Medycyna Wet. 2007, 63 (2) 209
Praca oryginalna Original paper
W praktyce mo¿na wymieniæ szereg wskazañ lekar-skich do wywo³ania porodu u klaczy. Bêd¹ to wszystkie te sytuacje, w których przed³u¿aj¹ca siê ci¹¿a staje siê zagro¿eniem dla zdrowia lub ¿ycia matki, p³odu albo obu naraz (ciê¿kie schorzenia narz¹du ruchu klaczy, zaawan-sowane schorzenia uk³adu oddechowego, naczyniowe-go, których objawy znacznie zaostrzaj¹ siê w koñcowym okresie ci¹¿y). Podobnie, kiedy pomimo przewidywanych komplikacji porodowych (wystêpowanie niestosunków porodowych, zdiagnozowane wady budowy lub uszko-dzenia dróg rodnych klaczy, obecnoæ przepukliny brzusznej u klaczy itp.), dopuszczamy mo¿liwoæ roz-wi¹zania porodu drogami naturalnymi, farmakologiczna indukcja porodu pozostaje najrozs¹dniejszym rozwi¹za-niem, pozwalaj¹cym na zapewnienie fachowej pomocy w trakcie odbywaj¹cego siê porodu.
Osobne przypadki bêd¹ dotyczy³y klaczy zdrowych, u których decyzja o wywo³aniu porodu bêdzie wynika³a ze wskazañ czysto hodowlanych (brak mo¿liwoci ca³o-dobowego monitorowania klaczy w okresie oko³oporo-dowym, nik³e dowiadczenie hodowcy w udzielaniu pod-stawowej pomocy porodowej oraz w opiece nad nowo-rodkiem). We wszystkich wymienionych przypadkach niepodwa¿aln¹ korzyci¹ w przypadku porodu wywo³a-nego farmakologicznie, bêdzie wybór terminu jego wy-st¹pienia, a co za tym idzie zapewnienie w tym okresie lekarskiej opieki zarówno klaczy, jak i noworodkowi. Wed³ug danych pimiennictwa (18), moment porodu na-le¿y do najbardziej krytycznych w ca³ym ¿yciu
zwie-rzêcia i charakteryzuje siê wyj¹tkowo wysokim wspó³-czynnikiem miertelnoci. W tym kontekcie obecnoæ lekarza weterynarii podczas porodu nabiera szczegól-nego znaczenia. W codziennej praktyce nierzadko na-potyka siê przypadki, gdzie mieræ noworodka zosta³a spowodowana brakiem nadzoru i nie udzielenia mu po-mocy w trakcie lub tu¿ po porodzie. Klasycznym przy-k³adem takich sytuacji mo¿e byæ mieræ rebiêcia spo-wodowana jego uduszeniem siê przy nie rozerwaniu siê b³on p³odowych, przedwczesnym odklejeniu siê ³o¿yska czy te¿ zawiniêciu siê pêpowiny lub fizyczne uszko-dzenie noworodka przez klacz w trakcie lub tu¿ po po-rodzie.
Z drugiej strony nale¿y zawsze mieæ na uwadze, ¿e indukcja porodu jest brutaln¹ ingerencj¹ w naturalne me-chanizmy organizmu i jako taka wraz ze wspomnianymi korzyciami bêdzie nios³a konkretne zagro¿enia. W szcze-gólnoci bêdzie to: ryzyko wywo³ania porodu przy nie-dostatecznym rozwoju p³odu, doprowadzenie do zbyt sil-nych skurczów i przedwczesnego odklejenia siê ³o¿yska, uszkodzenie p³odu lub dróg rodnych samicy, szczegól-nie w przypadku zbyt s³abego ich rozwarcia.
Z wymienionych powodów decyzja o ewentualnym wywo³aniu porodu mo¿e zapaæ dopiero po wnikliwej analizie wszystkich korzyci oraz ryzyka p³yn¹cego z za-stosowania takiego rozwi¹zania w danym, konkretnym przypadku.
