Z badań nad rolnictwem społecznie zrównoważonym (37)

Pełen tekst

(1)Z badań nad rolnictwem społecznie zrównoważonym (37) Analiza strat i marnotrawstwa żywności na świecie i w Polsce.

(2)

(3) Z badań nad rolnictwem społecznie zrównoważonym (37) Analiza strat i marnotrawstwa żywności na świecie i w Polsce. Redakcja naukowa dr hab. Mariola Kwasek, prof. IERiGŻ-PIB Autorzy: mgr Marek Borowski dr inż. Maria Kowalewska dr hab. Mariola Kwasek, prof. IERiGŻ-PIB dr inż. Agnieszka Obiedzińska. ROLNICTWO POLSKIE I UE 2020+ WYZWANIA, SZANSE, ZAGROŻENIA, PROPOZYCJE Warszawa 2016.

(4) Mgr Marek Borowski jest prezesem Federacji Polskich Banków ywnoci. Dr in. Maria Kowalewska jest pracownikiem naukowym Szkoy Gównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie i Federacji Polskich Banków ywnoci. Pozostali Autorzy publikacji s pracownikami naukowymi Instytutu Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki ywnociowej – Pastwowego Instytutu Badawczego. Prac zrealizowano w ramach tematu Dylematy zrównowaonego rozwoju rolnictwa w Polsce w zadaniu Rolnictwo zrównowaone a bezpieczestwo ywnociowe.. Celem pracy jest przedstawienie skali strat i marnotrawstwa ywnoci na wiecie i w Polsce.. Recenzenci: prof. dr hab. Boena Waszkiewicz-Robak, Pastwowa Wysza Szkoa Informatyki i Przedsibiorczoci w omy dr hab. Krystyna elazna, prof. nadzw. Szkoy Gównej Turystyki i Rekreacji, Grupa Uczelni Vistula w Warszawie. Opracowanie komputerowe Boena Brzostek-Kasprzak. Korekta Krzysztof Rogowski. Redakcja techniczna Leszek lipski. Projekt okadki IERiG-PIB. ISBN 978-83-7658-655-7. Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki ywnociowej – Pastwowy Instytut Badawczy ul. witokrzyska 20, 00-002 Warszawa tel.: (22) 50 54 444 faks: (22) 50 54 757 e-mail: dw@ierigz.waw.pl http://www.ierigz.waw.pl.

(5) Spis treci. I.. II.. III.. IV.. V.. WPROWADZENIE…………………………………………………………..... METODY SZACOWANIA STRAT I MARNOTRAWSTWA YWNOCI... 1. Definicja poj…………………………………………………………. 2. Monitoring strat i marnotrawstwa ywnoci…………………………… 3. Metody pozyskiwania danych………………………………………….. 3.1. Pomiar bezporedni i skanowanie…………………………………. 3.2. Analiza skadu……………………………………………………... 3.3. Bilans masy i bilans energetyczny………………………………… 3.4. Badania ankietowe………………………………………………… 3.5. Dzienniki…………………………………………………………... 3.6. Wywiady…………………………………………………………... 3.7. Zalety i wady metod pozyskiwania danych……………………….. 3.8. FLW Standard..……………………………………………………. SZACUNEK STRAT I MARNOTRAWSTWA YWNOCI W POLSCE…. 1. Materia i metodyka badawcza………………………………………… 2. Straty i marnotrawstwo ywnoci wzdu a cucha rolno-ywnociowego………………………………………………….. 3. Straty i marnotrawstwo ywnoci w przeliczeniu na mieszka ca……... STRATY I MARNOTRAWSTWO YWNOCI – PROBLEM GLOBALNY…………………………………………………………………… 1. Skala strat i marnotrawstwa ywnoci na wiecie……………………... 1.1. Straty i marnotrawstwo ywnoci wzdu a cucha rolno-ywnociowego……………………………………………... 1.2. Straty i marnotrawstwo ywnoci w przeliczeniu na mieszka ca… 1.3. Straty i marnotrawstwo ywnoci w przeliczeniu na warto energetyczn ywnoci……………………………………………. 2. Marnotrawstwo ywnoci w krajach Unii Europejskiej……………….. 3. Straty i marnotrawstwo ywnoci a bezpiecze stwo ywnociowe…… 3.1. Gód na wiecie……………………………………………………. 3.2. Nadwaga i otyo na wiecie……………………………………... 4. Marnotrawstwo ywnoci w gospodarstwach domowych w Polsce…... ZRÓWNOWAONA KONSUMPCJA SPOSOBEM NA OGRANICZENIE MARNOTRAWSTA YWNOCI……………………………………………. 1. Zrównowaona konsumpcja…………………………………………… 2. Zrównowaone diety…………………………………………………… ROLA ORGANIZACJI POZARZ DOWYCH W POLSCE I NA WIECIE W OGRANICZANIU MARNOTRAWSTWA YWNOCI…………………. 1. Banki ywnoci – idea, geneza powstania…………………………….. 2. Federacja Polskich Banków ywnoci…………………………………. 7 11 11 15 17 20 20 21 22 22 22 23 24 26 27 35 39 42 42 42 44 45 47 52 53 54 60 68 68 72 77 77 78.

(6) 2.1. System przekazywania i odbioru ywnoci……………………….. 2.2. Inicjatywy podejmowane przez Federacj Polskich Banków ywnoci…………………………………………………………... 3. Europejska Federacja Banków ywnoci……………………………… 4. Hierarchia postpowania z odpadami spoywczymi…………………... 4.1. Redukcja strat i marnotrawstwa ywnoci………………………… 4.2. Przekazanie ywnoci na rzecz osób potrzebuj cych…………….... 80 82 84 87 88 90. 4.3. Dokarmianie zwierz t lub odzysk materiaów i ich powtórne wykorzystanie przez przemys…………………………………….. 4.4. Kompostowanie lub przetworzenie na energi…………………….. 90 91. 4.5. Skadowanie……………………………………………………….. 5. Organizacje non profit walcz ce z godem na wiecie………………… 5.1. FareShare………………………………………………………….. 5.2. The Global FoodBanking Network………………………………... 5.3. Die Tafeln………………………………………………………….. 6. Inne inicjatywy spoeczne na rzecz niemarnowania ywnoci…………. 91 91 91 92 93 93. 7. Ekonomia spoeczna i przedsibiorstwo spoeczne……………………. 7.1. Ekonomia spoeczna w Unii Europejskiej i w Polsce…………….. 7.2. Spódzielnie socjalne filarem ekonomii spoecznej……………….. 7.3. Spódzielnie socjalne a niemarnowanie ywnoci………………… ZAKO

(7) CZENIE………………………………………………………………. BIBLIOGRAFIA………………………………………………………………. Aneks tabelaryczny……………………………………………………………... 96 97 99 101 103 107 115. Spis tabel……………………………………………………………………….. 123 Spis wykresów…………………………………………………………………. 124 Spis rysunków………………………………………………………………….. 125.

