• Nie Znaleziono Wyników

Die Naturwissenschaften. Wochenschrift..., 12. Jg. 1924, 9. Mai, Heft 19.

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Die Naturwissenschaften. Wochenschrift..., 12. Jg. 1924, 9. Mai, Heft 19."

Copied!
24
0
0

Pełen tekst

(1)

DIE NATURWISSENSCHAFTEN

Zw ölfter J a h r ga n g 9. Mai 1924 Heft 19

Körperm e ssun ge n . V o n Ad o l f Go t t s t e i n, B e r lin . F ü r d ie M e s s u n g e n a m m e n s c h lic h e n K ö r p e r

sin d in d e n le t z t e n J a h r e n n e u e A n w e n d u n g s ­ g e b ie te e n t s t a n d e n . D e n A n la ß g a b e n w e n ig e r th e o r e tis c h e P r o b le m e , a ls e in ig e d r in g e n d e F r a g e n d e r G e s u n d h e it s p r a x is ; ih r e L ö s u n g e r w a r t e t e m a n v o n e in e r e in fa c h e n M e th o d e , d ie es g e s t a t t e t , G r u p p e n d e r B e v ö lk e r u n g n a c h ih r e r V e r s o r g u n g s ­ b e d ü r f t ig k e it a u f G r u n d d e r M e s s u n g s e r g e b n is s e z u tr e n n e n . D ie a u s g ie b ig e B e s c h ä f t ig u n g m it d e r a r t ig e n u m fa s s e n d e n M e s su n g e n e r w e c k t e g r o ß e s I n t e r e s s e ; es f ü h r t e se h r b a ld z u r F e s t s t e llu n g b e t r ä c h t lic h e r F e h le r q u e lle n im D ie n s t e d e r g e s t e llt e n A u f g a b e , z u V e r s u c h e n sie a u s z u g le ic h e n u n d d a d u r c h m it t e lb a r z u e in e r V e r f e in e r u n g d e r V e r fa h r e n . D a r a u s e r g a b s ic h s c h lie ß lic h d ie M ö g ­ lic h k e it , d e n K r e is d e r th e o r e t is c h e n F r a g e s t e llu n ­ g e n , a u f d ie d a s V e r f a h r e n a n w e n d b a r w a r , z u e r ­ w e ite r n . I n d e n fo lg e n d e n A u s fü h r u n g e n s o ll d e r V e r s u c h g e m a c h t w e rd e n , d ie H a u p t p u n k t e d ie s e r E n t w ic k lu n g g e s c h ic h t lic h d a r z u s t e lle n ; es is t h ie r b e i n ic h t b e a b s ic h t ig t , ü b e r d ie v o r lie g e n d e , a u ß e r o r d e n t lic h g r o ß e L i t e r a t u r v o lls t ä n d ig zu b e r ic h t e n ; a u c h v o n e in e m a llz u w e it fü h r e n d e n E in g e h e n a u f d ie E n t w i c k l u n g d e r M e t h o d ik , ih r e r A b w e g e b e i ih r e m A u s b a u u n d a u f d ie h ie r b e i g e m a c h te n u n d s p ä t e r b e h o b e n e n F e h le r w u r d e a b g e s e h e n . S c h lie ß lic h w u r d e a u c h d e r A r b e it e n d e s A u s la n d e s , n a m e n t lic h v o n A m e r ik a , n u r an e in ig e n b e s o n d e r s w ic h t ig e n P u n k t e n g e d a c h t , w e il d o r t g a n z a n d e r e E n d z ie le b e s tim m e n d w a r e n a ls in D e u t s c h la n d u n d w e il b e i u n s g e r a d e d ie p r a k t is c h e n G e s ic h t s p u n k t e d e r g a n z e n F r a g e e in e S o n d e r fä r b u n g g e g e b e n h a b e n .

E s d a r f a ls a llg e m e in b e k a n n t v o r a u s g e s e t z t w e r d e n , d a ß d ie K ö r p e r m e s s u n g s c h o n s e h r la n g e im D ie n s t z w e ie r A r b e it s g e b ie t e e ifr ig g e ü b t w u rd e . S e it J a h r h u n d e r t e n s t a n d sie in d e m d e r b ild e n d e n K u n s t , d ie s ic h v o n je b e m ü h t e , fü r d a s G r ö ß e n ­ v e r h ä lt n is d e r G lie d e r d e s K ö r p e r s a llg e m e in g ü lt ig e G e s e t z e u n d id e a le F o r d e r u n g e n a u f z u ­ s t e lle n u n d in d e r F a s s u n g e in e s so g . K a n o n s , a n d e s se n V e r f e in e r u n g b is in d ie n e u e s te Z e i t g e ­ a r b e it e t w u r d e , in b e s t im m te F o r m e ln z u b r in g e n . U n d s e it v ie le n J a h r z e h n te n is t sie in v o lle n d e t e r A u s b ild u n g u n d D iff e r e n z i e r u n g e in e d e r w i c h t i g ­ s t e n M e t h o d e n d e r a u f B e o b a c h t u n g e n a u f g e b a u t e n A n t h r o p o lo g ie ; ic h s e lb s t b in a b e r n ic h t z u s tä n d ig , z u r K e n n z e ic h n u n g ih r e r B e d e u t u n g f ü r d ie s e s S o n d e r fa c h m ic h zu ä u ß e r n .

V o n g a n z a n d e r e n G e s ic h t s p u n k t e n g in g Qu e t e- l e t an d ie F r a g e d e r K ö r p e r m e s s u n g , m it d e r e r s ic h in z w e i K a p i t e ln se in e s 18 3 6 e rs c h ie n e n e n

N w. 1924.