Celem badañ by³a analiza przebiegu porodów u kla-czy, wywo³anych farmakologicznie za pomoc¹
oksyto-Obserwacje przebiegu porodów
indukowanych oksytocyn¹ u klaczy
MACIEJ WITKOWSKI
Katedra Nauk Klinicznych, Wydzia³u Medycyny Weterynaryjnej SGGW, ul. Nowoursynowska 159c, 02-776 Warszawa
Witkowski M.
Observations on oxytocine-induced parturitions in mares
Summary
The aim of this study was to evaluate results of induction of the parturition with small doses of oxytocine in 9 mares. All inductions were carried out in mares after 335 days of gestation with clinically confirmed physi-cal readiness for delivery. Initial dose of oxytocine for parturition induction was estimated as 10 to 15 iu. as an i.v. bolus. Total dose of oxytocine, the time from the initial dose of this hormone to onset of the consecutive stages of the labour and the vitality of the offspring were analysed. In 7 mares, initial dose of oxytocine from 10 i.u.to 15 i.u. was sufficient to develop properly all stages of the parturition. In this cases, the time from initial dose of oxytocine to the end of II stage of labour was varying from 25 to 40 min. In 2 other cases, according to insufficient labour pains, second dose of oxytocine was used, consequently 6 i.u. in the first and 20 i.u. in the second mare. In this cases manual help during II and III stages of labour was performed. All newborns during post partem examination had a high vitality score.
Summing up, in mares in which the induction of parturition was carried out close to the term of the natural labour, the initial dose 10-15 i.u. of the oxytocine as an i.v. injection, is sufficient to initiate parturition with the course similar to the natural one and remaining chances to farther control its consecutive stages.
Medycyna Wet. 2007, 63 (2) 210
cyny, ze szczególnym uwzglêdnieniem zastosowanych dawek oksytocyny, terminu wyst¹pienia i trwania po-szczególnych faz porodu w stosunku do jego inicjacji farmakologicznej oraz ¿ywotnoci noworodków.
Materia³ i metody
Analizowane przypadki dotycz¹ ³¹cznie 9 klaczy. By³y to klacze ró¿nych ras (1 klacz czystej krwi, 1 klacz pe³nej krwi, 2 klacze zimnokrwiste, 5 klaczy pó³krwi szlachetnej). Wszyst-kie klacze by³y wieloródkami. W momencie wywo³ywania po-rodu ka¿da z klaczy spe³nia³a nastêpuj¹ce kryteria: ci¹¿a trwa³a minimum 335 dni i klacz mia³a odpowiednio przygotowany gru-czo³ mlekowy, w którym znajdowa³a siê siara, a w badaniu kli-nicznym wykazywa³a cechy przygotowania do porodu (opusz-czenie brzucha, rozlunienie wiêzade³ krzy¿owych, rozlunie-nie i skrócerozlunie-nie szyjki macicy).
Przed indukcj¹ porodu ka¿dorazowo przeprowadzano bada-nie ogólne pacjenta, a nastêpbada-nie badabada-nie ginekologiczne per rectum w celu kontroli usytuowania p³odu, jego ¿ywotnoci oraz stanu szyjki macicy.