(8) WPROWADZENIE Monografia Z bada nad rolnictwem spoecznie zrównowaonym [37] Analiza strat i marnotrawstwa ywnoci na wiecie i w Polsce zostaa zrealizowana w ramach zadania badawczego Rolnictwo zrównowaone a bezpieczestwo ywnociowe w temacie Dylematy zrównowaonego rozwoju rolnictwa w Polsce, bd cego czci Programu Wieloletniego 2015-2019 „Rolnictwo Polskie i UE 2020+. Wyzwania, szanse, zagroenia, propozycje”, ustanowionego Uchwa. Nr 21/2015 Rady Ministrów z 10 lutego 2015 roku. Straty i marnotrawstwo ywnoci osi gno tak wysoki poziom, e naley je traktowa, jako problem globalny, przejawiaj cy si w caym a cuchu rolno-ywnociowym, tj. „od pola do stou”. ywno ulega stratom lub jest marnotrawiona przez wszystkich uczestników a cucha rolno-ywnociowego, tj. od producentów poprzez przetwórców, dostawców, sprzedawców, restauratorów a do konsumentów we wszystkich krajach wiata, w tym w krajach gdzie wystpuje przewleke niedoywienie, jak równie nadmierna konsumpcja ywnoci. Na wiecie, wedug Organizacji Narodów Zjednoczonych ds. Wyywienia i Rolnictwa (Food and Agriculture Organization of the United Nations, FAO) okoo 796 milionów osób goduje, 1,6 miliarda osób ma nadwag, w tym 500 milionów osób cierpi na otyo, a co roku marnuje si 1,3 miliarda ton ywnoci nadaj cej si do spoycia, co stanowi 1/3 produkowanej ywnoci. W zwi zku z tak ogromnym marnotrawstwem ywnoci na wiecie Parlament Europejski przyj rezolucj: Jak unikn marnotrawienia ywnoci: strategia na rzecz poprawy wydajnoci acucha ywnociowego w UE (2011/2175(INI)), w której wzywa wszystkich mieszka ców do podjcia zdecydowanych kroków w kierunku zmniejszenia iloci marnotrawionej ywnoci do 2025 roku oraz popraw dostpu do ywnoci dla najbardziej potrzebuj cych mieszka ców krajów Unii Europejskiej. To wana inicjatywa, której celem jest uwiadamianie spoecze stwu Europy wagi i znaczenia gospodarowania ywnoci . W dniach 25-27 wrzenia 2015 roku w siedzibie gównej ONZ w Nowym Jorku odby si szczyt Agendy Zrównowaonego Rozwoju 2030. W trakcie szczytu wiatowi przywódcy przyjli dokument Przeksztacanie naszego wiata: Agenda na Rzecz Zrównowaonego Rozwoju – 2030, który zawiera 17 Celów Zrównowaonego Rozwoju (Sustainable Development Goals). Cel 12 to: Stworzenie wzorców zrównowaonej konsumpcji i produkcji. Jednym z kilku zada celu 12. jest zmniejszenie do 2030 roku o poow globalnej iloci marnowanej. 7.

(9) ywnoci w przeliczeniu na osob w sprzeday detalicznej i konsumpcji oraz zmniejszenie strat ywnociowych w procesie produkcji i dystrybucji, w tym straty powstae podczas zbiorów. Ograniczenie strat i marnotrawstwa ywnoci na wiecie moe wnie istotny wkad do bezpiecze stwa ywnociowego, które wi e si z zaspokojeniem elementarnej potrzeby czowieka, jak jest ywno, jak równie bezpiecze stwa ekologicznego. Mniejsze straty i marnotrawstwo ywnoci to mniejsze zuycie ograniczonych zasobów naturalnych. Celem pracy jest przedstawienie skali strat i marnotrawstwa ywnoci na wiecie i w Polsce. Opracowana monografia Programu Wieloletniego 2015-2019 skada si z wprowadzenia, piciu rozdziaów, zako czenia, bibliografii, aneksu tabelarycznego oraz spisu tabel, wykresów i rysunków. W rozdziale I Metody szacowania strat i marnotrawstwa ywnoci zdefiniowano czym s straty i marnotrawstwo ywnoci. Istnieje wiele definicji i terminów zwi zanych ze stratami i marnotrawstwem ywnoci, które wykorzystywane s przez rónych uczestników a cucha rolno-ywnociowego. Na dzie dzisiejszy nie ma jednoznacznego rozrónienia midzy stratami ywnoci, wystpuj cymi po stronie poday a marnotrawstwem ywnoci wystpuj cym po stronie popytu. W rozdziale tym przedstawiono take metody szacowania strat i marnotrawstwa ywnoci. Aeby pozna skal i oszacowa wielko generowanych strat i marnotrawstwa ywnoci naley zastosowa odpowiedni metodologi zbierania danych uwzgldniaj c specyfik danego rynku ywnociowego oraz poszczególnych etapów a cucha rolno-ywnociowego. W pracy przeanalizowano róne metody stosowane do szacowania strat i marnotrawstwa ywnoci, w tym: pomiar bezporedni i skanowanie, analiz skadu, bilans masy i bilans energetyczny, badania ankietowe, dzienniki i wywiady. Ponadto podkrelono zalety i wady/problemy stosowanych metod. W rozdziale II Szacunek strat i marnotrawstwa ywnoci w Polsce podjto prób oszacowania fizycznej masy utraconej i zmarnotrawionej ywnoci w caym a cuchu rolno-ywnociowym w Polsce. W badaniu uwzgldniono osiem grup produktów ywnociowych: zboa, warzywa korzeniowe i bulwiaste, nasiona oleiste i roliny str czkowe cznie z orzechami, warzywa i owoce, miso, ryby i owoce morza, mleko oraz jaja. Szacunek strat i marnotrawstwa dla kadej z analizowanych grup produktów ywnociowych okrelono za pomoc. modelu przepywu masy dla kadego etapu a cucha rolno-ywnociowego wedug metodologii opracowanej przez Gustavsson i in. na potrzeby Organizacji Narodów Zjednoczonych ds. Wyywienia i Rolnictwa (FAO), w której wyko-. 8.

(10) rzystuje si bilanse ywnociowe FAO (Food Balance Sheets, FBS), pochodz ce z bazy danych FAOSTAT-u. W rozdziale III Straty i marnotrawstwo ywnoci – problem globalny przedstawiono skal strat i marnotrawstwa ywnoci wzdu a cucha rolno-ywnociowego uwzgldniaj c siedem regionów wiata: (1) Ameryk Pónocn. i Oceani, (2) Ameryk aci sk , (3) Europ cznie z Rosj , (4) kraje uprzemysowionej Azji, tj. Chiny, Japoni i Kor Poudniow , (5) Azj Poudniow. i Azj Poudniowo-Wschodni , (6) Afryk Pónocn , Azj Zachodni i Azj Centraln oraz (7) Afryk Subsaharyjsk . Ponadto przeanalizowano skal strat i marnotrawstwa podstawowych grup produktów ywnociowych w przeliczeniu na mieszka ca poszczególnych regionów wiata, jak równie na warto energetyczn ywnoci w kilokaloriach na mieszka ca dziennie. W rozdziale tym przedstawiono take skal marnotrawstwa ywnoci w poszczególnych krajach Unii Europejskiej, jak równie przyczyny i rodzaj produktów ywnociowych najczciej wyrzucanych przez polskich konsumentów. Dostp fizyczny i ekonomiczny do wystarczaj cej, bezpiecznej i waciwej pod wzgldem odywczym ywnoci dla wszystkich ludzi jest jednym z najwaniejszych globalnych wyzwa XXI wieku przed jakim stoi wiat. agodzenie negatywnych skutków strat i marnotrawstwa ywnoci moe wnie ogromny wkad do bezpiecze stwa ywnociowego. W obliczu ogromnego marnotrawstwa ywnoci coraz czciej zwraca si uwag na konsumpcj zrównowaon , w tym zrównowaone diety. Zrównowaona konsumpcja znajduje si w centrum zainteresowania ekonomii, a zwaszcza z takimi jej subdyscyplinami jak ekonomia rodowiska, ekonomia ekologiczna, a take z coraz wyraniej krystalizuj c si w okresie ostatnich kilkunastu lat ekonomi zrównowaonego rozwoju. Zrównowaona konsumpcja i zrównowaone diety rekomendowane przez wiatow Organizacj Zdrowia (World Health Organization, WHO) i FAO oraz specjalistów z dziedziny nauki o ywieniu czowieka s jednym ze sposobów zmniejszenia skali strat i marnotrawstwa ywnoci na wiecie. Zagadnienie to przedstawiono w rozdziale IV Zrównowaona konsumpcja sposobem na ograniczenie marnotrawstwa ywnoci. W rozdziale V Rola organizacji pozarzdowych w Polsce i na wiecie w ograniczaniu marnotrawstwa ywnoci przedstawiono ide Banków ywnoci, które w Polsce ju od ponad 25 lat, a na wiecie od 50 lat, prowadz dziaania maj ce na celu ograniczanie wielkoci marnotrawionej ywnoci. Misj. Banków ywnoci jest ratowanie ywnoci przed zmarnowaniem i pomoc osobom potrzebuj cym. Organizacje te zwracaj uwag na ogromny paradoks wspóczesnych czasów polegaj cy na nadprodukcji ywnoci na wiecie i rów-. 9.

