*1t J
A
- **%
W .J M c i Pana W JE Ł H C lS K IE G O K u ch m iftrza W . X. L itt: P ofla W ofyń lk] 'o , na Seym ie O rdyn a-
ryin ym W arfzaw ikim iana R o k u 1 7 6 6 . Dnia 30. <— .obris.
NayiaśnieyfzyKRÓLU P. M . Miłościwy, Prześwietne
madzo n e y & ttm f.-Mciwi Panowie
| . N r- I N w . jj dzieje.
B * jjj ' < • »
____r-:m *
■ % ŚW J
(^Hciafem na Kilka M ow zdanie moie Materyi E- konomicznych tyczące fig podzielić, ale kiedy doprafzaiijcemii fig pokilkakrotnie Glos mi nic byf pozwolony; Uprafzam W . K. M ci, y Prze
świetnych Zgromadzonych Stanów, abyście tego, co bydź miało podzielone, wraz teraz zliczone, przynaymniey ex ‘Tur- no falkawie, y cierpliwie wyffuchać raczyli.
T a Rzeczpofpolita według ffawnego Autora zdania nay- mocnieyfz§ fgdzić lig moie, w ktorey Prawa nie przez boiazri, ani przez względy, lecz przez miiość wrodzona, y gorliwość, iak w Rzymie, y Lacedemonii utrzymane.
Wlzyftkie Pańftwa, y abfolutnych nie wyłączam, mai§
pewne rz^d gruntui^ce Prawa, których naywielowiadnieyfza moc wzrufzać, y łamać nigdy nie odważa lig.
Senat w Mofkwie, Parlamenta we Francyi fwoie mai§
prerogatywy; Miatta w Flandryi, y Alzacyi pod abidiucnyra
A pano-
panowaniem fy dot§d nie narufzenic w fwoich zachowane Przywileiach. Coz dopiero mówić o wolnością rzy Izycych fig Narodach, gdzie w każdym, iak magna w Augiyi, Jura Cardinalia żadnej nie podległe odmianie zn .yduiy (ie.
Rex Catholicus ejlo; Neminem captivabimus w fi Jure v fil;
W olne Królów obieranie, y Liber przy Prawie; Tego u Nas fy rodzaju,które nie tylko wigkfzościy GFol’ w,ale y iedno-
myśinościy nawet, tym tylko chyba znoiić fig godzi Prawem, którym ułomność ludzka Bofkie przeftgpuie przykazania.
Materi*,.albo RationesStjtusnie tylko dla tego tak fig na
zywały, że fy zawfze Zgromadzonym Rzpltey Stanom, k c z w zupefney wolności według potrzeby rozważaniu, odmia
nie, y poprawne podległe, ale też, że ciagny za foby Prawo
kardynalne liberi veto, żadnemu iakomiuż namienif zmefieniu nie podpadaiyce.
Przyznał" to wielkim, y do naśladowania godnym zda
ni m JM ć Pan Podlkarbi Nadworny Litt, że Podatkowanie iell Materia Status, a gdy tak ieft, czemu nikt pewnie nie fprzeczy, iakżejy pod Ekonomikg podciyg ić możemy ? Je
żeli mocy Prawa 1764. które nakazuie Kommiflyi Skarbo-
wey podać DefiRria, y Proiekta Skarb orne ku pożytkowi
czypofpolitey z iakieykolnRek okol T ć
tym tłumaczeniem nie tylko każda Materya Status, ale nawet Jura CardinaliJJimapodpadałyby . Co ż albowdem rozum ludzki wymyśli, coby ku pożytkowi Rzpltey nadciy- gnionc bydż nie mogło. Wolne Królów obieranie, przez bo*
iażń rewolucyi wdrzvmuie zawfze Obywatelow orl dobrego gofpod irftwa; Broni J01 wfoaniałemi kray zdobić P alcam i;
Bezkrólewia Obywatelow nifzczy, y kray puftofzy;
veto
veto tylekroć raz y n ic należycie naciągane, dobremu O jc z y zny przefzkadza rządowi, y co przedtym gruntem , y nie wzruizoney Wolności byfo kamieniem, tego wieku ieft tylko zawady do zamierzoney doyścia mety: Wigcey powiem, co za Przodków Nafzych powfzechnym było zwyczaiem, to ieft iednomyślność, teraz ieft cudem przezwana.
