 lutego 2002 r. w sprawie podstawy programowej wychowanie przedszkolnego oraz ksztaÏcenia ogólnego w poszczególnych typach szkóÏǡǤǤʹͲͲʹǤǡͷͳǡǤͶͷͺȌǤ
ǡ× × ¦ Ǧ ä Ǥ wartoä© Ï Ñ Ï ȂǷä©dzȂǷ©dzǤ ÏǤ¦ ǡǷä©ä©ǡ × Ǧ Ǧæ dzȋ¦ ͳͻͻǡǤͳ͵ȌǤ wartoäci¸ĂǡϦ Ǧ ¦ekologi¦ʹȂ× ä wartoäci proekologiczneǤ Wartoäci proekologiczneǡ ÏǤ Ïǡ¦Ǧ ä ǡ × Ă¦ × ǡ Ï Ñdz ȋ ÏǦ ͳͻͻͺǡǤͳͲ͵ȌǤä Ƿ ¦¸ ϦȏǥȐǡǷ¦ Ï×Ă ¦ ×ǡ ǡ ǡ ǡ ¦Ă ÏǤ ¦¸ Ă Ïǡ ¦ ×Ă ¦ ÏÑǡ ¦ dz ȋ Ï ͳͻͻͺǡǤͳͳǦͳͳͺȌǤ ä ä ǡ ׸ ¦ǣ
- szacunek dla Ăycia Ȃ Ǧ Ă ǡ Ă ä© ¦ǡ Ï ¦Ïä Ă ǡÑ Ïä Ǧ Ïä Ǣ - zdrowieȂ Ǣ - wraĂliwoä©Ȃ¦ Ǧ Ïä©ǡ¸Ǧ ä ¸äǢ - odpowiedzialnoä© Ȃ ä© äǡÏǦ Ǣ - powäci¦gliwoä©Ȃä© ǡ¦× Ǣ - solidarnoä© Ȃ ×ä© Ï äǢ - pracaȂϦ ä ¦ǡä ¦ǡǦ Ïä ¦ Ñ ¦×ǡ ¦ ¸ ¸ä × Ǣ - odwaga byciaȋäÏä©ǡǦ ä©Ǧ × Ǣ - miÏoä©Ȃ¦Ï¸ ǡ Ǧ ¸ ÏǦ ǡ ¸© ¸ä Ǣ - m¦droä©Ȃ¸ä©ÏǦ ä × Ǣ ʹ¦ ¸ Ï×oikosǡ ¦ Ƿdzǡ Ƿ Ă dz logos Ȃ ǷÏdzǡ Ƿdz Ï ͳͺͻ ǡäǦ ¸ äǦ Ǥoikos logos ϸ ȋ äȌǤ
Ǧ͵ͳǦ - nadziejaȂǦ Ïä ǡ Ăä© ¸Ă ¦Ïä© ȋǤ ͳͻͻͳǢ Ǧ ʹͲͲͳǢ ͳͻͻͻǢʹͲͲͳǢͳͻͻʹǢ ͳͻͻͻǢ Ïͳͻͻͺǡcͳͻͻͻǡ ͳͻͺͻǡ ͳͻͻ͵ǡͳͻͺ͵ǡǦ ÑͳͻͻͻȌǤ Podstawy programowej ©ǡ Ă ¸ Ï©äĂ Ï ×ǤǷ ¦ä Ǧ ä ǡĂǦ ä ǥdzȋÏͳͻͻǡǤͳͷǦͳͺȌǤ ä¦ ¦¸ä ×Ï Ǧ ǡ ¸ ä Ǧ × × Ï ¸ × × ȋǦ Ïǡ Ǧ Ȍ ×Ǥä ¸ Ï ä × ×ä ×Ǧ ä × Ǥ ä© ×Ă ǡĂ Ǧ Ï ä¸ ¸Ǧ ä Ǧ ǡ Ȃ ĂĂ©×Ǧ Ǥ ¦Ǧ Ï Ǥ ¦¸©ǡ © ȋ× Ǧ ä äȌ¸Ï ÏǤĂ © Ñ ¦ Ï ¸ ä ǡ Ѧ Ï ä© ä Ǧ Ǥ Ïø¦sondaĂu dia-gnostycznegoǤ technik¸ ankietowaniaä¸Ïæ Ï Skala Wartoäci Wychowania Proekologicznego Ï ×ǡ × ȋȌǤ ¸ × ͳ ×ÏȂ × ȋͻ×ÏȌ ȋͺ×ÏȌǤ ϸÏͷͲ × Ǧ ×Ï ȋÏȂǦǡ ǡÏȌǡʹʹʹ ×ͳͲ ǤǦ ¦ × ×ÏÏ Ǧ × ȋ ×ȌǤ ¦ Ï ǡ ä ä ǡ ¦ ǣä¦ ¦ȋȌǡ odchylenie standardowe ȋȌǡ median¸ ȋȌ istotnoä© asymptotyczn¦ (dwustronn¦) – Test U Man-na-WhitneyaǤ
