Wiadomości Elektrotechniczne, R. 1, Zeszyt 11

(1)

F A B R Y K A A P A R A T Ó W E L E K T R Y C Z N Y C H

S. K L E I M A N i S WIE

NR. 11 W I A D O M O Ś C I E L E K T R O T E C H N I C Z N E S T R . 189

rRo,rm atit

przedłuża trw a ło ś ć płyt pow iększa w yd ajn ość m ulatora

p o jem ność aku-

N O W Y E L E K T R O L I T D O

um ożliw ia ła dow anie i w yładow anie prądem

A K U M U L A T O R Ó W O Ł O W I A N Y C H

o w iększem natężeniu

W Y T W Ó R N I A ELEKTROLI TU n f t o r m a lit W POL SCE SP. Z OGR. ODP.

W I L N O , U L . W I L E Ń S K A 31. T E L E F O N 13-83 W S ZE L K IE IN F O R M A C JE NA ZADANIE

/ V Z R H tlW ELEHTfWCZilE

D/lcHOD A C IHI O

W \ " WflRlZRUJfl.ULPIĘHnfl l6B,TEL88/6?

I l t ó l o w a 1/iow ooL ew ui^cilA odJbloim W ftjoW o

W jm m ńjosM A m Ą moc^o Juw/tailac^e- wiAA/z/ijjtó m£cihoJlA^p/i/xuum im oircauira-

w l

wolltowuuł/i/z/u^ t o/innii/iR/iroiruiAi/uzAJ^ iot«,|jio

O P O R N I K I SUWAKOWE

I n ż . E d m . R O M E R

Z A K Ł A D P O M O C Y N A U K O W Y C H

Lwów 14. tel. 78-37

= = = = = Cenniki na żądanie = = = = =

Jedynie n a jlep sze w y łą c z n ik i sa m o c zy n n e z za b e zp ie c z e n ie m p o d w ó jn em , te r m ic zn e m i e le k tr o m a g n e ty c zn e m , g w a r a n tu ją isto tn ą ochronę silników

N a s z a s p e c j a l n o ś ć :

W Y Ł Ą C Z N I K I I U R Z Ą D Z E N I A S A M O C Z Y N N E

d la o c h r o n y s iln ik ó w i u r z ą d z e ń e le k t r y c z n y c h

P R Z O D U J E M Y W Y K O N A N I E M - K O N K U R U J E M Y C E N Ą

W A R S Z A W A , UL . O K O P O W' A 19

(2)

C E N T R A L A ;

W arszawa, Królewska 23, tel. 260-05, 610-44

O D D Z I A Ł Y

¡ P R Z E D S T A W I C I E L S T W A K ró l. H u ta , K rzyw a 7, tel. 785 Ł ó d ź, K ilińskiego 96, tel. 205 84 Lw ów , K adecka 9, tel. 107-40 B y d g o sz c z , C hodkiew icza 5/6,

tel. 11-17

W iln o , B osaczkow a 5, tel. 12-77 P o z n a ń , Św. M arcin 57,Ptel. 40-39

O d b ió r przez D y re k c ję T ra m w a jó w p ie rw sze g o s iln ik a tra m w a jo w e g o o m ocy g o d zin n e j 42 K M , 660 o b r/m in , 500 V p r o d u k c ji fa b ry k i w a rs z a w s k ie j

S T R . 190 W I A D O M O Ś C I E L E K T R O T E C H N I C Z N E NR. 11

P ie rw sza p a rtja s iln ik ó w tra m w a jo w y c h o m ocy g o d z in n e j 42 K M , 660 o b r/m in , 550 V p ro d u k c ji fa b ry k i W a rs z a w s k ie j — £dla D y re k c ji W a rs z a w s k ic h T ra m w a jó w

(3)

W I A D O M O Ś C I

E L E K T R O T E C H N I C Z N E

m i e s i ę c z n i k p o d n a c z e l n y m k i e r u n k i e m p r o f . m. p o ż a r y s k i e g o Redaktor: Inź. elektr. W ło d z im ie r * K o te le ^ s k i W a r s z a w a ^ L J ^ a c k i e g ^

RO K I _________________________ L IS TO P A D 1 9 3 3 R. Z E S Z Y T 11

T R E Ś Ć Z E S Z Y T U 11:

1. Polski przem ysł elek tro tech n iczn y . 5. T echnika instalacyj elektrycznych — in i. T. K uliszew ski.

2. P rzepięcia atm o sfery czn e w n ap o w ietrzn y ch linjach 5 P o p u larn a e le k tro te c h n ik a , elektrycznych — in i. M. F erster. 7 N ow iny elek tro tech n iczn e.

3- APar£ V l e ,ktcr^ Zne d ° £ ° tOWallia 1 grzania płynÓW 8. S k rzy n k a pocztow a. J a k są zbudow ane i jak działają 4 Zw arcia w uzw ojeniach m aszyn elek try czn y ch i tra n - liczniki telefoniczne,

sform atorów B. G im but. 9. Z życia orgam zacy,.

Nakład 4 OOP egzemplarzy Cena zeszytu 7 0 g r O S Z y

Polski Przemysł Elektrotechniczny.

Z W ystaw y E le k tro te c h n ic zn e j w P o litech nice W a rs z a w s k ie j 1 1 —1 9 c z e rw c a r. b.

(Ciąg dalszy).

A p araty n iskieg o n a p ię c ia .

Znacznie ro zszerzyła i urozm aiciła ostatniem i laty swą produkcję w zak resie a p a ra tó w n i s k i e g o n a p i ę c i a FABRYKA APARATÓW ELEKTRYCZNYCH S. KLEIMAN I S-WIE. Ja k o jeden z ciekaw szych działów produkcji ^ F ab ry k i w tym zak resie należy w yróżnić wyłączniki samo

czynne dla instalacyj niskiego napięcia typu KM oraz VHt, w yrab iane na podstaw ie licencji zn a

nej w ytw órni niem ieckiej Voigt i H aeffner.

W yłączniki sam oczynne ty pu KM budow ane są na napięcia nom inalne 380 i 500 V oraz n a tę żenia prąd u od 15 do 1 000 A — w w ykonaniach otw artem i żeliw nem o kapturzonem , jako dwu- lub trójbiegunowe. Są to w yłączniki suche (pow ietrz

ne); służą one do zabezpieczenia prądnic, tra n s form atorów, b atery j akum ulatorów , silników oraz wszelkich urządzeń elek try czn ych przeciw ko przeciążeniom , zw arciom , prądom zw rotnym i za nikowi napięcia. W y łączniki te w ykonyw ane są do zm ontow ania na tablicy, na ścianie lub na k o n strukcji żelaznej, w w ykonaniu otw artem lub o k a pturzonem żeliw nem . Posiadają one napęd dźw i

gniowy lub elek tro m ag n ety czn y dla uruchom ienia z odległości i są zao p atrzo n e w w yzw alacze ter- m iczno-elektromagnetyczne. Przy p rąd zie stałym w yłączniki te zao patrzon e są w w yzw alacze n a d m iarow o-w steczne.

W yłączniki sam oczynne typu VHt stosow ane są głównie do ochrony silników p rzeciw p rz e c ią żeniom, zw arciom i zanikow i napięcia. B udow ane są one w o k a p tu rz en iu żeliw nem i mogą być sto so

w ane bądź pojedynczo, bądź jako elem enty sk ła dowe bateryj rozdzielczych. Ich k o n tak ty zanurzo

ne są w o l e j u , którego zbiornik zaopatrzony jest z tyłu w dobudow aną kom orę dla odprow a

dzania gazów, mogących pow stać przy w y łą

czaniu.

W yłączniki tego typu budow ane są na n ap ię

cia do 550 V i dla n atężeń p rąd u 25, 40 i 100 A.