W 6 przypadkach porody wywo³ano na ¿yczenie i dla wy-gody hodowcy w 2 przypadkach chêæ przyspieszenia porodu wynika³a z obawy, ¿e klacze utrac¹ siarê przed porodem spon-tanicznym (obfity wyciek wydzieliny gruczo³u mlekowego w koñcowym okresie ci¹¿y), natomiast u jednej klaczy zdecy-dowano siê na wywo³anie porodu ze wzglêdu na z³y stan jej narz¹du ruchu, który znacznie utrudnia³ wstawanie zwierzêcia w ostatnim okresie ci¹¿y i powodowa³, ¿e wiêksz¹ czêæ czasu klacz spêdza³a le¿¹c. U wszystkich klaczy jako rodek induku-j¹cy poród zastosowano oksytocynê (Oxytocin, Biowet Pu³a-wy) w dawce inicjuj¹cej wynosz¹cej od 10 do 15 j.m. podawa-nej jako jednorazowy zastrzyk do¿ylny. Nastêpnie pozostawia-no klacz sam¹ w boksie, staraj¹c siê zapewniæ jej jak najwiêk-szy spokój i ograniczaj¹c do minimum wszelkie manipulacje. W miarê mo¿liwoci obserwowano przebieg porodu z
oddale-nia. Po 20-30 min. oceniano nasilenie bólów partych, a w przy-padkach braku rozpoczêcia siê do tego czasu II fazy porodu, równie¿ stopieñ rozwarcia szyjki macicy. Jeli zastosowana dawka oksytocyny wywo³a³a zdaniem autora zbyt s³ab¹ reak-cjê, podawano lek powtórnie (tab. 1). Bezporednio po wypar-ciu noworodka oceniano jego ¿ywotnoæ, przyznaj¹c mu punk-tacjê wg zmodyfikowanej skali APGAR (13). Poród uznawano za zakoñczony po wydaleniu przez klacz ³o¿yska i w tym okre-sie ka¿da z nich by³a kontrolowana per vaginam w celu okre-lenia stanu dróg rodnych.
Wyniki i omówienie
Dawki i czêstotliwoæ podawania oksytocyny oraz przebieg poszczególnych faz porodu u monitorowanych klaczy przedstawia tab. 1. Jednokrotna dawka w iloci 10-15 j.m. oksytocyny w 7 przypadkach okaza³a siê wy-starczaj¹ca do wywo³ania pe³nej, prawid³owej akcji po-rodowej. U tych klaczy pierwsze zauwa¿alne bóle poro-dowe (objawy niepokoju, lekkie objawy kolkowe) poja-wia³y siê po 5-15 min. od podania oksytocyny, natomiast II faza porodu zakoñczona zosta³a miêdzy 25-40 min. III faza porodu (odejcie ³o¿yska) wyst¹pi³a w tych przy-padkach równie¿ samoistnie (0,5 godz. do 2 godz. od wydalenia p³odu). W pozosta³ych dwóch przypadkach jednorazow¹ dawkê oksytocyny uznano za niewystarcza-j¹c¹ do pomylnego przeprowadzenia porodu w zak³a-danym czasie (do 1 godz.).
W pierwszym przypadku jako dawkê inicjuj¹c¹ poda-no 12 j.m. oksytocyny. Po 25 min. badanie per vaginam wykaza³o pe³ne rozwarcie szyjki macicy, jednak ze wzglê-du na stosunkowo s³abe bóle parte w 40. minucie po daw-ce inicjuj¹daw-cej podano powtórnie 6 j.m. oksytocyny. Po nastêpnych 10 min. rozpoczê³a siê prawid³owo II faza porodu, jednak wobec niekorzystnego u³o¿enia siê sami-a s a R a k w a D a c ¹ j u j c i n i . c o t y s k o ). m .j ( a n r ó t w o P a k w a d * . c o t y s k o . n i m /) . m .j ( e i n e i w a j o P w ó l ó b ê i s * . d o r o p e i c r a p y W * u d o ³ p ³Wo¿yypsakrac*ie* a n e c O i c o n t o w y ¿ a k d o r o w o n ). t k p 8 -0 ( c o m o p a n o l e iz d U a w o d o r o p Uwagi .r k o n m i Z 15 15 35 90 7 brak groedbzi.