Preferencje wartoäci proekologicznych rodziców
i nauczycieli i ich wpÏyw na wybór wartoäci przez uczniów Ï Ǧ ä × × ä ×ǡ×Ǧ × ǣ ×ǡǦ × Ǥ Ï © ǡ ä ×× ¦ × Ǥ¸ ĂǦ Ï ä Ǧ ×ȋ × Ȍä ÏǦ Ǥ×Ă© ä© ¦©Ï ¸ ä Ǥ ¦ Ǧ ǣ ×ǡ × ǡ Ăǡ Ăä ¦Ǧ Ǥ æ¦ ¸ ä × Ï ǤĂTabeli 1× Ǥ
Ǧ͵ʹǦ Tabela 1. ä ä Ǧ Ï Ï ÑǤ Ǧ ¸×ä Ï ǡĂ ÏÑÏǡ Ǧ × ǤǦ Ă ×Ă ä × ¸ Ï ×ȋTabela 2Ȍǣ Tabela 2. ä ȋÏ ×Ȍ ä Ǧ ×ǡ ×ǡϐ¦ Ăä©ä ä Ǥ Ϧ Ăä© Ă ¦ Ǧ nadzieja × ÏǤä©Ï¸ȋȌ ×ȋαͶǡʹͶǢαͳǡͳ͵Ȍǡ ȋαͶǡͲͷǢαͳǡͶͲȌ ×ȋα͵ǡͻǢαͳǡ͵ʹȌǤ Ȃǡ ¦ȋα͵ǡʹǢ αͳǡ͵ͷȌ Ï ×ȋα͵ǡͺͷǢαͳǡʹͺȌǤĂä© ä ø¦Ǧ ×ǡ ¦ ×Ǥ ä ¦ Ă ×Ǥ
Szacunek dla Ăycia ȋä© Ǧ Ȍ¦Ï¸¦ ¸ × Ï Ȃ × ȋαʹǡͻͷǢ αͳǡʹͻȌǢ ȋαʹǡͻͲǢαͳǡ͵ͷȌ × ȋα͵ǡͲͷǢαͳǡͶȌǤĂä ©ǡĂ ä æǡǦ × ǡÏäÏĂ ä ×Ǥ¦ ¸Ï© ×æ ¸ä Ǧ Ï ×ȋα͵ǡͲ͵Ǣαͳǡ͵ͶȌǡ¸Ï ¸ǡ ¦Ï¸ ĂȂ ȋα͵ǡͲǢαͳǡͷͷȌ
Ǧ͵͵Ǧ WraĂliwoä© Ï Ǥ Ï ¸ ×ȋαʹǡͷǢαͳǡͶͶȌǡ ȋαʹǡͺʹǢαͳǡ͵ͶȌÏ × ȋαʹǡͻǢαͳǡͶ͵ȌǤä©ÏĂ Ï × Ȃ ǡ ¦ ϸ ȋα͵ǡͳͳǢαͳǡͶͺȌǤ odpowiedzialnoäciǡ Ă Ǧ ×ÏǤǦ ä©Ï¸ × ȋαʹǡͷͺǢαͳǡͶȌ ȋαʹǡͶͻǢαͳǡͶͲȌǡ äÏ × ȋαʹǡͺ͵ǢαͳǡͶͲȌǤ ¦ ¸Ï© × Ï¸ ¦ȋαʹǡͲǢαͳǡ͵ͶȌǡ ä Ï ×ȋαʹǡͻͷǢαͳǡͶȌǤ solidarnoäci Ă © Ă ×ÏǤϸ ×ȋα͵ǡ͵ͳǢαͳǡʹʹȌǡ ä ȋα͵ǡ͵ͷǢαͳǡͲȌǡä × ȋα͵ǡͶͶǢ αͳǡʹͺȌǤ ä© ¸Ï ¦ ¸ ¦ȋα͵ǡͷǢǡͳͳͺȌ ¦ Ï ×Ǧȋα͵ǡ͵ͶǢαͳǡ͵ͶȌǤ pracy ×Ă Ǧ æ ¸ ×ǡ ×Ǥ × ȋαʹǡͺͺǢ αͳǡʹͺȌǡ ȋα͵ǡͲͷǢαͳǡ͵ͲȌǡ × ȋα͵ǡʹͳǢαͳǡ͵ʹȌǤä©¸Ï ¸ǡǦ ¦ȋα͵ǡͳͻǢαͳǡ͵Ȍǡä Ï × ȋα͵ǡʹͳǢαͳǡʹͻȌǤ Ăä©ǡ× odwagi by-cia.