W yłącznik typu VHt dla p rąd u 100 A posiada zbiornik oleju wyłożony w ew nątrz m a t e r j a- ł e m i z o l a c y j n y m dla uniknięcia p rzesk o ków do ziemi. Pozatem w yłącznik zaopatrzony jest w urządzenie do m i g o w e g o załączania i w yłączania. W szystkie w yłączniki tego typu p o siadają w y z w a l a c z e term iczno - ele k tro m a gnetyczne. M echanizm elektrom agnetyczny wy- zw alacza działa (momentalnie) przy b. znacznych p rzeciążeniach silnika wzgl. przy zw arciach. T e r

m iczna (cieplna) część w yzw alacza działa n a to m iast z odpow iedniem opóźnieniem przy każdem szkodliw em p r z e c i ą ż e n i u silnika. W yłącz

niki typ u VHt mogą być zaop atrzone w e le k tro magnes dla załączenia w yłącznika z odległości.

Oprócz w spom nianych wyżej w yłączników F ab ry k a w y rab ia w szelkiego rodzaju skrzynki że

liwne z bezpiecznikam i, skrzynki przyłączow e z ko n tak ta m i ślizgowemi, bezpiecznikam i i t. d.

Skrzynki te są okap turzone i mogą być za o p atrz o ne w am perom ierz (rys. 1). Pozatem w yk on yw a

ne są skrzynki przyłączowe przeznaczone do ciężkich w arunków pracy — typu SWK, SWR oraz SW U, na napięcie do 550 V i n atężenia p r ą du od 60 do 600 A. Skrzynki te przy większym p rądzie nom inalnym otrzym ują specjalną kon strukcję ko ntaktó w . M ogą one być stosow ane bądź pojedyńczo, bądź też, jako elem enty sk ła d o we okapturzonych urządzeń rozdzielczych.

S krzynki przyłączow e w spom nianych typów są ok ap turzone i mogą być zaopatrzone w b ezp iecz

niki korkow e, rurow e, uchw ytow e i t. d. Na rys.

2 pokazana jest sk rzyn k a przyłączow a z b ezp iecz

nikam i rurow em i i am perom ierzem .

(4)

i?i i ^ a s^ P n 4 £ałąź produkcji Fabryki Aparatów pieczniki z zamkniętemi patronami rurowemi Elektrycznych S. Kleiman i Synowie stanow ią (rys. 4).

w szelkiego rodzaju wyłączniki, p rzełączniki i od- Dla instalacyj św iatła F a b ry k a w yrabia spe- łączniki niskiego napięcia. N ależą tu m. inn. wy- cjalne rozdzielnie okapturzone typu SW O i SNWO

Rys. 1.

S k rzy n k a p rzy łączo w a ty p u W S z w budow anym am p e ro m ierzem (S. K leim an i S-wie).

łączniki i przełączniki drążkow e dla napięć do 500 V i n atężeń prąd u od 25 do 1 000 A. Ciekaw e rozw iązanie konstrukcyjne stanow ią jednobiegu- nowe n a p o w i e t r z n e odłączniki s 1 u p o-

Rys. 2.

S k rzy n k a p rzy łączo w a z b ezpiecznikam i rurow em i typu SW R 350 A, 550 V (S. K leim an i S-wie).

w e (rys. 3), k tó re mogą służyć jednocześnie, jako izolatory odciągowe.

Bezpieczniki w ykonyw ane są z rurow em i p a tronam i bakelitow em i lub porcelanow em i do 500 wzgl. 1 000 V i do 350 wzgl. 600 A. Dla instalacyj

Rys. 3.

Jed n o b ieg u n o w y n a p o w ietrzny odłącznik słupow y.

(S. K leim an i S-wie).

o b. dużej mocy zw arcia, w k tó ry ch stosow anie o t w a r t y c h bezpieczników rurow ych ze względu na duży luk pow stający p rzy zw arciu nie jest w skazane, F ab ry k a w ykonyw a specjalne bez-

Rys. 4.

B ezpiecznik uch w y to w y na iz o la to ra c h wsporczych.

(S. K leim an i S-w ie).

o niew ielkich w ym iarach z w yłącznikam i pokręt- nemi i bezpiecznikam i topikow em i; skrzynki te przystosow ane są do plom bow ania. Pozatem F a b ry k a w yrabia osp rzęt żeliw ny do kabelków i ru re k pancernych, w odoszczelny o sprzęt kabelko

wy, uniw ersalne pokryw y ochronne dla liczników, lam py sygnałow e, złącza centryczn e śrubowe, za

ciski, końców ki kablow e, zaciski uniw ersalne do odgałęzień napow ietrznych (rys. 6).

Rys. 5.

P u szk a p rz e jś c io w i typu SLP dla p rz y łą c z e n ia instalacji wy

konanej k a b e lk ie m do przewo

dów napow ietrznych.

(S. K leim an i S-wie).

W reszcie w ytw órnia w yrab ia: nastawniki (kontrolery), regulatory, rozruszniki, wyłączniki pływ akow e i ciśnieniow e, a rm a tu ry kablow e, ma

sę kablow ą oraz m aterjały izolacyjne.

Rys. 6.

Zacisk un iw ersaln y do odgałęzień n a p o w ie trz

nych ty p u ZON.

(S. K leim an i S-w ie).

Na po dkreślenie zasługują ek sp o n aty POL

SKICH ZAKŁADÓW ELEKTROTECHNICZNYCH

„ERA w e W łochach pod W arszaw ą, k tó re w ysta

w iły kom pletne urząd zenia instalacyj oświetlenia elektrycznego w agonów kolejow ych, parowozów, sam olotów i sam ochodów. U rządzenia te zaopa

trzone są w samoczynne regulatory napięcia syste

mu „E ra , utrzym ujące napięcia na zaciskach p rąd

nicy na stałym poziom ie niezależnie od ilości

obrotów silnika napędzającego prąd n icę oraz

w ielkości obciążenia. U rządzenia te stosow ane

są na P. K. P. od 1926 r. oraz na sam olotach ko

(5)

Sl NR. 11 W I A D O M O Ś C I E L E K T R O T E C H N I C Z N E S T R . 193

m unikacyjnych od 1928 r. P ozatem fab ry k a w y rabia, jak już w spom inaliśm y w zeszycie 7 „W . E." m aszyny p rą d u stałego na napięcie od 4 do 4 000 w oltów o m ocy od 10 W do 6 kW (przy

Sam oczynny

Rys. 7.

re g u la to r n ap ięc ia sy stem u „ E ra".

był dotychczasow y b ra k produkcji przyrządów tych w kraju.

N adm ieniam y, że w listopadzie b. r. Firm a o tw orzyła oddział w W arszaw ie ze sta łą w ystaw ą p rzyrządów m ierniczych i odbiorników radjowych

(rys. 8).

N astępn ą firm ą produkującą a p a ra ty niskiego n apięcia jest F a b ry k a A p arató w E lektrycznych INŻ. JÓZEF IMASS w Łodzi. Jak k o lw iek W y

tw órnia ta zasadniczo specjalizuje się w wyrobie ap a ra tó w w ysokiego napięcia, to jednak p ro d u kuje ona szereg ap a ra tó w niskiego napięcia, a m ianow icie: odłączniki, w yłączniki, przełączniki drążkow e jedno-i w ielobiegunow e oraz a p a ra ty o- kaptu rzone, jak: odłączniki, przełączniki, w yłącz

niki do silników elektrycznych; okapturzone b e z pieczniki, końców ki kablow e z um ieszczonemi w ew nątrz bezpiecznikam i i t. d. Skrzynka żeliw na całkow icie chroni zarów no zaw arty w ew nątrz a p a ra t, jak i obsługę, dając całkow itą pew ność ru chu. W chwili obecnej m ontow anie czy to w yłącz

ników, czy też bezpieczników w szelkich rodzajów w prost na tablicy m arm urow ej coraz bardziej wy- zmiennych o b rotach w grani

cach od 400 do 7.000 obr./min) oraz przetw orn ice jedno- i dwutwornikowe o m ocy do 6 kW.