(11) noczesnym braku ywnoci dla osób w trudnej sytuacji materialnej, które nie mog zaspokoi podstawowych potrzeb ywnociowych. W rozdziale tym przedstawiono równie rol oraz inicjatywy podejmowane zarówno przez Federacj Polskich Banków ywnoci, która zrzesza 32 Banki ywnoci dziaaj ce na terenie caego kraju, jak równie przez Europejsk Federacj Banków ywnoci, która zrzesza 265 Banków ywnoci z 23 krajów europejskich. Ponadto scharakteryzowano rol spódzielni socjalnych, bd cych jednym z filarów funkcjonowania ekonomii spoecznej. Spódzielnie socjalne zaangaowane s w realizacj celów spoecznych, w tym przyczynianie si do ograniczenia marnotrawstwa ywnoci. Dziaania spódzielni mog by podejmowane na rónych paszczyznach – od pozyskiwania niesprzedanej ywnoci, w czanie si w proces przekazywania ywnoci niesprzedanej, ale zdatnej do spoycia osobom potrzebuj cym, poprzez jej przetwarzanie na inne produkty spoywcze, karm dla zwierz t lub nawozy i pasze. Monografia powstaa przy wspópracy pracowników Instytutu Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki ywnociowej – PIB z ekspertami z Federacji Polskich Banków ywnoci, którzy ocenili rol organizacji pozarz dowych w Polsce i na wiecie w ograniczaniu marnotrawstwa ywnoci. Autorzy publikacji maj nadziej, e przyczyni si ona do pogbienia wiedzy wszystkich uczestników a cucha rolno-ywnociowego na temat skali strat i marnotrawstwa ywoci, jak równie do podjcia wszelkich dziaa aeby im zapobiec.. 10.

(12) I METODY SZACOWANIA STRAT I MARNOTRAWSTWA YWNO CI ywno jest materiaem biologicznym, który ulega degradacji, a stopie oraz czas, w których dochodzi do procesów rozkadu ywnoci zaley przede wszystkim od jej skadu i stopnia przetworzenia1. Podczas swojego cyklu ycia ywno ulega stratom lub marnotrawstwu z wielu powodów, w tym technologicznych, ekonomicznych, spoecznych. Aeby pozna skal i oszacowa wielko generowanych strat i marnotrawstwa ywnoci naley zastosowa odpowiedni metodologi zbierania danych uwzgldniajc specyfik danego rynku ywnociowego oraz poszczególnych etapów acucha rolno-ywnociowego. 1. Definicja poj Wiele czynników wpywa na szacowanie iloci powstajcych strat i marnotrawstwa ywnoci. Jednym z nich jest odpowiednie zdefiniowanie, czym s straty i marnotrawstwo ywnoci. Przy definiowaniu tych poj wyrónia si liczne aspekty, w tym: x fizjologiczny; x kulturowy – dla jednych spoeczestw co, co nie jest przydatne do spoycia, dla innych moe by jadalne, np. miso koskie, owady; x technologiczny – wykorzystanie ywnoci na cele paszowe dla zwierzt hodowlanych lub czci jadalnych na cele nieywnociowe, np. wykorzystanie tuszczu zwierzcego do produkcji myda bd olejów rolinnych do produkcji biopaliw; x ekonomiczny – czy dany element (cz ) ywnoci moe generowa warto dodan; x zdrowotny – nadmierna konsumpcja ywnoci prowadzi do chorób dietozalenych, w tym nadwagi i otyoci2. Istnieje wiele definicji i terminów zwizanych ze stratami i marnotrawstwem ywnoci, które wykorzystywane s przez rónych uczestników acucha 1 J. Parfitt i in. (2010), Food waste within food supply chains: quantification and potential for change to 2050, „Philosophical Transactions of the Royal Society Biological Sciences”, 365, s. 3065-3081. 2 M.M. Rutten (2013), What economic theory tells us about the impacts of reducing food losses and/or waste: implications for research, policy and practice, „Agriculture & Food Security”, s. 2-13; HLPE (2014), Food losses and waste in the context of sustainable food systems. A report by the High Level Panel of Experts on Food Security and Nutrition of the Committee on World Food Security, Rome; A. Segrè i in. (2014), Background paper on the economics of food loss and waste, FAO, Rome. 11.

(13) rolno-ywnociowego. Na dzie dzisiejszy nie ma jednoznacznego rozrónienia midzy stratami ywnoci (wystpujcymi po stronie poday) a marnotrawstwem ywnoci (wystpujcym po stronie popytu)3. Czsto jeden termin ma wiele znacze bd róny zakres w wyniku czego nie mona dokona porówna danych opartych na rónych definicjach4. Dlatego prowadzone s prace majce na celu usystematyzowanie poj strat i marnotrawstwa ywnoci oraz ich skadowych, tak aeby byy one spójne na caym wiecie. Straty ywnoci definiuje si, jako zmniejszenie masy jadalnej ywnoci wynikaj ce z niegospodarnoci, bdów i nieprawidowoci w przebiegu procesów, np. w produkcji rolnej, podczas zbiorów, w przetwórstwie, transporcie czy magazynowaniu, marnotrawstwo ywnoci za jako zmniejszenie masy jadalnej ywnoci wynikaj ce z nieprawidowej dystrybucji ywnoci, transportu, przechowywania i przygotowywania jej na potrzeby konsumpcji w gospodarstwach domowych i w zakadach gastronomicznych5. W tak przyjtej definicji nie uwzgldnia si niejadalnych czci ywnoci (np. skórek, obierek, skorupek i czci zwyczajowo uznawanych za niejadalne), a take surowców spoywczych produkowanych w innych celach ni konsumpcyjnych, np. na pasz lub bioenergi. Z kolei Organizacja Narodów Zjednoczonych ds. Wyywienia i Rolnictwa (FAO) zdefiniowaa straty i marnotrawstwo ywnoci jako wszelkie produkty przetworzone, czciowo przetworzone lub nieprzetworzone, przeznaczone do spoycia przez ludzi lub których spoycia przez ludzi mona si spodziewa , a take takie, które pomimo ich wytworzenia, nie zostay przez nich spoyte6. Straty ywnoci wystpuj gównie na pocztkowych etapach acucha rolno-ywnociowego, i powoduj, e cz jadalna ywnoci w ostatecznoci jest niedostpna do spoycia przez ludzi (rysunek 1)7. Marnotrawstwo ywnoci za w gównej mierze jest odzwierciedleniem zachowa konsumentów, czsto czonych ze wiadomymi decyzjami odpowiedzialnymi za wyrzucenie produktów ywnociowych8.. 3 M.M. Rutten (2013), What economic theory…, jw. 4 BCFN (2012), Food waste: causes, impacts and proposals, Parma; K. Östergren i in. (2014), FUSIONS Definitional Framework for Food Waste, The Swedish Institute for Food and Biotechnology, Göteborg. 5 Definicja opracowana przez grup robocz ds. bada Rady ds. Racjonalnego Wykorzystania ywnoci przy Federacji Polskich Banków ywnoci w 2012 roku [FPB (2013), Zapobieganie marnowaniu ywnoci z korzyci dla spoeczestwa, Raport, Warszawa, s. 2]. 6 FAO (2014a), Definitional framework of food loss, Rome. 7 Tame; HLPE (2014), Food losses and…, jw. 8 Tame; J. Parfitt i in. (2010), Food waste within…, jw.; HLPE (2014), Food losses and…, jw. 12.