ä©Ï¦ ¸ǡ ä × ȋα͵ǡǢ αͳǡͳʹȌ Ǧ ȋα͵ǡ͵ͺǢ αͳǡȌ × ȋα͵ǡ͵Ǣ αͳǡ͵ͷȌǤÏ ×ǡǦ ¦ä©Ï ȋα͵ǡ͵Ǣ αͳǡʹͻȌǡ Ï × ¸ ȋα͵ǡ͵ͺǢαͳǡͶͳȌǤ M¦droä© Ȃ Ăä© ¸ Ǧ ¦ × ǡ ¸ ×ȋα͵ǡʹ͵Ǣαͳǡ͵ʹȌǡǦ ȋα͵ǡʹʹǢαͳǡͶͷȌ ×ȋα͵ǡͳͺǢ αͳǡʹȌǤ Ă Ă Ñ × Ǥ Powäci¦gliwoä© Ȃ ¦ ĂǦ 䩸¦ ×Ȃ ȋα͵ǡͶǢ αͳǡ͵Ȍ ×Ȃ ȋα͵ǡʹͶǢαͳǡʹͷȌǤ ä© Ï ¸ ȋαʹǡͻǢαͳǡͳͻȌǤ Ăä© ä ¸Ǧ ×ÏĂ©Ǧ ä ǣzdrowieǡmiÏoä©Ǥ Zdrowie ä ¦ĂǦ ×ǡ Ă Ǥä©Ï¸ Ǧ ×ȋαʹǡͳǢαͳǡͶͲȌǡǦ ȋα͵ǡʹͳǢ αͳǡͶȌǡ ä × ¸Ï ¸ ȋαʹǡʹǢ αͳǡ͵ͶȌǤ ä© ¸Ï ¦¦ ¸Ȃǡ ¦αʹǡ͵ǢαʹǡͳͺȌ Ï ×ȋαʹǡͳͺǢαͳǡ͵ʹȌǤ ä miÏoä©ǡĂ©Ǧ ¦ Ăä ¸ Ǧ Ǥ ä ¦ĂĂ Ǥä©Ï ¸ ×ȋαʹǡͻͻǢαͳǡ͵ȌǡǦ ȋα͵ǡͲͲ αͳǡͷͶȌǡ Ǧ × ȋαʹǡͷͶǢ αͳǡͶȌǤ ä© Ï ¦ȋαʹǡͶ͵ǢαͶͳȌ Ï × ȋαʹǡͳǢαͳǡͷͳȌǤ ÏǡĂ Ǧ ×æ¸ä Ǧ × Ǥ¦¦ä ǣzdro-wieǡmiÏoä©Ǥ¸Ñä ø¦ × Ǥ Ā ×Ă ¸¦ ä × × ÏǤ¸¦ ¸ä Ǧ nadziei Ȃ Ǥ Ñ ×Ă ä ȋä Ȍ Wykres 1: Wykres 1. ×Ă ä ¸ ×Ǧ ǣ ǡ ȋ Ȍ Ă ϐ ¸ Ǧ × ¦¦©ǡĂä ×Ă ä Ǥ ¸ Ă ×Ǧ ä Ǥ ×Ă ¦ ¸Ï ×Ǥ ǡ Ăä©ǡ od-powiedzialnoäci ȋǦ × ǡä× ×ȌǤ × Ǧ ä ×ÏǤ ¦ ¸odpowiedzialnoäciǦ ×ϸÏǦ Ă Ï Ǧ Ǥ× Ï ȋÏȌǡ ¦ ¸ǡ Ă odpowiedzialnoä©ĂÏ© Ï ¦Ǥ Ï odpowie-dzialnoäci Ï ¸¦ Ǧ ©¸Ă ©¸¸ǡ ©¸ä Ǥ
Ǧ͵ͶǦ ä Ǧ × ©¸Ăä©Ǧ odwagi byciaǡ ¦ äÏä ¦ǡ ä ¦ Ǧ × ȋ Ǧ × ǡä ×ȌǤ Ăǡ Ă ä© Ă × × Ǥ¦ ǡ Ă ä© ¸ × ×Ï Ă ǡצ ¦ × ¸ Ǥ Ă Ǥ ¦ ¸ Ǧ ǡ × Ǧ ä ǤĂ Ï¦ Ñ Ǧ Ă Ñ ¦ ¸Ǥ ¦ ¸ȋ ȂǦ ǡȂ Ȍ ×Ïǡ ×Ă ¸ solidarnoäciǤ ¸ǡĂ ¦ Ǧ ¦ × × ×ÏǦ Ǥ æ ¸ nadziei ȋ Ǧ ×ÏȌǤNadzieja Ǧ ä ¦ǡצ ¸¸ǡǡ Ǥ Ă ©ǡ Ă Ăä© ¸ĂǦ Ǥ Ï © ¸ Ǧ ä × Ï ĂÏ ǡǦ ä × Ï¸ ×ä ×Ǥ ǡ ä ¦ Ï × ÏǤ ǣ Ȃ odpowiedzialnoä©ǡ Ȃ zdrowieǡǦwraĂliwoä©ǡȂpracaǡȂszacunek dla ĂyciaǡȂmiÏoä©ǡȂm¦droä©ǡȂsolidarnoä©ǡ Ȃpowäci¦gliwoä©ǡǦodwaga byciaǡȂnadziejaǤ × ǡ Ă Ï ä × ä ×Ǥ
szacunku dla ĂyciaǤ¦ǡĂ ¦¸ Ǧ ä Ǥ ǡ ǡ ä¦ Ăä© odpowiedzialnoäci ȋ Ȍǡ ¸ wraĂliwoä©ȋ Ȍǡ szacunek dla ĂyciaǡȂpowäci¦gliwoä©ǡǦmiÏoä©ǡ ȂpracaǡȂzdrowieǡȂm¦droä©ǡȂsolidar-noä©ǡȂodwaga byciaǡȂnadziejaǤ