êpad³opo72 .r k o n m i Z 15 15 40 120 8 brak X X 12 10 35 45 8 brak X X 10 5 25 45 8 brak mpolerokdoetomkprzed O O 15 20 .jm/.35* 15 45*** o k s y ¿ o ³ e t ê j d o e i n l a u n a m . n i m 0 6 o p 7 e i c r a w z o r e n l a u n a m a w o ³ d i w a r p e i n ,i k j y z s a j c y z o p e r a w a t s o p a k d o r o w o n a j c k a rt e r i j e c ¹ j u j c i n i e c w a d o p e l ó b e b a ³ s . b e b a ³ s , e w o d o r o p i k j y z s e i c r a w z o r . P . S 12 10 30 45 8 brak . P . S 10 10 35 80 8 brak mpolerokdoetomkprzed . P . S 10 10 25 40 8 brak . P . S 12 6 .jm/.40* 15 50*** o k s y ¿ o ³ e t ê j d o e i n l a u n a m . n i m 0 3 o p 7 a k d o r o w o n a j c k a rt e r a n u d ê l g z w e z e i n e ¿ o ³ u e n t s y z r o k e i n e c w ó d o r o p w y z c a l k j e c ¹ j u j c i n i e c w a d o p e w o d o r o p e l ó b e b a ³ s
Objanienia: Wszystkie dane czasowe zaokr¹glane do 5 min.; * terminy liczone od momentu podania pierwszej dawki oksytocyny; ** termin liczony od momentu wyparcia p³odu; *** udzielono pomocy porodowej
Medycyna Wet. 2007, 63 (2) 211
cy w boksie i wystêpuj¹cego z tego powodu ryzyka uszko-dzenia noworodka, zdecydowano siê na ekstrakcjê p³o-du ze zwiêkszon¹ si³¹. Po 30 min. od ekstrakcji p³op³o-du odklejono manualnie ³o¿ysko.
Drugi przypadek dotyczy klaczy, u której decyzja o wy-wo³aniu porodu spowodowana by³a z³ym stanem narz¹-du ruchu. Po dawce inicjuj¹cej wynosz¹cej 15 j.m. oksy-tocyny obserwowano s³abo nasilone bóle porodowe, a kontrola rozwarcia szyjki macicy przeprowadzana w 25 min. od dawki inicjuj¹cej wykaza³a rozwarcie na szerokoæ d³oni, które uznano za niewystarczaj¹ce. Z tego wzglêdu manualnie poszerzono szyjkê macicy i w 35 min. zdecydowano siê na powtórne podanie oksytocyny w ilo-ci 20 j.m. Po 10 min. od powtórnej dawki oksytocyny rozpoczê³a siê II faza porodu. Ze wzglêdu na górno-bocz-n¹ postawê p³odu w drogach rodnych samicy prze-prowadzono korektê tej postawy oraz przeprze-prowadzono ekstrakcjê p³odu ze zwiêkszon¹ si³¹. W godzinê po za-koñczeniu II fazy porodu u tej klaczy odjêto manualnie ³o¿ysko.
Wszystkie urodzone rebiêta ocenione zosta³y jako zdrowe, prawid³owo rozwiniête i ¿ywotne (7 lub 8 pkt. w zmodyfikowanej skali APGAR). Jedno ze rebi¹t po-chodz¹ce od klaczy zimnokrwistej (ocena 8 pkt.) pad³o w trzeciej dobie po porodzie, brak jest jednak bardziej szczegó³owych informacji na temat istoty i przebiegu schorzenia prowadz¹cego do jego mierci. W badaniu klinicznym klaczy przeprowadzanym po zakoñczonym porodzie nie stwierdzono w ¿adnym przypadku fizycz-nych uszkodzeñ dróg rodfizycz-nych.
Podstawowym problemem przy podjêciu decyzji wy-wo³ania porodu u klaczy jest ustalenie, czy p³ód jest w pe³ni dojrza³y i gotowy do samodzielnego podjêcia czynnoci ¿yciowych. W przypadku koni utrudnieniem s¹ znaczne ró¿nice w d³ugoci trwania ci¹¿y u klaczy, która uzale¿niona jest, miêdzy innymi, od p³ci p³odu, pory roku, w³aciwoci osobniczych (7). U koni opisywany jest równie¿ fenomen wstrzymanego rozwoju zarodko-wego (20), co mo¿e t³umaczyæ wyj¹tkowo d³ugie ci¹¿e. Notowano urodziny zdrowych prawid³owo rozwiniêtych rebi¹t w pe³ni zdolnych do samodzielnego ¿ycia uro-dzonych zarówno z 305- jak równie¿ z 400-dniowej ci¹-¿y (7, 19). Oczywicie, takie du¿e odchylenia od red-niej d³ugoci ci¹¿y u klaczy wynosz¹cej 330-340 dni, mog¹ by równie¿ zwi¹zane z jej patologi¹.