W ubiegłym roku W y twórnia uruchom iła dział gal- wanotechniczny, w zakres którego w chodzą: chrom ow a

nie, srebrzenie, niklow anie, kadmowanie i w ern ik so w a

nie; dział te n zaopatrzo ny jest w najnow sze urządzenia galw anotechniczne. F a b ry k a podejmuje się instalacyj k o m pletnych u r z ą d z e ń g a 1-

w a n o t e c h n i c z n y c h własnego system u.

Zw racały na siebie u w a gę w e n t y l a t o r y o z o n o w e konstrukcji W y tw ó r

ni „Era“. D zięki swym w ła s

nościom bakterjobójczym oraz zdolności n e u tra liz o w a nia szkodliw ych w yziew ów

w entylatory te n ad ają się do odśw ieżania i dezyn

fekow ania p o w ietrza w pom ieszczeniach, w k tó rych przebyw a w ięk sza ilość osób, jak: szkoły, teatry, kina, resta u ra c je i t. p.

W ro k u bieżącym W y tw ó rn ia uruchom iła dział budow y elek try cznych przyrządów pomia-

S ta ła W y staw a p rzy rząd ó w m ierniczych i o d b iorników radjow ych w yrobu P.Z.E.

„E R A ", w W arszaw ie p rzy ul. S ienkiew icza 14.

chodzi z użycia, ustępując m iejsca przyrządom okapturzonym .

N astępnie widzieliśm y w stoisku Firm y Inż.

Jó zef Imass ograniczniki, k tó re stanow ią osobny dział produkcji W ytw órni. O graniczniki znajdują obecnie coraz w iększe zastosow anie; stosow anie owy elektry cznych p rzy rząd ó w pom rą ooecn.e ^ zw k , h Ucz.

rowych na p o d s ta w ę hcencj, „ a b -y t^ u znanej bow .em og e ,ektrow nii jak w iedeńskiej w y tw ó r." X * * y r z S y S - ? odbiorcy V a d u , ograniczając p rą d pobierany

„ N o r m a . F a b ry y nJ ł , i nwpdn oraz orzez instalację do pewnej w ielkości. Zmusza to

cze tablicow e, P™ enosne ypu m o n - t^ w e g o oraz przez u * ta ^ ^ ’ planow ego posługi-

zw. kieszonkow e (małe). W najbliższym czasie p j elek try czn ą; w ieczorem np., gdy

W ytw órnia zam ierza p rzy stąp ić do £ a ta v k a q i « ^ niem0ŻHWe jest w łą-

przyrządow pom iarow ych p r e c y z y j n y c h y p ą ■ elektrycznego lub grzejnika, przy

pu laboratoryjnego. W ten sposob ' nacłmiernym bow iem poborze mocy ogranicznik

zaczyna działać, p r z e s i a ć rytm icznie p rą d i

(6)

S T R . 184 W I A D O M O Ś C I E L E K T R O T E C H N I C Z N E NR. u

pow odując silne miganie św iatła; zm usza to od

biorcę do odłączenia nadm iernego obciążenia, mi

ganie bowiem ustaje dopiero wówczas, gdy obcią

żenie w raca do tej wielkości, na k tó rą ogranicznik został nastaw iony. W dzień natom iast odbiorca m o ż e korzystać z żelazek, kuchenek e le k try c z nych i t. p., w łączając je jednak w ten sposób, aby moc pob ieran a nie p rzekroczyła mocy dopuszczal-

Rys. 9.

O granicznik prądu 120 V, 2,5 A wyrobu firm y

Inż. Józef Im ass w Łodzi.

nej, a więc w łączając przyrządy te nie jednocześ

nie, lecz kolejno. Korzyści płynące z zainstalow a

nia ograniczników dla elektrow ni polegają na tern, że chronią elektrow nię od nagłych i k ró tk o trw a łych w zrostów zapotrzebow ania mocy w godzi

nach w ieczornych, zmuszając odbiorcę do ro zło żenia swego zapotrzebow ania prądu w sposób rów nom ierny na cały dzień. Jednocześnie ogra

nicznik służy, jako zabezpieczenie od nadm iern e

go w zrostu prądu lub zw arcia. W Polsce obecnie znaczna ilość elektrow ni instaluje u swych odbior

ców ograniczniki; zw łaszcza w ielka ich ilość zain

stalow ana jest w Łodzi (przeszło 40 tysięcy) i na G órnym Śląsku.

O g r a n i c z n i k i stanow ią jeden z w ażniej

szych działów produkcji W ytw órni MAKOWSKI I ZAUDER w Łcdzi, k tó ra istnieje od 1928 r. W za kres produkcji W ytw órni wchodzi tak że fab ry k a

cja mater/ałów izolacyjnych oraz wyrób z nich p rzyrządów i sprzętu elektrycznego; to też w y sta

w iła ona w swojem stoisku liczne eksponaty z dziedziny ap arató w niskiego napięcia oraz szereg w yrobów prasow anych z mas izolacyjnych. W i

dzieliśm y więc sprzęt używ any przy instalacjach domowych, jak okapturzone skrzynki rozdzielcze do pionów, bezpieczniki do przyłączy domowych, rozetki odgałęźne i t. d.

Na specjalną uwagę zasługują w yrabiane przez W ytw órnię z m asy izolacyjnej tablice licz

nikowe, zabezpieczające przed k rad zieżą prądu (rys. 10). Umożliwiają one łatw y i szybki m ontaż licznika, a to dzięki uniw ersalnem u sposobowi je

go zam ocow ania; tablice te W ytw órnia dostarcza w dwóch w ielkościach — dla liczników siły i św ia

tła. Na tablicach licznikow ych um ieszczone są tak ż e bezpieczniki, zastępujące w w ielu w y pad

kach bezpieczniki na tablicach rozdzielczych, co daje znaczną oszczędność na kosztach instalacji.

Pozatem W ytw órnia w yrabia bezpieczniki o- kaptu rzo n e dla przyłączeń domowych, jedno-dw u- i

trójbiegunow e, p rzełączniki drążkow e, skrzynki rozdzielcze, w tyczki bakelitow e, gniazdka bez

piecznikow e oraz w szelkiego rodzaju części faso

now e z bakelitu. N ależy podkreślić, że prasowany b ak elit w ypiera o statnio stosow ane dotychczas w zakresie przyrządów niskiego napięcia materjały, jak porcelana i t. d. W łaściw ości, którym masy bakelitow e zaw dzięczają swe pow odzenie są na-

Rys. 10.

a — in stalacja licznika, przy k tó rej przew odniki przed licznikiem dostępne są dla w szystkich,

b

— in stalacja nowoczesna

— na tab licy wyrobu f-my M akow ski i Zauder.

stępujące; lekkość, niska cena, odporność pod względem m echanicznym i elektrycznym oraz ła

tw ość k ształtow an ia w najrozm aitsze formy; po

zatem wygląd części w ykonanych z bakelitu jest estetyczn y i doskonale harm onizuje z nowoczes- nem urządzeniem w nętrz.

W reszcie W ytw órnia buduje wyłączniki drąż

kow e na natężen ia p rąd u do 200 A i napięcie do 500 V oraz specjalne typy izolatorów dla sieci tram w ajow ych.

J e d n a z najm łodszych placów ek krajowego przem ysłu elektrotechnicznego, a m ianowicie ZA

KŁADY ELEKTROTECHNICZNE „ELEKTRO- AUTOM AT“, Sp. z o, o. w W arszawie, pokazała nam na swojem stoisku rów nież szereg ciekawych ek sponatów z zakresu a p a ra tó w niskiego napię-

Rys. 11.

