Nr. 11 • W I A D O M O Ś C I E L E K T R O T E C H N I C Z N E • STR. 305
ro
' o n i
R e c e p ta o ś W ie tC e n io ić a /
B o t y c U f O s c a m d i ó e k - W .
C iągty postęp u) budoWie z aróWek stWorzyt nouloczesną OsramoWkę 0
i umożliwić odpoujiednie stopnioulanie je j Wielkości Wedtug W y d a jn o ś c i św ietln ej u) deka lumenach /Dim/.
Obecnie każdy może z tatWością prze
konać s ię ja k m afe j e s t z u ż y c i e p rą d u u)stosunku do otrzymywanej Wydajności świetlnej, ponieWaż na trzonku i opakoWamu OsramoWek 0
zaznaczone je s t napięcie u) Woltach/V/, Wydajność Julietlna W dekatumenach/DIm/
i zużycie prądu u) Watach/W/.
Poulyższe dane gWarantują Wyso
ką ja k o ś ć O s r a m o W e k 0*
LLżyWajcie zaulsze OsramoWek^, one bo
wiem dadzą Wam obfite i tanie śWiatto.
O S R A M O W K I - B
kić y r o b
i- \ i co I / > /
STR. 306 • W A D O M O S C I E L E K T R O T E C H N C Z N E • Nr. 11
W I E L K A
W Y D A J N O Ś Ć C 1 C H Y B I E G P E W N O Ś Ć
R U C H U
Wentylator śrubowy . D U P L E X 1
M I N I M A L N E
Z U Ż Y C I E P R Ą D U
In ż . J Ó Z E F F E I N E R
K R A K Ó W , ZYBLIK1E W I C Z A 19
DOBRY PAS
podsfawq k a ż d e g o w a r s z t a t u
PASY PĘDNE
gumowo - balatoidowe „ S P E C J A Ł klinowe ,, K L I N T E X ”
d zięki dużem u spółczynnikow i tar
cia p rzeno szę energję praw ie bez strat, a jednocześnie d zięki swej dużej w ytrzym ałości na ro ze r
w anie o raz odporności na w il
go ć, tem peraturę lub kw as — pasy Piastow a zap ew n iaję duże b ez
pieczeństw o pracy. Prosim y żq- d a ć b liższych inform acji i ofert.
Z A K Ł A D Y K A U C Z U K O W E
P I A S T Ó W , S P. A K C.
W A R S Z A W A - Z Ł O T A 3 5 - T E Ł. 5 3 3 - 4 9 i 5 6 2 - 6 0
O ferty kierow ane do A dm inistracji „W iadom . E lek tr,“ w zw iązk u z o głoszeniam i okoliczno- ściow em i (k u p n o , sp rzed aż, p o szu k iw an ie p raco w n ik ó w i t, p.), w in n y b y ć przesy ła n e
w 2 - c h k o p e r t a c h
z luźno dołączonym znaczkiem 25 groszow ym na d alsze p rzesłan ie do m iejsca przeznaczenia.
Na kopercie zew nętrznej prosim y um ieszczać ty lk o adres A dm inistracji, zaś na wew nętrznej godło w sk azan e przez zam aw iającego ogło
szenie.
Ten sp o só b p rz esy ła n ia u sp ra w n i m anipulację zw iązan ą z doręczaniem ofert i zapobiegnie zdarzającem u się niekiedy om yłkow em u otw o
rzeniu oferty przez A dm inistrację pisma p rzy p rzyjm ow aniu w łasnej korespondencji,
Nowo przybywający PRENUMERATORZY
m o g ą o t r z y m a ć r o c z n i k i
„ W I A D O M O Ś C I
E L E K T R O T E C H N IC Z N Y C H "
z lat 1934 i 1935 po ulgowej cenie:
za rocznik 1934 bez oprawy
z ł 6 , 6 0w opraw ie
z ł 9 , —za rocznik 1935 bez oprawy
z ł 9 , 6 0w oprawie
z ł 1 2 , 0 0ł ą c z n i e z p r z e s y ł k ą . U W A G A : Oddzielne zamówienia w drodze
korespondecji są zbyteczne. Wy
starczy wpłacić należność na konto w P.K.O . Nr. 255 z adnotacją na od
wrocie blankietu „za rocznik Wiado
mości Elektrotechn. w oprawie (lub bez) z 1934 r. (lub z 1935 r.)”
K T O P R A G N IE P O Z N A Ć
jakim i d rogam i szła m yśl techniczna, za p o zn a ć się z p rocesam i tech
nologiczn ym i, budow ę m echanizm ów , rozw ojem p rzem ysłu w Polsce i t. d. zn ajd zie bogaty m ateriał, źródło w e w yjaśnienia i dokum entacje
w MUZEUM TECHNIKI i PRZEMYSŁU
I. C Z Ę Ś Ć Z B I O R Ó W : TA M KA t, łe l. 2 9 8 -8 4 . — II. C Z Ę Ś Ć Z B I O R Ó W : K R A K . P R ZED M . 66
D n i z w i e d z a n i a : codziennie (z wyiqłkiem poniedziałków i wtorków) od godz.
1 O-ej do 1 4-ej nadto w pigtki od godziny 17-ej do 20-ej.
Nr. 11 • W I A D O M O Ś C I E L E K T R O T E C H N I C Z N E • STR. 307
Zaw iadam iam y
P P . Prenumeratorów, że w roku bieżącym sprzedaży
K A LE N D A R Z Y K A S E P N A R O K 1 9 3 7
nie prowadzimy, prosimy zatem należności za Kalendarzyk w płacać bezpośrednio do S T O W A R Z Y S Z E N I A E L E K T R Y K Ó W P O L S K I C H W arszawa 1, Królew ska 15, konto P. K. O. Nr. 625
Prądnice — Silniki na prqd słały
110, 220, 440 woltów
s p rze d a je O
d 1 d
O100 K M
ze składu
Z A K Ł . E L E K T R . J. S Z W E D E W a r s z a w a , ul. K o p e r n i k a Na 14, tel. 631-31
na P om oc Z im o w ą d la b ez ro b o tn y ch . K onto PKO Nr. 70.200 P o m o c Z i m o w a .
C E N T R A L N E BIURO S P R ZE D A ŻY PR ZEW O D Ó W
„ C E N T R O P R Z E W Ó D “
Spółka z ogr. odp.
W A R S Z A W A , M A R S Z A Ł K O W S K A 8 7 . T e l . 8 . 4 2 - 8 5 , 8 . 4 2 - 8 8 , 8 . 4 2 - 8 7
PRZEWODY IZOLOWANE
Z F A B R Y K K R A J O W Y C H W W Y K O N A N I U PRZEPISOWEM, OZNACZONE ŻÓŁTĄ NITKĄ S. E. P.
“ “ “ '
" o •r " “ “ T e l- 2 8 3 -1 3
we.
L I C E N C J ISKODA POLSKIE ZAKŁADY SKODY
S P Ó Ł K A A K C Y J N A W arszaw a, Zło ła 68
łe l. 260-05
W Y K O N Y W A
SILNIKI TRÓJFAZOWE «"KaT.t.TTi,,;,?, TRANSFORMATORY
G E N E R A T O R Y
SILNIKI TRAMWAJOWE
B I U R A W Ł A S N E : Ł Ó D Ź p r z e d s t a w i c i e l s t w a .
C H O R Z Ó W Lw ó w — K r a k ó w — P o z n a ń - W ilno -
B ia ły s t o k — T o ru ń — B y d g o s z c z — G d a ń sk .
Z A K Ł A D Y A K U M U L A T O R O W E
Syst.»TUDOR«S.A.
WARSZAWA, ZŁOTA 35. TEŁ. 562-60
Sprzedaż akum ulatorów starterow ych w W a rsza w ie
M A G N E T
Z. P O P Ł A W S K I ZŁOTA 5. TEŁ. 6.00.03
O D D Z I A Ł Y :
K A T O W I C E
M oniuszki 6, iel. 326-50
BYDGOSZCZ G d a ń sk a 62, iel. 13-77
LW Ó W P o to c k ieg o 4, iel.252-35 POZNAŃ
D ziałyńskich 3, iel. 11-67
N A K Ł A D 3 3 0 0 E G Z E M P L A R Z Y • C E N A Z E S Z Y T U 1 Z Ł . 2 0 G R .
W I A D O M O Ś C I E L E K T R O T E C H N I C Z N E
M I E S I Ę C Z N I K P O D N A C Z E L N Y M K I E R U N K I E M P R O F . M. P O Ż A R Y S K I E G O R e d a k to r: in ż . e l e k ł r . W ł o d z im ie r z K o t e le w s k i • W a r s z a w a , ul. K r ó le w s k a 15. Tel. 5 2 2 - 5 4
R O K I V • L I S T O P A D 1936 R. • Z E S Z Y T 11
Treść zeszytu 11-go. 1. ZEG ARY ELEKTRYCZNE inż. el. P. Jaros. 2. BUDOWA SPRZĘTU INSTALACYJNEGO ORAZ SPOSOBY JEGO BADANIA inż. el. E. Kobosko. 3. TECHNIKA INSTALACYJ ELEKTRYCZNYCH inż. T. Kuliszewski. 4. NOWINY ELEKTRO
TECHNICZNE. 5. SKRZYNKA POCZTOWA
Z e g a ry elektryczne.