Z obawy przed przyjciem na wiat wczeniaka, jako kryterium przyjêto d³ugoæ ci¹¿y min. 335 dni oraz pra-wid³owy rozwój i przygotowanie gruczo³u mlekowego. Niektórzy autorzy zalecaj¹ badanie wydzieliny gruczo³u mlekowego na zawartoæ jonów wapnia, poniewa¿ jego poziom silnie skorelowany jest ze stopniem rozwoju p³o-du. Przyjmuje siê, ¿e zawartoæ CaCO3 > 200 ppm/ml wskazuje, ¿e p³ód klaczy jest ju¿ w pe³ni dojrza³y (9, 10, 15).
Najwczeniejsze doniesienia na temat indukcji farma-kologicznej porodów u klaczy dotycz¹ oksytocyny (3) i do dnia dzisiejszego wiele róde³ podaje ten hormon jako lek z wyboru do wywo³ywania porodu u klaczy (2, 6, 10-12, 14, 16). Alternatyw¹ pozostaje zastosowanie prostaglandyny PGF2a lub kortykosterydów (5, 6, 14, 20, 21). Ka¿da z wymienionych metod posiada zalety
i wady. Do niepodwa¿alnych zalet zastosowania oksyto-cyny nale¿y fakt, ¿e akcja porodowa rozpoczyna siê w wiêkszoci przypadków nieomal natychmiast po po-daniu leku, co umo¿liwia pe³n¹ kontrolê przebiegu poro-du przez lekarza i ewentualne udzielenie pomocy wete-rynaryjnej. Tak szybkie rozpoczêcie siê porodu pozosta-wia jednak niewiele czasu na przygotowanie siê dróg rodnych do pasa¿u p³odu i przy s³abym rozwarciu szyjki ³atwo mo¿e dojæ do ich uszkodzenia, zw³aszcza przy zastosowaniu wysokich dawek oksytocyny.
Prostaglandyny PGF2a u¿ywane do indukcji porodu (prostelon, fenprostenol) maj¹ t¹ zaletê, ¿e dzia³aj¹ zwiot-czaj¹co na szyjkê macicy, równoczenie prowadz¹c do jej rozwarcia, jednak czas jaki up³ywa od podania pierw-szej dawki leku do rozpoczêcia porodu jest d³u¿szy ni¿ w przypadku oksytocyny i mniej przewidywalny (wyno-si rednio od 1,5 do 4 godzin) (8). W przypadku zastoso-wania prostelonu poród mo¿e siê rozpocz¹æ nawet po 30-56 godz.
Trzeci¹ mo¿liwoci¹ farmakologicznego wywo³ania porodu u klaczy jest zastosowanie leków z grupy korty-kosterydów (dexametazon) (5, 14). Lek musi byæ poda-wany wielokrotnie (raz dziennie przez cztery dni), poród natomiast wystêpuje w ci¹gu czterech dni od ostatniej dawki, tak wiêc metoda ta wymaga d³ugich obserwacji klaczy, co znacznie ogranicza jej przydatnoæ. Wysoki odsetek s³abych rebi¹t, czêste komplikacje porodowe oraz k³opoty z pokarmem u klaczy, to inne niepo¿¹dane efekty indukcji porodów u klaczy za pomoc¹ leków z tej grupy (14). Kortykosterydy bêd¹ jednak rodkiem z wy-boru w przypadku, kiedy istnieje podejrzenie niedosta-tecznego rozwoju p³odu, poniewa¿ stymuluj¹ produkcjê surfaktantu niezbêdnego do zapewnienia prawid³owej funkcji p³uc noworodka (4).