S am oczynny wyłącznik nadm iarow o - zanikow y z

trzem a w yzw alaczam i elektrom agnetycznem i, z opóźnieniem czasowem 380 V, 500 A. („Elektro-

autom at"),

cia, w yróżniających się nieraz pom ysłow ą kon

strukcją. Produkcja Z akładów E lektrotechn icz

nych „Elektroautomat“, — obejm ująca w szelkie

go rodzaju a p a ra ty okap turzo ne, w yłączniki sa

m oczynne, sterow nicze, tra n sfo rm ato ry neonowe

i ochronne, w yłączniki, bezpieczniki i t d —

stale się rozwija, a to dzięki w prow adzaniu

(7)

NR. 11 W I A D O M O Ś C I E L E K T R O T E C H N I C Z N E ST R . 195

w ł a s n y c h konstrukcyj oraz stałego ulepszania w yrabianych a p arató w . W idzieliśm y w yłączniki samoczynne, nadm iarow o - zanikow e, tablicow e i okapturzone z term icznem lub m echanicznem opóźnieniam i cew k ą zanikow ą dla p rąd u stałego i zmiennego. Zarów no same ap araty , jak i części do nich w ykonyw ane są przez firmę we w łasnych zakładach fabrycznych. Obok innych typów w y

znaczone strzałk a m i bieguny. W ten sposób p ierw o tn a oporność O + R zostaje zred u k o w an a do w ielkości R; jed  nocześnie czas o b ciążen ia o p o rn ik a O zo staje zm niejszony, a w arto ść och ro n n a odgrom nika w zrasta, N a rys. 2 w idzi

my isk iern ik głów ny pom iędzy izolatoram i p rzep u sto w e- mi i isk iern ik i pom ocnicze, służące do zm niejszania n a p rę ż e ń elek try czn y ch , k tó ry m po d leg ają izo lato ry w cza

sie p o w staw an ia przepięć.

Rys. 12.

E lek tro m ag n es ham ulcow y.

„E lek tro au to m at").

Rys. 13.

W y łąc zn ik ciśnieniow y ty p DSC trójb ieg u n o w y z z a b e z pieczeniem nadm iarow em ,

380 V, 25 A.

(„E le k tro au to m at").

Rys. 1.

S ch em at p rz y łą c z e n ia a p a ra tó w syst.

trójfazow ej.

B andm ana do linji

łączników w ytw ó rn ia w y staw iła dw a tran sfo rm a

tory dla reklam neonow ych — olejowy i suchy oraz tran sfo rm ato r ochronny dla kotłow ni. Poza- tem w ystaw ione były opaktu rzo n e a p a ra ty ro z

dzielcze, w yłączniki z w budow anem i am perom ie

rzami, skrzynki rozdzielcze do św iatła — słowem w szystkie typy a p a ra tó w okapturzonych, p o trzebnych do zestaw ienia nowoczesnej rozdzielni niskiego napięcia.

W ytw órnia produkuje także w yłączniki ciś

nieniowe i pływ akow e na p rąd stały i zm ienny — do w łączania silników w zależności od ciśnienia lub poziom u cieczy.

W zak resie w yłączników drążkow ych i b e z pieczników niskiego nap ięcia (do 500 woltów) F abryka produkuje w szelkie typy na natężen ia prądu do 1 000 am perów . W spom nieć w reszcie wypada, że F a b ry k a zajmuje się produkcją k om pletnych urządzeń do dźwigów i wind.

(Dokończenie nastąpi)

P rze p ię c ia a tm o s fe ry c zn e w n a p o w ie trz n y c h

linjach e le k try c z n y c h .

Isło ła z ja w is k i z a b e z p ie c z e n ia .

In i,*elektr. M. FERSTER.

(Ciąg dalszy).

Je d n y m z n ajczęściej u ży w an y ch p rz y rz ą d ó w o c h ro n nych jest t. zw. ochronnik rożkow y syst. Bendma- na, p o k a z a n y sch em aty czn ie n a rys. 1, w w id o k u zaś (z opuszczonym k o tłem ) na rys. 2. Na sch em acie 1 w idzim y isk ie rn ik a, zboczn ik o w an y p rz e z k o n ta k t e u ru ch am ian y zap o m o c ą elek tro m a g n e su d. Z chw ilą gdy n a stę p u je p rzeb icie e le k try c z n e isk iern ik a, e le k tr o m agnes p rzy ciąg a k o n ta k t e, k tó ry zw iera dw a za-

W ed łu g odm iennej zasad y zbudow any jest przyrząd firmy Siem ens - S ch u ck ert. A p a ra t ten stan o w i dwustop

niow y ochronnik rożkow y. Na schem acie 3 widzimy opornik, k tó reg o p ew n a część jest sta le zw arta. Jeżeli n a stą p i — w sk u te k p rzep ięcia na linji — w yładow anie isk ro w e na pierw szym stopniu, w ów czas d rążek dźw igniow y Op zostaje p rzy ciąg n ięty przez elek tro m ag n es i w ten sposób w łączony zo staje w obw ód cały opornik. T ak w ięc w p ie rw szej chw ili oporność obw odu uziem iającego jest stosunkow o

Rys. 2.

P rzy rząd ochronny syst, B endm ana (z opuszczonym k o t

łem).

Rys. 3.

S chem at przyrządu ochronnego syst.

Siem ens - Schuckert dla linji trój

fazowej.

m ała, w n astęp u jący m zaś o k resie oporność ta zw iększa się, zm niejszając w te n sposób ew en tu aln y upływ p rąd u roboczego do ziem i. Na rys. 4 p rzed staw io n y jest p rz y rząd te n w w ykonaniu, p rzezn aczo n em dla pom ieszczeń z am k n ięty ch . Na rys. 5 w idzim y opisany wyżej a p a ra t o chronny na n ap ięc ie rob o cze 6 000 V w budow any w cel- kę. O dpow iednio do u k ład u p o łącz eń służy on do w yrów n an ia n ap ięć zarów no m iędzy fazam i, jak i do ziem i (jest

(8)

S f R . 196 W I A D O M O Ś C I E L E K T R O T E C H N I C Z N E NR. 11 to u k ła d p o łącz eń gw iazda — tró jk ąt). O porniki, używ ane

do tego rodzaju p rzy rząd ó w , m ożna dość w ysoko obciążać i z tego pow odu p ozw alają one na czu łe n a sta w ie n ie ro ż ków . T en rodzaj p rzy rząd ó w w łączan y b yw a p rzew ażn ie

Rys. 4.

P rzy rząd o chronny syst. Sie- m en s-S ch u ck ert (w w y k o n a niu dla pom ieszczeń zam k

niętych).

na szynach zbiorczych. N a rys. 6 p o k azan e są ro ż k i p o dobnego przy rząd u na n ap ięc ie 60 000 V. J a k w idać, ro ż ki u staw io n e są w tym w y p ad k u w oddzielnem zu p ełn ie pom ieszczeniu. Celem zw iększenia sto p n ia zabezpiecze-

Rys. 5. Rys. 6.

Przy rząd ochronny syst. Sie- R ożki odgrom nikow e przy- m en s-S ch u ck ert, 6000 V. rz ą d u ochronnego ty p u SSW na n ap ięc ie ro b o cze 60000 V.

«.

I* >

nia, jakie d aje w spom niany wyżej a p a ra t, w łącza się na o d gałęzien iach linij nap o w ietrzn y ch (przychodzących lub o d chodzących) odgrom niki rożkow e, słu żące do b e z p o śre d niego w y ró w n an ia napięć m iędzy k ażd ą z faz a ziem ią. O d-

Rys. 7.