B u c h e s „ S u r l ’h o m m e e t le d e v e lo p p e m e n t d e ses fa c u lt e s o u e s s a i d e p h y s iq u e s o c ia le “ b e s c h ä f t ig t e , v o m S t a n d p u n k t d e s S t a t i s t i k e r s u n d M a t h e ­ m a t ik e r s . E r b e t r a c h t e t n u r z w e i K ö r p e r g r ö ß e n , L ä n g e u n d G e w ic h t ; b e i d e r L ä n g e v e r s u c h t e r a ls e in e r d e r e rs te n e in e k o m p liz ie r t e W a c h s t u m s ­ fo r m e l m it e in e r K o n s t a n t e n a u f z u s t e lle n ; w o er U n te r s c h ie d e d e r W e r t e fe s t s t e llt , s u c h t e r d ie G r ü n d e w e n ig e r in A n la g e n , a ls in E in flü s s e n d e r U m w e lt u n d w ir t s c h a f t lic h e n L a g e ; u n t e r B e ­ r u fu n g a u f d e n H y g ie n ik e r V i e l e r m e v e r z e ic h n e t e r sc h o n d ie h ö h e re n L ä n g e n z a h le n d e s W a c h s t u m s b e i d e n b e g ü te r t e n S c h ic h t e n u n d b e g r ü n d e t d ie s d u r c h b e s se re L e b e n s V e r h ä lt n is s e ; d ie s e s e it h e r im m e r w ie d e r b e s t ä t ig t e B e o b a c h t u n g h a t d u r c h P f a u n d l e r n e u e r d in g s e in e a n d e r e , w e n ig e r e in ­ fa c h e E r k lä r u n g g e fu n d e n . Ä h n lic h e F o lg e r u n g e n z ie h t e r f ü r d a s G e w ic h t ; d a n n s t u d ie r t e r d a s V e r ­ h ä ltn is v o n L ä n g e u n d G e w ic h t . E r b e t o n t m it a lle r K la r h e it , d a ß d ie e r s te Z a h l d r e id im e n s io n a l, d ie z w e it e lin e a r is t . „ W e n n d e r M e n s c h in a lle n se in e n D im e n s io n e n g le ic h m ä ß ig w a c h s e n w ü r d e , so w ü r d e n s ic h in v e r s c h ie d e n e n A lt e r n d ie G e ­ w ic h t e w ie d ie d r it t e n P o t e n z e n d e r L ä n g e v e r ­ h a lt e n .“ D a s G e w ic h t s t ie g e a b e r m it A u s n a h m e d e s e r s te n L e b e n s ja h r e s w e n ig e r s c h n e ll a ls d ie L ä n g e ; d a h e r n im m t e r a n , d a ß in v e r s c h ie d e n e n A lte r n d ie Q u a d r a t e d e s G e w ic h t s d e r fü n ft e n P o t e n z d e r L ä n g e p r o p o r t io n a l se ie n . B e i d ie s e r G e le g e n h e it z ie h t e r e in e n d r it t e n W e r t h e r a n . B e i d e n E r w a c h s e n e n v o n u n g le ic h e r G r ö ß e se i d a s G e w ic h t a n n ä h e r n d d e m Q u a d r a t d e r L ä n g e p r o ­ p o r t io n a l. D a r a u s f o lg e d ie u n g e fä h r e z a h le n ­ m ä ß ig e G le ic h h e it v o n Q u e r s c h n it t flä c h e u n d K ö r p e r lä n g e ; d ie s e A n n a h m e i s t in ih r e r z w e it e n H ä lft e s ic h e r fa ls c h . T r o t z s e in e r k la r e n A u f f a s ­ s u n g d e r d im e n s io n a le n U n g le ic h h e it v o n G r ö ß e u n d G e w ic h t f ü h r t d o c h Qu e t e l e t f ü r p r a k t is c h e M e s s u n g e n e in e n lin e a r e n I n d e x e in , d e n e r fü r je d e s L e b e n s a lt e r b e r e c h n e t u n d d e r m it s t e ig e n ­ d e m A l t e r u n s t e t ig v o n 6,2 b is 40 w ä c h s t , d e n Q u o t ie n t e n v o n G e w ic h t d u r c h L ä n g e , d e r s e it h e r a ls S t r e c k e n g e w ic h t o d e r Z e n t im e t e r g e w ic h t v o n Qu e t e l e t b e z e ic h n e t w ir d . D ie F o r t s c h r i t t e s e it Qu e t e l e t w ä h r e n d d e r n ä c h s t e n J a h r z e h n t e b e s ta n d e n m e h r in d e r S a m m lu n g n e u e n M a t e r ia ls u n d d e r A u f s t e l lu n g p r a k t is c h b r a u c h b a r e r F o r ­ m e ln a ls in d e r e m p ir is c h e n o d e r th e o r e tis c h e n P r ü f u n g d e r T r a g w e it e n d ie s e r F o r m e ln . W i r v e r ­ d a n k e n a b e r d ie s e m Z e it a b s c h n it t e in e R e ih e se h r u m fa s s e n d e r M e s s u n g e n v e r s c h ie d e n e r V ö lk e r , v o n d e n e n n a m e n t lic h d ie v o n Er i s m a n n u n d We i s s e n- b e r g in R u ß la n d , v o n Go u l d in A m e r ik a a u f-

47

(2)

354 Go t t s t e i n: K ö rp erm essu n g en . T Die Natur- Lwissenschaften g e s t e llt e n T a b e lle n s e h r o f t a n g e f ü h r t w e rd e n ,

w ä h r e n d f ü r D e u t s c h la n d d ie M e s su n g e n v o n C a m e r e r a n w a c h s e n d e n K in d e r n , v o n R i e t z , E . S c h l e s i n g e r u. a. a n d e r S c h u lju g e n d b e s o n d e rs h ä u fig f ü r V e r g le ic h e h e r a n g e z o g e n w u r d e n . A b e r d ie s e M e s s u n g e n w u r d e n v e r s c h ie d e n e n w e s e n t ­ lic h e n U n te r s c h ie d e n , v o r a lle m d e n e n d e r R a s s e , n ic h t g e n ü g e n d g e r e c h t, w a s b e i V e r g le ic h e n im m e r w ie d e r s t ö r t e ; U n t e r s u c h u n g e n , w ie d ie v o n K i s s - k a l t a n g e r e g t e M e s s u n g o s t p r e u ß is c h e r K in d e r d u r c h A l l o t in s e in e r D is s e r t a t io n 1 9 1 7 , g a b e n e in B i l d v o m G r a d e s o lc h e r U n t e r s c h ie d e . V o n d e n a u f- g e s t e llt e n I n d e x f o r m e ln w u r d e a m b e k a n n te s t e n d ie je n ig e d e s it a lie n is c h e n M ilit ä r h y g ie n ik e r s

3.--- 100 V G e w ic h t

v . L i v i , d ie d ie F o r m --- --- h a t t e ; e in e L a n g e

e t w a s a n d e r e F o r m w ä h lt e Ro h r e r f ü r se in e n - ,, ,, 100 G e w ic h t

, , I n d e x d e r K ö r p e r f ü lle — L ä n g e z— ' e m e § ru ~ s ä t z lic h e Ä n d e r u n g n a h m Pi r q u e t v o r , d e r s t a t t d e r g e s a m t e n K ö r p e r lä n g e , d ie Pf a u n d l e r z u ­ t r e f fe n d e in u n r e in e s L ä n g e n m a ß n e n n t, w’e il j a b e i d e n e in z e ln e n I n d iv id u e n R u m p f u n d S c h e n k e l u n h a r m o n is c h e G r ö ß e n v e r h ä lt n is s e h a b e n , d ie

3---

J 'io G e w ic h t S it z h ö h e a ls L ä n g e n m a ß e in f ü h r t e = — s i t z h ö h e — * E in e r v o n je d e r T h e o r ie a b s e h e n d e n r e in e m p i­

r is c h e n F o r m e l, d e s so g . P ig n e t s c h e n V e r fa h r e n s , b e d ie n t e s ic h d ie M ilit ä r m e d iz in z u r F e s t s t e llu n g d e r T a u g l i c h k e i t : I n d e x = H — (B + K ) , w o b e i H d ie Z e n t im e t e r z a h l d e r K ö r p e r g r ö ß e , B d ie d e s A u s a t m u n g s b r u s t u m f a n g e s , K d a s K ö r p e r ­ g e w ic h t in K ilo g r a m m b e d e u t e t . A n e in e m s e h r g r o ß e n M a t e r ia l h a b e n Sc h w i e n i n g, d a n n Si m o n u n d Me y n s h a u s e n x) d ie G r e n z e n p r a k t is c h e r B r a u c h b a r k e i t u n d d e n U m f a n g d e r F e h le r q u e lle n e r ö r t e r t u n d d ie M e th o d e a ls w e r t v o lle B e r e ic h e r u n g d e r U n t e r s u c h u n g s m e t h o d e n h i n g e s t e llt . A n d e r e M e ß fo r m e n , d e n e n T e ilw e r t e o d e r Z u s c h lä g e u n t e r g e le g t sin d , w ie d ie v o n As c h e r u . a ., h a b e n s ic h n ic h t r e c h t e in g e fü h r t . D a d ie K r i t i k g e g e n d ie I n d e x m e t h o d e n in s g e s a m t in Z u s a m m e n h a n g m it r e in p r a k t is c h e n A u f g a b e n e r s t s p ä t e r e in ­ s e t z t e , so so ll v o r g r e ife n d h ie r n u r b e m e r k t w e rd e n , d a ß Re d e c k e r2) in b e m e r k e n s w e r t e n A u s f ü h ­ r u n g e n g e g e n ü b e r d e n m e h r d im e n s io n a le n F o r m e ln d a s Z u t r e f fe n d e s Q u e t e le ts c h e n S t r e c k e n g e w ic h t s t h e o r e t is c h v e r t r i t t , d e n p r a k t is c h e n W e r t im E in z e lf a ll a b e r se h r g e r in g a n s c h lä g t u n d d a d u r c h s ic h d e m S t a n d p u n k t v o n Pf a u n d l e r n ä h e r t, d e r d a s S t r e c k e n g e w ic h t g a n z v e r w ir f t .