Wfzyftkie te racye bardzo fig zdaią na pozor mocne, coi p otym , kiedy nam zupefną rządów grożą odmianą.
M ałą poprawy nie przyzwoitości, których dfugie, a nie
zbyt fzkodliwe ukazuie doświadczenie z zachowaniem da
wnych Praw, dobry obywatel przekładać powinien nad zu
pełną tychże rządów odmiang, z ktorey zdarzonych w czafie, a Krajowi niebefpiecznych okoliczności, naybyftrzeyfzy ro
zum ludzki nigdy przeyzrzeć y przeniknąć nie potrafi.
Kilkodziefiątletni u nas nierząd fprawif Ipokoyncść w Kraiu,żywności obfitość, y Szlacheckich dochodow pomnoże
nie. Coż nam lepfzego nowość przynieffa? Obfitość w niedo- ftatek, a przymnażaiące fig coraz dochody Szlacheckie, wig- cey iak w trzecią czgść ftraty zamieniła.
N ie ieftem ia tak zaślepiony fanatyk, abym przy nierzą- dney upieraf fig zoftać wolności,ale też y nie tak podłego umy- flu, aby mi iakieżkolwiek wzglgdy myślić co czuig, mo\łić co myślg, zabroniły.
Dwa fą tylko do zniefienia Prawa fpofoby, albo go w y
raźnie nowym, a przeciwnym przepifem odmienić, albo też nowo wprowadzonym zwyczaiem uchylić, y w zaniedbanie pufcić. Głembokiey należy nam tu zażyć uwagi.
Już to trzeci Seym Ń . W . Mciwi Panowie, iak liberum veto lubo przy Prawie żadney nie ma konfydcracyi, wyraźne
ieft Prawo 1718. Jakogfos wolnJię in Jure wtan-
A l di
di iejf nayprzedmeyfzy kleyttot wolnego Narodu tak
manutentionem onego na Seymach, , y pu
blicznych ziazdach in perpetuum wować .
T o % Iłowa Prawa. v*
C
ciziaziy publiczne znaczy ież Ii nie Konfcd racye.
Przedtym Prawem, które ieft tylko dawriievfzych utwierdze
niem, y obiaśnieniem; Konfederacya 1696. zupełnie liberum ł veto, iak iuż zacni przedemn^ namienili Poiło wie w całości zachowała.
Nie mówię Nayiaśnieyfzy Królu, y Prześwietne Zgro
madzone Stany o przelzłych czynach, które nam p Kiego mo
drości, y ftarania około Dobra powfzechnego Króla na T ro
nie okadziły, za co Naywyżfzemu B O G U czynić dzięki icfte- r Imy obowiązani; Ale każdego z nas rozumiem ieft powinno
ścią doflatecznie wfzyftkie roztrz^fać Prawa,y myśl nafz§ fzcze- gulnie do tego przywiązywać, abyśmy ciemne obiaśniali, fzko- dliwe odmieniali, a terażnieyfze tak rozważnie opiły wali ufŁa- wy, żebyśmy ich Kami w rok, albo dwa przeftępować, y Tm ć nie byli przymufzeni. Sprawiedliwa, y dolkonałi JM ć P .na ChefmińOciego godnego, y zacnego Pofla r. flexya, że ta nay- pierwłta każdego Prawodawcy myśl bydż powinna, ażeby tym fpdfobem, tym celem, y tym ulitowaniem wfzyftkie fta- nowił Prawa, iak gdyby wiecznie trwać miały.
Podatkowanie lubo oczywifta materya Status zdaie lię przecież inż bydż pod Ekonomikę podciągnione, kkdy n ę- dzy materyami Ekonomicznemi, y Projektami przez Koni- mifty§ Skarbowy podanemi mieści lię.