O dgrom niki rożkow e ty p u SSW na n ap ięc ie ro b o cze 60000 V (oporniki z e le k tro m agnesam i um ieszczone są w w idocznych na zdjęciu

kotłach).

grom niki te posiadają opory tłum iące, w y k o n an e z d ru tu em aljow anego o m niejszem o bciążeniu dopuszczalnem . Isk iern ik i ty ch odgrom ników n astaw ia się w sposób m n i e j czuły i dlatego też reag u ją one d o p iero p rzy

w yższych n apięciach. T ego ro d zaju odgrom niki widzimy n a rys. 7 i 8 , przyczem n a rys. 7 p o k a z a n e są kotły,

W k tó ry c h m ieszczą się o porniki z u k ła d a m i elek tro m ag n e

só w (po jednym k o tle n a fazę), n a rys. zaś 8 w idzim y sa

mo rożki u staw io n e oddzielnie,

O ile chodzi o cy frow e zilu stro w a n ie z a k re s u i spo

sobu sto so w an ia ro żk ó w odgrom nikow ych, to w y p ad a za

znaczyć, że odległość ich biegunów nie m oże być mniejsza od 3— 4 mm (niezależnie od w y so k o ści n a p ię c ia robocze

go), a to ze w zględu na w spom niane w yżej szkodliw e dzia

ła n ie kurzu, o w adów i ciał obcych. J a k już wspomnieliśmy przy o p isach istn iejący ch ty p ó w odgrom ników (zesz. 10 str.

176 „W . E .‘‘), odgrom niki ro żk o w e d la n ap ięć do 2 000 V m uszą b y ć z a o p a trz o n e w c e w k i gasikow e, gdyż przy n iezn aczn y ch od leg ło ściach m iędzy ro żk am i w odgromni

k ach dla niskich n ap ięć zachodzi o b aw a z b y t długiego trw an ia łuku.

Rys. 8.

R ożki odgrom nikow e do p rzy rząd u p o k az, na rys. 7

(typ SSW ).

N ajnow sze p rą d y w e le k tro te c h n ic e w odniesieniu do o chrony p rzeciw p rzep ięcio w ej zarzucają rożki odgromniko

we, a to ze w zględu na szereg w ad, jak ie w ykazują one przy w y p ełn ian iu sw ego tru d n eg o zad an ia. W pierwszym rzęd zie n ależ ało b y tu ta j w ym ienić t. zw. b e z w ł a d n o ś ć rożków , p o leg ającą n a opóźnionem ich d ziałan iu w stosun

ku do n iesły ch an ie szybko p rz eb ieg ający ch zjaw isk prze

pięciow ych. F a la bow iem p rz e p ię c io w a p rz e b ie g a po linji, jak już w spom nieliśm y, p ra w ie z szy b k o ścią św ia tła (ok. 300000 km^sek.). Z d arza się w ięc często, że do p rzeb ieg n ięcia pe

w nego odcinka linji, dzielącego m iejsce p o w sta n ia przepię

cia od a p a ra tó w , w zględnie m aszyn (k tó re p ragniem y przed zniszczeniem uchronić), fala p rz e p ię c io w a zużyw a m n i e j czasu niż w ynosi czas, p o trz e b n y do p o w sta n ia w yładow a

nia na ro żk ach i o d p ro w ad zen ia ła d u n k u fali do ziemi, a w ięc jej unieszkodliw ienia. P o zatem ła tw o ść (szybkość) p o w sta w a n ia w y ład o w ań n a ro ż k a c h zależy o d całego szereg u p rzy p ad k o w y ch czynników , jak : w ilgotność powietrza, te m p e ra tu ra o to cze n ia rożków , obecność obcych pól elek

try czn y ch , obecność ku rzu , sta n jonizacji n a tu ra ln e j i t. d.

N ależy je d n a k p o d k reślić, że odgrom niki rożkow e, stop

niow o z a rz u c a n e w siaciach p rą d u zm iennego, stanow ią p rz y dzisiejszym sta n ie te c h n ik i zab e z p ie c z e ń przeciw- p rzep ięcio w y ch j e d y n ą ochronę p rz e d p rzep ięciam i at- m osferycznem i d la linij e le k try c z n y c h prądu stałego zaró

w no niskiego, jak i w ysokiego nap ięc ia.

T ech n ik a z ab ezp ieczen ia u rz ą d z e ń elektrycznych p rz e d w yładow aniam i atm o sfery czn em i p rzech o d zi ostatnio coraz b ard ziej do a p a ra tó w , k tó ry c h d ziałan ie zależy od czynników ubocznych w znacznie m n i e j s z y m stopniu, niż to m a m iejsce p rzy o d grom nikach ro żk o w y ch ; pozatem odgrom niki now ego ty p u o p a rte są na racjo n aln y ch zasadach teo rety czn y ch .

Na w stę p ie p odam y k ilk a uw ag d o ty czą cy ch z a s a d y działan ia now oczesnych odgrom ników na p rą d z m i e n n y . Na rys. 9 p o d a n a jest k rzy w a a, w y ra ż a ją c a zale żn o ść mię

dzy napięciem p rzy ch o d zącem Vp p rz e d a p a ra te m (t. j.

w obszarze linij n iech ro n io n y m przez p rzy rząd , a więc w łaściw em przepięciem ) a nap ięc iem V w . p rzech o d zącem

(9)

NR. 11 W I A D O M O Ś C I E L E K T R O T E C H N I C Z N E ST IŁ 197

w obszar linij ch roniony p rzez p rz y rz ą d ochronny (rys. 10), jaka w inna istn ieć, ab y to o sta tn ie by ło b ezp ie czn e dla linij i u rząd zeń e le k try c z n y c h . O kazuje się, że tego rodzaju rezu ltat osiągnąć m ożna jedynie p rzy odpow iedniej za le ż n o

ści pom iędzy opornością a p a ra tu ochronnego a w ielkością przepięcia Vp, w yrażonej k rzy w ą b (rys. 9).

J a k w idać z w ykresu tego, o p o r

n ość p rz y rz ą d u ochronnego (a w ła ściw ie jej stosunek do oporności falow ej linji) w inna się zm niejszać w m iarę w zrostu w ielkości p rz e pięcia. W ów czas, jak o skutek, o- trzym ujem y niezm ienną p raw ie, a p rzy tern nie groźną d la in sta la c ji w ielkość n ap ięc ia przechodzącego w o b szar linji, ch roniony p rz e z a p a

r a t przeciw przepięciow y.

W y n ik i te u d a ło się m iędzy innem i osiągnąć (w przybliżeniu) wytw órni n iem ieckiej A E G p rz y pom ocy p rz y rz ą d u ty p u

„SAW “ . Z asad a k o n stru k c ji p rz y rz ą d u tego w idoczna jest na rys. 11. S k ła d a się on z dw óch zasadniczych czę-

Podstacja transform atorowa

Z A 6 8 10 12 M

Napięcie przychodzące Vp

Rys. 9.

ści: z o p o rn ik a, w y konanego z poszczególnych p rę tó w o po

row y ch o o p o rn o ści zależnej od w ysokości przyłożonego doń n ap ię c ia (wg. pod an ej n a rys. 9 krzyw ej b), oraz p rz e strz e n i iskrow ej, p o siad ającej w łasności sam orzutnego ga-

Rys. 11.

Z asada b udow y p rzy rząd u ochronnego „SAW" k o n 

stru k cji f-my A EG .

Rys. 10.

szenia łuku. Z adanie p rzy rząd u polega na tern, aby w cza

sie trw a n ia p rz e p ię c ia o d p ro w ad zał on znaczne p rą d y do ziem i; p o zan ik u n ato m iast p rzep ięcia, p rą d przep ły w ający przez p rz y rz ą d w in ien zm niejszyć się na tyle, aby m ożliw e b y ło ła tw e jego p rz erw an ie. D ecy d u jącą ro lą p rzy obni

żaniu p rz e p ię c ia odgryw a w łaśn ie ow a zdolność przy rząd u do o d p ro w ad zan ia znacznych p rą d ó w do ziemi. R eagow a

nie p rz y rz ą d u na p rz e p ię c ie n a stę p u je po p rzek ro czen iu d w u k r o t n e j w a rto śc i n ap ięc ia roboczego, gdyż w ów czas zaczy n ają p o w staw ać w y ład o w an ia w p rz e s trz e n i is-

MAKOWSKI i ZAUDER

SP. Z O G R . ODP.