Ini.-el. PRZEMYSŁAW JARO S
Wstęp.
E le k tr y c z n o ś ć o b o k lic z n y c h d z ie d z in ż y cia p r a k ty c z nego z d o b y w a s o b ie o s ta tn im i c z a s y w c o ra z to w ię k sz y m stopniu je s z c z e je d n ą n o w ą d z ie d z in ę — z e g a r y . T o te ż w chw ili o b e c n e j p o s ia d a m y już c a ły sz e re g n a jro z m a it
szych sy s te m ó w e le k try c z n y c h u r z ą d z e ń z e g a ro w y c h — z a rów no g ru p o w y c h , ja k i z e g a ró w p o je d y ń c z y c h , — s z e r o - k o s to s o w a n y c h w b iu ra c h , f a b ry k a c h , n a d w o rc a c h k o le jo w ych o raz w m ie s z k a n ia c h p r y w a tn y c h .
J e ż e li z a s ta n o w im y się b liże j n a d p r z y c z y n ą ta k szybkiego r o z p o w s z e c h n ia n ia się z e g a ró w e le k try c z n y c h , to stw ierdzim y, że p o s ia d a ją o n e sz e r e g z a le t n a tu r y z a s a d niczej, a m ia n o w ic ie :
— p rz y z e g a r a c h e le k try c z n y c h ta k g ru p o w y c h , ja k i p o je d y n c z y c h , u n ik a m y k o n ie c z n o ś c i k ło p o tliw e g o n ie r a z ich n a k r ę c a n ia , z a ś
— p rz y u r z ą d z e n ia c h z e g a ro w y c h g r u p o w y c h — p a n u je z u p e łn a z g o d n o ść w sk a za ń w s z y s tk ic h p rz y łą c z o n y c h d o d a n e g o u k ła d u z e g a ró w , co m a w ie lk ie z n a c z e n ie , z w ła s z c z a w p e w n y c h w a r u n k a c h ; p o n a d to
—- t. zw . z e g a ry s y n c h ro n ic z n e p o s ia d a ją b ie g id e a ln ie d o k ła d n y , z g o d n y z r e g u lo w a n ą w e le k tro w n i c z ę s to tliw o ś c ią sie c i.
P o z a ty m w p o ró w n a n iu z d o b ry m i z e g a ra m i m e c h a nicznym i z e g a ry e le k tr y c z n e są t a ń s z e, p rz y m in im a l
nym z aś z u ż y c iu p rą d u , k t ó r e p rz y k a lk u la c ji m o że b y ć n i e mal z u p e łn ie p o m in ię te , są o n e ta ń s z e ta k ż e w e k s p lo a ta c ji.
D la ła tw ie js z e g o z o r ie n to w a n ia się C z y te ln ik ó w w w ielu ró ż n o ro d n y c h s y s te m a c h z e g a ró w e le k tr y c z n y c h dziś s to s o w a n y c h p o d a je m y ic h p o d z i a ł w e d łu g r o d z a ju u r z ą d zen ia z e g a ro w e g o o ra z w d g . je g o z a s a d y d z ia ła n ia .
A. U r z ą d z e n i a z e g a r o w e g r u p o w e ,
w k tó r y c h z e g a r g łó w n y (in ac ze j: z e g a r p r o w a d z ą c y a lb o k ie ru ją c y , w zgl. z e g a r - „ m a tk a ) s t e r u j e sz e re g z e g a ró w w t ó r n y c h , z a s ila n y c h p r z e z e ń im p u ls a m i p rą d u .
M o g ą tu b y ć d w a u k ła d y , a m ia n o w ic ie :
1, Zegar g łó w n y w y p o sa ż o n y je s t w in d u k tor, w s z y s t
k ie z aś z e g a r y w t ó r n e p o łą c z o n e s ą w s z e re g : je s t tc Ł zw.
u k ła d s z e r e g o w y .
2, Zegar g łó w n y ty lk o zam yk a o k r e so w o k o n ta k t, z a łą c z a ją c p r ą d z e s p e c ja ln e j b a te r ii n a z e g a ry w t ó r n e p o łą c z o n e ró w n o le g le ; je s t to t . z w . u k ła d r ó w n o l e g ł y .
Z eg a r g łó w n y m o że b y ć p o n a d to w ty m o s ta tn im w y p a d k u z a ró w n o c zy s to m e c h a n ic z n y , ja k i z n a p ę d e m e le k try c z n y m , a lb o te ż w re s z c ie z n a p ę d e m m e c h a n ic z n y m n a k rę c a n y m e le k try c z n ie (c ię ża rk i, rz a d z ie j sp rę ż y n a ).
W w i ę k s z y c h u rz ą d z e n ia c h g ru p o w y c h z e g a r - ,.m a t
k a " w ra z z a p a r a tu r ą d o d a tk o w ą i p o m o c n ic z ą s ta n o w i t. zw. cen tra lę z eg a ro w ą .
I
B. Z e g a r y in d y w id u a ln e ,
k tó r e p o d z ie lić m o żem y na:
1. Z e g a r y s t a le p r z y łq c z o n e d o s ie c i, n a le ż ą tu :
a. zegary syn ch ron iczn e, k tó r y c h m e c h a n iz m s ta n o w i m in ia tu ro w y siilniczek s y n c h ro n ic z n y , b ie g n ą c y z g o d n ie z c z ę s to tliw o ś c ią sieci, p rz y czym ru c h siln ic z k a p rz e n o s i się za p o m o c ą u k ła d u k ó łe k z ę b a ty c h b e z p o ś r e d n i o n a w s k a z ó w k i z e g a ra . P o d ty m w z g lę d e m z e g a ry s y n c h r o n ic z n e s ta n o w ią p o n ie k ą d o d r ę b n ą g ru p ę , g d y ż t y l k o w z e g a ra c h teg o ty p u r u c h s iln ic z k a n a p ę d o w e g o p rz e n o s i się
— z p o m in ię c ie m s p rę ż y n y — n a w s k a z ó w k i z e g a ra , p rz y in n y c h n a to m ia s t s y s te m a c h w s k a z ó w k i p o ru s z a n e s ą z a- p o m o c ą s p r ę ż y n y n a k r ę c a n e j e le k try c z n ie .
b. zegary z siln iczk ie m w łą czo n y m do s ie c i na s ta le i n ak ręcającym sp ręży n ę m ech anizm u zeg a ro w eg o w m ia rę jej r o z k rę c a n ia się. S iln ic z e k (n a jc zę śc iej in d u k c y jn y — F e r - ra ris a , lu b a s y n c h ro n ic z n y s p e c ja ln e g o ty p u ) b y w a sa m o c z y n n ie h a m o w a n y z ch w ilą , gd y s p rę ż y n a je s t już d o s ta te c z n ie n a c ią g n ię ta .
2. Z e g a r y z o k r e s o w y m w łą c z a n ie m p rą d u ( s t a łe g o lu b z m ie n n e g o ) z s ie c i.
W ty c h z e g a r a c h m e c h a n iz m z e g a ro w y n a p ę d ż a ń y je s t za p o m o c ą n o rm a ln e j ą p rę ż y n y , n a c ią g a n e j co p e w ie n czas p r z y p o m o c y p r ą d u w łą c z a n e g o s a m o c z y n n i e z c h w i
lą, gd y ty lk o n a c ią g s p rę ż y n y s p a d n ie do o d p o w ie d n ie j w ie lk o ś c i. N a c ią g s p rę ż y n y u z y s k u je się — z a le ż n ie o d s y s te m u z e g a r a — w r o z m a ity sp o s ó b , a m ia n o w ic ie n p .:
a. z a p o m o c ą k o tw ic y e le k tro m a g n e s u ;
b. z a p o m o c ą w y d łu ż a ją c e g o się d r u tu c ie p ln e g o , a lb o te ż w re s z c ie
c. n a d ro d z e e le k tro p n e u m a ty c z n e j.
3. Z e g a r y b a te r y jk o w e .
T u ta j le k k ą s p r ę ż y n k ę n a p ę d z a ją c ą m e c h a n iz m z e g a r o w y n a c ią g a p e r io d y c z n ie (w o k r e s a c h co ok . 4 -im inutow ych) im p u ls p r ą d u p o c h o d z ą c y z m a łe j su c h e j b a te r ii.
STR. 310 W I A D O M O Ś C I E L E K T R O T E C H N I C Z N E Nr. 11
C . E le k t r y c z n e o r z q d z e n ia z e g a r o w e , ły p u s p e c j a ln e g o ,
rzadzietj s p o ty k a n e , ja k nip.:
1. Z egary w ie ż o w e , o lb rz y m ic h n ie r a z ro z m ia ró w , o ś r e d n ic y d o c h o d z ą c e j do 20 m, p o r u s z a n e n ie k ie d y iza p o m o c ą p r z e k a ź n ik ó w o ra z s iln ik ó w e le k try c z n y c h .
2. Zegary z n a staw ialn ym o k r e so w y m n ad aw an iem s y gna łó w (d z w o n k ó w , s y r e n i i . p.) p r z e z n a c z o n e d la szk ó ł, te a tró w , f a b ry k i it. p .; są to t. zw . z e g a ry sy g n a liz u ją c e lu b
„ p ro g ra m o w e ” . W r e s z c ie p o ja w ia ją się w o s ta tn ic h c z a s a c h : 3. Zegary t, zw . „ b e z c y fe r b la to w e ” z w y ś w ie tla n ie m w d ro d z e e le k try c z n e j (za p o m o c ą ta ś m y tr a n s p a r e n to w e j lu b p o la , s k ła d a ją c e g o się z d ro b n y c h ż a ró w e k ) l i c z b p o d a ją c y c h b ie ż ą c ą g o d zin ę, m in u ty i t. p.
R o z p a trz y w s z y w o g ó l n y c h z a r y s a c h is tn ie ją c e r o d z a je z e g a ró w e le k try c z n y c h , p rz e jd z ie m y n a s tę p n ie do s z c z e g ó ło w sz e g o o m ó w ie n ia p o s z c z e g ó ln y c h ic h ty p ó w — w te jż e , co w y żej, k o le jn o śc i.
A. U r z g d z e n i a z e g a r o w e g ru p o w e .
p rz e d n io w p. A sy s te m z e g a r ó w e le k tr y c z n y c h g ru p o w y ch , s p o ty k a m y d z iś je d y n ie w u r z ą d z e n ia c h s t a r e g o typu, a m ia n o w ic ie :
S y s łe m z e g a r a g łó w n e g o z in d u k to re m .
P r z y sy s te m ie z e g a r a g łó w n e g o z in d u k to r e m zegar p ro w a d z ą c y (głów ny) je s t z w y k ły m d o k ła d n y m z e g a re m m e
c h a n ic z n y m z p o je d y ń o z y m c ię ż a r e m i w a h a d łe m . Z eg a r ten z a o p a tr z o n y je s t w i n d u k t o r , k tó r e g o w irn ik obracany je s t — p rz e z c ię ż a r n a p ę d o w y z e g a ra — co m in u tę o 90 s to p n i; c ię ż a r te n co m in u tę z o s ta je w y z w a la n y p rz e z spe
c ja ln e u r z ą d z e n ie d o d a tk o w e i o p u s z c z a s ię c o k o lw ie k , po k r ę c a ją c p rz y ty m in d u k to r . P o w s ta ją c y w c h w ili tej prąd w tw o r n ik u i n d u k to r a p r z e p ły w a p r z e z p o łą c z o n e z nim w s z e re g (na s ta łe ) e le k tr o m a g n e sy zeg a ró w w tórnych, posu
w a ją c w n ic h — z a p o ś r e d n ic tw e m k o tw ic z k i, podw ójnego w y c h w y tu o ra z k ó łk a u z ę b io n e g o — w s k a z ó w k ę m inutow ą z e g a ra ; o b r ó t tej o s ta tn ie j p r z e n o s i się, ja k to m a miejsce w z e g a r a c h z w y k ły c h , — za p o m o c ą p r z e k ła d n i k ó łe k zę
b a ty c h n a w s k a z ó w k ę g o d z in o w ą . N a ry s. 1 p o k a z a n y jest
U w a g i o g ó ln a .
Z an im r o z p a tr z y m y b liż ej p o s z c z e g ó ln e s y s te m y ły c h u r z ą d z e ń z e g a ro w y c h o ra z ic h c z ę śc i s k ła d o w e — o m ó w i
m y p o k r ó tc e o g ó ln ie z a s a d ę z e g a ro w e g o u r z ą d z e n ia g r u p o w e g o .
G ru p o w e u r z ą d z e n ie z e g a ro w e s k ła d a się, ja k to już b y ło z a z n a c z o n e w y żej, z z e g a ra p ro w a d z ą c e g o (czyli t. zw.
z e g a r a „ m a tk i" ) *), p r z e w o d ó w łą c z ą c y c h (sieci z e g a ro w e j) o ra z z e g a ró w w tó rn y c h . S i e ć z e g a ro w a m o ż e -się r o z c ią g a ć n a p r z e s tr z e n i b a rd z o z n a c z n e j, p rz y c zy m z e g a r w tó r n y m-oże b y ć o d le g ły od sw ej „ m a tk i" o 100 n p . k i lo m e tró w lu b i w ię c e j. L ic z b a z e g a ró w , n a le ż ą c y c h do je d n ej w s p ó ln e j g ru p y m o że tu b y ć ró w n ie ż b. w ie lk a . T a k np . je d n a ze z n a n y c h firm sz w e d z k ic h b u d u je z e g a r y - „ m a tk i”
p rz y s to s o w a n e do p r o w a d z e n ia 1 000 z e g a ró w w tó rn y c h . Z e g a r-„ m a t k a ” s k ła d a s ię z re g u ły z d w u c h c z ę ści; p recy zy jn eg o zegara, c h o d z ą c e g o b a r d z o d o k ła d n ie , o ra z urząd zen ia do n ad aw an ia im p u lsów z e g a ro m w tó rn y m . Z a ró w n o sa m z e g a r, ja k i u rz ą d z e n ie do im p u lso w a n ia , m o g ą b y ć r ó ż n e ; ta k n p . n a p ę d z e g a r a - „ m a tk i" o d b y w a ć się m o że z a p o m o c ą c ię ż a rk ó w -n a k rę c a n y c h r ę c z n ie lu b e le k tr y c z n e (rza d z ie j b y w a sp rę ż y n o w y ). Z e g a r - ,,m a tk a ” p o s i a d a ć m o ż e t a k ż e n a p ę d c z y s to e le k try c z n y . C z ę s to ś ć n a d a w a n ia i m p u l s ó w z e g a ro m w tó rn y m b y w a ro z m a ita — np.
co 1 s e k „ co Vi m in ., co 1 m in., itp .
Z e g a r w t ó r n y p o s ia d a b u d o w ę n a d z w y c z a j p r o s t ą n ie s ta n o w i o n b o w ie m ż a d n e g o sam o-dzielnego m e ch a n iz m u , le c z z a o p a tr z o n y j e s t je d y n ie w e le k tro m a g n e s z k o tw ic z k ą , -której o k re s o w e (w c h w ili im p u lsu ) p r z y c ią g a n ia u s k u te c z n ia ją — za -p o śre d n ictw e m z a p a d k i o ra z k ó łk a z ę b a te g o — o b r ó t w s k a z ó w k i m in u to w e j w zgl. se k u n d o w e j.
Z e g a ry w tó r n e b y w a ją n a jc z ę ś c ie j -p o łąc zo n e ze s o b ą r ó w n o leg le, c h o ć s p ó ty k a się te ż — a c z k o lw ie k b. r z a d k o — u r z ą d z e n ia p r z y -k tó ry ch z e g a ry w tó r n e p o łą c z o n e s ą sz e re g o w o . N a jc z ę ś c ie j s p o ty k a n e są d ziś u r z ą d z e n ia z e g a ro w e g ru p o w e , p rz y k tó r y c h z e g a r - ,,m a tk a ” p o s ia d a e le k tr y c z n y -nąpęd w a h a d ło w y , z e g a r y z a ś w tó r n e p rz y łą c z o n e są ró w n o le g le i z a s ila n e z b a te r ii lu b te ż z p r o s to w n ik a s ty k o w e g o . N ie m n iej je d n a k ż e d la p r z e d s ta w ie n ia c a ło k s z ta ł
tu s p r a w y o ra z e ta p ó w , ja k im i k r o c z y ł ro z w ó j k o n s tr u k c ji z e g a r ó w e le k try c z n y c h o p isz em y n a jp r z ó d w y m ie n io n y p o -
R y s. 1.
-S ch em at u k ła d u z e g a r a g łó w n e g o z in d u k to re m . Zegary w tó r n e p o łą c z o n e s ą s z e re g o w o .
s c h e m a ty c z n ie u k ła d z e g a ra g łó w n e g o z in d u k to re m oraz p o łą c z o n y c h z n im w s z e re g z e g a ró w w tó r n y c h ; M — oznacza z e g a r - „ m a tk ę " (głó w n y ); w — z e g a r y w tó r n e ; g — gniazdo k o n ta k to w e , o k tó r y m b ę d z ie je s z c z e m o w a niżej.
A b y ła tw ie j z ro z u m ie ć d z ia ła n ie o m a w ia n e g o u k ł a du, z a p o z n a jm y się p r z e d e w s z y s tk im z z a s a d ą d z ia ła n ia z e g a ró w w t ó r n y c h , k t ó r e s ą z r e s z tą w k o n s tr u k c ji sw ej b e z p o r ó w n a n ia p r o s ts z e o d z e g a ró w
„ m a te k ” i d la te g o m o g ą b y ć z m ie js c a o m ó w io n e . N a ry s. 2 p o k a z a n a je s t s c h e m a ty c z n ie k o n s tr u k c ja o ra z z a s a d a d z ia ła n ia ty p o w e g o m e c h a n iz m u zegara w tó r n e go (s ta rs z e g o ty p u ). K o tw ic z k a k e le k tro m a g n e s u s p o la r y z o w a n e g o e *) o s ta łe j b ie g u n o w o ś c i p o s ia d a p u n k t o b ro tu . P o n ie w a ż im p u ls y p r ą d u p r z y c h o d z ą c e n p . co m iu tę z in d u k to r a u m ie s z c z o n e g o w z e g a rz e — „ m a tc e "
R y s. 2.