W fzak te podatki n i komplet woyflca, y przvczyniemV iofdu poyść muia, trzehaby więc, aby wprzód KommftVa
W oy-
*
Woyflcowa podała Statum Woyfka, opiTała potrzebne, y nic ochronne dla niego expcaTa, a dopiero, gdy widzieć bgdżiemy wiele Summy potrzeba wyciąga ( po doftatecznym przez JchM ć Delegatów do Rachunków Skarbowych obiaśnieniu, po ułożeniu expens ordynaryinych, y extraordynaryinych ) o- baczemy wiele Summy do podanego przez W oylkow| Kom- mifi} y Proiektu nie będzie wyftarczać. Nie mafz pewnie tak nie fzcztrego O jczyźnie Twoiey Obywatela, aby z włafhego maigfku do iftotnego iey nie chciał fig przyłożyć Dobra.
NayiaśnieyTzy Królu, Prześwietne Zgromadzone Stany, nie zgrzcfzg rozumiem, gdy powL m; Miłoby to dobremu by
ło Obywatelowi, y Twemu ukontentowaniu, y iwoiey nawet uiyć potrzebie, gdyby był doftatecznie wiadomym, na i a ki fig- Oyezyzny pożytek ufzczerbek Jego wfafny obroci. CieTzyłby Tg przynaymniey każdy wewnętrzny, a pewny nadzieiy, że z możności iwoiey przydał Trzudkow do uTzczgśiiwienia O j czyzny.
Wielki toieft wierności, y ufność’ Obywntelow dla Kro- la dowody kiedy nie uważąiyc na powlzechny Polityków ma- xymg, kt >ra równie na potrzeby Rzpltey, y potrzeby O byw a- telow wzglyd mieć każe, po tvlu Krajowyt h nkTzczgśIiwo- ściach w Tzczegulnośei każdego dotvkaycvch,po znacznej kil-*
kokmtnych, y nicTppdzianych nawet redukcyach lira ie, iui żadney o uchwaleniu Podatków nie czvniy Tprzeczki, ale tvlko o TpoTobie wynalezienia OnyćB radży, y głębokie do W . K , M ci. y Zgromadzonych Stanów Rzpltey zanoT: y prozbv, aby Podatki iedaa z naywal lieyfzvch rnateryi pod R c o n o micznemi Intereflami nie bvła rozważana. Pen albowiem, y inne poprzedzaiyce przykłady mogłyby iynazawTze wciągnie
i
Cub pluralitatem^ gdyby tym fpofobem ex materia Status w E- koriomiczru} zamieniła fig, iuż by y Koinmifiya Skarbowa bez naymnieyfzego Praw przefigpltwa mogła w niey decydować, y co chcieć ftanowić.
Sprawiedliwe lij niektórych zacnych Poffow uwagi, że gdyby te Podatki a pluralitate w yuczyć, żadneybyśmy iuż nie mieii nadziei zniefienia onych Jednomyślnością, y tak, iak po- gł’ownego,y podymnego, y to ci^gn§ćbysmy zawfze muiieli ia- rzmo. Tak na to zdaniem moim poddaigć go roztrz^śnieniu Prześwietnym Rzpltey Stanom, odpowiadam.
Terażnieyfzy uchwalić lig maiący Podatek, będzie do
piero początkiem umocnienia C Rzpltey, która gdy lig coraz bardziey wzmagać będzie, ( iako nieomylne pod przezornym
"W. K. M ci panowaniem mamy nadzieie ) myśleć nawet nie podobna, aby iey potrzeb ubywało. Jeżeliby zaś iakim przy
padkiem, o czym lodzić nie należy, te podatki nie na woylko obrocone były, można znielienie onych t§, a nie inn$ kondy- cyg poddać pluralitati.
N ieieft to albowiem iedno uymować, co dodawać cię
żaru; Pierwfze ielh miłe każdemu, złych za fob§ nie ciągnie Ikutkow; Drugie znifzczeniem Krajowi grozi. Uczynili tg różnicę zacni, y przezorni Konlłytucyi 1764. Prawodawcy,
kiedy w iednym mieyfcu in Materias Status Kommiflyi Skar- bowey wdawać lig zakazali, w drugim zaś, znielienie pogfo-
wnego,y podymnego zalecili.