D ie e in fa c h e M e t h o d ik u n d d ie g e r in g e Z a h l d e r e r fo r d e r lic h e n M e s s u n g e n f ü h r t e d a z u , d a ß a u f v ier S o n d e r g e b ie t e n d e r m e d iz in is c h e n P r a x i s K ö r ­ p e r m e s s u n g e n o h n e U m r e c h n u n g a u f e in e n I n d e x z u m u n e n t b e h r lic h e n R ü s t z e u g fü r E n t s c h e id u n g e n w u r d e n . I n d e r K in d e r h e ilk u n d e g e h ö re n d ie Z a h le n f ü r n o r m a le L ä n g e u n d n o r m a le s G e w ic h t b e i d e r G e b u r t , d e r G r a d d e r e r t r ä g lic h e n A b w e ic h u n g e n

x) A rch . f. S o zia lh y g . 8. 1912.

2) S ch u l- u. F ü rso rg e a rzt 19, N r. 3. 1921.

n a c h o b e n u n d u n t e n im W a c h s t u m bei d e n v e r ­ s c h ie d e n e n E r n ä h r u n g s a r t e n u n d K r a n k h e it e n , d e r n o r m a le Z e i t p u n k t d e r G e w ic h t s v e r d o p p e lu n g u sw . z u d e n D a t e n , d ie je d e r A r z t u n d je d e S ä u g lin g s ­ p fle g e r in b e i d e r P r ü f u n g z u w is s e n h a t u n d in d e r P r a x i s a u t o m a t is c h b e h e r r s c h t ; a u c h in d ie K r e is e s o r g s a m e r M ü t t e r sin d sie lä n g s t g e d r u n g e n ; d ie A b w e ic h u n g e n , ih r e G r ü n d e u n d ih r e B e d e u t u n g sin d la n g e u n d e in g e h e n d s t u d ie r t . I n d e r S c h u l- g esu n d h eitsp fleg e i s t e in a u ß e r o r d e n t lic h g r o ß e s M a t e r ia l a n g e s a m m e lt, d e m k e in e s w e g s se in W e r t e n t s p r ic h t . W o d a s S c h u la r z t w e s e n g u t a u s ­ g e b ild e t is t , sin d M e s s u n g e n u n d W ä g u n g e n v o r ­ g e s c h r ie b e n ; sie w u r d e n m e is t s u m m a r is c h u n d n ic h t im m e r g e n ü g e n d z u v e r lä s s ig v o m H i l f s ­ p e r s o n a l a u s g e fü h r t ; d a sie b a ld m it , b a ld o h n e S c h u h w e r k , b e k le id e t o d e r u n b e k le id e t v o r g e ­ n o m m e n s in d , w e r d e n d ie E r g e b n is s e n ic h t e in m a l in d e rs e lb e n S t a d t o h n e w e it e r e s v e r g le ic h b a r . D a z u k o m m e n a ls w e it e r e F e h le r q u e lle n , d a ß d a s W a c h s t u m im L a u f d e s K a le n d e r ja h r e s u n s t e t ig is t, d ie M e s s u n g e n a b e r zu v e r s c h ie d e n e n J a h r e s ­ z e ite n s t a t t f a n d e n , u n d d a ß d ie g le ic h m ä ß ig e B e h a n d lu n g d e r U n t e r s c h ie d e v o n K a le n d e r ja h r u n d B r u c h t e il e n d e s L e b e n s ja h r s b e i K la s s e n ­ m e s s u n g e n m it I n s a s s e n s t a r k s c h w a n k e n d e n A lt e r s b is v o r k u r z e m w o h l n ir g e n d s ü b e r e in ­ s t im m e n d g e ü b t w u r d e . I m m e r h in b e s itz e n w ir a u s d e r F r ie d e n s z e it e in ig e T a b e lle n s o r g s a m e r M e s su n g e n , d ie in je d e m W e r k ü b e r S c h u lg e s u n d - h e it s p fle g e w ie d e r g e g e b e n s in d u n d d ie d e m S c h u l­

a r z t M a ß s t ä b e f ü r g r ö b e r e A b w e ic h u n g e n a u c h d e s E in z e lf a lle s g e b e n . B e im A u s h e b u n g s g e s c h ä ft d e s M ilitä r a r z te s h a t t e m a n b e s tim m t e N o r m e n f ü r d e n B r u s t u m f a n g in E in - u n d A u s a t m u n g , d ie z u r K ö r p e r lä n g e u n d z u m L e b e n s a lt e r in B e z ie h u n g g e s e t z t w u r d e n , fe r n e r f ü r d a s G e w i c h t a ls M a ß d e r K ö r p e r k r a f t ; e n t s c h e id e n d im E in z e lf a ll w a r e n d ie E x t r e m e ; d a s G e s a m t m a t e r ia l, v o n h e r v o r r a ­ g e n d e n S t a t is t ik e r n , w ie Sc h w i e n i n g, im H a n d b u c h d e r M ilit ä r h y g ie n e v e r a r b e it e t , h a t se h r w e r t v o lle E r g e b n is s e f ü r d a s v e r s c h ie d e n e V e r h a lt e n d e r e in z e ln e n A u s h e b u n g s p r o v in z e n g e z e it ig t , u n d d e r M ilit ä r a r z t Me y n s h a u s e n1) h a t in t e r e s s a n t e F o lg e ­ r u n g e n a u s d ie s e m M a t e r ia l ü b e r d ie Z u n a h m e d e r L ä n g e d e s d e u ts c h e n V o lk e s v o r d e m K r ie g e g e ­ z o g e n . A m w ic h t ig s t e n s in d d ie e in fa c h e n M e s ­ s u n g e n f ü r d ie L e b en sv e r sich e r u n g sm e d izin g e ­ w o r d e n u n d b ild e n h ie r e in e H a u p t u n t e r la g e f ü r d ie A u f n a h m e e n t s c h e id u n g e n d e s b e g u ta c h t e n d e n A r z t e s d e r Z e n t r a ls t e lle . I m G e g e n s a t z z u m M i li t ä r a r z t h a t s ic h d e r A r z t d e r L e b e n s v e r s ic h e ­ r u n g w e n ig e r m it d e m E in z e ls c h ic k s a l z u b e fa s s e n , e r h a t n ic h t n u r z u e n t s c h e id e n , o b d e r U n t e r ­ s u c h t e g e g e n w ä r t ig t a u g lic h i s t o d e r n ic h t, s o n d e r n e r h a t ih n e in e r b e s t im m t e n G e fa h r e n k la s s e e in ­ z u r e ih e n , d ie in ih r e r G esam th eit e in n o r m a le s o d e r e r h ö h t e s R i s i k o d a r s t e llt u n d d ie d a n n a ls g a n z e G r u p p e r e c h n e r is c h g e n a u b e w e r t e t w ir d . A u c h h ie r h a t m a n k o m p liz ie r t e F o r m e ln b e -

*) A rch . f. S o zia lh y g . 14, 1. 1920.