ǡ ĂǡĂ odpowie-dzialnoäciǡ ×ǡ ä©Ă ×Ǥszacu-nek dla Ăyciaä©ǡש ¸ ä ȋ ¸ȌÏ ×ȋ¦ Ïä ¦ ÏĂ ¸ ȌǤ Ă Ǧ ǡĂ©ǡĂÏ Ǧ × ä ×ǡ ¸Ă ×Ǥ ¦ ¸ Ï ä × ×ä ×ǡ Ă ä©ǡ Ă © ä Ï ǡ ¦ ¸ ä × Ǥ
Zmiany rozumienia wartoäci proekologicznych przez uczniów na kolejnych etapach edukacji szkolnej ä ä ×ÏäǦ Ñ ×Ă ä Ǧ ä ä × ×ÏǦ ä Ă Ǥ ĂÏ ×Ă ä × Ǥ ä ä ¦ ä ä Ǥ Ǧ ¸ ä ȋȌǡ ȋȌȋȌǡ ¦¸¸¦ ȋTabela 3Ȍǣ
Ǧ͵ͷǦ Tabela 3. ä × ȋ ×Ȍ 橸 ä Ǧ ä × × Ǥ Ǧ nadzieiǤ ä Ǥ × Ǧ Ï Ă ¦ zdro-wieȋÏǣαʹǡʹʹǢαͳǡʹͻǢǦ ǣαʹǡʹͳǢαͳǡ͵ȌǤĂ䩸 Ï Ǥ Ă ¦ miÏoä© ȋαʹǡͲǢαͳǡͶͶȌǤ ¦ ¸ ǡ Ǧ Ăä© × Ǧ ǣ Ï ¦ ĂmiÏoä©ȋαʹǡͷͲǢαͳǡͶͻȌǡ Ǧ szacunek dla Ăycia ȋαʹǡͻǢ αͳǡͶʹȌǡ Ǧ ×Ï zdrowie ȋαʹǡ͵ͺǢαͳǡͶʹȌǤ ä ¦Ă¸Ǧ Ăä ¦ Ǥ Ï Ǧ ¦ odpowiedzialnoä© ȋÏ ǦαʹǡͳǢαͳǡͶͺǢȂαʹǡͺʹǢαͳǡ͵Ȍǡ ä ×Ï wraĂliwoä© ȋαʹǡͺͻǢαͳǡ͵ʹȌǤ Ăä© Ǥ Ï Ǧ ¦wraĂliwoä©ȋαʹǡͷǢαͳǡͶͶȌǡ miÏoä© ȋαʹǡͺʹǢ αͳǡ͵ͻȌǡ Ǧ ×Ï szacunek dla Ăycia ȋα͵ǡͲͲǢαͳǡͷȌǤ ×Ă ×øǦ ¸ Ǧ ǤM¦droä©ä ¦ ¦Ă × Ï ȋα͵ǡͲǢ αͳǡʹͺȌǡ prac¸ ¦ ȋα͵ǡͲͷǢ αͳǡͶʹȌǡäodpowiedzialnoä© ¦Ă Ǧ ×Ï ȋα͵ǡͲ͵Ǣαͳǡ͵ͲȌǤ ä Ă䩸 ǣ Ï Ǧ ¦ Ă powäci¦gliwoä© ȋα͵ǡʹͲǢ αͳǡ͵ͲȌǡ wraĂliwoä©ȋα͵ǡʹͳǢαͳǡͶͺȌǡ ×Ï soli-darnoä©ȋα͵ǡͳǢαͳǡͶͲȌǤ Ăä© ×Ă ¸ Ǧ ǣ ȋpracaȌ Ȃ Ăä© Ǣȋod-waga byciaȌȂĂ䩸 Ǧ Ïǡ Ǣȋszacunk dla ĂyciaȌȂ×Ă ¸¸ ¸ä Ă Ǣ ȋsolidarnoä©ȌȂ×Ă ¸ Ǧ ǡ ×Ï Ǥ ¸ Ǧ Ăä© ä Ă × ǤNadzieja ǣ Ïȋα͵ǡͺͷǢαͳǡ͵ȌǢ ȋαͶǡͷǢαͳǡ͵͵ȌǡÏǦ ȋαͶǡͲǢαͳǡͳͷȌǤ ¦ Ă ǡ ǡ Ă Ă䩸 zdrowiaǤ ×Ï ¦ øä©ǡ ×ÏǦ ä ¦¦ ¸ĂǤ × Ñ ĂǦ ©ǡĂä©Ă × × Ǧ Ǥ ¦ Ăä© odwagi byciaǤ × ×Ï × ×Ï ǡ¦ä ¦Ǧ ¸ĂǤä©Ï ¸