S c h e m a t k o n s tr u k c ji i z a s a d y d z ia ła n ia m e c h a n iz
m u z e g a r a w tó rn e g o .
*) Z e g a r t e n n a z y w a ć b ę d z ie m y -także z e g a re m k i e r o w n ic z y m w zgl, z e g a re m g łó w n y m lu b p ro w a d z ą c y m .
*) Z a s a d a e le k tro m a g n e s u „ s p o la r y z o w a n e g o " w y ja
ś n io n a z o s ta ła w zesz. 12/1935 r. „ W . E .” , s tr. 369, S k rz y n k a P o c z to w a , o d p o w ie d ź p o d : „ E le k tr y k T. L. L im a n o w a " .
Nr. 11 • W I A D O M O Ś C I E L E K T R O T E C H N I C Z N E • STR. 311
p o s ia d a ją n a p r z e m ia n ró ż n e k ie r u n k i — k o tw ic z k a k b ę d z ie p rz y c ią g a n a na- p rz e m ia n to do (jednego, to do d ru g ieg o b i e guna e le k tro m a g n e s u e. O k re s o w e te (n,p. co m in u tę ) ru c h y k o tw ic z k i k p r z e n o s z ą s ię z a p o ś r e d n ic tw e m s p r ę żynki s o ra z w y c h w y tu w n a k ó ł k o iz ę b a te z, a ty m sam y m na oś o w s k a z ó w k i. W r a z ie p o tr z e b y d o re g u lo w a n ia k t ó re g o k o lw ie k z z e g a r ó w w tó r n y c h p o s iłk u je m y się p r z e- n o ś n y m in d u k to r e m z a łą c z a n y m d o g n ia z d k a k o n t a k t o wego (g — ry s . 1), u m ie s z c z o n e g o p r z y z a c is k a c h o d n o ś nego z e g a r a w tó rn e g o . G n ia z d k o t a k i e m o że b y ć u m ie s z c z o ne w d o w o ln y m o d d a le n iu o d w tó rn e g o z e g a ra i sam o n a s t a w ienie te g o o s ta tn ie g o m o ż e s ię o d b y w a ć z o d leg ło śc i.
L ic z b a z e g a ró w w tó rn y c h , p rz y łą c z o n y c h s z e re g o w o do jed n e g o z e g a r a p r o w a d z ą c e g o , b y w a w ty m w y p a d k u sto su n k o w o n ie w ie lk a (dc ok . '50),. P o łą c z e n ie sz e re g o w e zeg aró w w tó r n y c h p o s ia d a p r z y (tym je d n ą p o w a ż n ą w a d ę . a m ia n o w icie: p r z e r w a g d z ie k o lw ie k w o b w o d z ie z a trz y m u je od razu w s z y s tk ie z e g a ry . S y s te m te n p o s ia d a je d n a k ta k ż e i w ie lk ą z a le tę — b r a k w s z e lk ie g o ro d z a ju k o n ta k tó w , k tó re w c z a sie p r a c y b ą d ź is k rz ą , b ą d ź te ż u le g a ją z a n ie czyszczeniu i w o g ó le są w e w s z y s tk ic h in s ta la c ja c h e le k try czn y ch ź ró d łe m ro z lic z n y c h k ło p o tó w . N ie m niej je d nakże o m a w ia n y s y s te m n a le ż y już d ziś do p r z eszło śc i i n o w y c h in s ta la c ji te g o ro d z a ju o b e c n ie się już n ie b u d u je . Z d ec y d o w a n e z w y c ię s tw o n a d s y s te m e m z e g a r a z in d u k torem o d n ió sł s y s te m z e g a r a p ra c u ją c e g o w u k ła d z ie r ó w n o l e g ł y m .
System z e g a r a g łó w n e go z a m y k a ją c e g o okresow o o b w ó d z e g a ró w w tó rnych oraz źró d ła p rąd u .
Z a s a d a s y ste m u .
T en sy s te m ró ż n i się z a s a d n ic z o o d o p is a n e g o w yżej.
Zegar - „ m a tk a " (M — ry s . 3) n ie je s t Tu b o w ie m ź ró d łe m prądu, jak to m a m ie jsc e p r z y u r z ą d z e n iu z in d u k to r e m ;
R ys. 3.
S c h e m a t z e g a r a - „ m a tk i" z u rz ą d z e n ie m k o n ta k to w y m . Z e g a ry w tó r n e p r z y łą c z o n e są w u k ła d z ie ró w n o le g ły m . t
i
z eg a r Ten n a to m ia s t, b ę d ą c d o k ła d n y m z e g a re m np. m e c h a n iczn y m z c ię ż a re m lu b (rza d z ie j) s p r ę ż y n ą p o s ia d a tu w e - f w n ą trz s p e c ja ln e u rzą d zen ie k o n ta k to w e o k re s o w o z a m y -
& k a ją c e o b w ó d z e g a ró w w tó r n y c h w o ra z z a s ila ją c e j je b a -
ł e r ii B ogniw . Z e g a ry w tó r n e są Tu w łą c z o n e n ie m a l z r e g u ły w u k ła d z ie r ó w n o l e g ł y m . U rz ą d z e n ie k o n ta k to w e w y k o n a n e b y w a np. w p o s ta c i k ó łk a k z w y s tę p a m i (rys.
4), p o w o d u ją c y m i s ty k s p rę ż y n e k Si i s?, p o ru s z a n e g o za p o ś re d n ic tw e m o d p o w ie d n ie j p r z e k ła d n i z e b a te j p r z e z m e-
I
R ys. 4.
Z a s a d a d z ia ła n ia u rz ą d z e n ia (u rz ą d z e n ie s ta rs z e g o ty p u ).
c h an izm c h o d u z e g a ra - „ m a tk i" M, co p o w o d u je w r e z u l
ta c ie w y s y ła n ie p rz e z b a te r ię B w tó rn y m z e g a ro m w i i r - p u l . s ó w — w d o w o ln ie d o b ra n y c h (np. c o p ó ł lu b co 1 m in.) o k r e s a c h c zasu . J a k o ź r ó d ła p r ą d u u ż y w am y w ty m u k ła d z ie z az w y c za j b a te r ie ogniw L e o la n c h e a lu b a k u m u la to r ó w o p o je m n o ś c i ok. 15 A h.
Z re g u ły n a le ż y m ieć z a w s z e je d n ą b a te r ię re z e rw o w ą (p rz e łą c z n ik p ry s. 3)— d la p e w n o ś c i r u c h u u rz ą d z e n ia i n ie- o p ó ź n ia n ia w s k a z a ń z e g a ró w w tó rn y c h p rz y w y m ian ie b a te rii. W y m a g a n e n a p ię c ie b a te r ii w y n o s i — z a le ż n ie od w ie lk o ś c i u rz ą d z e n ia — 6, 12 lu b 24 w o ltó w ; p rz y n o w szy ch w ię k s z y c h u rz ą d z e n ia c h s p o ty k a się ta k ż e n a p ię c ie 48 w o ltó w ; p r ą d p o b ie r a n y p rz e z je d e n z e g a r w tó r n y w c h w ili im p u ls o w a n ia w y n o s i ok. 10 do 20 m ilia m p e ró w .
M e c h a n iz m z e g a r a w tó rn e g o .