(3)

Heft 19. 1 9. 5- 1924J

Go t t s t e i n : K örp erm essu ngen . 355

n u t z e n w o lle n , sie h a b e n a b e r k e in e g r ö ß e re B e d e u ­ tu n g e r la n g t ; d ie F o r m e l, d ie Fl o r s c h ü t z, d e r K l a s ­ s i k e r d e r V e r s ic h e r u n g s m e d iz in , g e rn g e b r a u c h t :

_ . . . L ä n g e

C (K o n s t it u t io n ) = — --- r --- 7--- *--- T~r--- ’ ' 2 X B a u c h u m fa n g — L a n g e is t k e in I n d e x , so n d e rn e in e a n d e r e R e c h ­ n u n g , u m a b n o r m e M a g e r k e it o d e r Ü b e r fü lle z u e rfa s s e n . S t a r k e A b w e ic h u n g e n d e r K ö r ­ p e r fü lle n a c h o b e n o d e r u n t e n , g e k e n n z e ic h n e t d u r c h d a s M iß v e r h ä lt n is v o n L ä n g e u n d U m fa n g , s in d in d e r L e b e n s v e r s ic h e r u n g s m e d iz in g e r a d e z u e n t s c h e id e n d e U n t e r la g e n f ü r e in e P r o g n o s e a u f la n g e S i c h t g e w o rd e n , d a es h ie r n ic h t n u r d a r a u f a n k o m m t fe s tz u s t e lle n , o b e in K a n d i d a t im A u g e n ­ b lic k d e r M e ld u n g g e s u n d is t , s o n d e rn o b e r e in e n o r m a le L e b e n s d a u e r e r w a r te n l ä ß t . E in B e is p ie l, a u f d a s ic h 1905 a n k le in e m M a t e r ia l h in w ie s , d a s b a ld d a r a u f Fl o r s c h ü t z a n d e m g r o ß e n M a t e r ia l d e r G o t h a e r L e b e n s v e r s ic h e r u n g s b a n k u n d Mo l l w o

a n L ü b e c k e r Z a h le n b e s t ä t ig t e , m a g d ie s e rw e ise n . D ie z u r A u f n a h m e s ic h M e ld e n d e n h a b e n e in e S ie b u n g d u r c h d ie U n t e r s u c h u n g e n d e s V e r t r a u e n s ­ a r z t e s d u r c h z u m a c h e n ; d ie A u fg e n o m m e n e n sin d a ls o im a llg e m e in e n a ls fr e i v o n f o r t s c h r e it e n d e r L u n g e n t u b e r k u lo s e a n z u s e h e n ; n a t ü r l ic h e r lie g t a b e r v o n ih n e n s p ä t e r n o c h e in n ic h t a llz u k le in e r B r u c h t e il d ie s e r h ä u fig s t e n a lle r K r a n k h e it e n ; in d e r M a s s e n b e r e c h n u n g a b e r z e ig e n d ie A u f n a h m e ­ m a ß e , u n a b h ä n g ig v o m L e b e n s a lt e r d e r A u fn a h m e , d e r D a u e r d e r V e r s ic h e r u n g u n d d e r K ö r p e r g r ö ß e , in s g e s a m t u n d f ü r je d e e in z e ln e G r u p p e e in g e r in g e ­ res M a ß d e s V e r h ä lt n is s e s v o n U m f a n g z u G r ö ß e b e i d e n s p ä t e r a n L u n g e n s c h w in d s u c h t G e s to r b e n e n a ls b e i d e r G r u p p e d e r a n a lle n a n d e r e n K r a n k h e i ­ te n G e s to r b e n e n .

A u ß e r d ie s e r re in p r a k t is c h e n A n w e n d u n g h a t t e d ie K ö r p e r m e s s u n g in d e r g e s c h ild e r te n e in fa c h e n F o r m a u c h f ü r theoretische F r a g e n B e d e u t u n g g e w o n n e n . A u c h h ie r la s s e n s ic h vier G e b ie t e h e r a u s h e b e n . S c h o n Q u e t e l e t h a t t e u n t e r B e ­ r u fu n g a u f V i l l e r m e s ic h f ü r d ie U n t e r s c h ie d e n a c h d e r s o z ia le n L a g e in te r e s s ie r t. E in e n s y s t e m a ­ tis c h e n V e r s u c h m a c h t e d e r N e a p le r A n t h r o p o lo g e A l f r e d - N i c e f o r o in se in e m W e r k „ A n t h r o p o lo g ie d e r n ic h tb e s it z e n d e n K l a s s e n 1) “ . B e i se in e n S c h lü s s e n s p ie le n e in fa c h e K ö r p e r m e s s u n g e n n e b e n fe in e r e n a n t h r o p o lo g is c h e n u n d p s y c h o lo g is c h e n U n t e r s u c h u n g e n e in e g r o ß e R o lle ; z u r E r g ä n z u n g lie ß e n s ic h e in e R e ih e k le in e r e r U n t e r s u c h u n g e n h e r a n z ie h e n , n a m e n t lic h d ie je n ig e n v o n L . A s c h e r ü b e r B e r u f s a u s le s e 2); im m e r h in is t d ie s e s A r b e i t s ­ g e b ie t e r s t im E r s t e h e n , a u f d e m je d e n f a ll s d e r V e r s u c h v o n N i c e f o r o g r o ß e B e a c h t u n g g e fu n d e n h a t . D a s z w e it e G e b ie t , in d a s F r a g e n d e r K ö r p e r ­ m e ss u n g s t a r k h in e in s p ie le n , i s t v o n a u s s c h lie ß lic h p h y s io lo g is c h e r B e d e u t u n g u n d a ls s o lc h e s v o n g r u n d le g e n d e r W i c h t i g k e i t ; h ie r k a n n es n u r in s o ­ fe rn e r ö r t e r t w e rd e n , a ls d a s a u f g e s t e llt e G e s e t z , :) Ü bersetzun g von Mi c h e l s und Kö s t e r, L e ip zig : V erlag M aas & v a n Suchtelen .

2) K lin . W ochen schr. 1923, Nr. 52.

s o w e it se in e U n t e r la g e n a u f K ö r p e r m e s s u n g e n b e ru h e n , n e u e r d in g s s t a r k a n g e fo c h t e n w o r d e n is t.

E s h a n d e lt s ic h u m d ie F r a g e d e r W ä r m e ö k o n o m ie d e s W a r m b lü t e r s u n d d e s E n e r g ie b e d a r fs z u r E r ­ h a lt u n g ih r e r K o n s t a n z , w e it e r d e r V e r s c h ie d e n ­ h e it d ie se s E n e r g ie b e d a r fs b e i v e r s c h ie d e n g r o ß e n T ie r e n s o w ie b e im w a c h s e n d e n u n d e rw a c h s e n e n M e n sch e n .