W celu wywo³ania porodu u klaczy stosowane mog¹ byæ równie¿ ró¿ne kombinacje wymienionych powy¿ej rodków, np.: PGF2a (fenprostelone) z oxytocyn¹ (11, 14) czy estrogenu, kortykosterydu i prostaglandyny (18). Metody te s¹ szczególnie godne polecenia w przypadku klaczy, u których we wstêpnym badaniu po³o¿niczym stwierdzono s³abe przygotowanie szyjki macicy do po-rodu.
Bior¹c pod uwagê, ¿e u wszystkich opisywanych kla-czy poród indukowano w czasie nieodleg³ym od jego naturalnego terminu, po uprzednim stwierdzeniu dobre-go ich przydobre-gotowania oraz opieraj¹c siê na dotychczaso-wych dowiadczeniach w³asnych, jako rodek farmako-logiczny s³u¿¹cy do wywo³ania porodu, wybrano oksy-tocynê. Za g³ówne jej atuty uznano szybkie dzia³anie w stosunku do momentu podania oraz du¿¹ rozpiêtoæ mo¿-liwych do zastosowania dawek, co umo¿liwia³o znaczn¹ kontrolê tempa i przebiegu ca³ej akcji porodowej.
W pimiennictwo opisanych jest wiele sposobów po-dawania oraz ró¿ne dawki oksytocyny jako leku s³u¿¹ce-go do wywo³ania porodu u klaczy. Wiele róde³ zaleca domiêniowe podanie jednorazowej dawki od 20 do 120 j.m. (3, 6, 17). Inni autorzy zalecaj¹ do¿ylne jej sto-sowanie w postaci powtarzaj¹cych siê iniekcji w dawce od 2,5 do 10 j.m. co 15-20 min. (16). Jeszcze inne ród³a opisuj¹ podawanie oksytocyny w postaci powolnego wle-wu do¿ylnego w iloci 60-120 j.m. hormonu
rozpusz-Medycyna Wet. 2007, 63 (2) 212
czonego w 1 litrze 5% p³ynu fizjologicznego, w tempie 1 j.m./min. (4).
Dawki zastosowane w niniejszych badaniach wynika-³y z wczeniejszych praktycznych obserwacji dotycz¹-cych reakcji na oksytocynê klaczy podczas prowadzenia II i III fazy porodów rozpoczêtych spontanicznie, w któ-rych jej iloci 5-10 j.m. podawane do¿ylnie widocznie wzmacnia³y pracê macicy, wywo³uj¹c oczekiwane efek-ty, bez wywo³ania zbyt nasilonych bólów porodowych. Zastosowanie niskich dawek oksytocyny nie wi¹¿e siê z ¿adnym ryzykiem, natomiast w ka¿dym momencie mog¹ one zostaæ dowolnie zwiêkszone. Natomiast podanie jed-nokrotnej, wysokiej dawki tego hormonu niesie ze sob¹ ryzyko wyst¹pienia opisanych wczeniej powik³añ czy te¿ objawów kolkowych.
Decyzja o podawaniu oksytocyny w postaci szybkiej iniekcji do¿ylnej zosta³a podjêta równie¿ wiadomie. Na-czelnym celem by³o zapewnienie klaczy jak najwiêksze-go spokoju, tak wiêc natychmiast po podaniu leku klacz pozostawiana by³a sama na 15-20 min. i obserwowana jedynie z oddalenia. Chodzi³o o zapewnienie klaczy wa-runków jak najbardziej zbli¿onych do naturalnych. Roz-s¹dn¹ alternatyw¹ wydaje siê podawanie hormonu w po-staci wlewu do¿ylnego, co przede wszystkim pozwala na wyj¹tkowo precyzyjne jego dawkowanie, jednak trud-no zapewniæ ci¹g³y wlew do¿ylny u klaczy rodz¹cej, która na skutek bólów porodowych k³adzie siê, wstaje i prze-tacza, przemieszczaj¹c po ca³ym boksie, a z za³o¿enia ma pozostawaæ nie uwi¹zana i bez obecnoci ludzi w naj-bli¿szym s¹siedztwie.
