F A B R Y K A A P A R A T Ó W E L E K T R Y C Z N Y C H
S. K L E I M A N i S WIE
NR. 11 W I A D O M O Ś C I E L E K T R O T E C H N I C Z N E S T R . 189
rRo,rm atit
przedłuża trw ałość płyt
powiększa wydajność mulatora
pojemność aku-
N O W Y E L E K T R O L I T D O umożliwia ładowanie i wyładowanie prądem A K U M U L A T O R Ó W O Ł O W I A N Y C H o większem natężeniu
WYTWÓRNIA ELEKTROLITU n f t o r m a lit W POLSCE SP. Z OGR. ODP.
W I L N O , U L . W I L E Ń S K A 31. T E L E F O N 1 3 -8 3
W S ZE L K IE IN F O R M A C JE NA ZADANIE
/ V Z R H tlW ELEHTfWCZilE
D/lcHOD A C IHI O
W \ " WflRlZRUJfl.ULPIĘHnfl l 6 B,TEL 88 / 6 ?
I l t ó l o w a 1 /io w o o L ew u i^cilA o d Jb lo im W ftjo W o
W jm m ńjosM A m Ą moc^o Juw/tailac^e- wiAA/z/ijjtó m£cihoJlA^p/i/xuum im oircauira-
w l wolltowuuł/i/z/u^ t o/innii/iR/iroiruiAi/uzAJ^ iot«,|jio
O P O R N I K I S U W A K O W E
I n ż . E d m . R O M E R
Z A K Ł A D P O M O C Y N A U K O W Y C HLwów 14. tel. 78-37
= = = = = Cenniki na żądanie = = = = =
Jedynie najlepsze w y łą c zn i k i sam oc zy nne z z a b e zp ie c z e n ie m pod wó jn em , te rm ic zn e m i el ekt romagnety cznem, g w a r a n tu ją istotną ochronę silników
N a s z a s p e c j a l n o ś ć :
W Y Ł Ą C Z N I K I I U R Z Ą D Z E N I A S A M O C Z Y N N E
d la o c h r o n y s iln ik ó w i u r z ą d z e ń e le k t r y c z n y c h
P R Z O D U J E M Y W Y K O N A N IE M - K O N K U R U J E M Y CE N Ą
W A R S Z A W A , U L . O K O P O W ' A 19
C E N T R A L A ;
W arszawa, Królewska 23, tel. 260-05, 610-44
O D D Z I A Ł Y
¡ P R Z E D S T A W I C I E L S T W A K ró l. H u ta , K rzyw a 7, tel. 785 Ł ó d ź, K ilińskiego 96, tel. 205 84 Lw ów , K adecka 9, tel. 107-40 B y d g o sz c z , C hodkiew icza 5/6,
tel. 11-17
W iln o , B osaczkow a 5, tel. 12-77 P o z n a ń , Św. M arcin 57,Ptel. 40-39
O d b ió r przez D y re k c ję T ra m w a jó w p ie rw sze g o s iln ik a tra m w a jo w e g o o m ocy g o d zin n e j 42 K M , 660 o b r/m in , 500 V p r o d u k c ji fa b ry k i w a rs z a w s k ie j
S T R . 190 W I A D O M O Ś C I E L E K T R O T E C H N I C Z N E NR. 11
P ie rw sza p a rtja s iln ik ó w tra m w a jo w y c h o m ocy g o d z in n e j 42 K M , 660 o b r/m in , 550 V p ro d u k c ji fa b ry k i W a rs z a w s k ie j — £dla D y re k c ji W a rs z a w s k ic h T ra m w a jó w
W I A D O M O Ś C I
E L E K T R O T E C H N I C Z N E
m i e s i ę c z n i k p o d n a c z e l n y m k i e r u n k i e m p r o f
.
m.
p o ż a r y s k i e g oRedaktor: Inź. elektr. W ło d z im ie r* K o te le ^ s k i W a r s z a w a ^ L J ^ a c k ie g ^
RO K I _________________________ L IS TO P A D 1 9 3 3 R. Z E S Z Y T 11
T R E Ś Ć Z E S Z Y T U 11:
1. Polski przem ysł elek tro tech n iczn y . 5. T echnika instalacyj elektrycznych — ini. T. Kuliszewski.
2. P rzepięcia atm o sfery czn e w n ap o w ietrzn y ch linjach 5 P o p u larn a e le k tro te c h n ik a , elektrycznych — ini. M. Ferster. 7 N ow iny elek tro tech n iczn e.
3- APar£ V l e ,ktcr^ Zne d ° £ ° tOWallia 1 grzania płynÓW 8. S k rzy n k a pocztow a. J a k są zbudow ane i jak działają 4 Zw arcia w uzw ojeniach m aszyn elek try czn y ch i tra n - liczniki telefoniczne,
sform atorów B. Gimbut. 9. Z życia orgam zacy,.
Nakład 4 OOP egzemplarzy Cena zeszytu
7 0
g r O S Z yPolski Przemysł Elektrotechniczny.
Z W ystaw y E le k tro te c h n ic zn e j w P o litech nice W a rs z a w s k ie j 1 1 —1 9 c z e rw c a r. b.
(Ciąg dalszy).
A p araty n iskieg o n a p ię c ia .
Z nacznie ro z sz e rz y ła i u ro z m a ic iła o s ta tn ie m i laty sw ą p ro d u k c ję w z a k re s ie a p a ra tó w n i s k i e g o n a p i ę c i a FA B R Y K A A PA R A T Ó W ELEKTRYCZNYCH S. KLEIM AN I S-W IE. J a k o jeden z cie k a w sz y c h d ziałó w p ro d u k c ji ^ F a b ry k i w tym z a k re s ie n a le ż y w y ró ż n ić w yłącznik i sam o
czynne dla in stalacy j n isk ieg o n a p ię c ia ty p u KM oraz VHt, w y ra b ia n e n a p o d s ta w ie licencji z n a nej w y tw ó rn i n iem ieck iej V oigt i H aeffn er.
W y łą c z n ik i sa m o cz y n n e ty p u KM b u d o w a n e są na n a p ię c ia n o m in aln e 380 i 500 V o ra z n a t ę żenia p rą d u od 15 do 1 000 A — w w y k o n a n ia ch o tw arte m i ż e liw n e m o k a p tu rz o n e m , jak o dw u- lub trójbiegunow e. S ą to w y łą c z n ik i suche (p o w ie trz ne); słu żą one do z a b e z p ie c z e n ia p rą d n ic , tr a n s form atoró w , b a te ry j a k u m u la to ró w , siln ik ó w o ra z w szelkich u rz ą d z e ń e le k try c z n y c h p rz e c iw k o przeciążeniom , zw arcio m , p rą d o m z w ro tn y m i z a nikowi n a p ię c ia . W y łą c z n ik i te w y k o n y w a n e są do zm o n to w a n ia n a ta b lic y , n a ścian ie lub n a k o n strukcji żelazn ej, w w y k o n a n iu o tw a rte m lub o k a p tu rzo n e m żeliw n em . P o sia d a ją o n e n a p ę d d ź w i
gniow y lub e le k tro m a g n e ty c z n y d la u ru c h o m ie n ia z odleg ło ści i są z a o p a trz o n e w w y z w a la cze ter- m iczno-elek trom agnetyczne. P rz y p rą d z ie s ta ły m w y łąc zn ik i te z a o p a trz o n e są w w y z w a la c z e n a d m iaro w o -w stecz n e.
W y łą c z n ik i sa m o cz y n n e ty p u VH t sto so w a n e są g łó w n ie do ochrony siln ik ów p rz e c iw p rz e c ią żeniom , z w a rc io m i z a n ik o w i n a p ię c ia . B u d o w an e są o ne w o k a p tu rz e n iu że liw n e m i m ogą b y ć s to s o
w a n e b ą d ź pojed yn czo , b ą d ź jako ele m e n ty s k ła do w e b a te ry j ro zd zielczy ch . Ich k o n ta k ty z a n u rz o n e są w o l e j u , k tó re g o z b io rn ik za o p a trz o n y je st z ty łu w d o b u d o w a n ą k o m o rę dla o d p ro w a d za n ia gazów , m ogący ch p o w sta ć p rz y w y łą czaniu.
W y łą c z n ik i teg o ty p u b u d o w a n e są n a n a p ię cia do 550 V i d la n a tę ż e ń p rą d u 25, 40 i 100 A.