(14) Rysunek 1. Straty i marnotrawstwo ywnoci wzdu acucha rolno-ywnociowego.

(15) ródo: opracowano na podstawie [HLPE 2014, s. 23]..

(16) róda strat i marnotrawstwa ywnoci wzdu caego acucha rolno-ywnociowego, tj. poczwszy od produkcji rolnej a do konsumpcji przedstawiono w tabeli 1. W produkcji rolnej ródo generowanych strat jest róne w zalenoci od tego czy jest to produkcja rolinna czy zwierzca. Gównymi czynnikami strat s ograniczenia zwizane m.in. ze stosowanymi technikami rolniczymi oraz posiadanym zapleczem infrastruktury stosowanej przy produkcji. Ponadto straty i marnotrawstwo ywnoci zwizane s take z wystpowaniem rónych standardów jakoci, które eliminuj z rynku produkty ywnociowe penowartociowe, ale niespeniajce tzw. standardów kosmetycznych, takich jak, np. odpowiedni wygld, równomierny kolor. Nieprzestrzeganie wymaga higieniczno-sanitarnych przyczynia si do wyprodukowania niebezpiecznej ywnoci, która moe stanowi zagroenie dla zdrowia i/lub ycia konsumenta. Taka ywno nie moe by wprowadzona do obrotu i musi by jak najszybciej z niego usunita i zutylizowana. To prowadzi do powstawania kolejnych strat ywnoci.. 13.

(17) Tabela 1. róda strat i marnotrawstwa ywnoci wzdu acucha rolno-ywnociowego Etapy acucha rolno-ywnociowego. Produkcja rolna. Zabiegi po zbiorach i przechowywanie. Przetwórstwo. Pochodzenie rolinne. zwierzce Dla byda, trzody chlewnej, drobiu straty odnosz si do zgonów zwierzt w czasie hodowli. Straty spowodowane uszkodzeniami Dla ryb straty odnosz si do odrzutów podczas mechanicznymi podczas pracy w czasie poowów. zbiorów (np. oddzielanie ziaren zboa Dla mleka straty wynikaj ze zmniejszenia prood kosów, zbiór owoców) lub sortowadukcji mleka z powodu choroby krów mlecznia zbiorów. nych (mastitis – zapalenie wymienia). Ograniczenia zwizane ze stosowanymi technikami rolniczymi, infrastruktur, transportem i przechowywaniem. Straty zwizane z niekorzystnymi lub ekstremalnymi warunkami pogodowymi (np. susze, powodzie, przymrozki). Zbyt due zasiewy bd hodowla zwizana z trudnociami w przewidywaniu liczby odbiorców/konsumentów. Dla byda, trzody chlewnej, drobiu straty odnosz si do zgonów w czasie transportu do Straty spowodowane: uboju w rze ni lub odmowy przyjcia zwierzt wyciekiem lub degradacj podczas zado uboju z powodu niespenienia wymaga. biegów po zbiorach i przechowywania Dla ryb straty odnosz si do sortowania (np. dziaalno szkodników, wystpienie i degradacji podczas chodzenia, pakowania, pleni); przechowywania i transportu. transportem midzy gospodarstwem Dla mleka straty odnosz si do rozlania rolnym a dystrybucj. i degradacji w trakcie transportu midzy gospodarstwem a dystrybucj. Straty spowodowane wyciekiem i deDla byda, trzody chlewnej, drobiu straty odnosz si do oprawiania tusz podczas uboju gradacj podczas przemysowego lub i przemysowego przetwórstwa misa indywidualnego przetwórstwa (np. produkcja soków, konserw, wypiek chleba). (np. produkcja kiebas). Dla ryb straty odnosz si do przetwórstwa Straty mog wystpi , gdy surowce rolinne nie s odpowiednie do przetwo- przemysowego (np. konserwowanie, wdzenie). Dla mleka straty odnosz si do rozlania mleka rzenia lub ulegaj degradacji w trakcie podczas przetwórstwa przemysowego (np. mycia, obierania, krojenia, obróbki pasteryzacji) i przetwórstwa mleka termicznej, w trakcie przerw technolo(np. przy produkcji serów, jogurtów). gicznych i przypadkowego rozlania. Odrzucenie produktów ywnociowych przeznaczonych do spoycia przez ludzi z powodu niespeniania przepisów dotyczcych bezpieczestwa ywnoci.. Dystrybucja. Konsumpcja. Straty i marnotrawstwo powstajce w systemie dystrybucji (np. rynki hurtowe, supermarkety, detalici). Ograniczenia techniczne w systemie dystrybucji, bdy w prognozowaniu i zarzdzaniu rezerwami, pogorszenie produktów i opakowa, ze strategie marketingowe i sprzedaowe, niespenienie norm handlowych (normy wewntrzne, tzw. standardy kosmetyczne), upynicie terminu przydatnoci do spoycia przed sprzeda, zniszczenie bd uszkodzenie produktu w czasie dystrybucji. Straty i marnotrawstwo powstajce w gospodarstwie domowym. Straty i marnotrawstwo powstajce w zakadach zbiorowego ywienia (np. restauracje, catering). Nadmiar zakupów, przygotowywanie zbyt duych porcji, problem z odpowiednim zrozumieniem oznakowania na opakowaniu ywnoci, w tym przydatnoci do spoycia oraz nieodpowiednie warunku przechowywania produktów. Brak wiedzy na temat przygotowywania da i odpowiedniej wielkoci porcji. Postawy psychologiczne i preferencje prowadzce do strat wynikajce m.in. z ludzkiej niechci lub z powodów religijnych. Popyt konsumentów na ywno o wysokich tzw. standardach kosmetycznych..

(18) ródo: opracowano na podstawie [Gustavsson i in. 2011, s. 2-3; BCFN 2012; Lipinski i in. 2013; Buzby i in. 2014, s. 5].. 14.