Ǧ͵Ǧ ä × ǡ ×Ï Ǥ
Ă Ăä© ¸ ä szacunku dla Ăycia. ×Ï ¦¸ä©ȋ Ȍǡ Ǧ ¦ ¦ ȋ ȌǤ ä ××ÏǦ ϸä ȋ ȌǤ ä Ǧ ϐ Wykres 2ǣ Wykres 2. ä × Ïǡ×Ï Ă©Ǧ ä × ǡ Ǥϐ ¸ ×Ǧ ¦© ǡ Ă ä × × Ǧ ĂǤ× ©¸ǡĂǦ ä Ȃodwagi byciaǡ ä Ǥ Ï ĀǦ ¦ Ǧ Ǥ ǡ Ăä ¸ Ǧ Ǥszacunku dla Ăy-ciaǡzdrowiaǡsolidarnoäciǡpracyǡĂ ¸ ×Ă ×Ǧ Ï Ǥ ä ȂÏǦ ¸ǣwraĂliwoäciǡ solidarnoäciǡodwagi byciaǡ miÏoäciǡm¦droäciǤ ×Ǧ ×Ă ä Ï ×ǡ ¦ ȋ Ȍ ä ϸ¸¦ ×ǣzdrowie ȋαʹǡͳͻǢαͳǡʹͳȌǡmiÏoä©ȋαʹǡ͵ͳǢαͳǡʹͳȌǡodpo-wiedzialnoä© ȋαʹǡͷͶǢ αͳǡͶͳȌǡm¦droä© ȋα͵ǡͲͶǢ αͳǡʹȌǡ wraĂliwoä© ȋα͵ǡͳͻǢ αͳǡ͵͵Ȍǡ praca ȋα͵ǡ͵ͻǢ αͳǡ͵ͷȌǡ szacunek dla Ăycia ȋα͵ǡͶ͵Ǣ αͳǡͶͺȌǡpowäci¦gliwoä©ȋα͵ǡͷͻǢαͳǡͳͺȌǡodwa-ga bycia ȋα͵ǡͲǢ αͳǡ͵ͲȌǡ solidarnoä© ȋα͵ǡͶǢ αͲǡͻͻȌ Ă nadzieja ȋα͵ǡͺǢ αͳǡͶʹȌǤ Ï ǡ ×Ă Ǧ ǡ ä ¦ ¸¦ ǣ wraĂliwoä© ȋαʹǡʹͳǢ αͳǡͶͲȌǡ zdrowie ȋαʹǡ͵ͻǢ αͳǡͶͲȌǡ powäci¦gli-woä©ȋαʹǡͺ͵ǡαͳǡ͵ͶȌǡmiÏoä©ȋαʹǡͺǢαͳǡͷȌǡ odpowiedzialnoä©ȋαʹǡͺͺǢαͳǡͷȌǡodwaga bycia ȋα͵ǡͲͷǢ αͳǡʹͷȌǡ m¦droä© ȋα͵ǡͲͻǢ αͳǡ͵ͳȌǡ praca ȋα͵ǡʹͳǢ αͳǡʹȌǡ solidarnoä© ȋα͵ǡʹǢ αͳǡͳͻȌǡ szacunek dla Ăycia ȋα͵ǡ͵Ǣ αͳǡʹͺȌǤ Ï ×Ă Ă ¦ nadziej¸ ȋαͶǡͲͲǢ αͳǡ͵ͳȌǤ ȋ Ȍǡ × Ï Ă ä ¦ zdrowie Ȃ ȋ Ï ǣ αʹǡͲ͵Ǣ αͳǡʹǢ ¸ǣ αʹǡʹͶǢ αͳǡͶȌǤ ¦ ¦ ¸ Ï × ¦ Ï×ĂnadziejaȂ ȋ ¸Ǧ ǣ α͵ǡͷͺǢ αͳǡͶͳǢ Ï ǣ α͵ǡͷͷǢ αͳǡʹʹȌǡ ¸Ă ¦ǣszacunek dla ĂyciaȋǦ ǣαʹǡͷʹǢαͳǡͶͲȌǡmiÏoä©ȋ ǣαʹǡͷǢ αͳǡ͵ͺȌǡ prac¸ ȋ ǣ αʹǡͻͳǢ αͳǡ͵ͺȌǡ po-wäci¦gliwoä©ȋ ǣα͵ǡͲͲǢαͳǡͲͲȌǡodwag¸ bycia ȋ ǣ α͵ǡͲͷǢ αͳǡʹͻȌǤ Ă Ǧ ä ¦ǣzdrowieȋ ǣαʹǡͶͶǢαͳǡͶȌǡodpo-wiedzialno ä©ȋ ǣαʹǡͺͳǢαͳǡ͵ͷȌǡwraĂli-woä© ȋ ǣ α͵ǡʹͺǢ αͳǡ͵Ȍǡ m¦droä© ȋ ǣα͵ǡ͵ͻǢαͳǡʹȌǡsolidarnoä©ȋ ǣ α͵ǡͷǢαͳǡʹͶȌǤ Ï ä ¦ Ăǣ odpowiedzialnoä© ȋ ǣ αʹǡͺͶǢ αͳǡ͵Ȍǡ szacunek dla Ăycia ȋ ǣ αʹǡͺͺǢ αͳǡ͵Ȍǡ wraĂliwoä© ȋ Ǧ ǣ͵ǡͳͶǢαͳǡ͵ͳȌǡm¦droä©ȋ ǣα͵ǡͳǢ αͳǡʹͳȌǡsolidarnoä©ȋ ǣα͵ǡͶͶǢαͳǡͷͶȌǡ nadziej¸ȋ ǣα͵ǡͷͷǢαͳǡʹʹȌǤĂä Ǧ ¦ǣmiÏoä©ȋ ǣαʹǡͻʹǢαͳǡͶͲȌǡprac¸ ȋ ǣα͵ǡͳǢαͳǡͶͷȌǡpowäci¦gliwoä©ȋǦ ǣα͵ǡ͵͵ǢαͳǡʹȌǡodwag¸ byciaȋ ǣ α͵ǡǢ αͳǡ͵ȌǤ Ǧ ĂϦ×Ă ¸ ä Ï ×ǣwraĂliwoäciǡsolidarnoäciǡpracyǡmi-Ïoäciǡm¦droäciǡnadzieiǤ ȋ Ǧ Ȍ ä ¸ Ï ¸ m¦droäci ȋ Ȃ Ï ǣ α͵ǡʹͶǢ αͳǡʹǢ ¸ǣ α͵ǡͳͳǢ αͳǡͶͶȌ nadziei ȋ Ȃ Ï ǣ αͶǡͲͲǡαͳǡ͵ͳǢ ¸ǣαͶǡͳ͵ǢαͳǡͲʹȌǤ ×Ă Ï ä Ǥ ¸ Ăä ¦ǣmiÏoä©ȋ ǣαͳǡͻǢαͳǡ͵ͶȌǡ wraĂliwoä© ȋ ǣ αʹǡʹǢ αͳǡͶ͵Ȍǡ odpowie-dzialnoä© ȋ ǣ αʹǡǢ αͳǡʹͲȌǡ solidarnoä© ȋ ǣα͵ǡͲͲǢαͳǡͶͻȌǤĂ ¦ǣzdrowie ȋ ǣǢαʹǡͶǢαͳǡͶͺȌǡszacunek dla Ăyciaȋ ǣ α͵ǡʹͺǢ αͳǡͶȌǡ powäci¦gliwoä© ȋα͵ǡʹͻǢ αͳǡͲȌǡ prac¸ ȋ ǣ α͵ǡ͵ʹǢ αͳǡʹͺȌǡ od-wag¸ byciaȋ ǣα͵ǡ͵͵ǢαͳǡʹʹȌǤ Ï ¦ Ăǣ wraĂliwoä© ȋ ǣ α͵ǡͳͲǡαͳǡͳͺȌǡodwag¸ byciaȋ ǣα͵ǡͳͲǡ αͳǡ͵ȌǤ Ă ǣ
odpowie-Ǧ͵Ǧ dzialnoä©ȋ ǣα͵ǡʹǢαͳǡͶȌǡpracaȋ ǣα͵ǡʹͺǢαͳǡͲ͵Ȍǡsolidarnoä©ȋ ǣ α͵ǡʹͻǡαͳǡ͵ͺȌǤ × ä × Ï Ā ǡ × × ǤĂǦ ×Ă©ǡĂ× ä ¦Ï ǣ solidarnoäciǡ odwagi byciaǡmiÏoäciǤä ÏæǦ ¸ä × ä Ǥ ä ǡ×ǡ×Ǧ ĂǡĂÏ Ǥ ¸¦ ¦ ¸ ¸ ä Ǧ Ǥ ä ǡ ×Ǧ Ï ȋ¸Ȍ Ă Ǧ × Ï ǡ ¦ ǡ ä ǡ Ă ¸ ××Ï Ǥ ×Ăä©ǡĂǦ ¦ ¸ä ǡ׸Ǧ ä Ï ÏǤĂǦ ©¸ǡĂ ϐ Ǥ Podsumowanie Ï ©ǡ Ă × ä × Ă ¦ ä × Ǥ ä צǣodpowie-dzialnoä©ǡzdrowieǡwraĂliwoä©ǡ pracaǤ Ǧ ¸¦ ǣodpowiedzialnoä©ǡwraĂli-woä©ǡszacunek dla Ăyciaǡpowäci¦gliwoä©Ǥ ä ¦ǣ zdrowieǡ miÏoä©ǡ odpowiedzialnoä©ǡ wraĂliwoä©. ×Ă ä × Ǧ ×Ϧ Ǥ ä ¦ Ǧ ä ×Ǧ Ǥצ ÏȋǦ ä