Z a s a d a d z ia ła n ia m e c h a n iz m u z e g a r a w tó rn e g o w u r z ą d z e n ia c h (starszeg o ty p u p o k a z a n a je s t n a ry s. 4; im p u lsy p r ą d u , p rz e c h o d z ą c p r z e z u z w o je n ie e le k tro m a g n e s u , p o w o d u ją k a ż d o ra z o w o p r z y c ią g n ię c ie jeg o ¡koltw iczki n, ru c h zaś jej p rz e n o s i się p r z y p o m o c y z a p a d k i n a u z ę b io n e k ó łk o z, n a w p r o s t osi k tó r e g o o z n a jd u je się w s k a z ó w k a m in u to w a m. T a k i sy s te m z e g a ra w tó rp e g o , a c z k o lw ie k b. p ro s ty , p o s ia d a je d n a k ż e je d n ą z a s a d n ic z ą w a d ę, a m ia n o w ic ie : w ch w ili p r z e r w y o b w o d u w m e c h a n iz m ie k o n ta k to w y m z e g a ra p ro w a d z ą c e g o (g łów nego) p o w s ta je c z ę s te — n a s k u te k sa m o in d u k c ji u z w o je n ia e le k tro m a g n e s ó w z e g a ró w w tó rn y c h — i s k r a w y tw a r z a ją c a c h w ilo w o ja k g d y b y n o wy s ty k . S ty k te n w y w o łu je w k o n s e k w e n c ji n o w y im p u ls p r ą d u o ra z fa łs z y w e p o s u n ię c ie w s k a z ó w e k z e g a ró w w tó r n y c h . T o te ż z e g a ry w tó r n e n o w s ze j k o n s tr u k c ji p o s ia d a ją z re g u ły b u d o w ę o d m i e n n ą od o p isy w a n e j, w k tó r e j ru c h o m a (z azw y czaj o b r a c a ją c a się) k o tw ic z k a s t a n o w i np. m ag n e s s ta ły ; (p o za ty m u r z ą d z e n ia te p o s ia d a ją d o d a tk o w e k o n d e n s a t o rk i g a s z ą c e is k r ę z a łą c z o n e ró w n o le g le do k o n ta k tó w ) . K o m p lik u je to w p r a w d z ie n ie c o k o n s tr u k c ję m e c h a n iz m u k o n ta k to w e g o w z e g a rz e p ro w a d z ą c y m , gd y ż w y m a g a w y tw a r z a n ia im p u lsó w p r ą d u o n a p r z e m ia n p r z e c iw n y m k ie r u n k u , — w y k lu c z a za to „ fa łs z y w y ” ru c h k o t w ic z k i w c h w ili z a m k n ię c ia o b w o d u p rz e z is k r ę (o b jaw s a m o in d u k c ji).
/
STR. 312 • W I A D O M O Ś C I E L E K T R O T E C H N I C Z N E • Nr. 11
Z e g a r y g łó w n e .
Z e g a r — „ m a tk a " * e le k t r y c z n y m n a p ę d e m w a h a d ło w y m .
J e d n y m z n a jb a rd z ie j d z iś ro z p o w s z e c h n io n y c h s y s te m ó w e le k try c z n y c h z e g a ró w - „ m a te k " je s t sy s te m z e g a ra p ro w a d z ą c e g o , z a o p a tr z o n e g o w w a h a d ł o , o tr z y m u ją c e nozpęid za p o ś r e d n ic tw e m im p u ls ó w , p o c h o d z ą c y c h ze s tr o n y e le k tro m a g n e s u , z a łą c z a n e g o sa m o c z y n n ie do ź r ó d ła p r ą d u (baterii),. J e s t to z a te m sy s te m z e g a ra o n a p ę d z ie c z y s to ele k tr y cz n y m — w p rz e c iw ie ń s tw ie do z e g a ró w - „ m a te k ” z n a p ę d e m z a p o m o c ą c ię ż a ru lu b s p rę ż y n y n a k r ę c a n y c h d o p ie ro d ro g ą e le k try c z n ą . K o n
s tr u k c ję oiraz z a s a d ę d z ia ła n ia p o w y ż sz e g o z e g a ra — ,m a t k i ” z w a h a d łe m o n a p ę d z ie e le k try c z n y m w y ja - ja ś n ia ry s. 5.
I s t ó t a rz e c z y p o le g a tu n a tym , że w a h a d ło , k t ó r e s ta n o w i m e c h a n iz m n a p ę d z a ją c y sy s te m k ó łe k z ę b a ty c h , p o r u s z a ją c y c h w s k a z ó w k i z e g a ra , o trz y m u je im p u ls (p c h n ię c ie ) ze s tr o n y u m ie sz c z o n e g o p o d nim e le k t r o m a g n e su e, — o ile ty lk o r o z p ę d w a h a d ła z b y tn io się z m n ie jszy . N a ry s. 5 m am y w łą c z o n e s z e re g o w o w o b w ó d : e le k tro m a g n e s e, b a t e rię B *) o ra z k o n t a k t k. D o l
n a s p rę ż y n a Sa k o n ta k tu k p o s ia d a z w is a ją c y r u c h o
m y ję z y c z e k j; w g ó rn e j c z ę ści d r ą ż k a w a h a d ła p rz y m o c o w a n y je s t s z ty w n y w y s tę p w, k tó r y p rz y k a ż d y m w a h n ię c iu się w a h a d ła p o ru s z a
l ' I sw y m w g łę b ie n ie m ję z y c z e k
1 j. Z ch w ilą, gd y r o z p ę d w a h a d ła o s ła b n ie n a ty le , że p o ru s z o n y p rz e z w y s tę p w ję z y c z e k j n ie z d ą ż y w ró c ić w p io n o w e sw e p o ło ż e n ie (p rz e d p o w ro tn y m ru c h e m w a h a d ła ), — z o s ta je on u n i e s i o n y p rz e z w y s tę p w w ra z z d o ln ą s p r ę ż y n k ą k u g ó rz e , z a m y k a ją c ty m sp o s o b e m k o n ta k t k.
W z b u d z o n y d z ię k i te m u e le k tro m a g n e s e p rz y c ią g a k o tw ic z k ę m z m ię k k ie g o ż e la z a , p rz y m o c o w a n ą do k o ń c a d r ą ż k a w a h a d ła , n a d a ją c te m u o s ta tn ie m u p o n o w n y ro z p ę d . N im w a h a d ło w ró c i do p o ło ż e n ia p io n o w e g o , k o n t a k t k zn ó w się r o z w ie r a , w p rz e c iw n y m b o w iem r a z ie w a h a d ło s ta n ę ło b y n ie ru c h o m e w itym p o ło ż e n iu — p r z y tr z y m a n e s iłą p r z y c ią g a n ia k o tw ic z k i p rz e z e le k tro m a g n e s . P rz e b ie g w y tw a r z a n ia s ty k u p o m ię d z y s p r ę ż y n k a m i Sl i s 2 z a p o m o c ą ję z y c z k a j o ra z ru c h o m e g o w y s tę p u w w y ja ś n ia ry s. 6.
*) d ru g a (b a te ria — s ta n o w i b a te r ię z a p a s o w ą .
Z e g a ry -,,m a tk i” te g o ty p u p r a c u ją n a o g ó ł b. d o b rz e i są w w y s ta rc z a ją c y m s to p n iu d o k ła d n e . N a d a ją s ię one je d n a k ż e do p ro w a d z e n ia n ie w ie lk ie j s to s u n k o w o liczby z e g a ró w w tó r n y c h (n ajw y żej ok . 100). Z e g a ry g łó w n e, p r z e z n a c z o n e do s te r o w a n ia w i ę k s z e j lic z b y z e g a ró w w tó r n y c h — są to ra c z e j z e g a ry z a o p a tr z o n e w p o m o c n i c z y n a p ę d e le k try c z n y do sa m o c z y n n e g o n a k r ę c a n ia ty c h zeg a
ró w . B liżej u r z ą d z e ń t y c h r o z p a tr y w a ć tu n ie będziem y, gd y ż b ę d ą o n e s z c z e g ó ło w o o m ó w io n e p r z y o p isie zegarów in d y w id u a ln y c h .
N o w o c z e s n e m e c h a n iz m y z e g a r ó w g łó w n y c h (k o n ta k to w e ).
U w a g i o g ó l n e .
J a k już w s p o m n ie liśm y w y żej, u r z ą d z e n ie k a ż d e g o ze
g a r a - ,,m a tk i" s k ła d a się z m e c h a n iz m u c h o d u o ra z z u rzą
d z e n ia k o n ta k to w e g o , w y s y ła ją c e g o im p u lsy zegarom w tó rn y m . T o o s ta tn ie — o ile c h o d z i o u rz ą d z e n ia n o w o c z e s n y c h z e g a ró w k ie ro w n ic z y c h — n ie je s t by n aj
m n iej ta k p r o s te , ja k to p o k a z a liś m y p o p rz e d n io n a rys. 4
— p rz y o b ja ś n ia n iu z a s a d y d z ia ła n ia z e g a ra , p o d a ją c — d l a p r o s to ty — u r z ą d z e n ia n ie s k o p lik o w a n e sta rs z e g o typu.
J a k w ie m y b o w ie m z p o w ie d z ia n e g o rwyżej, z e g a ry w tórne d ziś s to s o w a n e , w y m a g a ją d la p ra w id ło w e g o ch d z ia łan ia im
p u lsó w prądu różn ych na przem ian z n a k ó w (kierunków ).
U r z ą d z e n ie w ię c k o n t a k t o w e z e g a r a - ,,m a tk i" w inno nie tylko o k re s o w o z a m y k a ć i p r z e r y w a ć o b w ó d p rą d u , lecz m usi s ta n o w ić ró w n ie ż ro d z a j k o m u t a t o r a , z m ie n ia ją c e g o k ie ru n e k te g o p r ą d u .
N a jc z ę ś c ie j s to s o w a n y m i s y s te m a m i w m echanizm ach k o n ta k to w y c h n o w o cz es n y c h z e g a ró w - „ m a te k " są układy n a s tę p u ją c e : 1. u k ła d s p r ę ż y n k o n ta k to w y c h z im pulsow a
n iem co 1 s e k . p rz y p o m o c y w a h a d ła o ra z 2. u k ła d z mi- m o śro d e m , z im p u lso w a n ie m co p ó ł lu b co 1 min. O ba te u k ła d y o m cw im y po k o le i.