N a c h den h e r rs c h e n d e n , h a u p t s ä c h lic h a u f d e n A r b e it e n v o n R u b n e r b e r u h e n d e n L e h r e n g a lt la n g e u n b e s t r it t e n d a s ,,energetische O ber­

flä chen g esetz“ , d e m R u b n e r 1902 d ie F a s s u n g g a b ,

„ d a ß b e im h u n g e r n d e n u n d r u h e n d e n W a r m b lü t e r b e i u n g le ic h e r G r ö ß e d e r E n e r g ie v e r b r a u c h p r o p o r t io n a l d e r O berflä che d e s T ie r e s g e o r d n e t i s t “ ; d ie s e m S a t z i s t s p ä t e r v o n a n d e r e r S e it e a u c h d ie F a s s u n g g e g e b e n w o r d e n , „ d a ß je d e s r u h e n d e L e b e w e s e n im H u n g e r o d e r b e i g e m is c h t e r K o s t p r o Q u a d r a t m e te r O b e r flä c h e d ie g le ic h e W ä r m e ­ m e n g e a b g i b t “ . V o r e in ig e n J a h r e n v e r ö f fe n t lic h t e P f a u n d l e r e in f ü r d ie T h e o r ie d e r K ö r p e r ­ m e s s u n g e n w ie f ü r ih r e p r a k t is c h e B e d e u t u n g a u ß e r o r d e n t lic h w ic h t ig e s W e r k 1). H ie r g ib t P f a u n d l e r e in e G e s c h ic h te d ie s e s G e s e t z e s v o n se in e r a u s re in p h y s ik a lis c h e n B e t r a c h t u n g e n h e r a u s z u e r s t v o n B e r g m a n n 18 4 7 g e g e b e n e n F a s s u n g b is z u d e r F o r m , d ie es d u r c h R u b n e r , v . H ö s s l i n u . a. u n t e r E in b e z ie h u n g e n e r g e t is c h e r G e s ic h t s p u n k te b e k a m . P f a u n d l e r k r it is ie r t a u f d a s e in g e h e n d s te s o w o h l d ie z u g r u n d e g e le g te n G e d a n k e n w ie d ie v o n F e h le r n u n d a n fe c h t b a r e n A u s g le ic h u n g e n d e r z a h le n m ä ß ig e n E r g e b n is s e n ic h t fre ie n B e r e c h n u n g e n . E r e r ö r t e r t d e n B e g r if f d e r O b e r flä c h e u n d w e n d e t e in , d a ß sie f ü r d ie F r a g e d e r W ä r m e a b g a b e n ic h t n u r n a c h ih r e m Q u a d r a t in h a lt , s o n d e rn a u c h n a c h d e m G e s ic h t s ­ p u n k t d e s W ä r m e s c h u t z e s d u r c h ih r H a a r k le id z u b e w e r t e n sei. D a n n b e a n s t a n d e t e r d ie a lle in ig e B e r ü c k s ic h t ig u n g d e r ä u ß e r e n O b e r flä c h e ; a n d e r W ä r m e a b g a b e se ie n a u c h d ie in n e r e n O b e r flä c h e n s t a r k b e t e ilig t , v o r a lle m d ie d e s A t m u n g s a p p a r a t e s ; h ie r a b e r se i d ie G r ö ß e d e r F lä c h e n ic h t e in m a l zu s c h ä t z e n , g e s c h w e ig e d e n n z u b e r e c h n e n ; sie e in ­ z u b e z ie h e n b e d e u t e e in e u n lö s b a r e A u f g a b e . V i e l ­ le ic h t se i d e r E n e r g ie u m s a t z a llg em ein e in e F lä c h e n ­ fu n k tio n , a b e r d a s G e s e t z s e lb s t sei se in e s u r s p r ü n g ­ lic h e n G e d a n k e n g e w ic h t e s v e r lu s t i g g e g a n g e n ; es se i n u r n o c h e m p ir is c h g e s t ü t z t , u n d d a n n s t ä n d e u n d fie le es m it d e m z iffe r n m ä ß ig e n N a c h w e is se in e r K o n s t a n t e , d e r e n u n e r k lä r t e e r h e b lic h e A b w e ic h u n g e n in e in e r R e ih e v o n F ä ll e n b e i e in e m so d u r c h g r e ife n d e n O r g a n is a t io n s p r in z ip z u d e n k e n g e b e n . W ie a u c h im m e r s p ä t e r d ie E n t s c h e id u n g ü b e r d a s R u b n e r s c h e O b e r flä c h e n g e s e t z fa lle n w ir d , je d e n fa lls g e h t d ie B e d e u t u n g d e r B e r e c h n u n g d e s F lä c h e n in h a lte s d e r ä u ß e r e n O b e r flä c h e h e r v o r , e in e r te c h n is c h r e c h t s c h w ie r ig e n A u f g a b e . In e in e m fr ü h e r e n K a p i t e l d e s g e n a n n te n W e r k e s s t e llt P f a u n d l e r d ie b is h e r a u f g e s t e llt e n F o r m e ln u n d d ie M e th o d e ih r e r G e w in n u n g z u s a m m e n ;

*) K ö rp erm eß stu d ien an K in d ern . B erlin : Ju liu s Sp rin ger 1916.

(4)

3 5 6 Go t t s t e i n: K örp erm essu ng en . [ Die N atur­

wissenschaften h ie r b e i k r i t i s i e r t e r ih r e E r g e b n is s e u n d d ie G r ö ß e

d e r F e h le r q u e lle n u n d e r r e c h n e t f ü r d ie a m h ä u f i g ­ s t e n b e n u t z t e K o n s t a n t e d ie u n b e r ü c k s ic h t ig t g e ­ b lie b e n e , r e c h t b e t r ä c h t lic h e B r e it e ih r e r S c h w a n ­ k u n g . F e r n e r s c h ild e r t e r e in v o n ih m s c h o n v o r lä n g e r e r Z e i t a n g e w e n d e te s v e r b e s s e r te s e m p ir is c h e s V e r f a h r e n z u r M e s s u n g d e r ä u ß e r e n O b e r flä c h e b e i k le in e n T ie r e n u n d K in d e r n . Z u l e t z t m a c h t e r d e n V o r s c h la g e in e r g e o m e t r is c h e n B e r e c h n u n g s w e is e , d e s se n P r in z ip es is t , d ie e in z e ln e n H a u p t a b s c h n i t t e v o n R u m p f u n d G lie d e r n a ls Z y lin d e r - o d e r K e g e l ­ s t u m p fm ä n t e l, d e n S c h ä d e l a ls K u g e l z u b e t r a c h t e n u n d d a n n d e n U m f a n g a u s e in fa c h e n s t e r e o m e t r i­

s c h e n F o r m e ln d u r c h Z u s a m m e n z ä h lu n g d e r W e r t e f ü r d e n S c h ä d e l u n d d ie 2 X 1 7 M e s s u n g e n d e r s y m m e t r is c h e n K ö r p e r t e ile f e s t z u s t e lle n . E r h ä l t s i c h z u e in e m s o lc h e n V o r g e h e n f ü r b e r e c h t ig t , w e il im G e g e n s a t z z u G e w ic h t u n d L ä n g e d e r B e ­ g r iff d e r O b e r flä c h e k e in o b j e k t i v e r , s o n d e rn e in k o n v e n t io n e lle r s e i; d ie B e r e c h n u n g s m e t h o d e e r ­ g ä b e e t w a s g e r in g e r e W e r t e a ls d ie M e s su n g , se i a b e r d a fü r n ic h t m ü h s a m u n d s c h n e ll, v o r a lle m a u c h a m g r ö ß e r e n K ö r p e r , a u s fü h r b a r .