W y łą c z n ik ty p u VH t dla p rą d u 100 A p o siad a z b io rn ik oleju w y ło żo n y w e w n ą trz m a t e r j a- ł e m i z o l a c y j n y m dla u n ik n ięcia p rz e s k o k ó w do ziem i. P o z a te m w y łą c z n ik za o p atrzo n y je st w u rz ą d z e n ie do m i g o w e g o za łą c z a n ia i w y łąc zan ia. W sz y stk ie w y łąc zn ik i tego ty p u p o sia d a ją w y z w a l a c z e term icz n o - e le k tr o m a g n ety czn e. M ech an izm e le k tro m a g n e ty c z n y w y- zw a la c z a d z ia ła (m om entalnie) p rz y b. znaczn ych p rz e c ią ż e n ia c h siln ik a wzgl. p rz y zw arciach . T e r m iczn a (cieplna) część w y z w alac za d z ia ła n a to m iast z o d p o w ied n iem o p ó źnieniem p rz y k aż d em szk o d liw em p r z e c i ą ż e n i u siln ika. W y łą c z nik i ty p u VHt m ogą b y ć z a o p a trz o n e w e le k tr o
m agnes d la z a łą c z e n ia w y łą c z n ik a z odległości.
O p ró c z w sp o m n ian y ch w yżej w y łąc zn ik ó w F a b ry k a w y ra b ia w szelk ieg o ro d z aju skrzynki że liw n e z b e z p ie czn ik a m i, sk rz y n k i p rz y łą c z o w e z k o n ta k ta m i ślizgow em i, b e z p ie c z n ik a m i i t. d.
S k rz y n k i te są o k a p tu rz o n e i m ogą b y ć z a o p a trz o ne w a m p e ro m ie rz (rys. 1). P o z a te m w y k o n y w a ne są skrzynki p rzyłączow e p rz e z n a c z o n e do cięż k ich w a ru n k ó w p ra c y — ty p u SW K, SW R o ra z SW U , n a n a p ię c ie do 550 V i n a tę ż e n ia p r ą du od 60 do 600 A. S k rzy n k i te p rz y w iększym p rą d z ie n o m in aln ym o trzy m u ją sp ec ja ln ą kon s tru k c ję k o n ta k tó w . M ogą one b y ć sto so w an e b ą d ź p o jedy ńczo, b ą d ź też, jak o e le m e n ty s k ła d o w e o k a p tu rz o n y c h u rz ą d z e ń rozdzielczy ch . S k rz y n k i p rz y łą c z o w e w sp o m n ian y ch ty p ó w są o k a p tu rz o n e i m ogą b y ć z a o p a trz o n e w b e z p ie c z n ik i k o rk o w e , ru ro w e, u c h w y to w e i t. d. N a rys.
2 p o k a z a n a je s t s k rz y n k a p rz y łą c z o w a z b e z p ie c z
n ik am i ru ro w e m i i am p ero m ie rze m .
S T R . 192 W I A D O M O Ś C I E L E K T R O T E C H N I C Z N E
NR. 11
i?i i ^ a s ^ P n 4 £ ałąź p ro d u k c ji Fabryki A p aratów p ieczn ik i z zam kniętem i patronam i rurowemi E lektrycznych S. Kleiman i S yn ow ie sta n o w ią (rys. 4).
w szelk ieg o ro d z aju w yłączniki, p rz e łą c z n ik i i od- D la in stalacy j ś w ia tła F a b r y k a w y ra b ia spe- łącz n ik i n iskieg o n ap ięc ia. N ależą tu m. inn. w y- cjalne rozdzielnie okapturzone ty p u S W O i SNWO
Rys. 1.
S k rzy n k a p rzy łączo w a ty p u W S z w budow anym am p e ro m ierzem (S. K leim an i S-wie).
łą c z n ik i i p rz e łą c z n ik i d rą ż k o w e d la n a p ię ć do 500 V i n a tę ż e ń p rą d u od 25 do 1 000 A . C iek aw e ro z w ią z a n ie k o n stru k c y jn e sta n o w ią jednob ieg u- now e n a p o w i e t r z n e o d łącz n ik i s 1 u p o-
Rys. 2.
S k rzy n k a p rzy łączo w a z b ezpiecznikam i rurow em i typu SW R 350 A, 550 V (S. K leim an i S-wie).
w e (rys. 3), k tó re m ogą słu ży ć jed n o cześn ie, jak o iz o la to ry odciągow e.
B ezp ieczn ik i w y k o n y w a n e są z ru ro w em i p a tro n a m i b a k e lito w e m i lub p o rc elan o w e m i do 500 wzgl. 1 000 V i do 350 wzgl. 600 A. D la in stalacy j
Rys. 3.
Jed n o b ieg u n o w y n a p o w ietrzny odłącznik słupow y.
(S. K leim an i S-wie).
o b. dużej m ocy zw arcia , w k tó ry c h sto so w an ie o t w a r t y c h b e z p ie c z n ik ó w ru ro w y c h ze w z g lę d u n a d u ży lu k p o w sta ją c y p rz y z w a rc iu nie je s t w s k a z a n e , F a b ry k a w y k o n y w a sp ec ja ln e bez-
Rys. 4.
B ezpiecznik uch w y to w y na iz o la to ra c h wsporczych.
(S. K leim an i S-w ie).
o niew ielkich w ym iarach z w yłącznikam i pokręt- nemi i bezpiecznikam i topikow em i; skrzynki te przystosow ane są do plom bow ania. Pozatem F a b ry k a w yrabia osp rzęt żeliw ny do kabelków i ru re k pancernych, w odoszczelny o sprzęt kabelko
wy, uniw ersalne pokryw y ochronne dla liczników, lam py sygnałow e, złącza centryczn e śrubowe, za
ciski, końców ki kablow e, zaciski uniw ersalne do odgałęzień napow ietrznych (rys. 6).
Rys. 5.
P u szk a p rz e jś c io w i typu SLP dla p rz y łą c z e n ia instalacji wy
konanej k a b e lk ie m do przewo
dów napow ietrznych.
(S. K leim an i S-wie).
W re sz c ie w y tw ó rn ia w y ra b ia : nastaw niki (k o n tro lery ), re g u la to ry , ro z ru sz n ik i, wyłączniki p ły w a k o w e i ciśn ien io w e, a r m a tu ry kab lo w e, ma
sę k a b lo w ą o ra z m a te rja ły izolacy jne.
Rys. 6.
Zacisk un iw ersaln y do odgałęzień n a p o w ie trz
nych ty p u ZON.
(S. K leim an i S-w ie).
N a p o d k re ś le n ie z a słu g u ją e k s p o n a ty POL
SKICH ZAK ŁA DÓ W ELEKTROTECHNICZNYCH
„ERA w e W łochach p o d W a rsz a w ą , k tó r e w y sta
w iły k o m p le tn e u rz ą d z e n ia in sta la c y j ośw ietlenia e le k try c z n e g o w a g o n ó w k o lejo w y ch , parow ozów , sam o lo tó w i sam o cho dów . U rz ą d z e n ia te zao p a
trz o n e są w sam oczynne regulatory napięcia sy ste
m u „ E ra , u trz y m u ją c e n a p ię c ia n a z a c is k a c h p rą d
nicy n a sta ły m p o zio m ie n ie z a le ż n ie od ilości
o b ro tó w siln ik a n a p ę d z a ją c e g o p rą d n ic ę oraz
w ielk o ści o b ciążen ia. U rz ą d z e n ia te stoso w ane
są n a P. K. P. od 1926 r. o ra z n a s a m o lo ta c h k o
Sl NR. 11 W I A D O M O Ś C I E L E K T R O T E C H N I C Z N E S T R . 193
m unikacyjnych od 1928 r. P o z a te m fa b ry k a w y rabia, jak już w sp o m in aliśm y w zeszy cie 7 „W . E." m aszy n y p rą d u sta łe g o n a n a p ię c ie od 4 do 4 000 w o ltó w o m ocy od 10 W do 6 k W (przy
Sam oczynny
Rys. 7.
re g u la to r n ap ięc ia sy stem u „ E ra".
b y ł d o ty c h c z a so w y b r a k p ro d u k c ji p rz y rz ą d ó w ty c h w k ra ju .
N ad m ien iam y , że w listo p a d z ie b. r. F irm a o tw o rz y ła o d d ział w W a rsz a w ie ze s ta łą w y staw ą p rz y rz ą d ó w m iern icz y ch i o d b io rn ik ó w rad jo w y ch
(rys. 8).