F A B R Y K A M A T E R J A Ł Ó W P R A S O W A N Y C H I ELEKTROTECHNICZNYCH

A DRES TELEG R A FIC ZN Y w , A T \ 7 U L I C A K A R O L A N r. 5

„FERELEK TR A - ŁÓ D Ź"

Ł U U L

T E L E F O N Nr. 182-94 CENNIKI I PROSPEKTY WYSYŁAMY NA ŻĄDANIE

U N I W E R S A L N E

T A B L I C E L I C Z N I K O W E

Z M A SY IZOLACYJNEJ

N O W O C Z E S N E

O G R A N I C Z N I K I P R Ą D U

W ŁA SN Y PR Y W A T N Y PU N K T LEGALIZACYJNY

T A B L I C E M O T O R O W E

O R A Z

WYŁĄCZNIKI DRĄŻKOW E D O 500 V. O D 25 — 200 A.

B E Z P I E C Z N I K I

DO PRZYŁĄCZY DOMOWYCH CAŁKIEM OKAPTURZONE DO PLOMBOWANIA Z ORYGINALNEGO BAKELITU

SKRZYNECZKI (TABLICZKI) ROZDZIELCZE OKAPTURZONE 0 0 PIONÓW 0 0 PLOMBOWANIA

(10)

krow ej (rys. 11) a p a ra tu utw orzonej, jak w idać z pow yższe

go rysunku, z szeregu p ły te k w y konanych z przew odzącego m a te rja łu i oddzielonych od siebie pierścieniam i z m aterjału izolacyjnego.

Rys. 12. Rys. 13,

P rzy rząd ochronny „SA W " P rzekrój p rzy rząd u o chron

na n ap ięc ie rob o cze 30 kV nego „SA W " na napięcie

(AEG). 30 kV.

Pole e lek try czn e m iędzy poszczególnem i p ły tk am i w p rz e s trz e n i iskrow ej u k sz ta łto w a n e jest jednostajnie, w o bec czego otrzym ujem y jedynie nieznaczne opóźnienie w y-

Rys. 14.

P o d sta c ja n ap o w ie trz n a w ysokiego n ap ięc ia 30 kV; na pierw szym p lan ie w idoczne 3 p rzy rząd y typu „SAW"

(wdg. AEG.).

ładow ania. Po zaniku p rz e p ię c ia p rą d zo staje przerw any p rzy pierw szem przejściu n ap ięc ia roboczego przez w artość zero.

P rzy rząd „SAW" um ieszczony jest w szczelnej p o  w łoce p o rcelan o w ej, w ew n ątrz k tó re j znajduje się w ysuszo

ny o bojętny gaz. Na rys. 12 p o k azan y jest p rzy rząd „SAW “ na nap ięcie ro b o cze 30 kV w w idoku; na rys. 13 widzimy te n sam p rz y rz ą d w p rzekroju. W idoczne tu są następujące części przyrządu;

a — isk iern ik (p rzestrzeń iskrow a); b —- elem en ty opo

ro w e; ^{C —}zacisk do p rz y łą c z e n ia u ziem ienia (wzgl. aparatu rejestru jąceg o p rzep ięcia, na k tó re p rz y rz ą d reagow ał); d — specjalne uszczelnienia; e — zacisk dla p rzy łączen ia przy

rząd u do przew o d u roboczego linji. N a rys. 14 widzimy p o d stację n a p o w ie trz n ą w ysokiego n a p ię c ia z zainstalow a- nem i p rzy rząd am i ochronnem i ty p u „SAW",

(D okończenie nastąpi).

A p a ra ty e le k try c z n e

do g o to w a n ia i g rz a n ia płynów.

In i. T. TODTLEBEN.

G rzejniki e le k try czn e, p rzezn aczo n e do gotowania i grzania płynów , znalazły obecnie dość szero k ie rozpo

w szechnienie w k raju. W śró d ty ch g rzejn ik ó w rozróżnić na

leży kilka zasadniczych typów , k tó r e om ów im y pokolei.

Są to:

a) grzejniki n urkow e;

b) naczynia z w budow anym grzejnikiem ; c) k u ch en k i e le k try czn e;

d) buljery;

e) grzejniki p rzep ły w o w e oraz

f) grzejniki p rzem y sło w e (p ierścieniow e i z oporem w odnym ),

a) Grzejniki nurkowe. Są to n ajp ro stsze grzejniki pod w zględem k onstrukcyjnym , a jednocześnie b ard zo ekono

m iczne. Są one c h a ra k te ry sty c z n e dla ogrzew ania płynów zapom ocą p rą d u elek try czn eg o , gdyż żad en inny sposób ogrzew ania nie pozw ala na grzanie p ły n u od w ew nątrz.

N azw a ich pochodzi stąd, że grzejnik p rzy łączam y do sieci po z a n u r z e n i u go w płynie. W y dajność grzejników n urkow ych jest b. duża, gdyż ca łe ciep ło o d d aw an e przez grzejnik p rzech o d zi do płynu. O d d aw an ie ciep ła następuje tu przez t. zw. konw ekcję, t. j. w iro w an ie płynu; nagrzane cząsteczk i cieczy unoszą się, jako lżejsze, do góry, na ich zaś m iejsce n ap ły w ają od dołu zim ne c ząsteczk i płynu. Im silniejsze jest w iro w an ie c ząsteczek , tem intensyw niejsze jest od d aw an ie cie p ła przez g rzałk ę (grzejnik), a tem sam em tem szybsze jest zag o to w an ie cieczy. A b y w irow anie cieczy było szybkie, należy w ielkość naczynia z w odą, k tó re m a

my zam iar ogrzać, przystosow ać do p o b o ru mocy grzejnika;

jednocześnie obciążenie w łaściw e g rzejn ik a (t. j. liczb a w a

tów p o b o ru m ocy grzejnika, p rz y p a d a ją c a na jed n o stk ę p o w ierzchni grzejnej) w inno być d o sta te c z n ie duże. P ra k

(11)

tycznie tę sam ą k o n w ek cję (w obu w y p ad k ach n i e d o s t a t e c z n ą do zag o to w an ia w ody) otrzym ać m ożna albo je żeli ilość w ody w naczy n iu w sto su n k u do nom inalnego p o boru m ocy g rzejn ik a jest zaduża (w iększa, niż 4 cen ty m etry sześcienne n a jed en w a t p o b o ru mocy), lub też, gdy przy małej ilości w ody obciążenie w łaściw e grzejnika nurkow ego jest zbyt m ałe (poniżej 2 w ató w na c e n ty m e tr k w ad rato w y pow ierzchni grzejnej). W y n ik a to z n astęp u jąceg o dpśw iad- czenia: zanurzam y tę samą g rzałk ę do n aczy n ia a o d p o  wiedniej w ielkości, a n a stę p n ie do n aczynia b, o w iele większego ód p o p rzed n ieg o naczy n ia (rys. 1 a i b).

a tra

~

R i

it?

t p

¥

P i f m

' i

tĄ

i'

(i#*

xt 0

.

lif fis

Rys, 1.

O znaczam y g rzałk ę lite rą P (punkt grzejący). P rzez odpow iednie z a b a rw ie n ie w ody m ożem y d o k ła d n ie o b se r

wować przeb ieg jej ru ch ó w w irow ych z ch w ilą ro zp o częcia nagrzew ania. W naczyniu a (rys. 1) w iry osiągną po k r ó t

kim czasie p e łn y obieg zazn aczo n y na ry su n k u strzałk am i;

w obiegu tym p ły n o podw yższonej te m p e ra tu rz e p o w raca po pew nym czasie do g rzałk i P i w te n sposób co raz w ięcej się nagrzew a. Inaczej m a się rzecz z naczyniem b. Tu na długiej drodze, ja k ą p ły n m a do przeb y cia, podg rzan y p ie r

wotnie przez g rzałk ę stygnie on ta k d alece, że g rzałk a P nie może już w y w o łać zam kniętego obiegu p łynu podobnie, jak to ma m iejsce na rys. 1 a. A w ięc p rzed ew szy stk iem mamy tu znacznie w ięk sze s tra ty ciep ła; p o zate m poniżej grzejnika P w naczy n iu b o słabej k o n w ek cji w ytw orzyć się może pew n eg o ro d zaju zbiornik zim nej w ody, k tó ry nie pozwoli p o p ro stu na ogrzanie całej z a w a rto śc i naczynia.