Ï ×ȌǤ ×ä ×Ǧ ¦Ïǣsolidarnoäciǡodwagi byciaǡmiÏoäciǤ ×Ă©¸Ǧ ¦ ¦¸ ¸ä Ǧ Ǥ Ă Ă ©ǡ Ă ä × Ǧ æ×Ǧ ä × ÏÑ Ï¦ ¦¸¸ ¸ä Ï Ǥ ¦ ä Ǧ × Ï Ï ȋǤ ä Ǧ × Ȍ×ä ×ǡ Ă©ǡæä× Ǥ ä©Ï¸Ǧ ¦ ¸ ¸Ǧ © Ǥ¦ ¸Ǧ Ăǡ Ă ×Ă ©ǡ Ă ¦ Ï Ï ǡ¦ Ïä ¦ ¦ ÏȂǡǦ ¦ ǡ¦ Ă ȋǦ ȌǤä× Ă×Ă© ϸ¦ ¸äǤ Ă ×Ă ©ǡ Ă Ñ ¦ ä × Ï× ä × ȋ Ï ×Ï Ǧ Ȍä ¦ ¦ ǡ Ï Ïä ä Ǧ Ï Ï Ï Ïä Ǥ¦© Ñ Ǧ ä Ǧ Ǥ Literatura: ͳǤ ǤǤ ȋͳͻͻʹȌǡ Etyka ärodowiskowa. ZaÏoĂenia i kierunkiǡ Ǧ Ñǡ×Ǥ ʹǤ ǤȋʹͲͳͲȌǡEdukacja spoÏeczno-przyrod-nicza dzieci w wieku przedszkolnym i mÏodszym szkolnym. Podr¸cznik dla studentówǡ Ǧ ǡ×Ǥ
͵Ǥ ÏǤǡEdukacja ekologiczna. Z doäwiadczeÑ szkoÏy podstawowej w Miel nieǡ ǡ Ǧ ǷdzǡͳͻͻǡǤͳͷǦͳͺǤ
ͶǤ ÏǤǡWychowanie ku wartoäciom. Elementy teorii i praktykiǡǤͳǡȂ ǡ Ǧ ä©ǡʹͲͲ͵ǡǤͶǤ
ͷǤ ǤȋʹͲͲͳȌǡDialog z przyrod¦ w edukacji dla ekorozwojuǡ ǡ ǦÑǤ
Ǥ ǤǤ ȋͳͻͺͻȌǡ Uwagi o ekozofiiǡ ǣ Ǥ ǡ Ǥ ȋǤȌǡ Zielona Antologiaǡ Ǧ c¦ǡ ǡͳͻͺͻǤ Ǥ Ǥȋͳͻͻ͵ȌǡOchrona naturalnego
ärodo-wiska czÏowieka – problem teologiczno-moralnyǡ cǤ ǡ Ǥ
ͺǤ Ï Ǥ ȋǤȌǡ Ekorozwój. Wyzwanie XXI wiekuǡǡ ǡ ʹͲͲͲǡǤ͵ʹǤ
ͻǤ ¦ ǤǤȋͳͻͻȌǡJa – czÏowiek. Zarys antro-pologii filozoficznejǡ Ǧ ǡǤ
ͳͲǤ Ǥȋͳͻͺ͵ȌǡDer Abbau des Menschlichenǡ ǡò Ǧò Ǥ
Ǧ͵ͺǦ ͳͳǤ ǦǤȋʹͲͲͳȌǡZa i przeciw realizacji
wartoäci ekologicznychǡǣ ǤǤϸǤȋǤȌǡ Ochrona ärodowiska spoÏeczno-przyrodniczego w filozofii i teologiiǡ ÏÑǡ ǡǤʹͺͳǦʹͺǤ
ͳʹǤ Ï ǤǤ ȋͳͻͻͺȌǡ Dziecko. Przyroda. WartoäciǡǣǤǤȋǤȌǡDziecko äwie-cie przyrody – ksi¦Ăka do wychowania proeko-logicznegoǡ ϐ Ƿdzǡ Ǧ ×ǡǤͻͻǦͳǤ