U k ł a d s p r ę i y n k o n t a k t o w y c h p r z e ł q c z a n y c h w a h a d ł e m .
R ys. 7 tłu m a c z y w d o s ta te c z n y m s to p n iu z a s a d ę dzia
ła n ia o m a w ia n e g o u k ła d u . W a h a d ło w, s ta n o w ią c e część m e c h a n iz m u c h o d u z e g a r a - „ m a tk i" , w y k o n y w a jed n o w ah
n ię c ie n a s e k u n d ę ; im p u lsy (na p r z e m ia n ró ż n y c h znaków) re a liz o w a n e s ą p rz e z s y s te m s p r z ę ż y n Si, Sa, S3 i St, których s ty k i w y tw a r z a sa m o w a h a d ło . U k ła d te n n a d a je się do urzą
d z e ń z e g a ro w y c h , w k tó r y c h m a m y s to s u n k o w o n iew ielką lic z b ę z e g a ró w w tó rn y c h , o d k tó r y c h n a to m ia s t w ym agam y d u żej d o k ła d n o ś c i w s k a z a ń (s te ro w a n ie co 1 sek.).
R y s. 7.
S c h e m a t u k ła d u s p rę ż y n k o n ta k to w y c h , p r z e ła c z a n v c h
za p o m o c ą w a h a d ła . y
U U
R ys. 5.
S c h e m a ty c z n y u k ła d z e g a ra - ,,m a tk i" z w a h a d łe m o n a
p ę d z ie e le k try c z n y m .
R ys. 6.
R y su n e k w y ja ś n ia ją c y , sposób w y tw a rz a n ia s ty k u p o m ię d z y sp rę ż y n k a m i zeg ara-> ,m atk i“ .
Nr. 11 W I A D O M O Ś C I E L E K T R O T E C H N I C Z N E STR. 315
U k ł a d z n a d a w a n i e m i m p u l s ó w z a p o m o c q r u c h o m e g o m im o ś r o d u ,
W ty m u k ła d z ie im p u lsy p r ą d u — n a p rz e m ia n z m ie n nego k ie r u n k u — w y s y ła n e s ą z e g a ro m w tó rn y m z b a te r ii za p o ś r e d n ic tw e m o b ra c a ją c e g o się m im o ś ro d u o ra z s p r ę żyn k o n ta k to w y c h w u k ła d z ie , p o k a z a n y m n a ry s. 8. M i-
Z e g a r y w tó r n e
R ys. 8.
S c h e m a t u k ła d u z n a d a w a n ie m im p u lsó w p rz y p o m o cy ru c h o m e g o m im o śro d u .
m o śró d m, p o r u s z a n y z a p o ś r e d n ic tw e m o d p o w ie d n ie g o u k ład u m e c h a n ic z n e g o —■ p rz e z m e c h a n iz m c h o d u z e g a ra -
„ m a tk i”, o b r a c a ją c się d o k o ła osi o ru c h e m je d n o s ta jn y m , w y tw a rz a co 60 s e k u n d s ty k m im o śro d u m ze s p r ę ż y n ą — na p rz e m ia n : ra z p r a w ą p, d ru g i z a ś ra z le w a 1,; p r z e ry w a jąc p rz y ty m z a k a ż d y m ra z e m p o łą c z e n ie s p rę ż y n y (p lub 1) z e ś ro d k o w y m k o n ta k te m s, w s k u te k czego do z ac isk ó w z e g a ró w w tó r n y c h z o s ta je p r z y łą c z a n a b a te r ia B n a p rz e m ia n t ą lu b p r z e c iw n ą b ie g u n o w o ś c ią (p o ło że n ie m im o śro d u 1 i 3). W o k re s ie n ie im p u ls o w a n ia (p o ło że n ie m im ośrodu 2 i 4) o b w ó d z e g a r ó w w tó r n y c h je s t z w a r ty s t y kiem s p rę ż y n 1, s, p, oo m a n a c e lu n ie d o p u s z c z a n ie do z e garów w tó r n y c h ja k ic h k o lw ie k p r ą d ó w o b c y c h . T a k m im o- śród m, ja k i s p rę ż y n y , w y k o n a n e s ą z m e ta li s z la c h e tn y c h . C zas s ty k u t r w a tu od 1 do 2 sek .
Z e g a r y w tórne.
S y ste m W a g n e r a .
J e d n a z n a jp o w a ż n ie js z y c h firm sz w e d z k ic h s to s u je w sw ych z e g a ra c h w tó r n y c h ¡m echanizm s y s te m u W a g n e ra (rys. 9). M am y tu k o tw ic ę k, z b u d o w a n ą z d w ó c h o d r ę b nych k a w a łk ó w ż e la z a k i i ks — w p o s ta c i p o d w ó jn e j li
tery Z — i s ta n o w ią c a m ag n e s s ta ły o b ie g u n o w o ś c i z a zn aczo n ej n a ry s . 9. Z c h w ilą , gdy p rz e z e le k tro m a g n e s c p o p ły n ie p r ą d , p o w s ta n ie u k ła d sił o z n a c z o n y n a ry s , 9.
strz a łk a m i; je d n o im ie n n e b ie g u n y k o tw ic y i e le k t r o m a g nesu e b ę d ą się o d p y c h a ły , ró ż n o im ie n n e n a to m ia s t b ę d ą
się p rz y c ią g a ły . P o d w p ły w e m d z ia ła ją c e g o n a k o tw ic ę k u k ła d u c z te r e c h sił, o b ró c i się o n a o k ą t p ro s ty , w s k u te k czego p o d lew y m b ieg u n e m e le k tro m a g n e s u b ę d z ie m y m ieli o b e c n ie b ie g u n p o łu d n io w y S k o tw ic y , p o d p ra w y m z aś jej b ie g u n p ó łn o c n y N. „ F a łs z y w y ' im p u ls p r ą d u — teg o
R ys. 9.
S c h e m a t m e c h a n iz m u z e g a ra w tó rn e g o sy st. W a g n e ra .
sam eg o k ie r u n k u co p o p rz e d n i (na s k u te k z a m k n ię c ia o b w o d u p rz e z w y s tę p u ją c ą n a k o n ta k ta c h isk rę ) n ie s p o w o d u je już te r a z r u c h u k o tw ic y z e g a ra w tó rn e g o , g d y ż n a p rz e c iw k o s ie b ie z n a jd o w a ć się b ę d ą b ie g u n y z n a k ó w p r z e c i w n y c h . W r a z ie p r z y p a d k o w e g o o b ró c e n ia k o t w ic y np . o k ą t p r o s ty (dajm y n a ito z a p o m o c ą rę k i) n a d c h o d z ą c y z b a te r ii im p u ls p r ą d u n ie s p o w o d u je już r u c h u k o tw ic y k , gd y ż t a o s ta tn ia z n a jd o w a ć się b ę d z ie w p o ło ż e n iu „ fa łsz y w y m ” w s to s u n k u do k ie r u n k u n a d c h o d z ą
c eg o im p u lsu .
O k re s o w y o b r ó t k o tw ic y k — k a ż d o ra z o w o o k ą t p r o s ty —■ p r z e n o s i się n a s tę p n ie — z a p o ś re d n ic tw e m u k ł a du k ó łe k z ę b a ty c h z — n a r u c h w s k a z ó w e k — m in u to w e j w m o ra z g o d z in o w ej wg.
M e c h a n iz m W a g n e r a p o b ie r a ok. 10 — 20 m A p rą d u o ra z ok. 0,1 d o 0,2 w a tó w m o cy — z a le ż n ie od ty p u m e c h an izm u , z k tó r y c h w y m ie n ić n a le ż y t zw . w y s o k o o p o ro - y fy — n a w y ż s z e n a p ię c ia (np. 24 V) o ra z n is k o o p o ro w y (np. 6 V).
In n e s y ste m y .
Z e g a r w t ó r n y w w y k o n a n iu je d n e j z p rz o d u ją c y c h w y tw ó rn i n ie m ie c k ic h a o p a r ty w o g ó ln o śc i n a z a s a d z ie p o d o b n e j do z a s a d y m e c h a n iz m u W a g n e ra p o k a z a n y je s t n a ry s. 10. S ą t u (jed n ak że p e w n e z m ia n y w k o n s tru k c ji, a p r z e d e w s z y s tk im , w u k ła d z ie b u d o w y sa m ej k o tw ic z k i k , p o s ia d a ją c e j —- n a o b w o d z ie tr z y j e d n o i m i e n n e b ieg u n y .
G e n e r a t o r tró jfazo w y
G e n e r a t o r y p rq d u tr ó jf a z o w e g o m a ły c h m o c y (do 15 kV A ), A A a s z y n y p rq d u s t a łe g o i p r z e tw o rn ic e .