T aż Konllytucya 1764. wyznaie, że Wwdztwa, Ziemie, y Powiaty j§Podatkami obładowane, y dla tego do allewiacyi onych nakazała Kommifiyi Skarbowey podać Proiekta. N a dniu dzilieyf/ym dopiero przez podanie Proicktu zniefienia
po-
W
pogfownego, y podymnego temu Prawu zadofyć fig ftafo, ale potrzeba byfo oduczyć Projekt zniefienia pogfowncgo, y po- dymnego, od Proiektu Czopowego, y Szdgżnego, aibowiem pierwfzy ieft z mocy Prawa, drugi zaś z ni przyzwoitego priywfafzczenia, bo ieft naypryncypalnieyfza materia Status.
Nie ieft to dołyć przyczynić Skarbowi dockodow, nie dcfvć ieft Woyfka przymnożr ć, ale na tym naybardziey wry- filać um>fty nafze powinnibyśmy, aby tak doftoieńflwo T ro nu Pollkiego, iako też y rz^d N aiz wolny od wzmagaigeey fig w czafie tychże KommiftTyi mocy, y od wigkfzości Gfofow u twierdzić, y ubefpieczyćo-
Gdyby Nam Nayiaś: Panie w Twoiey Ofobie w ktorey modrość, y przezorność zamiefzkafa, Wfzeehmocność Rolka*
iezeli nie nieśmiertelność, to przynaymniey przeciąg tyfi§- cznych I t, ofzadzifa, nikt by rozumiem, ani o doftoitńftwa Tronu, ani o Wolności upadek nie pof^dzaf; Rb wrodzone W' Tobie N ay aś; Królu do Wolności przywiązanie, wpoiona z wychowania, y tylekroć razy ukazana przy Wierze y lwcbo- dach Nafzych gorliwość, ziednywa wdzyftkich Obvwvatelow zupefne w Tobie zaufanie; Ale, że wiefz Nayi. ś. Królu co przymufzony ieftem wymówić, iż rowmie falkami, bez kto-- rych mafo fig kto w Obczyźnie od Majeftatu obeydżnyi;ko*
też y niedalkami, których lig każdyobawia, wbgklzość Gfofow zawfźe fprawdć można, Tw oy Navias; Królu day Róże po iak naydfużfzym panowaniu Twoim N iftąpca, mogfby poltaza-- nym śladem, a raczey w drożonym'iuż tore nO v czvzu g Na-- fzc przywieść do upadku. Kcmm; fiV;t zaś Skarbowa, gdyby fama, iako ieft w przed oftatnim*p:m' cie Proie1 tu Czopowe
go, y Szw 1 jjżuego Woylku pfaaić miafa, niezliczone ciągnie fb-
lobi} nicprzyzwoitóscij Pierwfza, przywozie z Wwdztwa Kommiflyi pieniądze, a potym ie znowu na Regimenta Chorągwie po odległych mieyfcach rozftawione , odfyś przyoidloby, albo fpożnienie hę w zapłacie Wdyfka,albo r bieranie przed terminem podatków po Wwdztwach; Pow re, umnieyfzałoby hę corok w Wwdztwach pieniędzy, gdy te w Skarbie Kommihyi Woyhtowey Jeżąły, lub na inne po
trzeby w okolicy tylko Kommiflyi zażywane były,zkąd oczy- wihe obywateiow wyniknęłoby znifzczenie. Potrzecie, co ielł nayniebefpiecznieyfze,że te KÓmiflye mogłyby kiedyżkolwick dozuchwałey przyść myśli tak przeciwko Majeflatowi, iako y Swoiey Oyczyznie, na ow czas nie płacąc przeciwnym chę
ci ich Regimentom, lub Chorągwiom, wfzyflkoby nayłatwiey do łkutku przywiodły.
Powtarzam zdanie moie, że ubefpieczenie domow Szla
checkich, ucalenie ich maiętku, a zatym, y ufzczęśliwienie ka
żdego w fzczegulności na tym naybardziey zawilło, aby moc, y władza tych dwóch Kommiflyi doflatecznie opifana, y o- graniczone była.
Co hę tycze podanego Proiektu, kiedy iuż do nierozwa- żania, ale do odrzucenia, albo przyięcia w całości ieft pod
decyzyą Stanów Rzpltcy poddany, nieby mi iuż mowdć me zo- flało,przecież iako iednąż z Kollegą moim Jnftru-
kcyą, abym bardziey milczeniem do zgorfzenia nie dał przy- czyny, zdanie moie zupełnie do Kollegi mego łączę.