ͳ͵Ǥ Ministerstwo Edukacji Narodowej, Przez Edu-kacj¸ do zrównowaĂonego rozwoju. Narodowa Strategia Edukacji EkologicznejǡǡǦ ȂǡʹͲͲͳǡǤͷǤ
ͳͶǤ Ǥ ȋʹͲͲͳȌǡ Wychowanie do wartoäci w kontekäcie pluralizmuǡ Ƿ Ǧ Ï dzǡǤʹǡǤͳ͵ǦʹͲǤ
ͳͷǤ ÑǤȋͳͻͻͻȌȋǤȌǡWprowadzenie do fi-lozoficznych problemów ekologiiǡ ĂÏ ǡǦ Ǥ
ͳǤ Ǥ ȋͳͻͻͳȌǡ Medytacjeǡ Ǧ ǡ ÏǤ
ͳǤ ǤȋͳͻͻͻȌǡGlobalny kryzys ekologiczny i ksztaÏtowanie sumienia ekologicznegoǡǷǦ dzǡ͵ǡǤͳͲʹǦͳͲͶǤ
ͳͺǤ cǤȋͳͻͻͻȌǡEkologiczna doktryna koäcioÏaǡ ǣǤcǡǤÑȋǤȌǡRozdroĂa ekolo-giiǡ ǡ×Ǥ
ͳͻǤ Ǥ ȋͳͻͻͻȌǡ GÏówne kierunki i zasady etyki ärodowiskowejǡ ǣ Ǥ Ñ ȋǤȌǡ Wprowadzenie do filozoficznych problemów eko-logiiǡ ĂÏ ǡ ǡǤͻͳǦͳ͵ʹǤ
Akty prawne:
ͳǤ Rozporz¦dzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 15 lutego 1999 roku, w sprawie podstawy programowej ksztaÏcenia ogólnego dla szeäcioletnich szkóÏ podstawowych i gimnazjów, zaϦcznik nr 1ȋǤǤͳͻͻͻǤǡͳͶǡǤͳʹͻȌǤ ʹǤ Rozporz¦dzenie Ministra Edukacji Narodowej
i Sportu z dnia 26 lutego 2002 r. w sprawie pod-stawy programowej wychowanie przedszkolnego oraz ksztaÏcenia ogólnego w poszczególnych ty-pach szkóÏȋǤǤʹͲͲʹǤǡͷͳǡǤͶͷͺȌǤ ͵Ǥ Rozporz¦dzenie Ministra Edukacji Narodowej
z dnia 23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz ksztaÏcenia ogólnego w poszczególnych typach szkóÏ ȋǤǤʹͲͲͻǤǡͶǡǤͳȌǤ
ͶǤ Ustawa o systemie oäwiaty z dnia 7 wrzeänia 1991 r. (Dz. U. z 1996 r., nr 67, poz. 329)Ǥ