T e o re ty c z n e to w yjaśnienie z z a k re s u ru ch u w irów cieczy przy o g rzew aniu uczyniliśm y dlatego, że nieraz sp o tykam y się w p ra k ty c e z zap y ta n iem , po ch o d zącem n ie je dnokrotnie od w y k ształco n y ch n a w e t tech n ik ó w , w ro d z a ju n astępującego: ,,a dlaczego g rzałk a o p o b o rze m ocy 300 w atów nie m oże zagrzać w ody w w an n ie? P y tan ie ta k ie dowodzi zupełnej nieznajom ości zjaw isk, zach o d zący ch przy ogrzew aniu cieczy i d lateg o te ż należy w yjaśnić p rzyczynę niem ożności zag rzan ia w ody w w annie p rzez g rz a łk ę o p o borze m ocy 300 W — w e w sk azan y w yżej sposób.

W p ra k ty c e w ym agam y od g rzałk i n urnikow ej s p ra w  ności (w ydajności) g o to w an ia (w yznaczonej bez u w zg lęd n ie

nia pojem ności ciep ln ej grzejnika) rów nej conajm niej sp ra w ności k u c h e n k i e le k try c z n e j (conajm niej 6 6 «). Za g órną g ra nicę używ alności d o b rze zb udow anej g rz a łk i do grzania w o dy u w ażać n ależy 100 w ató w p o b o ru m ocy na 1 litr w ody.

K o n stru k cja g rzałek idzie w k ie ru n k u uzy sk an ia jak- najm niejszej (w łasnej) pojem ności cieplnej (a w ięc jaknaj- m niejszej objętości) oraz m ożliw ie n a j w i ę k s z e g o p o boru m ocy n a je d n o s tk ę p o w ierzch n i grzejnej.

P rzek ró j typow ego ro zw iązan ia elek try czn ej grzałki n u r

kow ej, w idzim y na rys. 2, W ru rc e m etalow ej bez szw u C zap raso w an y jest opornik grzejny B, n aw in ięty na p ask u mi- k an ito w y m i izolow any m ikanitem . O bjętość grzałki (do najw yższego p u n k tu zanurzenia) w ynosi 10 cm’, p o w ierzch nia grzejna — ok. 40 cm2, obciążenie w łaściw e p rzy p o b o rze m ocy 300 w ató w w ynosi: — 7,5 W^cm2. Na rys. 3 p okazana je s t g rzałk a nurnikow a tegoż ty p u — w w idoku.

P rzy innych k o n stru k c ja c h g rzałek izolacja grzejnika w y k o n an a b yw a z m asy izolacyjnej; d ru t grzejny naw inięty n ieraz b yw a ta k ż e na k o rp u sach w ykonanych ze steaty tu . W obu o statn ich w y p ad k ach zarów no objętość grzałki, jak i pojem ność ciep ln a znacznie się zw iększa.

G rzałk i znajdują obecnie b. szero k ie zastosow anie w g o sp o d arstw ie dom ow em przy gotow aniu m ałej ilości p ły nów (tak np. szk lan k a w ody zagotow uje się p rzy użyciu g rzałk i 300-w atow ej w ciągu 2—3 m inut). W iększe grzałki używ ane są do grzania w ody w w annach. P o zatem g rzał

ki u żyw ane są w przem yśle np. do ogrzew ania w anien w g alw an o te ch n ice i t. p.

N orm alnie w y k o n an e grzałki p o siad ają p o b ó r m ocy od 300 do 600 w atów . N iek tó re firmy w yrabiają duże g rzałk i przem ysłow e o m ocy 1— 3 kW .

G rzałk i m ałe (domowe) są najtańszym ty p em grzejni

k a elek try czn eg o . P o n iew aż opory grzejne ząp rasow yw ane są w nich w ru rk a c h b ez szw u (ze w zględu na łatw o ść roz-

Rys. 2, Rys. 3.

lu to w an ia się przy nagrzaniu się g rzałk i w łączonej do sieci, a niezanurzonej w płynie), re p e ro w a ć się w ięc w w iększości w y p ad k ó w nie dają.

N a zak o ń czen ie ro zd ziału o grzejnikach n u r k o w y c h p o d am y jeszcze k ilk a uwag praktycznych dla u ż y  w ających g rzałk i nurkow ej. Nie należy przy łączać grzejnika do sieci p r z e d zan u rzen iem go w p ły n ie (łatw ość p rz e p a le n ia się o poru grzejnego w sk u te k b. szybkiego ro zża

rzan ia się). Przed u k o ń czen iem gotow ania grzejnik należy odłączyć od sieci, celem w y k o rzy stan ia ciep ła zaw artego w m asie grzałki. N ajekonom iczniejsze grzanie zapom ocą g rzałk i nurn ik o w ej osiąga się w n aczyniach p o r c e l a n o w y c h, o ile m ożności p rz y k ry ty c h zgóry,

(C. d. n.)

)»

T E M B O G A T S Z A T R E S C P I S M A

(12)

S T R . 200 W I A D O M O Ś C I E L E K T R O T E C H N I C Z N E NR. Jl

WYKAZ ZRODEŁ ZAKUPU

lKUMULATORY.

EKA Fabryka Akumulatorów Sp. z ogr. odp.

Lwów, P oto ck ieg o 58a, tel. 54-17.

„PETEA" Polskie Tow. Akumulatorowe S. A.

F a b ry k a i b iu ra: B iała k / B ielska, tel. B ielsko 20-43 Z arząd: W arszaw a, K o p ern ik a 13, tel. 539-09.

B aTERJE I ELEMENTY.

„Centra“ W. Tom aszew ski i S-ka,

Fabryka Elem entów i Bateryj Poznań, sk rzy n k a poczt. 2, tel. 28-69.

B

^ULJERY.

Pomorska Elektrownia Krajowa

„Gródek" S. A.

T oruń, ul. M ickiew icza 5, tel. 870 i 872.

D ź w i g i e l e k t r y c z n e. Roman Groniowski Sp. Akc. Fabryka

D źwigów Syst. „Flohr", W arszaw a, Emilji P la te r 10, tel. 918-20, 918 22, 955-17.

E l e k t r o p o m p y, d m u c h a w k i. Fabryka Maszyn i A paratów Elektrycznych

A. Grzywacz, W arszaw a, Z łota 24, tel. 584-80.

E l e k t r ow i e r t a r k i i s z l i f i e r k i.

„D ea A n to n i D ąbrow ski (w ytw órnia krajow a), W arszaw a, ul, T am k a 45-a, tel. 5.85-21.

Fabryka Maszyn i A paratów Elektrycznych

A. Grzywacz, W arszaw a, Z łota 24, tel. 584-80.

G r z e j n i k i e l e k t r y c z n e.

Pomorska Elektrow nia Krajowa

„Gródek“ S. A.

x \P A R A T Y DLA PRĄDÓW SILNYCH WYSOKIEGO I NISKIEGO NAPIĘCIA.

„Elektroautom at“ Z ak ład y E le k tro te c h n ic z n e , W a rs z a  wa, ul. S ienkiew icza 2, tel. 5.13-52, 11.94-77 i 11.94-88.

Fabryka Aparatów Elektrycznych S. Kleiman i S-w ie, W arszaw a, O kopow a 19, tel. 2.34-26 i 683-77.

K. Szpot ański i S-ka, S. A. Fabryka Aparatów Elektrycznych, W arszaw a (Kamionek), ul. K ałuszyńska 2-a—4—6 (gmach w łasnyj, telefo n y 10-02-43, 10-00-43, 10-02-41.