(19) Niektóre straty s nie do uniknicia, poniewa cz ywnoci atwo si psuje . Dlatego, aeby zapewni bezpieczestwo ywnoci, ywno ta musi zosta odrzucona z dalszych etapów acucha rolno-ywnociowego. Odrzucenie niebezpiecznej ywnoci oraz ywnoci, która jest podejrzewana o to, e jest niebezpieczna zmniejsza obcienia (koszty) spoeczne i danej jednostki zwizane z zatruciami pokarmowymi, a w niektórych przypadkach potencjalnej odpowiedzialnoci prawnej10. Straty i marnotrawstwo ywnoci mog mie charakter: 1. Ilociowy – w wyniku obnienia masy fizycznej ywnoci, np. usunicie ywnoci z powodu niespeniania tzw. standardów kosmetycznych lub innych dziaa, takich jak klasyfikacja lub sortowanie surowców rolnych. Straty nie obejmuj redukcji masy wynikajcej z procesów przetwórczych ywnoci, m.in. suszenie, dojrzewanie, fermentacja. 2. Jakociowy, który moe obejmowa : x warto odywcz – obnienie zawartoci biaka, wglowodanów, tuszczów, makro- i mikroskadników oraz nieywieniowych zwizków bioaktywnych majcych pozytywny wpyw na zdrowie czowieka; x bezpieczestwo ywnoci – obnienie do poziomu akceptowalnych limitów w zakresie: mikrobiologicznym, chemicznym i fizycznym, lub przekroczenia tych limitów co sprawia, e ywno nie moe trafi do obrotu; x warto ekonomiczn – obnienie cen produktów ywnociowych w wyniku pogorszenia ich jakoci, co ostatecznie wpywa na obnienie przychodów ze sprzeday; x akceptacj konsumenck – obnienie cech sensorycznych produktów ywnociowych, takich jak wygld, konsystencja, smak lub zapach11. 9. 2. Monitoring strat i marnotrawstwa ywnoci Na poziomie Unii Europejskiej wci nie ma kompleksowego i ujednoliconego podejcia dotyczcego monitoringu i prewencji wystpujcych strat i marnotrawstwa ywnoci12 . Brak regulacji w tym zakresie ogranicza moliwo monitorowania biecej sytuacji na poziomie Unii Europejskiej i krajowym tak, aeby móc spenia cele odnonie ograniczania strat i marnotrawstwa 9 J.C. Buzby i in. (2014), The Estimated Amount, Value, and Calories of Postharvest Food Losses at the Retail and Consumer Levels in the United States, EIB-121, U.S. Department of Agriculture, Economic Research Service, Washington, D.C. 10 Tame. 11 FAO (2014a), Definitional framework of…, jw. 12 N. Lucifero (2016), Food loss and waste in the EU law between sustainability of well-being and the implications on food system and on environment, „Agriculture and Agricultural Science Procedia”, 8, s. 282-289. 15.

(20) ywnoci. Komisja Europejska w 2011 roku ustanowia cel, aeby zmniejszy. o poow do roku 2025 ilo wyrzucanych jadalnych odpadów spoywczych13. We wrzeniu 2015 roku Unia Europejska wraz z krajami czonkowskimi zobowizaa si do spenienia Celów Zrównowaonego Rozwoju (Sustainable Development Goals, SDGs). W dniu 28 czerwca 2016 roku Rada Unii Europejskiej uznaa, e wane jest opracowanie precyzyjnych strat i marnotrawienia ywnoci w ramach rónych strumieni w acuchu dostaw ywnoci, jak równie, e okrelenie tego zjawiska w wartociach liczbowych jest konieczne do jego ograniczenia oraz ulepszenia polityki w tym zakresie14. A zatem naley opracowa wspólny unijny protokó monitorowania pomiaru ograniczania strat i marnotrawstwa ywnoci. Podstaw do opracowania protokou mog by dowiadczenia krajów czonkowskich. Rysunek 2. Klasyfikacja odpadów spoywczych wystpuj cych na poziomie gospodarstwa domowego.

(21) ródo: opracowano na podstawie [WRAP 2009, s.14].. 13 Komisja Europejska (2011a), Plan dziaania na rzecz zasobooszczdnej Europy, Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Spoecznego i Komitetu Regionów, KOM(2011) 571, Bruksela. 14 Rada Unii Europejskiej (2016), Marnotrawienie ywnoci i straty ywnoci – konkluzje Rady, 10730/16, Bruksela. 16.

(22) W Wielkiej Brytanii organizacja The Waste and Resources Action Programme (WRAP) systematycznie prowadzi badania majce na celu oszacowanie marnotrawstwa ywnoci na poziomie gospodarstwa domowego. W opracowanej metodologii bada odpady spoywcze podzielono na trzy kategorie: (1) do uniknicia, (2) moliwe do uniknicia i (3) niemoliwe do uniknicia (rysunek 2). Raporty z bada WRAP-u zawieraj informacje na temat marnotrawstwa ywnoci i napojów w gospodarstwach domowych, w tym przyczyny ich wyrzucania, wielko produkowanych odpadów spoywczych oraz udzia odpadów spoywczych pozostawionych w opakowaniach, a take które z posików w cigu dnia generuj najwiksze marnotrawstwo, i jaki to stanowi udzia w wydatkach na ywno i napoje. 3. Metody pozyskiwania danych Ujednolicenie metodologii wykorzystywanej do szacowania strat i marnotrawstwa ywnoci jest celem zmierzajcym do efektywnej redukcji ich wystpowania na wszystkich etapach acucha rolno-ywnociowego. Szacunek wystpujcych strat i marnotrawstwa ywnoci jest skomplikowany ze wzgldu na sab dostpno danych i rónorodno stosowanych metod, które skupiaj si na rónych aspektach, co w konsekwencji generuje róne koszty. W raporcie przygotowanym przez Møller i in. w 2014 roku15 w ramach projektu FUSIONS 16 przeanalizowano praktyki zbierania danych dotyczcych strat i marnotrawstwa ywnoci oraz róne metody do ich szacowania, w tym: x pomiar bezporedni i skanowanie, x analiza skadu, x bilans masy i bilans energetyczny, x statystyk prowadzon przez organy pastwowe lub przedsibiorstwa zarzdzajce odpadami, x badania ankietowe, x dzienniki, x wywiady (rysunek 3). 15 H. Møller i in. (2014), Report on review of (food) waste reporting methodology and practice, Kråkerøy. 16 Projekt FUSIONS – Food Use for Social Innovation by Optimising Waste Prevention Strategies – projekt sfinansowany przez Uni Europejsk w ramach 7. Programu Ramowego (7PR), którego celem byo wypracowanie dziaa w kierunku efektywniejszego wykorzystania przez Europ zasobów poprzez znaczce zmniejszenie strat i marnotrawstwa ywnoci, m.in. za pomoc harmonizacji ich monitorowania, rozwoju polityki zwizanej ze stratami i marnotrawstwem ywnoci dla 28. krajów Unii Europejskiej. Projekt by realizowany przez cztery lata, od sierpnia 2012 do lipca 2016 roku [http://www.eu-fusions.org]. 17.

(23) Rysunek 3. Metody i róda pozyskiwania danych dotycz cych strat i marnotrawstwa ywnoci.