Dawki oksytocyny skutecznie wywo³uj¹ce poród za-wiera³y siê w zakresie od 10 do 35 j.m. U 7 z 9 klaczy, do prawid³owego przebiegu wszystkich faz porodu wystar-czy³o od 10 do 15 j.m. oksytocyny i wydaje siê to odpo-wiednia iloæ zalecana jako dawka inicjuj¹ca poród u klaczy w przypadkach, gdy rodek ten nie jest podawa-ny w kombinacji z inpodawa-nymi lekami. Nale¿y zaznaczyæ, ¿e w ¿adnym z opisanych przypadków nie zaobserwowano zbyt silnych bólów porodowych czy te¿ przedwczesnej separacji ³o¿yska.
Pozosta³e dwa przypadki wskazuj¹, ¿e wra¿liwoæ po-szczególnych klaczy na oksytocynê mo¿e byæ ró¿na. Je-dynie kontrola przebiegu kolejnych faz porodu, w szcze-gólnoci badanie stanu dróg rodnych, usytuowania w nich p³odu oraz nasilenia bólów porodowych umo¿liwi do-branie optymalnej dawki. Nie mo¿na jednoznacznie stwierdziæ, ¿e w przypadkach, w których zwiêkszono dawki oksytocyny podaj¹c j¹ powtórnie, dawki inicjuj¹-ce by³y za ma³e do wywo³ania porodu. Obserwacje by³y prowadzone podczas dzia³alnoci us³ugowej, porody wiêc tak prowadzono aby zminimalizowaæ ryzyko dla p³odu i matki. Z tych wzglêdów decydowano siê na interwen-cjê, pomimo ¿e istnia³a znaczna szansa prawid³owego przebiegu dalszej czêci porodu bez ingerencji cz³owie-ka. Dotyczy to zarówno II, jak i III fazy porodu, gdzie w obu omawianych przypadkach (po up³ywie 30 min. oraz 1 godz. po urodzeniu rebaka) zdecydowano siê na manualne odklejenie ³o¿yska, pomimo ¿e istnia³o praw-dopodobieñstwo samoistnego jego odejcia w terminie uznawanym u klaczy za dopuszczalny (3-4 godz.). W tych sytuacjach istotn¹ rolê odgrywa³y wzglêdy ekonomiczne
(wyd³u¿aj¹ca siê wizyta lekarza lub koniecznoæ jej po-wtórzenia).
Warto zwróciæ uwagê na fakt, ¿e we wszystkich opi-sanych przypadkach ¿ywotnoæ rebi¹t stwierdzana w podstawowym badaniu klinicznym przeprowadzanym bezporednio po porodzie, nie odbiega³a od ¿ywotnoci obserwowanej u rebi¹t pochodz¹cych z prawid³owo przebiegaj¹cych porodów spontanicznych. Ze wzglêdu na brak danych, trudno okreliæ czy mieræ jednego ze rebaków mia³a jakikolwiek zwi¹zek z faktem, ¿e po-chodzi³o ono z porodu indukowanego, zw³aszcza, ¿e i ono otrzyma³o wysok¹ ocenê ¿ywotnoci w badaniu po-porodowym. Niew¹tpliwie warto by³o by przeprowadziæ badania nad ewentualnym wp³ywem indukcji farmako-logicznej porodu na noworodka, na odpowiednio du¿ym materiale, oceniaj¹c szczegó³owo najistotniejsze paramet-ry odpowiedzialne za jego funkcje ¿yciowe.
W podsumowaniu nale¿y stwierdziæ, ¿e w przypadku klaczy, u których indukcja porodu odbywa siê w termi-nie zbli¿onym do terminu porodu naturalnego z dobrze przygotowanymi drogami rodnymi, oksytocyna stosowa-na do¿ylnie w dawce 10-15 j.m. pozwala stosowa-na szybkie za-inicjowanie akcji porodowej, wywo³uj¹c bóle porodowe o nasileniu zbli¿onym do tych wystêpuj¹cych podczas porodu spontanicznego i pozostawiaj¹c znaczne mo¿li-woci kontroli dalszego jej przebiegu.