S i l n i k i r e p u ls y jn e m a łe j m o c y . S y r e n y a la r m o w e ,
S z l i f ie r k i e le k t r y c z n e , T r a n s f o rm a to ry ,
A u t o m a t y r o z r u c h o w e ,
A p a r a t y e le k t r y c z n e do suwnic, dźwigów i żórawi,
N a s t a w n ik i, e le k t r o m a g n e s y h a m u lc o w e , w y łq c z n ik i k r a ń c o w e i t. P-t
R o z r u s z n ik i i r e g u la t o r y o b ro tó w d o s iln ik ó w w ię k s z y c h m o c y (po
nad 1 0 0 KM)
N I A A P A R A T Ó W E L E K T R Y C Z N Y C H W Y T W Ó R
K. i W. P U S T O Ł A
W A R S Z A W A ,
Spółka Komandytowa
J A G IE L L O Ń S K A 4 .6 . T E L. 1 0 - 3 3 - 3 0 1 1 0 -3 3 - 2 6
STR. 314 W I A D O M O Ś Ć E L E K T R O T E C H N C Z N E Nr. 11
Z k s z t a ł t u k o tw ic z k i k o ra z p o ło ż e n ia jej b ie g u n ó w w s to s u n k u d o b ie g u n ó w s p o la ry z o w a n e g o e le k tro m a g n e s u e w y n ik a , iż p r z y k a ż d o ra z o w e j z m ia n ie b ie g u n o w o ś c i w e le k tro m a g n e s ie e (czyli p rz y k a ż d o ra z o w y m im p u ls ie p r ą d u p rz e c iw n e g o z n a k u w u z w o je n iu elek tro m ag n esu )) — k o tw ic z k a k w y k o n a o b r ó t o k ą t 60°. W p rz e c iw ie ń s tw ie
R ys. 10.
S c h e m a t z e g a ra w tó rn e g o z k o tw ic z k ą 3 -b ie g u n o w ą .
do s y s te m u W a g n e r a k o tw ic z k a u m ie s z c z o n a tu je s t w p ł a sz c z y ź n ie p r o s to p a d łe j do p ła s z c z y z n y e le k tro m a g n e s ó w ; ru c h jej p r z e n o s i się n a oś o w s k a z ó w k i m in u to w e j z a p o ś r e d n ic tw e m p r z e k ła d n i ślim a k o w e j s. M e c h a n iz m p o w y ż sz y p o s ia d a k o n s tr u k c ję b a r d z o p r o s tą i tr w a łą , w d z ia ła n iu z a ś sw y m n ie z a w o d n ą i n ie u le g a ją c ą p r a k ty c z n ie z e p su c iu .
O p o rn o ś ć u z w o je n ia e le k tro m a g n e s ó w p o w y ż sz e g o m e c h a n iz m u z e g a r a w tó rn e g o — p rz y ś re d n ic y t a r c z y z e g a ra 20 om — w y n o s i 750 o m ów ; z e g a r t a k i p rz y n a p ię c iu 24 V p o b ie r a ok. 30 m A p r ą d u o ra z ok. 0,75 w a ta m ocy.
J a k w id a ć z p o w y ż s z y c h o p isó w , e le k try c z n e z e g a ry w t ó r n e p o s ia d a ją n a o g ó ł k o n s tr u k c ję b a rd z o p r o s t ą . Z a s tą p ie n ie sa m o d z ie ln e g o m e c h a n iz m u z e g a r a m e c h a n ic z n eg o , W d o b ry m i d o k ła d n y m w y k o n a n iu b ą d ź co b ą d ź k o sz to w n e g o , — n ie s k o m p lik o w a n y m u rz ą d z e n ie m , p r z e z n a c z o n y m je d y n ie do o d b i e r a n i a c e n tr a ln y c h im p u lsó w e le k try c z n y c h , p o c h o d z ą c y c h z p re c y z y jn e g o z e g a r a - „ m a t
k i", c zy n i z e g a r w tó r n y b e z p o ró w n a n ia ta ń s z y m w s to s u n k u do z w y k łe g o z e g a ra m e c h a n ic z n e g o . P o n a d to e l e k t r y c z n y z e g a r w tó rn y je s t, ja k to w y n ik a z sam ej z a s a d y s c e n tr a liz o w a n e g o u r z ą d z e n ia z e g a ro w e g o , b. d o k ła d n y .
S p e c ja ln ie w y g o d n e w z a s to s o w a n iu , ja k o e le k tr y c z n e z e g a ry w tó rn e , są z e g a ry w ie ż o w e . M e c h a n iz m z e g a ra w tó rn e g o je s t tu b e z p o ró w n a n ia m n ie jsz y od m e c h a n iz m u o d p o w ie d n ie g o z e g a ra m e c h a n ic z n e g o ; o d p a d a ta k ż e k o n ie c z n o ś ć s ta łe j o b słu g i o ra z k ło p o tliw e g o d o z o ru . D la z e g a ró w o ś r e d n ic y ta r c z y p o n iże j 2 m s to s o w a n e są jes zc z e z w y k łe m e c h a n iz m y z e g a ró w w tó rn y c h , w ro d z a ju o p is a n y c h w y żej. W ię k s z e n a to m ia s t z e g a ry w tó r n e u r u c h a m ia n e są już n ie b e z p o ś re d n io im p u lse m z e g a r a - „ m a tk i , le c z b ą d ź z a p o ś r e d n ic tw e m o d p o w ie d n ie g o p r z e k a ź n i k a , b ą d ź te ż za p o m o c ą t. zw . u r z ą d z e n ia W y zw alająceg o , w łą c z a ją c e g o — w c h w ili im p u lsu — s p e c ja ln y s iln ic z e k e le k try c z n y , p o ru s z a ją c y w s k a z ó w k ę z e g a ra w tó rn e g o .
s p o d a rc z e j o p ła c a ln o ś c i. W p ie rw s z y m r z ę d z ie — zgodnie z p o w s z e c h n ą d ziś te n d e n c ją z a s ila n ia u r z ą d z e ń e le k tr y c z n y c h p r ą d u s ła b e g o z s ie c i p r ą d u s iln e g o — n o w s z e g ru p o w e e le k try c z n e u r z ą d z e n ia z e g a ro w e c z e r p ią p r ą d z o d p o w ie d n ie g o su c h e g o p r o s to w n ik a s ty k o w e g o (rys. 11).
U k ła d p ro s to w n ic z y p (se le n o w y lu b k u p ry to w y ) *) przy-
N o w o c z e s n e u d o s k o n a lo n e u r z ą d z e n i a z e g a r ó w g r u p o w y c h .
W n a jn o w s z y c h u r z ą d z e n ia c h z e g a ró w e le k try c z n y c h z c e n tr a liz o w a n y c h s p o ty k a m y c a ły s z e re g d a ls z y c h u le p sz e ń i u d o s k o n a le ń , m a ją c y c h n a c e lu z je d n e j s tr o n y p o d n ie s ie n ie p re c y z y jn o ś c i c h o d u o ra z n ie z a w o d n o ś ć f u n k c jo n o w a n ia z e g a ró w , z d ru g iej z a ś — p o w ię k s z e n ie ic h go-
Zey'a.r m a t k a
Z e n a j Lj wtórne
R ys. 11.
S c h e m a t g ru p o w e g o u r z ą d z e n ia z e g a ro w e g o , zasd an eg o z a p o m o c ą su c h e g o p r o s to w n ik a sty k o w e g o .
1
łą c z o n y je s t do w tó rn e g o u z w o je n ia tr a n s f o rm a to r a T r ob n iż a ją c e g o n a p ię c ie s ie c i m ie jsk ie j d o w y s o k o ś c i odp o w ied n iej d la d a n e g o u r z ą d z e n ia z e g a ro w e g o (6 -j- 50 V). P ro s to w n ik p r a c u je ró w n o le g le z b a te r ią a k u m u la to ró w B (ni
k lo w o -k a d m o w y c h ) o p o je m n o ś c i 10— 15 A h ; je s t to t. zw.
p r a c a b u fo ro w a . Na w y p a d e k b r a k u p r ą d u w sie ci obcią
ż e n ie a u to m a ty c z n ie p rz e jm u je n a s ie b ie b a te r ia B. P o d o b n e u r z ą d z e n ia p ro s to w n ik o w e
słu ż y ć m o że je d n o c z e ś n ie do z a s ila n ia z e g a ró w w tó rn y c h o ra z d o n a p ę d u z e g a r a - ,,m a t
k i" , w y k o n a n e g o , ja k o z e g a r z n a p ę d e m (lub z n a k rę c a n ie m ) e le k try c z n y m .
N o w o c z e s n y z e g a r - ,.m a t
k ę " z w a h a d łe m i c ię ż a re m n a k r ę c a n y m e le k try c z n ie , w w y k o n a n iu z n a n e j w y tw ó r n i n ie m ie c k ie j, w id z im y n a ry s. 12.