(24) ródo: opracowano na podstawie [Møller i in. 2014, s. 12].. Do szacowania strat i marnotrawstwa ywnoci mog by wykorzystywane take rutynowo zapisywane dane, które nie s gromadzone z myl o stratach i marnotrawstwie ywnoci, np. pokwitowania przekazania odpadów spoywczych lub spis ksig magazynowych17. Z metod szacowania strat i marnotrawstwa ywnoci mona uzyska dane, które maj charakter ilociowy bd jakociowy, a take róda pozyskiwania danych, które mog mie pierwotny bd wtórny charakter. Charakter pierwotny opisuje dane, kiedy w badaniu nastpuje bezporedni pomiar np. porzez waenie, charakter wtórny za, kiedy wykorzystywane s dane porednie pochodzce np. z bilansów ywnociowych FAO (Food Balance Sheets, FBS). Wykorzystana metodyka moe róni si w zalenoci od etapu acucha rolno-ywnociowego (rysunek 4). Food Loss & Waste Protocol (2016a), Guidance on FLW quantification methods. Supplement to the Food Loss and Waste (FLW). Accounting and Reporting Standard, Version 1.0, [http://www.wri.org/sites/default/files/FLW_Protocol_Guidance_on_FLW_Quantification_M ethods.pdf].. 17. 18.

(25) 19.

(26) ródo: opracowano na podstawie [Møller i in. 2014].. . Rysunek 4. Metody i róda pozyskiwania danych dotycz cych strat i marnotrawstwa ywnoci (SM ) w zalenoci od etapu acucha rolno-ywnociowego.

(27) 3.1. Pomiar bezporedni i skanowanie Pomiar bezporedni, czyli pomiar wagowy jest podstawow metod wykorzystywan do ilociowego pomiaru generowanych strat i marnotrawstwa ywnoci na kadym etapie acucha rolno-ywnociowego. Pomiar wagowy jest wykorzystywany na etapie konsumpcji zbiorowej (np. usugi zbiorowego ywienia, zakady zbiorowego ywienia), w restauracjach, szkolnych stoówkach, kantynach oraz na etapie konsumpcji indywidualnej w gospodarstwach domowych. Pomiar wagowy moe by stosowany jako metoda samodzielna lub w poczeniu z innymi metodami np. z analiz skadu. Skanowanie korzysta z technologii opierajcej si na sczytywaniu drukowanych lub cyfrowych kodów kreskowych, aeby zlicza i rejestrowa przypadki strat i marnotrawstwa ywnoci. W zwizku z tym metoda ta jest najczciej wykorzystywana w przypadku, gdy cay produkt jest odrzucany18. Skanowanie jest gównie stosowane na etapie dystrybucji i sprzeday zarówno detalicznej, jak i hurtowej w celu rejestracji przepywu strat i marnotrawstwa ywnoci w ujciu wagowym lub wartociowym na podstawie zliczania liczby elementów, które tworz straty i marnotrawstwo ywnoci. Element moe by produktem jednostkowym (np. banan, puszka kukurydzy) lub produktem zbiorczym (np. worek ziemniaków, paleta jogurtów). W wyniku konwersji otrzymanej liczby elementów uzyskuje si wag strat i marnotrawstwa ywnoci. Dodatkowo, dziki tej metodzie mona pozyska informacje przydatne w dalszej interpretacji, takie jak grupa ywnoci oraz marka i cena produktów ywnociowych. 3.2. Analiza skadu Analiza skadu polega na waeniu rónych frakcji strat i marnotrawstwa ywnoci oraz analizowaniu wzgldem danego produktu ywnociowego jego czci jadalnych lub czci niejadalnych. Metoda ta pozwala zebra szczegóowe informacje o stratach i marnotrawstwie ywnoci, które mog by wykorzystane na potrzeby decyzyjne. Analiza skadu stosowana jest przede wszystkim na etapach acucha rolno-ywnociowego, gdzie nastpuje zbiór strat i marnotrawstwa ywnoci np. gospodarstwa domowego lub zakadu zbiorowego ywienia, ale moe by stosowana take do oszacowania cakowitych strat i marnotrawstwa ywnoci dla danego sektora.. 18 Food Loss & Waste Protocol (2016a), Guidance on FLW…, jw. 20.

(28) 3.3. Bilans masy i bilans energetyczny Metody te wykorzystuj dane z innych róde, strukturyzujc je. Bilans masy moe by uzyskany przez uycie danych dotyczcych nakadu surowców rolnych wykorzystanych do produkcji i wytworzonego wolumenu produktu kocowego, uwzgldniajcego zapasy i zmiany wagi wynikajce z procesu przetwarzania (wyparowanie wody). Metoda ta moe by wykorzystana na wielu etapach acucha rolno-ywnociowego oraz uwzgldnia róne nakady i efekty (produkcj), a take czynniki wpywajce na bilans masy (tab. 2). Tabela 2. Nakady i efekty w zalenoci od etapu acucha rolno-ywnociowego/sektora Etapy acucha rolno-ywnociowego/ sektor. Nakady. Efekt. Magazynowanie i inne. Przetwórstwo. Skadniki, surowce. Produkt finalny. Ilo wstrzymanych skadników lub produktu kocowego. Dystrybucja. Produkty ywnociowe dostarczone do dystrybucji. Produkty ywnociowe kupione przez konsumentów. Produkty ywnociowe pozostae na pókach i w magazynie. Gospodarstwo domowe. Zakupiona ywno. przyniesiona do domu. ywno. skonsumowana. ywno. przechowywana w domu. Rynek krajowy. Produkcja ywnoci i import. Konsumpcja ywnoci i eksport. ywno. pozostawiona w kraju.

(29) ródo: opracowano na podstawie [Food Loss & Waste Protocol 2016a, s. 63].. Metod bilansu masy w celu oszacowania strat i marnotrawstwa ywnoci przedstawiono w raporcie Global Food Losses and Food Waste – Extent, causes and prevention19. W raporcie wykorzystano bilanse ywnociowe FAO (FBS), które pokazuj wartoci przepywu masy po stronie zaopatrzenia (produkcja, import, stan zapasów, eksport) i po stronie wykorzystania (pasze, nasiona, prze 19 J. Gustavsson i in. (2011), Global Food Losses and Food Waste – Extent, causes and prevention, FAO, Rome. 21.

(30) twórstwo, inne wykorzystanie, ywno , straty) dla rónych regionów wiata. Przedstawione w raporcie szacunki strat i marnotrawstwa ywnoci s podzielone ze wzgldu na grup produktów ywnociowych na kadym etapie acucha rolno-ywnociowego. 3.4. Badania ankietowe Zastosowanie bada ankietowych w szacowaniu strat i marnotrawstwa ywnoci pozwala na zebranie jakociowych i/lub ilociowych danych od respondentów. Ankiety s efektywnym sposobem zbierania informacji od duej liczby osób lub podmiotów. Do danych jakociowych mona zaliczy , np. postawy, przekonania i zachowania respondentów wzgldem generowania strat i marnotrawstwa ywnoci. Wyniki bada mog by przydatne m.in. w opracowywaniu skutecznych interwencji w celu zmniejszenia powstawania strat i marnotrawstwa ywnoci. 3.5. Dzienniki Dziennik strat i marnotrawstwa ywnoci prowadzony jest przez osob lub grup osób, którzy codziennie odnotowuj generowane straty i marnotrawstwo ywnoci oraz inne dodatkowe informacje. Metoda ta najlepiej nadaje si do ilociowego oszacowania strat i marnotrawstwa ywnoci oraz do obserwacji zachowa prowadzcych do ich powstawania np. ilo marnotrawionych grup produktów ywnociowych. Technika ta jest szeroko stosowana w badaniach spoecznych i rynkowych m.in. w celu analizy zachowa nawykowych majcych miejsce w prywatnym otoczeniu np. gospodarstwie domowym. Prowadzone dzienniki pozwalaj uzyska dane jakociowe i/lub ilociowe na temat strat i marnotrawstwa ywnoci, m.in. x wag strat i marnotrawstwa ywnoci przez bezporedni pomiar; ilo. czci jadalnych i niejadalnych jest rejestrowana przed wyrzuceniem; x liczb wyrzuconych produktów, np. trzy jabka, dziesi jaj; x pomiary oparte na objtoci bd przyblieniach wykonanych za pomoc kalibrowanych yek, kubków; x informacje dodatkowe na temat przyczyny powstania strat i marnotrawstwa poszczególnych grup produktów ywnociowych. 3.6. Wywiady Za pomoc wywiadów moliwe jest uzyskanie szacunków lub ocen eksperckich dotyczcych strat i marnotrawstwa ywnoci wystpujcych na rónych etapach acucha rolno-ywnociowego. 22.