N a s tę p n ą firm ą p ro d u k u ją c ą a p a ra ty niskiego n a p ię c ia je s t F a b ry k a A p a ra tó w E le k try c z n y c h INŻ. JÓZEF IM A SS w Łodzi. J a k k o lw ie k W y
tw ó rn ia ta zasad n iczo specjalizuje się w w y ro b ie a p a ra tó w w y sok ieg o n ap ięc ia, to je d n a k p ro d u k u je o n a sze reg a p a ra tó w nisk ieg o n ap ięc ia, a m ian o w icie: od łączn ik i, w y łączn ik i, p rz e łą c z n ik i d rą ż k o w e jed n o -i w ielo b ieg u n o w e o ra z a p a r a ty o- k a p tu rz o n e , jak : o d łączn ik i, p rz e łą c z n ik i, w y łą c z n ik i do siln ik ó w e le k try c z n y c h ; o k a p tu rz o n e b e z p iecz n ik i, k o ń có w k i k a b lo w e z um ieszczonem i w e w n ą trz b e z p ie c z n ik a m i i t. d. S k rz y n k a że liw n a ca łk o w ic ie ch ro n i za ró w n o z a w a rty w e w n ą trz a p a ra t, ja k i ob sługę, d ając c a łk o w itą p ew n o ść r u chu. W chw ili ob ecn ej m o n to w an ie czy to w y łą c z ników , czy te ż b ez p ie c z n ik ó w w sze lk ic h rod zajó w w p ro st n a ta b lic y m arm u ro w ej c o raz b ard ziej wy-
zm iennych o b ro ta c h w g ra n i
cach od 400 do 7.000 obr./m in) oraz p rz e tw o rn ic e jed n o - i d w utw ornikow e o m ocy do 6 kW .
W ub ieg ły m ro k u W y tw órnia u ru c h o m iła dział gal- wanotechniczny, w z a k re s którego w c h o d zą: c h ro m o w a nie, sre b rz e n ie , n ik lo w an ie, k adm ow anie i w e rn ik s o w a nie; dział te n z a o p a trz o n y jest w n ajn o w sz e u rz ą d z e n ia g alw anotechniczne. F a b ry k a podejm uje się in sta la c y j k o m pletnych u r z ą d z e ń g a 1-
w a n o t e c h n i c z n y c h w łasnego sy stem u .
Z w raca ły n a sieb ie u w a gę w e n t y l a t o r y o z o n o w e k o n s tru k c ji W y tw ó r
ni „Era“. D z ię k i sw ym w ła s nościom b a k te rjo b ó jc z y m oraz zdolności n e u tra liz o w a nia szk o d liw y ch w y z ie w ó w
w e n ty la to ry te n a d a ją się do o d św ie ż a n ia i d e z y n fekow ania p o w ie trz a w p o m ieszc zen iac h , w k t ó rych p rz e b y w a w ię k s z a ilość osób, ja k : szkoły, te a try , k in a, re s ta u ra c je i t. p.
W ro k u b ie ż ą c y m W y tw ó rn ia u ru c h o m iła dział b u d o w y e le k try c z n y c h przyrządów pom ia-
S ta ła W y staw a p rzy rząd ó w m ierniczych i o d b iorników radjow ych w yrobu P.Z.E.
„E R A ", w W arszaw ie p rzy ul. S ienkiew icza 14.
ch od zi z u ży cia, u stę p u ją c m iejsca p rz y rz ą d o m o k ap tu rz o n y m .
N a stę p n ie w id zieliśm y w sto isk u F irm y Inż.
J ó z e f Im ass ograniczniki, k tó re sta n o w ią o so b n y d ział p ro d u k c ji W y tw ó rn i. O g ra n iczn ik i zn ajd u ją o b e c n ie c o ra z w ię k sz e z a sto so w a n ie ; sto so w an ie owy elektry cznych p rzy rząd ó w pom rą ooecn.e ^ zw k , h Ucz.
rowych na p o d s ta w ę hcencj, „ a b -y t^ u znanej bow .em og e ,ektrow nii jak w iedeńskiej w y tw ó r." X * * y r z S y S - ? odbiorcy V a d u , ograniczając p rą d pobierany
„ N o r m a . F a b ry y nJ ł , i nwpdn oraz orzez instalację do pewnej w ielkości. Zmusza to
cze tablicow e, P™ enosne ypu m o n - t^ w e g o oraz przez u * ta ^ ^ ’ planow ego posługi-
zw. kieszonkow e (małe). W najbliższym czasie p j elek try czn ą; w ieczorem np., gdy
W ytw órnia zam ierza p rzy stąp ić do £ a ta v k a q i « ^ niem0ŻHWe jest w łą-
przyrządow pom iarow ych p r e c y z y j n y c h y p ą ■ elektrycznego lub grzejnika, przy
pu laboratoryjnego. W ten sposob ' nacłmiernym bow iem poborze mocy ogranicznik
zaczyna działać, p r z e s i a ć rytm icznie p rą d i
S T R . 184 W I A D O M O Ś C I E L E K T R O T E C H N I C Z N E NR. u
pow odując silne miganie św iatła; zm usza to od
biorcę do odłączenia nadm iernego obciążenia, mi
ganie bowiem ustaje dopiero wówczas, gdy obcią
żenie w raca do tej wielkości, na k tó rą ogranicznik został nastaw iony. W dzień natom iast odbiorca m o ż e korzystać z żelazek, kuchenek e le k try c z nych i t. p., w łączając je jednak w ten sposób, aby moc pob ieran a nie p rzekroczyła mocy dopuszczal-
Rys. 9.
O granicznik prądu 120 V, 2,5 A wyrobu firm y
Inż. Józef Im ass w Łodzi.
nej, a w ięc w łąc zając p rz y rz ą d y te nie je d n o c z e ś
nie, lecz kolejno. K o rzyści p ły n ą c e z z a in sta lo w a nia o g ra n ic zn ik ó w dla e le k tro w n i p o leg ają n a tern, że ch ro n ią e le k tro w n ię od nag ły ch i k r ó tk o tr w a łych w z ro stó w z a p o trz e b o w a n ia m ocy w godzi
n ac h w ieczo rn y ch , zm uszając od b io rcę do ro z ło ż e n ia sw ego z a p o trz e b o w a n ia p rą d u w sposób ró w n o m ie rn y n a cały dzień. Je d n o c z e śn ie o g ra niczn ik służy, jako za b e z p ie c z e n ie od n a d m ie rn e go w z ro stu p rą d u lub zw arcia. W P olsce obecnie z n a czn a ilość e le k tro w n i in stalu je u sw ych o d b io r
ców o g ran iczn ik i; zw łaszcza w ie lk a ich ilość z a in sta lo w a n a jest w Łodzi (przeszło 40 tysięcy) i na G órnym Śląsku.
O g r a n i c z n i k i stanow ią jeden z w ażniej
szych działów produkcji W ytw órni MAKOW SKI I ZAUDER w Łcdzi, k tó ra istnieje od 1928 r. W za kres produkcji W ytw órni wchodzi tak że fab ry k a
cja m ater/ałów izolacyjnych oraz wyrób z nich p rzyrządów i sprzętu elektrycznego; to też w y sta
w iła ona w swojem stoisku liczne eksponaty z dziedziny ap arató w niskiego napięcia oraz szereg w yrobów prasow anych z mas izolacyjnych. W i
dzieliśm y więc sprzęt używ any przy instalacjach domowych, jak okapturzone skrzynki rozdzielcze do pionów, bezpieczniki do przyłączy domowych, rozetki odgałęźne i t. d.
Na specjalną uwagę zasługują w yrabiane przez W ytw órnię z m asy izolacyjnej tablice licz
nikow e, zabezpieczające przed k rad zieżą prądu (rys. 10). Umożliwiają one łatw y i szybki m ontaż licznika, a to dzięki uniw ersalnem u sposobowi je
go zam ocow ania; tablice te W ytw órnia dostarcza w dwóch w ielkościach — dla liczników siły i św ia
tła. Na tablicach licznikow ych um ieszczone są tak ż e bezpieczniki, zastępujące w w ielu w y pad
kach bezpieczniki na tablicach rozdzielczych, co daje znaczną oszczędność na kosztach instalacji.