Pimiennictwo
1.Asbury A. C.: The reproductive system, [w:] Mansmann R. A., McAllister E. S., Protl R. W.: Equine Medicine and Surgery. T. II, American Veterinary Publica-tions, Santa Barbara 1982, 1346-1367.
2.Blanchard T. L., Dickson D. V., Schumacher J.: Manual of Equine Reproduction. Mosby-Year Book, Inc. St. Louis, Missouri 1998, s. 86.
3.Britton J. W.: Breeding farm practices, [w:] Catcott E. J.: Equine Medicine and Surgery. American Veterinary Publications, Inc., Santa Barbara 1963, s. 649. 4.De Lemos R.: Acceleration of pulmonary surfactant in the fetal lamb by
adminis-tration of corticosteroids. Am. Rev. Resp. Dis. 1970, 102, 459-461.
5.First N. L., Alm C. C.: Dexamethasone-induced parturition in pony mares. J. Anim. Sci. 1977, 44, 1072-1077.
6.Hillman R. B.: Induction of parturition in mares. J. Reprod. Fertil. (Suppl.) 1975, 23, 641.
7.Howell C. E., Rollins W. C.: Environmental sources of variation in the gestation length of the horse. J. Anim. Sci. 1951, 10, 789-792.
8.Jeffcott L. B., Rossdale P. D.: A critical review of current methods of induction of parturition in the mare. Equine Vet. J. 1977, 9, 208-215.
9.Ley W. B., Hoffman J. L., Meacham T. N., Sullivan T. L.: Daytime mangement of the mare. 1. Pre-foaling mammary secretions testing. Equine Vet Sci. 1989, 9, 88-94. 10.Ley W. B.: Management of the foaling mare: Predicting rediness for birth
inclu-ding foaling. Vet. Medicine 1994, 6, 570-577.
11.Macpherson M. L., Chaffin M. K., Carroll G. L., Jorgenson J., Arrot C., Varner D. D., Blanchard T. L.: Three methods of oxytocin-induced parturition and their effects on foals. J. Am. Vet. Med. Assoc. 1997, 6, 799-803.
12.Madigan J. E.: Manual of Equine neonatal Medicine. Live Oak Publishing, Woodland 1994, s. 17.
13.Martens R. J.: Evaluation of Neonatal Foal Distress. Compend. Cont. Educ. Pract. Vet. 1982, 4, 23-34.
14.Meyers S. A., LeBlanc M. M.: Induction of parturition: Clinical considerations for successful foalings. Vet. Medicine. 1991, 86, 117-121.
15.Ousey J. C., Dudan F., Rossdale P. D.: Premilinary studies of mammary secre-tions in the mare to asses fetal rediness for birth. Equine Vet. J. 1984, 16, 256-259. 16.Pashen R. L.: Low doses of oxytocine can induce foaling at term. Equine Vet. J.
1980, 12, 85-87.
17.Purvis A. D.: The induction of labor in mares as a routine breeding procedure. Proc. Am. Assoc. Equine Pract. Houston 1977, s. 145.
18.Roberts S. J.: Veterinary Obstetrics and Genital Diseases. Ithaca, New York 1971. 19.Sager F.: Long equine gestation periods. Chronicle of the Horse 1970, 30, 15-18. 20.Vandeplassche M.: Obstetricians view of the physiology of equine parturition
and dystocia. Equine Vet. J. 1980, 12, 45-49.
21.Van Niekierk C. H., Morgenthal J. C.: Plasma progesterone and oestrogen con-centrations during induction of parturition in mares with flumethazone and pro-staglandin. Proc. VIII Int. Congr. Anim. Reprod. AI. Kraków 1976, 3, 386-388.
Adres autora: dr Maciej Witkowski, ul. Nowoursynowska 161, 02-787 Warszawa; e-mail: witkowski@delta.sggw.waw.pl