(31) 3.7. Zalety i wady metod pozyskiwania danych Wyniki raportu FUSIONS wskazuj, e nie ma jednej metody, która miaaby zastosowanie do wszystkich etapów acucha rolno-ywnociowego, zapewniajc odpowiednie i wiarygodne dane dotyczce strat i marnotrawstwa ywnoci20. Kada z przedstawionych metod pozyskiwania danych posiada zalety i wady/problemy, które determinuj ich wykorzystanie na poszczególnych etapach acucha rolno-ywnociowego (tab. 3). Tabela 3. Zalety i wady/problemy metod pozyskiwania danych dotycz cych strat i marnotrawstwa ywnoci Metoda Pomiar bezporedni i skanowanie Analiza skadu. Zalety. Wady/problemy Kosztowne i czasochonne.. Istotne dane (precyzyjne).. Trudnoci z uzyskaniem danych od przedsibiorców.. Bezporedni pomiar.. Dobór reprezentatywnej próby. Wymagajce pod wzgldem reprezentatywnoci danych.. Bilans masy i bilans energetyczny. Dajce pogld pod wzgldem charakteru globalnego.. Wykorzystanie zaoe/szacunków przy braku danych. Problem z dostpnoci aktualnych danych.. Badania ankietowe. Moliwo uzyskania danych ilociowych i jakociowych oraz dodatkowych informacji.. Problem z uzyskaniem informacji zwrotnej i wiarygodnych danych od respondentów ze wzgldu na poufne informacje. Brak zrozumienia pytania.. Dzienniki. Wywiady. Moliwo uzyskania danych ilociowych i jakociowych oraz przepywu i przyczyn generowania strat i marnotrawstwa ywnoci.. Kosztowne i czasochonne.. Dwustronna komunikacja oraz identyfikacja przyczyn strat i marnotrawstwa ywnoci.. Poufne informacje..

(32) ródo: opracowano na podstawie [Møller i in. 2014]. 20 H. Møller i in. (2014), Report on review…, jw. 23. Trudnoci z uzyskaniem wiarygodnych danych. Konflikt etyczny – wyrzucanie ywnoci. Niski wska nik odpowiedzi. Reprezentatywno odpowiedzi..

(33) Przykadowo, pomiar bezporedni moe przyczyni si do pozyskania istotnych i precyzyjnych danych, i mógby by wykorzystany na wszystkich etapach acucha rolno-ywnociowego. Jednake metoda ta jest kosztowna i czasochonna, a uzyskanie wiarygodnych danych na niektórych etapach acucha rolno-ywnociowego jest trudne, gdy przedsibiorstwa niechtnie udzielaj informacji na temat powstajcych strat. Niektóre metody analizy ilociowej, takie jak pomiar bezporedni jest metod prost, podczas gdy inne, takie jak analiza skadu strat i marnotrawstwa ywnoci jest metoda zoon, poniewa poszczególne skadowe musz by. mierzone oddzielnie. Dodatkowo, aeby uzyska peniejszy obraz strat i marnotrawstwa ywnoci potrzebne jest zastosowanie kilku metod, które uwzgldniayby specyfik kadego z etapów acucha rolno-ywnociowego, a take wybrany sektor produkcji ywnoci, np. sektor mleczarski, piekarniczy. 3.8. FLW Standard Obecnie prowadzone s dziaania majce na celu opracowanie zharmonizowanego standardu szacowania powstajcych strat i marnotrawstwa ywnoci. W wyniku midzynarodowej wspópracy opracowano wiatowy standard Food Loss and Waste Accounting and Reporting Standard (FLW Standard), który zawiera wymagania oraz wytyczne dotyczce kwantyfikacji i raportowania w odniesieniu do masy ywnoci i/lub czci niejadalnych usunitych z acucha rolno-ywnociowego21. Rysunek 5. Etapy FLW Standard. dane.

(34) ródo: opracowano na podstawie [Food Loss & Waste Protocol, 2016b, s. 25]. 21 Food Loss & Waste Protocol (2016b), Food Loss and Waste Accounting and Reporting Standard, Version 1.0 [http://www.wri.org/sites/default/files/FLW_Standard_final_2016.pdf]. 24.

(35) FLW Standard moe by wykorzystany zarówno na poziomie pojedynczego przedsibiorstwa, jak i kraju do okrelenia, w jakiej skali i gdzie dochodzi do powstawania strat i marnotrawstwa ywnoci. FLW Standard skada si z dziesiciu etapów – od zdefiniowania czemu suy oszacowanie strat i marnotrawstwa ywnoci do ustalenia celu i ledzenia jego postpów w danym przedziale czasu22. Wszystkie etapy zilustrowano na rysunku 5. FLW Standard zawiera wytyczne metod kwantyfikacji (ujcie ilociowe) strat i marnotrawstwa ywnoci, w tym m.in. pomiar bezporedni, analiz skadu, kalkulacj bilansu masy i badania ankietowe. Uzyskane informacje maj na celu wypracowanie odpowiednich dziaa i rozwiza, aeby zredukowa straty i marnotrawstwo ywnoci, co zapewni korzyci ekonomiczne, popraw globalnego bezpieczestwa ywnociowego, a take popraw efektywnoci wykorzystania zasobów naturalnych oraz zmniejszy negatywne oddziaywanie na rodowisko przyrodnicze.. 22 Cele mog odnosi si do bezpieczestwa ywnociowego, poprawy wyników ekonomicznych, wpywu na rodowisko przyrodnicze lub ich kombinacji. 25.

(36) II SZACUNEK STRAT I MARNOTRAWSTWA YWNO CI W POLSCE W Polsce prowadzone s badania dotyczce szacunków strat i marnotrawstwa ywnoci na rónych etapach acucha rolno-ywnociowego, a zwaszcza na ostatnim etapie, tj. na etapie konsumpcji (gospodarstwa domowego). Wikszo bada ma charakter jakociowy a nie ilociowy, i obejmuje wybran grup produktów ywnociowych, np. pieczywo, mleko i przetwory mleczne (tab. 4). Tabela 4. Wybrane badania naukowe dotycz ce strat i marnotrawstwa ywnoci przeprowadzone w Polsce w latach 2012-2016 Wyszczególnienie Pieczywo. Mleko i przetwory mleczne. Etapy acucha rolno-ywnociowego. Charakter bada. Autorzy bada. Rok. gospodarstwo domowe. jakociowy. miechowska, Chrzanowska. 2015. handel detaliczny. ilociowy jakociowy. Wrzosek, Bilska, Kooyn-Krajewska i in.. 2014. gospodarstwo rolne – dystrybucja. ilociowy jakociowy. Seremak-Bulge, Grochowska, Szczepaniak i in.. 2015. 2012 Wszystkie grupy produktów ywnociowych. gospodarstwo domowe. jakociowy. Federacja Polskich Banków ywnoci (FPB). 2015 2016. Centrum Badania Opinii Spoecznej (CBOS). 2016.