Pozatem W ytw órnia w yrabia bezpieczniki o- kaptu rzo n e dla przyłączeń domowych, jedno-dw u- i
trójbiegunow e, p rzełączniki drążkow e, skrzynki rozdzielcze, w tyczki bakelitow e, gniazdka bez
piecznikow e oraz w szelkiego rodzaju części faso
now e z bakelitu. N ależy podkreślić, że prasowany b ak elit w ypiera o statnio stosow ane dotychczas w zakresie przyrządów niskiego napięcia materjały, jak porcelana i t. d. W łaściw ości, którym masy bakelitow e zaw dzięczają swe pow odzenie są na-
Rys. 10.
a — in stalacja licznika, przy k tó rej przew odniki przed licznikiem dostępne są dla w szystkich,
b
— in stalacja nowoczesna— na tab licy wyrobu f-my M akow ski i Zauder.
stę p u ją c e ; lek k o ść, n isk a cen a, o d p orno ść pod w zg lęd em m ech an iczn y m i e le k try c z n y m oraz ła
tw o ść k s z ta łto w a n ia w n a jro z m a itsz e form y; po
z a te m w yg ląd części w y k o n a n y c h z b a k e litu jest e s te ty c z n y i d o sk o n ale h arm o n iz u je z nowoczes- nem u rz ą d z e n ie m w n ę trz .
W re sz c ie W y tw ó rn ia b u d u je w yłącznik i drąż
k o w e n a n a tę ż e n ia p rą d u do 200 A i n apięcie do 500 V o ra z sp ec ja ln e ty p y iz o la to ró w dla sieci tram w ajo w y ch .
J e d n a z n ajm ło d szy ch p la c ó w e k krajowego p rz e m y słu e le k tro te c h n ic z n e g o , a m iano w icie ZA
K ŁADY ELEKTROTECHNICZNE „ELEKTRO-
A U T O M A T “, Sp. z o, o. w W arszaw ie, pokazała nam n a sw ojem sto isk u ró w n ie ż sze reg ciekaw ych e k s p o n a tó w z z a k re s u a p a ra tó w n iskiego napię-
Rys. 11.
S am oczynny wyłącznik nadm iarow o - zanikow y z
trzem a w yzw alaczam i elektrom agnetycznem i, z opóźnieniem czasowem 380 V, 500 A. („Elektro-
autom at"),
cia, w yróżniających się nieraz pom ysłow ą kon
strukcją. Produkcja Z akładów E lektrotechn icz
nych „E lek troau tom at“, — obejm ująca w szelkie
go rodzaju a p a ra ty okap turzo ne, w yłączniki sa
m oczynne, sterow nicze, tra n sfo rm ato ry neonowe
i ochronne, w yłączniki, bezpieczniki i t d —
stale się rozwija, a to dzięki w prow adzaniu
NR. 11 W I A D O M O Ś C I E L E K T R O T E C H N I C Z N E ST R . 195
w ł a s n y c h konstrukcyj oraz stałego ulepszania w yrabianych a p arató w . W idzieliśm y w yłączniki samoczynne, nadm iarow o - zanikow e, tablicow e i okapturzone z term icznem lub m echanicznem opóźnieniam i cew k ą zanikow ą dla p rąd u stałego i zmiennego. Zarów no same ap araty , jak i części do nich w ykonyw ane są przez firmę we w łasnych zakładach fabrycznych. Obok innych typów w y
znaczone strzałk a m i bieguny. W ten sposób p ierw o tn a oporność O + R zostaje zred u k o w an a do w ielkości R; jed nocześnie czas o b ciążen ia o p o rn ik a O zo staje zm niejszony, a w arto ść och ro n n a odgrom nika w zrasta, N a rys. 2 w idzi
my isk iern ik głów ny pom iędzy izolatoram i p rzep u sto w e- mi i isk iern ik i pom ocnicze, służące do zm niejszania n a p rę ż e ń elek try czn y ch , k tó ry m po d leg ają izo lato ry w cza
sie p o w staw an ia przepięć.
Rys. 12.
E lek tro m ag n es ham ulcow y.
„E lek tro au to m at").
Rys. 13.
W y łąc zn ik ciśnieniow y ty p DSC trójb ieg u n o w y z z a b e z pieczeniem nadm iarow em ,
380 V, 25 A.
(„E le k tro au to m at").
Rys. 1.
S ch em at p rz y łą c z e n ia a p a ra tó w syst.
trójfazow ej.
B andm ana do linji
łączników w y tw ó rn ia w y sta w iła d w a tra n s fo rm a tory dla re k la m n e o n o w y ch — olejow y i suchy oraz tra n s fo rm a to r o ch ro n n y d la k o tło w n i. P oza- tem w y sta w io n e b y ły o p a k tu rz o n e a p a ra ty ro z dzielcze, w y łą c z n ik i z w b u d o w a n em i a m p e ro m ie rzami, s k rz y n k i ro z d zielcz e do ś w ia tła — słow em w szystkie ty p y a p a ra tó w o k a p tu rz o n y c h , p o trze b n y ch do z e sta w ie n ia now o czesn ej rozdzielni niskiego n ap ięc ia.
W y tw ó rn ia p ro d u k u je ta k ż e w y łąc zn ik i c iś nieniow e i p ły w a k o w e n a p rą d s ta ły i zm ien n y — do w łą c z a n ia siln ik ó w w zale żn o ści od ciśn ien ia lub poziom u cieczy.
W z a k re s ie w y łą c z n ik ó w d rą ż k o w y c h i b e z p iecznikó w n isk ieg o n a p ię c ia (do 500 w oltów ) F a b ry k a p ro d u k u je w sz e lk ie ty p y n a n a tę ż e n ia p rą d u do 1 000 am p e ró w . W sp o m n ieć w re szcie w ypada, że F a b ry k a zajm uje się p ro d u k c ją k o m p letn y ch urządzeń do d źw igów i wind.
(D okończenie nastąpi)
P rze p ię c ia a tm o s fe ry c zn e w n a p o w ie trz n y c h
linjach e le k try c z n y c h .
Isło ła z ja w is k i z a b e z p ie c z e n ia .
In i,*elektr. M. FERSTER.
(Ciąg dalszy).
Je d n y m z n ajczęściej u ży w an y ch p rz y rz ą d ó w o c h ro n nych jest t. zw. ochronnik rożkow y syst. Bendma- na, p o k a z a n y sch em aty czn ie n a rys. 1, w w id o k u zaś (z opuszczonym k o tłem ) na rys. 2. Na sch em acie 1 w idzim y isk ie rn ik a, zboczn ik o w an y p rz e z k o n ta k t e u ru ch am ian y zap o m o c ą elek tro m a g n e su d. Z chw ilą gdy n a stę p u je p rzeb icie e le k try c z n e isk iern ik a, e le k tr o m agnes p rzy ciąg a k o n ta k t e, k tó ry zw iera dw a za-
W ed łu g odm iennej zasad y zbudow any jest przyrząd firmy Siem ens - S ch u ck ert. A p a ra t ten stan o w i dwustop
niow y ochronnik rożkow y. Na schem acie 3 widzimy opornik, k tó reg o p ew n a część jest sta le zw arta. Jeżeli n a stą p i — w sk u te k p rzep ięcia na linji — w yładow anie isk ro w e na pierw szym stopniu, w ów czas d rążek dźw igniow y Op zostaje p rzy ciąg n ięty przez elek tro m ag n es i w ten sposób w łączony zo staje w obw ód cały opornik. T ak w ięc w p ie rw szej chw ili oporność obw odu uziem iającego jest stosunkow o
Rys. 2.
P rzy rząd ochronny syst, B endm ana (z opuszczonym k o t
łem).
Rys. 3.
S chem at przyrządu ochronnego syst.
Siem ens - Schuckert dla linji trój
fazowej.
m ała, w n astęp u jący m zaś o k resie oporność ta zw iększa się, zm niejszając w te n sposób ew en tu aln y upływ p rąd u roboczego do ziem i. Na rys. 4 p rzed staw io n y jest p rz y rząd te n w w ykonaniu, p rzezn aczo n em dla pom ieszczeń z am k n ięty ch . Na rys. 5 w idzim y opisany wyżej a p a ra t o chronny na n ap ięc ie rob o cze 6 000 V w budow any w cel- kę. O dpow iednio do u k ład u p o łącz eń służy on do w yrów n an ia n ap ięć zarów no m iędzy fazam i, jak i do ziem i (jest
S f R . 196 W I A D O M O Ś C I E L E K T R O T E C H N I C Z N E NR. 11 to u k ła d p o łącz eń gw iazda — tró jk ąt). O porniki, używ ane
do tego rodzaju p rzy rząd ó w , m ożna dość w ysoko obciążać i z tego pow odu p ozw alają one na czu łe n a sta w ie n ie ro ż ków . T en rodzaj p rzy rząd ó w w łączan y b yw a p rzew ażn ie
Rys. 4.