R y s u n e k 13 p o k a z u je m e c h a n izm c h o d u te g o z e g a r a o ra z u rz ą d z e n ie k o n ta k to w e do im p u ls o w a n ia . Z e g a r te n d z ia ła z d u ż ą p r e c y z ją i p e w n o ś c ią , r e
z e rw a c h o d u s ta le je s t u z u p e ł
n ia n a , c ię ż a r b o w ie m je s t s y s te m a ty c z n ie i s a m o c z y n n ie p o d n o s z o n y . D o z e g a r a m o g ą b y ć d o łą c z o n e d o d a t k o w o : u r z ą d z e n ie do d a w a n ia p e r i o d y c z n y c h s y g n a łó w a k u s ty c z n y c h (o u rz ą d z e n ia c h t a k i c h b ę d z ie m o w a p ó ź n ie j), u r z ą d z e n ie do sy n c h ro n iz o w a n ia jego b ie g u z je s z c z e d o k ła d n ie js z y m z e g a
rem (np. w o ib se rw a to riu m a stro n o m ic z n y m ), c zy te ż w re s z cie u r z ą d z e n ie do o d b io ru im p u lsó w r e g u lu ją c y c h z e g a r w d ro d z e ra d io w e j.
R e g u lo w a n ie c z a s u w d ro d z e r a d i o w e j o d b y w a ć się m o że n p . w te n sp o s ó b , iż o d p o w ie d n i u k ła d k o n ta k tó w p o ru s z a n y p rz e z m e c h a n iz m c z a s o w y — w łą c z a c o d z ie n
R y s. 12.
N o w o c z e s n y z e g a r-„ m a t- k a " z w a h a d łe m i cię
ż a r k ie m n a k r ę c a n y m e le k tr y c z n ie .
*) B liż sz y o p is te g o ro d z a ju p ro s to w n ik ó w z n a jd z ie C z y te ln ik w z e s z y c ie 4/1935 r. ,,W . E .” , s tr. 193.
________
Nr- 11 • W I A D O M O Ś C I E L E K T R O T E C H N I C Z N E • STR. 315
R ys. 13.
M ech an izm c h o d u z e g a r a - ,.m a tk i' w ra z z u rz ą d z e n ie m k o n ta k to w y m do im p u ls o w a n ia .
łączen ie z e g a ra p ro w a d z ą c e g o (d w u ż y ło w ą linią) z t, zw.
zegarem s u p e rk o n tro ln y m , u m ie sz c z o n y m w o b s e r w a to r iu m a stro n o m ic zn y m lu b t. p., b y ło b y z b y t k o s z to w n e .
Id e a n a to m ia s t ra d io w e g o s te r o w a n ia b e z p o ś re d n io zeg aró w w t ó r n y c h p rz e z o d p o w ie d n i z e g a r c e n tr a ln y nie p o s ia d a , n a r a z ie p rz y n a jm n ie j, ż a d n e g o p ra k ty c z n e g o z n ac ze n ia; n a jm n ie js z y b o w ie m n a w e t z e g a r w tó r n y p o b ie ra w c h w ili im p u lsu ok . 0,1 w a ta m o cy . P r z e s y ła n ie w d ro d z e ra d io w e j m o cy te g o r z ę d u b y ło b y , p rz y n a jm n ie j, jak n a raz ie , z b y t k o s z to w n e . (D o k o ń c z e n ie n a s tą p i).
*) W N ie m c z e c h np . sy g n a ły te g o ro d z a ju n a d łu g o ś c i fali 18 130 m. n a d a je r a d io s ta c ja N a u e n .
N a le ż n o ś c i z a p r e n u m e r a t ę
„ W I A D O M O Ś C I E L E K T R O T E C H N I C Z N Y C H “ prosimy w płacać na konto nasze w =. K. 0 . Nr. 255, względnie przekazyw ać nam za po- średnictwem pocztowych przekazów rozra- chunkowych.
nie o go d z. 1 w n o c y s p e c ja ln y r a d io w y o d b io rn ik sy g n a łu c zaso w eg o , n a d a w a n e g o p r z e z je d n ą z r a d io s ta c y j *). O d e b ra n y t ą d ro g ą s y g n a ł d z ia ła z k o le i n a u r z ą d z e n ie r e g u lu jące z e g a r g łó w n y . O d b io rn ik s y g n a łu c z a so w e g o m u si p o sia d a ć o d p o w ie d n ią , d o ść w y s o k o z a w ie s z o n ą , a n te n ę . T en ro d z a j s y n c h ro n iz a c ji z e g a r a k ie ro w n ic z e g o z c zasem zu p ełn ie śc isły m je s t b a r d z o w y g o d n y i p r a k ty c z n y , z w ła s z cza w w y p a d k u , gdy z u w a g i n a z n a c z n ie js z ą o d leg ło ść po-
Budowa sprzętu instalacyjnego o ra z sposoby jego badania.
Inż.-elektr. E. K O B O SKO - (C iąg dalszy).
B e zp ie c zn ik i topikow e.
U w a g i o g ó ln e .
C h a r a k t e r y s t y k i b e z p ie c z n ik ó w .
Z a b e z p ie c z e n ie przeiw odów e le k try c z n y c h p o le g a n a o g r a n i c z e n i u n a d m ie rn e g o ich n a g rz e w a n ia się p o d c z a s p ra c y , w s k u te k k tó re g o m o g ła b y u le c u sz k o d z e n iu lu b n a w e t znisizozeniu b ą d ź iz o la c ja ż y ły m ie d z ia n ej p rz e w o d u , b ą d ź te ż w r e s z c ie sa m a ż y ła . O g ra n ic z e n ie n a d m ie rn e g o n a g r z e w a n ia się p r z e w o d u rwzgl, p r z y rz ą d u e le k try c z n e g o m o że b y ć d o k o n a n e a lb o z a p o m o c ą b e z p i e c z n i k ó w to p ik o w y c h , a lb o t e ż p r z y p o m o c y w y łą c z n ik ó w z s a m o cz y n n y m w y z w a la n ie m e le k tro m a g n e ty c z n y m , w zgl. w y łą c z n ik ó w z p r z e k a ź n ik a m i te rm ic z n y m i. T e o s t a tn i e słu ż ą ta k ż e do z a b e z p ie c z e n ia siln ik ó w o d n a d m ie rn e g o n a g rz e w a n ia się.
W c e lu z a p o z n a n ia C z y te ln ik a z c z ę ś c i a m i s k ła d o w ym i b e z p ie c z n ik a p o d a je m y n a ry s . 63 s p o ty k a n e c z ę s to n a
R ys. 63.
G n ia z d o b e z p ie c z n ik o w e b e z s w o rz n i o w k ła d c e to p ik o w e j z a m k n ię te j.
ry n k u g n ia z d o b e z p ie c z n ik o w e b e z s w o rz n i o w k ła d c e t o p i k o w e j z a m k n ię te j; o z n a c z a ją tu : a — p o d s ta w a ; b g łó w k a b e z p ie c z n ik a ; c — w k ła d k a (s to p k a ) iz n ie w id o c z n y m w p r a w d z ie n a ry n k u , le c z z n a jd u ją c y m się w e w n ą tr z niej d r u c ik ie m to p ik o w y m ; d — d o ln a w s ta w k a ; zt z a c is k d o p r z y łą c z e n ia p rz e w o d u d o p ro w a d z a ją c e g o p r ą d ; Za z a c is k d o p r z y łą c z e n ia p r z e w o d u o d p ro w a d z a ją c e g o p r ą d ; s — s z y n a (d o ln a) b e z p ie c z n ik a .
O m ó w im y n a jp ie rw sz c z e g ó ło w o b e z p ie c zn ik i to p ik o w e.
P o d n a z w ą b e z p i e c z n i k a to p ik o w e g o ro z u m ie ć b ę d z ie m y p r z y b ó r in s ta la c y jn y , k tó r e g o n a jb a rd z ie j is to tn a c z ę ś ć (m e ta lo w a ) —• d ru c ik to p ik o w y u le g a p r z e p a le n iu w c z a sie d z ia ła n ia , p o le g a ją c e g o n a p rz e r w a n iu o b w o d u . B e z p ie c z n ik to p ik o w y je s t w c h w ili o b e c n e j n a jp ro s ts z y m , n a jt a ń szy m i w c iąż je s z c z e n a jc z ę ś c ie j w p r a k ty c e s p o ty k a n y m z a b e z p ie c z e n ie m od z w a rć w o b w o d a c h e le k try c z n y c h .
K a ż d y b e z p iec zn ik w in ie n b y ć ta k zb u d o w a n y , a b y : 1. u le g a ł p r z e p a le n iu b ą d ź n a s k u te k p o w s ta n ia w o b w o d z ie n a d m ie rn e g o o b c ią ż e n ia (p rz e c ią ż e n ia ), b ą d ź też p r z y n a g ły m p n z e tę ż e n iu w y w o ła n y m z w a rc ie m . P o n a d to b e z p ie c z n ik n ie p o w in ie n z a g ra ż a ć n ie b e z p ie c z e ń s tw e m p o p a r z e n ia p rz y jego d o tk n ię c iu , a n i w s k u te k n a g r z a n ia s ię d o s tę p n e j d la o b słu g i g ł ó w k i p rz y n o rm a ln e j p ra c y , a n i te ż p r z y p r z e r y w a n iu lu k u .
2. p o w s ta ły p r z y p r z e p a le n iu s to p k i lu k e le k try c z n y z o s ta ł s z y b k o z g as zo n y , p rz y czy m p r z e p a le n ie t o w in n o się o d b y w a ć w c z a s ie z g ó ry o k re ś lo n y m .