E s la g n a h e , d a ß m a n b e i M e s s u n g e n d e r ä u ß e ­ re n P r o je k t io n e n n ic h t h a l t m a c h t e , d ie j a n u r e in e P r o p o r t io n d e s K ö r p e r in h a lt s n a c h a u ß e n w a r . D ie M a ß e u n d G e w ic h t e d e r e in z e ln e n O r g a n e in n o r ­ m a le m u n d k r a n k e m Z u s t a n d e , w ä h r e n d d e s W a c h s ­ t u m s u n d s e in e r V o lle n d u n g s in d lä n g s t e r m it t e lt u n d in T a b e lle n w e r k e n , z. B . in d e n s e h r v e r b r e i t e ­ t e n ,,D a t e n u n d T a b e lle n “ , d ie Vi e r o r d t 19 0 6 h e r a u s g a b , g e s a m m e lt ; s o lc h e A n g a b e n fe h le n in k e in e m S e k t io n s p r o t o k o ll p a t h o lo g is c h e r I n s t it u t e , u n d A b w e ic h u n g e n s in d z u w e ile n f ü r g e r ic h t s ­ ä r z t lic h e G u t a c h t e n e n t s c h e id e n d . I n d e r n e u e s te n Z e i t i s t d ie s e s G e b ie t in A m e r i k a v o n Pe a r l, d e m S t a t i s t i k e r d e s R o c k e fe lle r - I n s t it u t s , m it s t r e n g e n b io m e t r is c h e n M e th o d e n in A n g r i f f g e n o m m e n 1); e r in t e r e s s ie r t s ic h b e s o n d e r s f ü r d ie O r g a n g e w ic h t e b e i T u b e r k u lö s e n u n d d ie T e c h n ik d e r D a r s t e llu n g d e r E r g e b n is s e . I n D e u t s c h la n d u n t e r s u c h t e z. B . O . We b e r2) d ie V e r ä n d e r u n g e n n a c h d e r B l o c k a d e ; e r f a n d k e in e U n t e r s c h ie d e b e i H ir n u n d L u n g e n , e in e k a u m z u b e w e r t e n d e A b n a h m e b e im H e r z , e r h e b lic h e G e w ic h t s ­ v e r m in d e r u n g b e i L e b e r u n d M ilz .

D ie z w e ite , e b e n s o s e lb s t v e r s t ä n d lic h e A u s ­ d e h n u n g d e r M e s s u n g e n b e t r a f d ie n u r m ik r o ­ s k o p is c h s ic h t b a r e n E l e m e n t a r b e s t a n d t e ile d e r O r g a n e .

W i r k e n n e n f ü r v ie le G e w e b e , n a m e n t lic h d ie f lü s s ig e n , w ie d a s B l u t , Z a h l u n d G r ö ß e d e r Z e lle n ; j a s o g a r a u c h d ie G r ö ß e n d e r v e r s c h ie d e n e n in d e n K ö r p e r e in d r in g e n d e n M ik r o p a r a s it e n ; w ir sin d g e w o h n t, a u s d ie s e n M e s s u n g e n B e r e c h n u n g e n ü b e r O b e r flä c h e u n d V o lu m a n z u s te lle n , w a s n a m e n tlic h f ü r G ä r u n g s e r r e g e r w ie d ie H e fe z e lle n w i c h t i g is t u n d b e i d ie s e n e in f a c h g e b a u t e n O r g a n is m e n m it g e r in g e n F e h le r n v e r b u n d e n is t. A b e r n e b e n d ie s e n

x) Johns H o p k in s hosp. rep orts 21, 5. 1924.

2) E in flu ß des K rieg es a u f die O rgan gew ich te.

F ra n k fu rt. Z eitsch r. f. P a th o l. 25. 1.

e in fa c h e r e n F r a g e n s in d d ie M e s su n g e n n o c h z u r K l ä r u n g t ie fe r e r b io lo g is c h e r P r o b le m e h e r a n ­ g e z o g e n ; a u c h d ie Z e lle b e s t e h t j a a u s K e r n u n d P la s m a , d ie in e in e m W ir k u n g s v e r h ä lt n is s te h n , u n d d e r K e r n e n t h ä lt d ie fü r Z e llt e ilu n g , Z e u g u n g u n d V e r e r b u n g so w ic h t ig e n C h r o m o s o m e n , d e re n Z a h l b e i d e n e in z e ln e n T i e r a r t e n s c h w a n k t , a b e r f ü r je d e c h a r a k t e r is t is c h k o n s t a n t is t. R . He r t w i g1) s t e llt e d e n B e g r i f f d e r K e r n p la s m a r e la t io n a u f G r u n d v o n M a ß e n b e r e c h n u n g e n a u f, ü b e r d e re n V a r ia t io n e n b e i v e r s c h ie d e n e n T ie r e n z a h lr e ic h e S t u d ie n v o r lie g e n ; d a s W e s e n t lic h e is t, d a ß d ie G r ö ß e d e s K e r n s d ie je n ig e d e s P la s m a s b e s t im m t u n d d a ß d ie s e s V e r h ä lt n is f ü r d ie T i e r a r t e n k e n n ­ z e ic h n e n d w e r d e n k a n n . A u c h d a s V e r h a lt e n d e r E l e m e n t a r b e s t a n d t e ile z u m O r g a n W a c h s tu m ( Z u ­ n a h m e d e r Z a h l u n d G rö ß e ) is t s t u d ie r t w o r d e n . D ie E r g e b n is s e a u f d ie s e m G e b ie t b is z u m J a h r e 1 9 1 2 h a t Rh o d a Er d m a n n2) z u s a m m e n g e s t e llt ; d ie s p ä te r e E n t w i c k l u n g d ie s e r F r a g e n k a m in d e n B e r ic h t e n z u m A u s d r u c k , d ie Wi n k l e r u n d Sp e m a n n 19 2 3 a u f d e m d e u t s c h e n K o n g r e ß f ü r V e r e r b u n g s le h r e in H a m b u r g g a b e n u n d a u f d e m sie d ie H y p o t h e s e v e r t r a t e n , d a ß d ie A r t m e r k m a le im P la s m a , d ie

R a s s e n m e r k m a le im K e r n lo k a lis ie r t se ie n . D ie s e F r a g e n , d ie j a d a s P r o b le m d e r K ö r p e r ­ m e s s u n g e n n ic h t b e r ü h r e n , w u r d e n h ie r n u r d e s h a lb e r w ä h n t , w e il sie f ü r e in e f ü r d a s vierte d e r in B e t r a c h t k o m m e n d e n G e b ie t e B e d e u t u n g e r la n g t h a b e n , f ü r d ie K ö r p e r m e s s u n g im D ie n s t e d e r K o n s titu tio n s fo r s c h u n g . A u c h h ie r k ö n n e n n u r e in ig e w e n ig e G e s ic h t s p u n k t e in k u r z e m B e r i c h t v o r a u s g e s c h ic k t w e rd e n . I n e in e m e r s t s e it k u r z e m h in t e r u n s lie g e n d e n Z e it a b s c h n it t b a u t e s ic h d ie P a t h o lo g ie a u f d ie M o r g a g n i- V ir c h o w s c h e L e h r e v o n d e n S e d e s m o r b i in d e n e in z e ln e n O r g a n e n a u f, d ie K l i n i k b e t r a c h t e t e d ie K r a n k h e i t s v o r g ä n g e ü b e r w ie g e n d a u f d e r H ö h e ih r e r E n t w i c k l u n g in ih r e n t y p is c h e n F o r m e n u n d s p a lt e t e s ic h n a c h d e n e in z e ln e n O r g a n s y s t e m e n in z a h lr e ic h e S o n d e r fä c h e r ; in je n e m se lb e n Z e i t ­ a b s c h n it t e r b li c k t e d ie s ic h g l a n z v o ll e n t w ic k e ln d e B a k t e r io lo g ie in d e n n e u e n t d e c k t e n s p e z ifis c h e n E r r e g e r n K r a n k h e it s r e iz e v o n k o n s t a n t e r G r ö ß e ; in d ie s e m Z e i t a b s c h n i t t w a r d ie u n g le ic h e R e a k t i o n d e s O r g a n is m u s u n d s e in e r T e ile a u f d ie g le ic h ­ s t a r k e n ä u ß e r e n R e iz e j e n a c h d e m v e r s c h ie d e n e n V e r h a lt e n s e in e r A n la g e n k e in G e g e n s t a n d d e s I n te r e s s e s , o b g le ic h sc h o n d e r M a r b u r g e r P a t h o lo g e Be n e c k e, s e it d e s se n G e b u r t s o e b e n e in J a h r ­ h u n d e r t v e r g a n g e n is t, v i e l b e o b a c h t e t e M e s su n g e n v o n O r g a n s y s t e m e n v o r g e n o m m e n , d ie E i n h e i t li c h ­ k e i t d e s k r a n k e n K ö r p e r s v e r fo c h t e n u n d d ie B e ­ d e u t u n g k o n s t it u t io n e lle r A n la g e n b e t o n t h a t t e . S e it d e m A u s b a u d e r im m e r v ie lg e s t a lt ig e r w e r d e n ­ d e n I m m u n it ä t s le h r e h a t d ie B a k t e r io lo g ie d ie A b w e h r k r ä f t e d e s O r g a n is m u s b e w e r t e n g e le h r t ; m a n d e n k e n u r a n d ie k r a n k h e it s fr e i b le ib e n d e n