P rzy rząd o chronny syst. Sie- m en s-S ch u ck ert (w w y k o n a niu dla pom ieszczeń zam k
niętych).
na szynach zbiorczych. N a rys. 6 p o k azan e są ro ż k i p o dobnego przy rząd u na n ap ięc ie 60 000 V. J a k w idać, ro ż ki u staw io n e są w tym w y p ad k u w oddzielnem zu p ełn ie pom ieszczeniu. Celem zw iększenia sto p n ia zabezpiecze-
Rys. 5. Rys. 6.
Przy rząd ochronny syst. Sie- R ożki odgrom nikow e przy- m en s-S ch u ck ert, 6000 V. rz ą d u ochronnego ty p u SSW na n ap ięc ie ro b o cze 60000 V.
«.
I* >nia, jakie d aje w spom niany wyżej a p a ra t, w łącza się na o d gałęzien iach linij nap o w ietrzn y ch (przychodzących lub o d chodzących) odgrom niki rożkow e, słu żące do b e z p o śre d niego w y ró w n an ia napięć m iędzy k ażd ą z faz a ziem ią. O d-
Rys. 7.
O dgrom niki rożkow e ty p u SSW na n ap ięc ie ro b o cze 60000 V (oporniki z e le k tro m agnesam i um ieszczone są w w idocznych na zdjęciu
kotłach).
grom niki te posiadają opory tłum iące, w y k o n an e z d ru tu em aljow anego o m niejszem o bciążeniu dopuszczalnem . Isk iern ik i ty ch odgrom ników n astaw ia się w sposób m n i e j czuły i dlatego też reag u ją one d o p iero p rzy
w yższych n apięciach. T ego ro d zaju odgrom niki widzimy n a rys. 7 i 8 , przyczem n a rys. 7 p o k a z a n e są kotły,
W k tó ry c h m ieszczą się o porniki z u k ła d a m i elek tro m ag n e
só w (po jednym k o tle n a fazę), n a rys. zaś 8 w idzim y sa
mo rożki u staw io n e oddzielnie,
O ile chodzi o cy frow e zilu stro w a n ie z a k re s u i spo
sobu sto so w an ia ro żk ó w odgrom nikow ych, to w y p ad a za
znaczyć, że odległość ich biegunów nie m oże być mniejsza od 3— 4 mm (niezależnie od w y so k o ści n a p ię c ia robocze
go), a to ze w zględu na w spom niane w yżej szkodliw e dzia
ła n ie kurzu, o w adów i ciał obcych. J a k już wspomnieliśmy przy o p isach istn iejący ch ty p ó w odgrom ników (zesz. 10 str.
176 „W . E .‘‘), odgrom niki ro żk o w e d la n ap ięć do 2 000 V m uszą b y ć z a o p a trz o n e w c e w k i gasikow e, gdyż przy n iezn aczn y ch od leg ło ściach m iędzy ro żk am i w odgromni
k ach dla niskich n ap ięć zachodzi o b aw a z b y t długiego trw an ia łuku.
Rys. 8.
R ożki odgrom nikow e do p rzy rząd u p o k az, na rys. 7
(typ SSW ).
N ajnow sze p rą d y w e le k tro te c h n ic e w odniesieniu do o chrony p rzeciw p rzep ięcio w ej zarzucają rożki odgromniko
we, a to ze w zględu na szereg w ad, jak ie w ykazują one przy w y p ełn ian iu sw ego tru d n eg o zad an ia. W pierwszym rzęd zie n ależ ało b y tu ta j w ym ienić t. zw. b e z w ł a d n o ś ć rożków , p o leg ającą n a opóźnionem ich d ziałan iu w stosun
ku do n iesły ch an ie szybko p rz eb ieg ający ch zjaw isk prze
pięciow ych. F a la bow iem p rz e p ię c io w a p rz e b ie g a po linji, jak już w spom nieliśm y, p ra w ie z szy b k o ścią św ia tła (ok. 300000 km^sek.). Z d arza się w ięc często, że do p rzeb ieg n ięcia pe
w nego odcinka linji, dzielącego m iejsce p o w sta n ia przepię
cia od a p a ra tó w , w zględnie m aszyn (k tó re p ragniem y przed zniszczeniem uchronić), fala p rz e p ię c io w a zużyw a m n i e j czasu niż w ynosi czas, p o trz e b n y do p o w sta n ia w yładow a
nia na ro żk ach i o d p ro w ad zen ia ła d u n k u fali do ziemi, a w ięc jej unieszkodliw ienia. P o zatem ła tw o ść (szybkość) p o w sta w a n ia w y ład o w ań n a ro ż k a c h zależy o d całego sze- reg u p rzy p ad k o w y ch czynników , jak : w ilgotność powietrza, te m p e ra tu ra o to cze n ia rożków , obecność obcych pól elek
try czn y ch , obecność ku rzu , sta n jonizacji n a tu ra ln e j i t. d.
N ależy je d n a k p o d k reślić, że odgrom niki rożkow e, stop
niow o z a rz u c a n e w siaciach p rą d u zm iennego, stanow ią p rz y dzisiejszym sta n ie te c h n ik i zab e z p ie c z e ń przeciw- p rzep ięcio w y ch j e d y n ą ochronę p rz e d p rzep ięciam i at- m osferycznem i d la linij e le k try c z n y c h prądu stałego zaró
w no niskiego, jak i w ysokiego nap ięc ia.
T ech n ik a z ab ezp ieczen ia u rz ą d z e ń elektrycznych p rz e d w yładow aniam i atm o sfery czn em i p rzech o d zi ostatnio coraz b ard ziej do a p a ra tó w , k tó ry c h d ziałan ie zależy od czynników ubocznych w znacznie m n i e j s z y m stopniu, niż to m a m iejsce p rzy o d grom nikach ro żk o w y ch ; pozatem odgrom niki now ego ty p u o p a rte są na racjo n aln y ch zasadach teo rety czn y ch .
Na w stę p ie p odam y k ilk a uw ag d o ty czą cy ch z a s a d y działan ia now oczesnych odgrom ników na p rą d z m i e n n y . Na rys. 9 p o d a n a jest k rzy w a a, w y ra ż a ją c a zale żn o ść mię
dzy napięciem p rzy ch o d zącem Vp p rz e d a p a ra te m (t. j.
w obszarze linij n iech ro n io n y m przez p rzy rząd , a więc w łaściw em przepięciem ) a nap ięc iem V w . p rzech o d zącem
NR. 11 W I A D O M O Ś C I E L E K T R O T E C H N I C Z N E ST IŁ 197
w obszar linij ch roniony p rzez p rz y rz ą d ochronny (rys. 10), jaka w inna istn ieć, ab y to o sta tn ie by ło b ezp ie czn e dla linij i u rząd zeń e le k try c z n y c h . O kazuje się, że tego rodzaju rezu ltat osiągnąć m ożna jedynie p rzy odpow iedniej za le ż n o
ści pom iędzy opornością a p a ra tu ochronnego a w ielkością przepięcia Vp, w yrażonej k rzy w ą b (rys. 9).
J a k w idać z w ykresu tego, o p o r
n ość p rz y rz ą d u ochronnego (a w ła ściw ie jej stosunek do oporności falow ej linji) w inna się zm niejszać w m iarę w zrostu w ielkości p rz e pięcia. W ów czas, jak o skutek, o- trzym ujem y niezm ienną p raw ie, a p rzy tern nie groźną d la in sta la c ji w ielkość n ap ięc ia przechodzącego w o b szar linji, ch roniony p rz e z a p a
r a t przeciw przepięciow y.
W y n ik i te u d a ło się m iędzy innem i osiągnąć (w przybliżeniu) wytw órni n iem ieckiej A E G p rz y pom ocy p rz y rz ą d u ty p u
„SAW “ . Z asad a k o n stru k c ji p rz y rz ą d u tego w idoczna jest na rys. 11. S k ła d a się on z dw óch zasadniczych czę-
Podstacja transform atorowa
Z A 6 8 10 12 M
Napięcie przychodzące Vp
Rys. 9.
ści: z o p o rn ik a, w y konanego z poszczególnych p rę tó w o po
row y ch o o p o rn o ści zależnej od w ysokości przyłożonego doń n ap ię c ia (wg. pod an ej n a rys. 9 krzyw ej b), oraz p rz e strz e n i iskrow ej, p o siad ającej w łasności sam orzutnego ga-
Rys. 11.
Z asada b udow y p rzy rząd u ochronnego „SAW" k o n
stru k cji f-my A EG .