A p a r a t y e l e k t r y c z n e. Fabryka „Zwój", Szopienice G. Śl„ te l 70.

A p a r a t y e l e k t r. d o o d b i j a n i a

KAMIENIA KOTŁOWEGO.

„Devoorde" Inż, Jó z e f F ein er, K raków Zyblikiew icza 19.

A r m a t u r y i p r z y b o r y d o o ś w i e t l e n i a e l e k t r y c z n e g o.

Polskie Zakłady „Schaco", K raków , G rodzka 2.

A u t o m a t y r o z r u c h o w e.

K. i W. Pustola, W arszaw a, M azow iecka 11, tel. 5.03-30.

K a b l o w e m u f y, z ł ą c z a i m a s a k a b l o w a. ki

K u c h e n k i e l e k t r y c z n e.

Fabryka A paratów E lektrycznych S. Kleiman i S-wie, W arszaw a, O kopow a 19, tel. 2.34-26 i 683-77,

r

Pom orska Elektrow nia Krajowa

„Gródek" S. A.

L a m p y.

A. Marciniak, S. A. (fabr.) W arszaw a.

Z arząd i fab ry k a, ul. W ro n ia 23, tel. 595-72 i 592-02.

W zorow nia, ul. Z łota 49, tel. 260-76.

L i c z n i k i e n e r g j i e l e k t r y c z n e j.

K. Szpotański i S-ka, S. A . Fabryka Aparatów Elektrycznych, W a rsz a w a (Kamionek), ul. K ału szy ń sk a 2-a—4—6 (gm ach własny), telefo n y 10-02-43, 10-00-43, 10-02-41.

M a s z y n y e l e k t r y c z n e

(SILNIKI, PRĄDNICE, PRZETWORNICE).

„Elektrobudowa" W y tw ó rn ia M aszyn E lektrycznych S. A., Łódź, ul. K o p ern ik a 56/58, tel. 111-77 i 191-77.

„Elektrom otor“, W arszaw a, L eszno 61, tel. 11.21-33.

„Elin ‘ Sp. A kc, dla Przem. Elektr., K raków , K opernika 6, W arszaw a, C zern ia k o w sk a 204, Lwów , K ościuszki 22.

Fabryka Maszyn i A paratów Elektrycznych

A . Grzywacz, W arszaw a, Z ło ta 24, tel. 584-80.

K. i W . Pustola, W arszaw a, M azow iecka 11, tel. 5.03-30.

Georg Schw abe. Najstarsza w Kraju Fabryka Silników B ielsko — Śląsk, tel. B ielsko 2828.

„Wysokoprąd" Sp. z ogr. odp. H ajduki W ielkie, telef. K ról. - H u ta 468.

M a s z y n y d o s p a w a n i a e l e k t r y c z n e g o. w /li“ ^ ^ c . dla Przem. Elektr,, K rak ó w , K op ern ik a 6, W arszaw a, C zern ia k o w sk a 204, Lwów , K ościuszki 22.

M a t e r j a ł y i n s t a l a c y j n e.

Inż. St. C iszew ski i S-ka, Sp. z o. o. F a b ry k a A rty k u łó w E lek tro tech n iczn y ch , B ydgoszcz, S obieskiego 1. O ddział:

W arszaw a, W ierzb o w a 6, tel. 234-09.

M a t e r j a ł y p r a s o w a n e d l a c e l ó w

ELEKTRO- I RADJOTECHNICZNYCH.

M akowski i Zauder, Sp. z ogr. odp.

F a b ry k a , Łódź, ul. K aro la 5, tel. 182-94.

N a p r a w a i p r z e w i j a n i e m a s z y n e l e k t r y c z n y c h.

„W ysokoprąd“ Sp. z ogr. odp.

H ajduki W ielk ie - telef. K ró l.-H u ta 468.

(13)

I --- --- ---

O g r a n i c z n i k i p r ą d u. M akowski i Zauder, Sp. z ogr. odp.

F a b ry k a , Łódź, ul. K arola 5, tel. 182-94.

O l e j e t u r b i n o w e, t r a n s f o r m a t o r o w e

I WYŁĄCZNIKOWE.

Galicyjskie T ow arzystw o N aftow e

„Galicja“ Sp. Akc.

Lwów , ul. K ościuszki 8, tel. 99-80/3.

O d d ziały i B iura S p rzed aży w całym kraju.

O p o r n i k i d o k ł a d n e. J. Zubko, inż Brwinów.

O

PORNIK1 SUW AKOW E.

Inż. Edmund Romer, Z a k ła d Pom ocy N aukow ych, ad re s p o czt, i teleg r.: Lwów , 14, tel. 78-37.

P i e c e e l e k t r y c z n e. J, Zubko, inż. B rw inów .

P i e c y k i e l e k t r y c z n e.

Pomorska Elektrow nia Krajowa

„G ródek“ S. A.

P i r o m e t r y. J, Zubko, inż. Brw inów .

P

RZEWODNIKI.

Fabryka „Zwój“, S zopienice G. Śl., te l 70.

R u r y s t a l o w o-p a n c e r n e i s y s t. p e s c h l a. Górnośląska Fabryka Kabli i Rur Izolacyjnych S. A.

K ato w ice 2, ul. K rak o w sk a 4, tel. 21-95.

S i l n i k i e l e k t r y c z n e

(patrz d ział „M aszyny e le k try c z n e “ ).

S y r e n y e l e k t r y c z n e a l a r m o w e. Fabryka Maszyn i A paratów Elektrycznych

A. Grzyw acz, W arszaw a, Z łota 24, tel. 584-80.

K. i W. Pustola, W arszaw a, M azo w ieck a 11, tel. 5,03-30.

S z k ł o d o o ś w i e t l e n i a

i p o t r z e b t e c h n i c z n y c h.

Huta i Rafinerja Szklą „Targówek“ Kazimierz Klimczak i Synow ie, W arszaw a, ul. O rla 7, tel. 251-62.

T

RANSFORMATORY.

, Elektrobudow a“ W y tw ó rn ia M aszyn E lek try czn y ch S. A., Łódź ul. K o p ern ik a 56/58, tel. 111-77 i 191-77.

Fabryka Maszyn i Aparatów Elektrycznych

A. Grzywacz, W arszaw a, Z łota 24, tel. 584-80.

K. i W. Pustola, W arszaw a, M azow iecka 11, tel. 5.03-30.

„Wysokoprąd" Sp. z ogr. odp.

H ajduki W ielkie — telef. K ról.-H uta 468.

T R A N S F O R M A T O R Y BEZPIECZEŃSTWA.

Heffner i Berger, K raków , Św. A nny 3.

T R A N S F O R M A T O R Y BEZPIECZEŃSTWA I NEONOWE.

„Elektroautomat“ Z ak ład y E lek tro tech n iczn e, W arszaw a, ul, S ienkiew icza 2, tel. 5.13-52, 11.94-77 i 11.94-88.

T R A N S F O R M A T O R Y MIERNICZE.

K. Szpotański i S-ka, S. A. Fabryka Aparatów Elektrycznych, W arszaw a (Kamionek), ul, K ałuszyńska 2-a—4—6 (gmach w łasny), telefo n y 10-02-43, 10-00-43, 10-02-41.

U r z ą d z e n i a d o o c z y s z c z a n i a w o d y

ZASILAJĄCEJ KOTŁY.

Zakłady „Ekonomja“ w B ielsku, sk ry tk a p o czto w a 110, tel. 1160.

W

ENTYLATORY.

FEILCHENFELD ADAM , inż.

W arszaw a, Z ielna 11, tel. 527-01.

W

yłąCZNIKI AUTOMATYCZNE.

Fabryka A paratów Elektrycznych S. Kleiman i S-w ie, W arszaw a, O kopow a 19, tel. 2.34-26 i 683.77.

W

Z

^YRANDOLE.