!) A rch . f. P ro tiste n k u n d e 1. 1902; A rch. f. Z e ll­

forsch . 1. 1908.

2) E rgehn , d. A n a t. u. E n tw ick lu n g sg esch . 20, 2.

19x2.

(5)

Heft i 9. 1

9 - 5- 1924J Go t t s x e i n: K örp erm essu ng en . 357

K e im t r ä g e r ; d ie K l i n i k s t e llt in d e n V o r d e r g r u n d ih r e r B e t r a c h t u n g e n d ie f u n k t io n e lle n S tö r u n g e n u n d d ie E r k e n n u n g d e r e r s te n A n fä n g e d e r R e a k ­ tio n e n a u f K r a n k h e it s r e iz e u n d le h r t d ie E in h e it d e s G e s a m t o r g a n is m u s ; d ie p a t h o lo g is c h e P h y s i o ­ lo g ie e r fo r s c h t d ie R e g u la t io n d e r G e s a m t fu n k t io n d u r c h d ie T ä t i g k e i t d e r D r ü s e n m it in n e r e r S e k r e ­ tio n , d ie a n t a g o n is t is c h e n W ir k u n g e n d e r v e g e ­ t a t i v e n N e r v e n u n d d e s n a c h d e n G e s e t z e n d e r p h y s ik a lis c h e n C h e m ie z u r E in s t e llu n g a u f e in e n G le ic h g e w ic h t s z u s t a n d fü h r e n d e n M in e r a ls to f f ­ w e c h s e ls . D a m i t t r a t d ie L e h r e v o n d e r B e d e u t u n g d e r G e s a m t k o n s t it u t io n fü r d ie g e g e n ü b e r q u a n ­ t i t a t i v g le ic h s t a r k e n K r a n k h e it s r e iz e n u n g le ic h e R e a k t i o n d e r G e w e b e in d e n V o r d e r g r u n d . E s i s t e in S a m m e lb e g r iff, d a s g e s a m t e v e r s c h ie d e n ­ a r t ig e T a t s a c h e n m a t e r ia l i s t s o r g fä lt ig in g r ö ß e re n W e r k e n , w ie in d e m m e h r fa c h a u f g e le g t e n v o n J u l i u s B a u e r 1) z u s a m m e n g e tr a g e n ; a u c h d ie L e h r e v o n d e n s e e lis c h e n S t ö r u n g e n h a t s ic h s t a r k a u f d e n K o n s t it u t io n s b e g r if f e in g e s t e llt . E in e g r o ß e B e d e u t u n g b e k a m h ie r b e i d a s S t u d iu m d e r ä u ß e r e n K ö r p e r f o r m t y p e n u n d ih r e r V e r s c h ie d e n ­ h e it e n , e in S t a n d p u n k t , d e r a n d ie L e h r e n v o n B e n e c k e a n k n ü p f t e u n d d e r v o n d e r L e b e n s ­ v e r s ic h e r u n g s m e d iz in b e i ih r e n G r u p p e n p r o g n o s e n im W a n d e l d e r L e h r e n n ie m a ls a u fg e g e b e n w o rd e n w a r . R a u t m a n n 2) v e r ö f fe n t lic h t e a u f G r u n d d e r U n t e r s u c h u n g a n F lie g e r n a u f D ie n s t t a u g lic h k e it v ie l b e a c h t e t e U n t e r s u c h u n g e n . M e t h o d is c h w a r e n s e in e U n t e r s u c h u n g e n d e s h a lb b e s o n d e rs w ic h t ig , w e il e r a u f d ie ä lt e r e n A r b e it e n v o n F e c h n e r ü b e r K o lle k t iv m a ß le h r e z u r ü c k g in g , u m d ie V a r i a t i o n s ­ b r e it e n d e r e in z e ln e n K ö r p e r g r ö ß e n g r u p p e n zu e rr e c h n e n , u n d h ie r b e i z u e in ig e n fe in e r e n m a t h e ­ m a t is c h e n D iffe r e n z e n b e i d e r F o r m u lie r u n g d e s F e h le r g e s e t z e s z w is c h e n d e n L e h r e n v o n G a u s s u n d F e c h n e r S t e llu n g n a h m ; e r s e lb s t v e r t r i t t d a b e i d e n S t a n d p u n k t d e s e r s te r e n , w ä h r e n d P f a u n d l e r (1. c.) d u r c h se in e u n d a n d e r e r U n t e r s u c h u n g e n a u c h f ü r d ie s e n F a l l d a s F e h le r g e s e t z v o n G a u s s a ls z u t r e ffe n d e r k lä r t . R a u t m a n n s e lb s t b e ­ s c h r ä n k t e s ic h n ic h t a u f d ie K ö r p e r m a ß e , s o n d e rn u n t e r s u c h t e a u c h d ie V a r ia t io n e n v o n H e r z g r ö ß e , P u ls z a h l u n d B lu t d r u c k . D ie V a r ia t io n s r e c h n u n g w a r sc h o n lä n g e r e Z e it in A n w e n d u n g ; a u c h P f a u n d l e r h a t t e s ic h ih r e r b e i se in e n sc h o n v o r d e m K r ie g e v o r g e n o m m e n e n K ö r p e r m e s s u n g e n b e d ie n t, h a t t e sie in se in e m h ie r g e n a n n te n W e r k e m e th o d is c h u n d k r it is c h b e h a n d e lt u n d d u r c h e in fa c h e g e o m e tr is c h e D a r s t e llu n g e n le ic h t v e r ­ s t ä n d lic h g e m a c h t ; f ü r d ie K o n s t it u t io n s f o r s c h u n g b e g a n n sie d a g e g e n w o h l e r s t s e it R a u t m a n n w e ite r e K r e is e z u in te r e s s ie r e n . N e b e n R a u t m a n n is t v o r a lle m B r u g s c h z u n e n n e n , d e r in s e in e r in z w e it e r A u f la g e v o r lie g e n d e n „ P r o g n o s t i k “ d en

„ H a b i t u s “ , d a s V e r h ä lt n is d e r B r u s t m a ß e z u r x) D ie k o n stitu tio n e lle D isp o sition zu inneren K ran k h e ite n . 3. A u fl. B e rlin : Ju liu s S p rin ger 1924.

2) U n tersu ch u n g en ü ber die „ N o r m “ . J e n a : F isch er 19 2 1; Z eitsch r. f. d. ges. A n a t., A b t. 2: Z eitsch r.

f- K o n stitu tio n sle h re 9, H. 2. 1923.