Rys. 10.
szenia łuku. Z adanie p rzy rząd u polega na tern, aby w cza
sie trw a n ia p rz e p ię c ia o d p ro w ad zał on znaczne p rą d y do ziem i; p o zan ik u n ato m iast p rzep ięcia, p rą d przep ły w ający przez p rz y rz ą d w in ien zm niejszyć się na tyle, aby m ożliw e b y ło ła tw e jego p rz erw an ie. D ecy d u jącą ro lą p rzy obni
żaniu p rz e p ię c ia odgryw a w łaśn ie ow a zdolność przy rząd u do o d p ro w ad zan ia znacznych p rą d ó w do ziemi. R eagow a
nie p rz y rz ą d u na p rz e p ię c ie n a stę p u je po p rzek ro czen iu d w u k r o t n e j w a rto śc i n ap ięc ia roboczego, gdyż w ów czas zaczy n ają p o w staw ać w y ład o w an ia w p rz e s trz e n i is-
MAKOWSKI i ZAUDER
SP. Z O G R . ODP.
F A B R Y K A M A T E R J A Ł Ó W P R A S O WA N Y C H I ELEKTROTECHNICZNYCH
A DRES TELEG R A FIC ZN Y w , A T \ 7 U L I C A K A R O L A N r. 5
„FERELEK TR A - ŁÓ D Ź" Ł U U L T E L E F O N Nr. 182-94 CENNIKI I PROSPEKTY WYSYŁAMY NA ŻĄDANIE
U N I W E R S A L N E
T A B L I C E L I C Z N I K O W E
Z M A SY IZOLACYJNEJ
N O W O C Z E S N E
O G R A N I C Z N I K I P R Ą D U
W Ł A SN Y P R Y W A T N Y P U N K T LE G A L IZ A C Y JN Y
T A B L I C E M O T O R O W E
O R A Z
W Y ŁĄ C ZN IK I D R Ą Ż K O W E D O 500 V. O D 25 — 200 A.
B E Z P I E C Z N I K I
DO PRZYŁĄCZY DOMOWYCH CAŁKIEM OKAPTURZONE DO PLOMBOWANIA Z ORYGINALNEGO BAKELITU
S K R Z Y N E C Z K I ( T A B L I C Z K I ) R O Z D Z I E L C Z E O K A P T U R Z O N E 00 PIONÓW 00 PLOMBOWANIA
S T R . 198 W I A D O M O Ś C I E L E K T R O T E C H N I C Z N E NR. 11
krow ej (rys. 11) a p a ra tu utw orzonej, jak w idać z pow yższe
go rysunku, z szeregu p ły te k w y konanych z przew odzącego m a te rja łu i oddzielonych od siebie pierścieniam i z m aterjału izolacyjnego.
Rys. 12. Rys. 13,
P rzy rząd ochronny „SA W " P rzekrój p rzy rząd u o chron
na n ap ięc ie rob o cze 30 kV nego „SA W " na napięcie
(AEG). 30 kV.
Pole e lek try czn e m iędzy poszczególnem i p ły tk am i w p rz e s trz e n i iskrow ej u k sz ta łto w a n e jest jednostajnie, w o bec czego otrzym ujem y jedynie nieznaczne opóźnienie w y-
Rys. 14.
P o d sta c ja n ap o w ie trz n a w ysokiego n ap ięc ia 30 kV; na pierw szym p lan ie w idoczne 3 p rzy rząd y typu „SAW"
(wdg. AEG.).
ładow ania. Po zaniku p rz e p ię c ia p rą d zo staje przerw any p rzy pierw szem przejściu n ap ięc ia roboczego przez w artość zero.
P rzy rząd „SAW" um ieszczony jest w szczelnej p o w łoce p o rcelan o w ej, w ew n ątrz k tó re j znajduje się w ysuszo
ny o bojętny gaz. Na rys. 12 p o k azan y jest p rzy rząd „SAW “ na nap ięcie ro b o cze 30 kV w w idoku; na rys. 13 widzimy te n sam p rz y rz ą d w p rzekroju. W idoczne tu są następujące części przyrządu;
a — isk iern ik (p rzestrzeń iskrow a); b —- elem en ty opo
ro w e; C — zacisk do p rz y łą c z e n ia u ziem ienia (wzgl. aparatu rejestru jąceg o p rzep ięcia, na k tó re p rz y rz ą d reagow ał); d — specjalne uszczelnienia; e — zacisk dla p rzy łączen ia przy
rząd u do przew o d u roboczego linji. N a rys. 14 widzimy p o d stację n a p o w ie trz n ą w ysokiego n a p ię c ia z zainstalow a- nem i p rzy rząd am i ochronnem i ty p u „SAW",
(D okończenie nastąpi).
A p a ra ty e le k try c z n e
do g o to w a n ia i g rz a n ia płynów.
In i. T. TODTLEBEN.
G rzejniki e le k try czn e, p rzezn aczo n e do gotowania i grzania płynów , znalazły obecnie dość szero k ie rozpo
w szechnienie w k raju. W śró d ty ch g rzejn ik ó w rozróżnić na
leży kilka zasadniczych typów , k tó r e om ów im y pokolei.
Są to:
a) grzejniki n urkow e;
b) naczynia z w budow anym grzejnikiem ; c) k u ch en k i e le k try czn e;
d) buljery;
e) grzejniki p rzep ły w o w e oraz
f) grzejniki p rzem y sło w e (p ierścieniow e i z oporem w odnym ),
a) Grzejniki nurkowe. Są to n ajp ro stsze grzejniki pod w zględem k onstrukcyjnym , a jednocześnie b ard zo ekono
m iczne. Są one c h a ra k te ry sty c z n e dla ogrzew ania płynów zapom ocą p rą d u elek try czn eg o , gdyż żad en inny sposób ogrzew ania nie pozw ala na grzanie p ły n u od w ew nątrz.
N azw a ich pochodzi stąd, że grzejnik p rzy łączam y do sieci po z a n u r z e n i u go w płynie. W y dajność grzejników n urkow ych jest b. duża, gdyż ca łe ciep ło o d d aw an e przez grzejnik p rzech o d zi do płynu. O d d aw an ie ciep ła następuje tu przez t. zw. konw ekcję, t. j. w iro w an ie płynu; nagrzane cząsteczk i cieczy unoszą się, jako lżejsze, do góry, na ich zaś m iejsce n ap ły w ają od dołu zim ne c ząsteczk i płynu. Im silniejsze jest w iro w an ie c ząsteczek , tem intensyw niejsze jest od d aw an ie cie p ła przez g rzałk ę (grzejnik), a tem sam em tem szybsze jest zag o to w an ie cieczy. A b y w irow anie cieczy było szybkie, należy w ielkość naczynia z w odą, k tó re m a
my zam iar ogrzać, przystosow ać do p o b o ru mocy grzejnika;
jednocześnie obciążenie w łaściw e g rzejn ik a (t. j. liczb a w a
tów p o b o ru m ocy grzejnika, p rz y p a d a ją c a na jed n o stk ę p o w ierzchni grzejnej) w inno być d o sta te c z n ie duże. P ra k
NR. 11 W I A D O M O Ś C I E L E K T R O T E C H N I C Z N E S T R . 199
tycznie tę sam ą k o n w ek cję (w obu w y p ad k ach n i e d o s t a t e c z n ą do zag o to w an ia w ody) otrzym ać m ożna albo je żeli ilość w ody w naczy n iu w sto su n k u do nom inalnego p o boru m ocy g rzejn ik a jest zaduża (w iększa, niż 4 cen ty m etry sześcienne n a jed en w a t p o b o ru mocy), lub też, gdy przy małej ilości w ody obciążenie w łaściw e grzejnika nurkow ego jest zbyt m ałe (poniżej 2 w ató w na c e n ty m e tr k w ad rato w y pow ierzchni grzejnej). W y n ik a to z n astęp u jąceg o dpśw iad- czenia: zanurzam y tę samą g rzałk ę do n aczy n ia a o d p o wiedniej w ielkości, a n a stę p n ie do n aczynia b, o w iele większego ód p o p rzed n ieg o naczy n ia (rys. 1 a i b).
a tra
~
R iit?
t p
¥
P i f m' i
tĄ i '
(i#*
xt 0
.
lif fis
Rys, 1.
O znaczam y g rzałk ę lite rą P (punkt grzejący). P rzez odpow iednie z a b a rw ie n ie w ody m ożem y d o k ła d n ie o b se r
wować przeb ieg jej ru ch ó w w irow ych z ch w ilą ro zp o częcia nagrzew ania. W naczyniu a (rys. 1) w iry osiągną po k r ó t
kim czasie p e łn y obieg zazn aczo n y na ry su n k u strzałk am i;
w obiegu tym p ły n o podw yższonej te m p e ra tu rz e p o w raca po pew nym czasie do g rzałk i P i w te n sposób co raz w ięcej się nagrzew a. Inaczej m a się rzecz z naczyniem b. Tu na długiej drodze, ja k ą p ły n m a do przeb y cia, podg rzan y p ie r
wotnie przez g rzałk ę stygnie on ta k d alece, że g rzałk a P nie może już w y w o łać zam kniętego obiegu p łynu podobnie, jak to ma m iejsce na rys. 1 a. A w ięc p rzed ew szy stk iem mamy tu znacznie w ięk sze s tra ty ciep ła; p o zate m poniżej grzejnika P w naczy n iu b o słabej k o n w ek cji w ytw orzyć się może pew n eg o ro d zaju zbiornik zim nej w ody, k tó ry nie pozwoli p o p ro stu na ogrzanie całej z a w a rto śc i naczynia.
T e o re ty c z n e to w yjaśnienie z z a k re s u ru ch u w irów cieczy przy o g rzew aniu uczyniliśm y dlatego, że nieraz sp o tykam y się w p ra k ty c e z zap y ta n iem , po ch o d zącem n ie je dnokrotnie od w y k ształco n y ch n a w e t tech n ik ó w , w ro d z a ju n astępującego: ,,a dlaczego g rzałk a o p o b o rze m ocy 300 w atów nie m oże zagrzać w ody w w an n ie? P y tan ie ta k ie dowodzi zupełnej nieznajom ości zjaw isk, zach o d zący ch przy ogrzew aniu cieczy i d lateg o te ż należy w yjaśnić p rzyczynę niem ożności zag rzan ia w ody w w annie p rzez g rz a łk ę o p o borze m ocy 300 W — w e w sk azan y w yżej sposób.
W p ra k ty c e w ym agam y od g rzałk i n urnikow ej s p ra w ności (w ydajności) g o to w an ia (w yznaczonej bez u w zg lęd n ie
nia pojem ności ciep ln ej grzejnika) rów nej conajm niej sp ra w ności k u c h e n k i e le k try c z n e j (conajm niej 6 6 «). Za g órną g ra nicę używ alności d o b rze zb udow anej g rz a łk i do grzania w o dy u w ażać n ależy 100 w ató w p o b o ru m ocy na 1 litr w ody.
K o n stru k cja g rzałek idzie w k ie ru n k u uzy sk an ia jak- najm niejszej (w łasnej) pojem ności cieplnej (a w ięc jaknaj- m niejszej objętości) oraz m ożliw ie n a j w i ę k s z e g o p o boru m ocy n a je d n o s tk ę p o w ierzch n i grzejnej.
P rzek ró j typow ego ro zw iązan ia elek try czn ej grzałki n u r
kow ej, w idzim y na rys. 2, W ru rc e m etalow ej bez szw u C zap raso w an y jest opornik grzejny B, n aw in ięty na p ask u mi- k an ito w y m i izolow any m ikanitem . O bjętość grzałki (do najw yższego p u n k tu zanurzenia) w ynosi 10 cm’, p o w ierzch nia grzejna — ok. 40 cm2, obciążenie w łaściw e p rzy p o b o rze m ocy 300 w ató w w ynosi: — 7,5 W^cm2. Na rys. 3 p okazana je s t g rzałk a nurnikow a tegoż ty p u — w w idoku.
P rzy innych k o n stru k c ja c h g rzałek izolacja grzejnika w y k o n an a b yw a z m asy izolacyjnej; d ru t grzejny naw inięty n ieraz b yw a ta k ż e na k o rp u sach w ykonanych ze steaty tu . W obu o statn ich w y p ad k ach zarów no objętość grzałki, jak i pojem ność ciep ln a znacznie się zw iększa.
G rzałk i znajdują obecnie b. szero k ie zastosow anie w g o sp o d arstw ie dom ow em przy gotow aniu m ałej ilości p ły nów (tak np. szk lan k a w ody zagotow uje się p rzy użyciu g rzałk i 300-w atow ej w ciągu 2—3 m inut). W iększe grzałki używ ane są do grzania w ody w w annach. P o zatem g rzał
ki u żyw ane są w przem yśle np. do ogrzew ania w anien w g alw an o te ch n ice i t. p.
N orm alnie w y k o n an e grzałki p o siad ają p o b ó r m ocy od 300 do 600 w atów . N iek tó re firmy w yrabiają duże g rzałk i przem ysłow e o m ocy 1— 3 kW .
G rzałk i m ałe (domowe) są najtańszym ty p em grzejni
k a elek try czn eg o . P o n iew aż opory grzejne ząp rasow yw ane są w nich w ru rk a c h b ez szw u (ze w zględu na łatw o ść roz-
Rys. 2, Rys. 3.
lu to w an ia się przy nagrzaniu się g rzałk i w łączonej do sieci, a niezanurzonej w płynie), re p e ro w a ć się w ięc w w iększości w y p ad k ó w nie dają.
N a zak o ń czen ie ro zd ziału o grzejnikach n u r k o w y c h p o d am y jeszcze k ilk a uwag praktycznych dla u ż y w ających g rzałk i nurkow ej. Nie należy przy łączać grzejnika do sieci p r z e d zan u rzen iem go w p ły n ie (łatw ość p rz e p a le n ia się o poru grzejnego w sk u te k b. szybkiego ro zża
rzan ia się). Przed u k o ń czen iem gotow ania grzejnik należy odłączyć od sieci, celem w y k o rzy stan ia ciep ła zaw artego w m asie grzałki. N ajekonom iczniejsze grzanie zapom ocą g rzałk i nurn ik o w ej osiąga się w n aczyniach p o r c e l a n o w y c h, o ile m ożności p rz y k ry ty c h zgóry,
(C. d. n.)
)»
T E M B O G A T S Z A T R E S C P I S M A
S T R . 200 W I A D O M O Ś C I E L E K T R O T E C H N I C Z N E NR. Jl
WYKAZ ZRODEŁ ZAKUPU
lKUMULATORY.
EKA Fabryka Akumulatorów Sp. z ogr. odp.
Lwów, P oto ck ieg o 58a, tel. 54-17.
„PETEA" Polskie Tow. Akumulatorowe S. A.
F a b ry k a i b iu ra: B iała k / B ielska, tel. B ielsko 20-43 Z arząd: W arszaw a, K o p ern ik a 13, tel. 539-09.
B aTERJE I ELEMENTY.
„Centra“ W. Tom aszew ski i S-ka,
Fabryka Elem entów i Bateryj Poznań, sk rzy n k a poczt. 2, tel. 28-69.
B
ULJERY.Pomorska Elektrownia Krajowa
„Gródek" S. A.
T oruń, ul. M ickiew icza 5, tel. 870 i 872.
D ź w i g i e l e k t r y c z n e. Roman Groniowski Sp. Akc. Fabryka
D źwigów Syst. „Flohr", W arszaw a, Emilji P la te r 10, tel. 918-20, 918 22, 955-17.
E l e k t r o p o m p y, d m u c h a w k i. Fabryka Maszyn i A paratów Elektrycznych
A. Grzywacz, W arszaw a, Z łota 24, tel. 584-80.
E l e k t r ow i e r t a r k i i s z l i f i e r k i.
„D ea A n to n i D ąbrow ski (w ytw órnia krajow a), W arszaw a, ul, T am k a 45-a, tel. 5.85-21.
Fabryka Maszyn i A paratów Elektrycznych
A. Grzywacz, W arszaw a, Z łota 24, tel. 584-80.
G r z e j n i k i e l e k t r y c z n e.
Pomorska Elektrow nia Krajowa
„Gródek“ S. A.
T oruń, ul. M ickiew icza 5, tel. 870 i 872.
x \P A R A T Y DLA PRĄDÓW SILNYCH WYSOKIEGO I NISKIEGO NAPIĘCIA.
„Elektroautom at“ Z ak ład y E le k tro te c h n ic z n e , W a rs z a wa, ul. S ienkiew icza 2, tel. 5.13-52, 11.94-77 i 11.94-88.
Fabryka Aparatów Elektrycznych S. Kleiman i S-w ie, W arszaw a, O kopow a 19, tel. 2.34-26 i 683-77.