Nw. 1924.

K ö r p e r g r ö ß e , a ls G r u n d la g e f ü r e in e G r u p p e n ­ e in t e ilu n g d e r K o n s t it u t io n e n b e v o r z u g t e u n d a u ß e r d e m n o c h d ie d u r c h d a s R ö n t g e n v e r f a h r e n e r m it t e lt e H e r z g r ö ß e in ih r e m V e r h ä lt n is z u m B r u s t v o lu m e in b e z o g .

E in e g e n a u e r e Z u s a m m e n fa s s u n g d e r M e t h o d ik b e id e r V e r fa s s e r u n d d e r D e u t u n g ih r e r K u r v e n fü r v e r s c h ie d e n e K ö r p e r g r ö ß e n g a b Ka u p1) in se in e m A u f s a t z „ U n t e r s u c h u n g e n ü b e r d ie N o r m “ . Ka u p2) fö r d e r t a b e r w e it e r d ie F r a g e d u r c h e ig e n e u m fa s ­ se n d e U n t e r s u c h u n g e n u n d s t e llt e h ie r b e i e in n e u e s

„ K ö r p e r p r o p o r t io n s g e s e t z “ a u f. E r g a b z u n ä c h s t e in e K r i t i k d e r G r ü n d e u n d b e to n t e , d a ß d ie b is ­ h e r ig e n In d ic e s , s o w e it sie n u r L ä n g e u n d G e w ic h t b e r ü c k s ic h t ig t e n , v e r s a g e n m u ß t e n , w e il sie d ie se h r g r o ß e n U n g le ic h h e it e n d e s V e r h ä lt n is s e s d e r a n d e r e n K ö r p e r d im e n s io n e n a u c h b e i g le ic h e r G r ö ß e n ic h t b e r ü c k s ic h t ig e n , a ls o d e r t a t s ä c h lic h b e s te h e n d e n g e o m e t r is c h e n U n g le ic h h e it g le ic h ­ g r o ß e r u n d d e r U n ä h n lic h k e it u n g le ic h g r o ß e r K ö r p e r n ic h t g e r e c h t w e rd e n , w ä h r e n d g e r a d e d ie s e r U m s t a n d f ü r d ie B e w e r t u n g d e r K o n s t i t u t i o n e n t s c h e id e n d is t . N a c h s e in e r L e h r e sin d d a h e r a lle a u f g e o m e t r is c h e Ä h n lic h k e it a u f g e b a u te n F o r m e ln f a ls c h ; v ie lm e h r g i l t a u f G r u n d z a h lr e ic h e r e ig e n e r u n d a n d e r e r F e s t s t e llu n g e n d ie T a t s a c h e , d a ß b e i E r w a c h s e n e n d ie G e w ic h t e (P) p r o p o r t io n a l d e n Q u a d r a t e n d e r L ä n g e , d ie Q u e r s c h n it t s flä c h e n (Q) d e n e in fa c h e n L ä n g e n , d ie U m fä n g e u n d Q u e r ­ m a ß e d e n Q u a d r a t w u r z e ln a u s d e r L ä n g e u n d d ie ä u ß e r e K ö r p e r o b e r flä c h e p r o p o r t io n a l d e r Q u a d r a t ­ w u r z e l a u s d e m G e w ic h t se i. A lle d ie s e W e r t e s t e h e n a ls o u m e in e P o t e n z h i n t e r d e n W e r t e n f ü r d ie g e o m e t r is c h e Ä h n lic h k e it z u r ü c k u n d sin d u m e in e P o t e n z h ö h e r a ls d ie W e r t e f ü r d ie Q u e r ­ s c h n it t s g le ic h h e it d e r I n d iv id u e n v o n v e r s c h ie d e n e r L ä n g e . Ka u p s ie h t d a s N e u e s e in e r A u f s t e l lu n g in d e r L o s lö s u n g d e r p h y s io lo g is c h e n (d y n a m is c h e n ) Ä h n lic h k e it d e r I n d iv id u e n e in e r B e v ö lk e r u n g s ­ g r u p p e v o n d e r m o r p h o lo g is c h e n (g e o m e tr is c h e n ).

S e in e L e h r e b e k o m m t a b e r e r s t ih r e v o lle , s e h r w e i t ­ re ic h e n d e B e d e u t u n g d u r c h d ie s p ä t e r in F o r t ­ s e t z u n g s e in e r A r b e i t g e g e b e n e n D e u t u n g . In e in e m V o r t r a g a m 13 . F e b r u a r 19 2 4 im M ü n c h . Ä r z t l . V e r e in 3) f ü h r t e r s e in G e s e t z a u f fo lg e n d e G r ü n d e z u r ü c k . E in e A n z a h l in n e r e r O r g a n e , w ie d a s H e r z u n d d ie D r ü s e n m it in n e r e r S e k r e t io n , v a r iie r e n in ih r e n G r ö ß e n V e rh ä ltn is s e n g le ic h s in n ig m it d e n e n d e s ä u ß e r e n H a b it u s , in s b e s o n d e r e i s t d a s H e r z v o r w ie g e n d v o n d e r B r e it e n e n t w ic k lu n g b e e in f lu ß t . D ie a n d e r e n g r o ß e n O r g a n e d a g e g e n , v o r a lle m H ir n , L e b e r , M ilz , N ie re n , v a r iie r e n n a c h o b e n u n d u n t e n u n a b h ä n g ig v o m H a b it u s , sie h a b e n im D u r c h s c h n it t k o n s t a n t e W e r t e f ü r a lle G r ö ß e n , u n d d ie M a ß e d ie s e s I n n e n k e r n s r e f le k ­ tie r e n d e r a r t a u f d e n H a b it u s , d a ß d ie k le in e n g e ­ d r u n g e n e r , d ie ü b e r d e n D u r c h s c h n it t g r o ß e n , s c h la n k e r w e r d e n a ls d ie N o r m a lin d iv id u e n . S c h lie ß lic h a b e r v e r s u c h t Ka u p d ie n a c h g e w ie s e n e n

*) M ünch, m ed. W ochen schr. 1922, N r. 6.

2) M ünch, m ed. W ochen schr. 1922, N r. 3, S. 32.

3) M ünch, m ed. W ochen schr. i924> N r. 12.

48

Cytaty

Powiązane dokumenty

sammlungen sind vorhanden, aber eine wirklich gute, zusammenfassende soziographische Beschreibung fehlt noch von manchen großen Ländern, u. auch von Deutschland. Auf

[r]

W enn wir aber noch eine Landbrücke von der A ntarktis nach Australien und Neuseeland annehmen, die ich als M acquariebrücke bezeichnet habe, dann können wir m it

Auch die vom Verfasser nur gestreifte Tatsache (S. 115), daß sich dem physikalischen R aum selbstverständlich jede beliebige M etrik zuschreiben läßt, solange uns

Das Handbuch der Ph ysik bietet eine vollständige Darstellung des derzeitigen Standes der experimentellen und theoretischen Physik.. Von Professor

Günther U ertw ig hat schon früher festgestellt, daß die durch lange Bestrahlung der Samenfäden erhaltenen haploid- thelykaryotiisotien Larven sich auch nicht

Bei den F-S ternen aber is t bekanntlich die reinliche Scheidung von Riesen unid Zwergen bereits so schw ierig, daß die angesetzten m öglichen Schw ankungen der

gung m it dem Beleuchtungsproblem kam er zu der Überzeugung, daß die B eleuchtung von H äusern und geschlossenen Räum en das gegebene Feld fü r das künstliche