K. Szpot ański i S-ka, S. A. Fabryka Aparatów Elektrycznych, W arszaw a (Kamionek), ul. K ałuszyńska 2-a—4—6 (gmach w łasnyj, telefo n y 10-02-43, 10-00-43, 10-02-41.
A p a r a t y e l e k t r y c z n e. Fabryka „Zwój", Szopienice G. Śl„ te l 70.
A p a r a t y e l e k t r. d o o d b i j a n i a
KAMIENIA KOTŁOWEGO.
„Devoorde" Inż, Jó z e f F ein er, K raków Zyblikiew icza 19.
A r m a t u r y i p r z y b o r y d o o ś w i e t l e n i a e l e k t r y c z n e g o.
Polskie Zakłady „Schaco", K raków , G rodzka 2.
A u t o m a t y r o z r u c h o w e.
K. i W. Pustola, W arszaw a, M azow iecka 11, tel. 5.03-30.
K a b l o w e m u f y, z ł ą c z a i m a s a k a b l o w a. ki
K u c h e n k i e l e k t r y c z n e.
Fabryka A paratów E lektrycznych S. Kleiman i S-wie, W arszaw a, O kopow a 19, tel. 2.34-26 i 683-77,
r
Pom orska Elektrow nia Krajowa„Gródek" S. A.
T oruń, ul. M ickiew icza 5, tel. 870 i 872.
L a m p y.
A. Marciniak, S. A. (fabr.) W arszaw a.
Z arząd i fab ry k a, ul. W ro n ia 23, tel. 595-72 i 592-02.
W zorow nia, ul. Z łota 49, tel. 260-76.
L i c z n i k i e n e r g j i e l e k t r y c z n e j.
K. Szpotański i S-ka, S. A . Fabryka Aparatów Elektrycznych, W a rsz a w a (Kamionek), ul. K ału szy ń sk a 2-a—4—6 (gm ach własny), telefo n y 10-02-43, 10-00-43, 10-02-41.
M a s z y n y e l e k t r y c z n e
(SILNIKI, PRĄDNICE, PRZETWORNICE).
„Elektrobudowa" W y tw ó rn ia M aszyn E lektrycznych S. A., Łódź, ul. K o p ern ik a 56/58, tel. 111-77 i 191-77.
„Elektrom otor“, W arszaw a, L eszno 61, tel. 11.21-33.
„Elin ‘ Sp. A kc, dla Przem. Elektr., K raków , K opernika 6, W arszaw a, C zern ia k o w sk a 204, Lwów , K ościuszki 22.
Fabryka Maszyn i A paratów Elektrycznych
A . Grzywacz, W arszaw a, Z ło ta 24, tel. 584-80.
K. i W . Pustola, W arszaw a, M azow iecka 11, tel. 5.03-30.
Georg Schw abe. Najstarsza w Kraju Fabryka Silników B ielsko — Śląsk, tel. B ielsko 2828.
„Wysokoprąd" Sp. z ogr. odp. H ajduki W ielkie, telef. K ról. - H u ta 468.
M a s z y n y d o s p a w a n i a e l e k t r y c z n e g o. w /li“ ^ ^ c . dla Przem. Elektr,, K rak ó w , K op ern ik a 6, W arszaw a, C zern ia k o w sk a 204, Lwów , K ościuszki 22.
M a t e r j a ł y i n s t a l a c y j n e.
Inż. St. C iszew ski i S-ka, Sp. z o. o. F a b ry k a A rty k u łó w E lek tro tech n iczn y ch , B ydgoszcz, S obieskiego 1. O ddział:
W arszaw a, W ierzb o w a 6, tel. 234-09.
M a t e r j a ł y p r a s o w a n e d l a c e l ó w
ELEKTRO- I RADJOTECHNICZNYCH.
M akowski i Zauder, Sp. z ogr. odp.
F a b ry k a , Łódź, ul. K aro la 5, tel. 182-94.
N a p r a w a i p r z e w i j a n i e m a s z y n e l e k t r y c z n y c h.
„W ysokoprąd“ Sp. z ogr. odp.
H ajduki W ielk ie - telef. K ró l.-H u ta 468.
I --- ---
NR. 11 W I A D O M O Ś C I E L E K T R O T E C H N I C Z N E S T R . 201
O g r a n i c z n i k i p r ą d u. M akowski i Zauder, Sp. z ogr. odp.
F a b ry k a , Łódź, ul. K arola 5, tel. 182-94.
O l e j e t u r b i n o w e, t r a n s f o r m a t o r o w e
I WYŁĄCZNIKOWE.
Galicyjskie T ow arzystw o N aftow e
„Galicja“ Sp. Akc.
Lwów , ul. K ościuszki 8, tel. 99-80/3.
O d d ziały i B iura S p rzed aży w całym kraju.
O p o r n i k i d o k ł a d n e. J. Zubko, inż Brwinów.
O
PORNIK1 SUW AKOW E.Inż. Edmund Romer, Z a k ła d Pom ocy N aukow ych, ad re s p o czt, i teleg r.: Lwów , 14, tel. 78-37.
P i e c e e l e k t r y c z n e. J, Zubko, inż. B rw inów .
P i e c y k i e l e k t r y c z n e.
Pomorska Elektrow nia Krajowa
„G ródek“ S. A.
T oruń, ul. M ickiew icza 5, tel. 870 i 872.
P i r o m e t r y. J, Zubko, inż. Brw inów .
P
RZEWODNIKI.Fabryka „Zwój“, S zopienice G. Śl., te l 70.
R u r y s t a l o w o-p a n c e r n e i s y s t. p e s c h l a. Górnośląska Fabryka Kabli i Rur Izolacyjnych S. A.
K ato w ice 2, ul. K rak o w sk a 4, tel. 21-95.
S i l n i k i e l e k t r y c z n e
(patrz d ział „M aszyny e le k try c z n e “ ).
S y r e n y e l e k t r y c z n e a l a r m o w e. Fabryka Maszyn i A paratów Elektrycznych
A. Grzyw acz, W arszaw a, Z łota 24, tel. 584-80.
K. i W. Pustola, W arszaw a, M azo w ieck a 11, tel. 5,03-30.
S z k ł o d o o ś w i e t l e n i a
i p o t r z e b t e c h n i c z n y c h.
Huta i Rafinerja Szklą „Targówek“ Kazimierz Klimczak i Synow ie, W arszaw a, ul. O rla 7, tel. 251-62.
T
RANSFORMATORY., Elektrobudow a“ W y tw ó rn ia M aszyn E lek try czn y ch S. A., Łódź ul. K o p ern ik a 56/58, tel. 111-77 i 191-77.
Fabryka Maszyn i Aparatów Elektrycznych
A. Grzywacz, W arszaw a, Z łota 24, tel. 584-80.
K. i W. Pustola, W arszaw a, M azow iecka 11, tel. 5.03-30.
„Wysokoprąd" Sp. z ogr. odp.
H ajduki W ielkie — telef. K ról.-H uta 468.
T R A N S F O R M A T O R Y BEZPIECZEŃSTWA.
Heffner i Berger, K raków , Św. A nny 3.
T R A N S F O R M A T O R Y BEZPIECZEŃSTWA I NEONOWE.
„Elektroautomat“ Z ak ład y E lek tro tech n iczn e, W arszaw a, ul, S ienkiew icza 2, tel. 5.13-52, 11.94-77 i 11.94-88.
T R A N S F O R M A T O R Y MIERNICZE.
K. Szpotański i S-ka, S. A. Fabryka Aparatów Elektrycznych, W arszaw a (Kamionek), ul, K ałuszyńska 2-a—4—6 (gmach w łasny), telefo n y 10-02-43, 10-00-43, 10-02-41.
U r z ą d z e n i a d o o c z y s z c z a n i a w o d y
ZASILAJĄCEJ KOTŁY.
Zakłady „Ekonomja“ w B ielsku, sk ry tk a p o czto w a 110, tel. 1160.
W
ENTYLATORY.FEILCHENFELD ADAM , inż.
W arszaw a, Z ielna 11, tel. 527-01.
W yłą
CZNIKI AUTOMATYCZNE.Fabryka A paratów Elektrycznych S. Kleiman i S-w ie, W arszaw a, O kopow a 19, tel. 2.34-26 i 683.77.
W
Z
YRANDOLE.A. Marciniak, S. A. (fabr.) W arszaw a.
Z arząd i fab ry k a, ul. W ro n ia 23, tel. 595-72 i 592-02.
W zorow nia, ul. Z ło ta 49, tel. 260-76.