(37) ródo: opracowano na podstawie literatury przedmiotu.. W Polsce nie prowadzone s za kompleksowe badania naukowe dotyczce strat i marnotrawstwa ywnoci, które obejmowayby wszystkie grupy produktów ywnociowych i kady etap acucha rolno-ywnociowego. Ogólne szacunki dla krajów Unii Europejskiej lub Europy mona znale tylko w publikacjach zagranicznych23. Dlatego podjto prób oszacowania fizycznej masy utraconej i zmarnotrawionej ywnoci w caym acuchu rolno-ywnociowym w Polsce. 23. K-R. Bräutigam i in. (2014), The extent of food waste generation across EU-27: Different calculation methods and the reliability of their results, „Waste Management & Research”, 32(8), s. 683-694; European Commission (2011), Preparatory study on food waste across EU-27, Final Report, Paris; W.L. Filho, M. Kovaleva (2015), Food waste and sustainable food waste management in the Baltic Sea Region, Environmental Science and Engineering, Springer International Publishing; A. Stenmarck i in. (2016), Estimates of European Food Waste Levels, FUSIONS project, IVL Swedish Environmental Research Institute, Stockholm. 26.

(38) 1. Materia i metodyka badawcza Produkty ywnociowe, uwzgldnione w badaniu, przedstawiono ogóem oraz w podziale na osiem podstawowych grup produktów ywnociowych: zboa (bez piwa), warzywa korzeniowe i bulwiaste, nasiona oleiste i roliny strczkowe cznie z orzechami, warzywa i owoce, miso, ryby i owoce morza oraz mleko i jaja (tab. 5). Tabela 5. Klasyfikacja grup produktów ywnociowych Grupy produktów ywnociowych. Produkty ywnociowe. Zboa (bez piwa). Pszenica, ry (bielony), jczmie, kukurydza, yto, owies, proso, sorgo i inne zboa.. Warzywa korzeniowe i bulwiaste. Ziemniaki, sodkie ziemniaki, maniok, bataty i inne korzeniowe.. Nasiona oleiste i roliny strczkowe. Warzywa i owoce. Nasiona soi, orzeszki ziemne (w upinach), nasiona sonecznika, rzepaku i gorczycy, nasiona baweny, orzechy kokosowe (cznie z kopr), nasiona sezamu, ziarna palmowe, oliwki i pozostae roliny oleiste. Pomaracze, mandarynki, cytryny, limonki, grejpfruty i inne owoce cytrusowe, banany, platany (banany warzywne), jabka (bez cydru), ananasy, daktyle, winogrona (bez wina) i inne owoce, pomidory, cebula i inne warzywa.. Miso. Miso woowe, miso baranie i kozie, miso wieprzowe, miso drobiowe i inne misa, podroby.. Ryby i owoce morza. Ryby sodkowodne, ryby denne, ryby pelagiczne i inne ryby morskie, skorupiaki i inne miczaki, gowonogi i inne produkty pochodzenia morskiego, miso ssaków wodnych i innych zwierzt wodnych oraz roliny wodne.. Mleko i jaja. Ilo mleka dostpna do spoycia przez ludzi, ale nie jako maso, ser lub jakikolwiek inny produkt mleczny, którego dane s oddzielnie przedstawione w bilansach ywnociowych FAO (FBS) oraz jaja..

(39) ródo: opracowano na podstawie [Gustavsson i in. 2013, s. 10].. 27.

(40) Szacunek strat i marnotrawstwa dla kadej z analizowanych grup produktów ywnociowych okrelono za pomoc modelu przepywu masy dla kadego etapu acucha rolno-ywnociowego wedug metodologii opracowanej przez Gustavsson i in. na potrzeby Organizacji Narodów Zjednoczonych ds. Wyywienia i Rolnictwa (FAO)24, w której wykorzystuje si bilanse ywnociowe FAO (FBS), pochodzce z bazy danych FAOSTAT-u. Bilanse ywnociowe przedstawiaj schemat poday krajowej ywnoci w okresie jednego roku25. Dla kadej grupy produktów ywnociowych wielko. poday krajowej (E) jest równa sumie skadowych poday: produkcji (A), importu (B), stanu zapasów (C) i eksportu (D). ywno przeznaczon do spoycia przez ludzi (J) otrzymuje si po odjciu od poday krajowej (E) skadowych wykorzystanych na inne cele: pasz (F), nasiona (G), przetwórstwo (H) oraz inne wykorzystanie (I)26. Kada ze skadowych bilansów ywnociowych bya zinterpretowana nastpujco (rysunek 6): Rysunek 6. Schemat przepywu masy w bilansach ywnociowych. Produkcja (A). Wyraona w zboach podstawowych dla zbó; wadze tuszy dla misa; ekwiwalencie wagi ywej dla ryb i cakowitej produkcji pozostawiajc przetwórstwo dla produktów przetworzonych.. Import (B). Wszystkie przepywy danego surowca/produktu do kraju/regionu.. Stan zapasów (C). Zmiany stanu najwaniejszych zapasów rzdowych.. Eksport (D). Wszystkie przepywy danego surowca/produktu poza krajem/regionem.. Poda krajowa (E). Suma A,B,C i D.. 24. J. Gustavsson i in. (2013), The methodology of the FAO study: “Global Food Losses and Food Waste – Extent, causes and prevention”– FAO, 2011, SIK report No. 857, The Swedish Institute for Food and Biotechnology, Göteborg; J. Gustavsson i in. (2011), Global Food Losses…, jw. 25 FAO (2001), Food Balance Sheets – A handbook, Rome. 26 J. Gustavsson i in. (2013), The methodology of…, jw. 28.

(41) Pasze (F). Ilo surowca/produktu wykorzystana do ywienia zwierzt.. Nasiona (G). Ilo surowca/produktu wykorzystana na cele reprodukcyjne, np. nasiona, sadzonki, jaja wylgowe, ryby jako przynta.. Przetwórstwo (H). Ilo surowca/produktu dostpna do spoycia przez ludzi, jako produkty przetworzone, które skadaj si z rónych surowców/produktów.. Inne wykorzystanie (I). Ilo surowca/produktu utraconego podczas obchodzenia si z nim, przechowywania oraz transportu midzy produkcj i dystrybucj oraz ilo surowca/produktu wykorzystanego na cele nieywnociowe, np. oleje rolinne do produkcji biopaliw, pszenica na bioenergi.. ywno (J). Wszystkie rodzaje surowców/produktów dostpne do spoycia przez ludzi, np. mka pszenna, oleje rolinne (nie wczajc H)..

(42) ródo: opracowano na podstawie [Gustavsson i in. 2013, s. 13].. W badaniu wykorzystano procentowe szacunki strat i marnotrawstwa ywnoci obliczone przez Gustavsson i in. dla kadej grupy produktów ywnociowych i na wszystkich etapach acucha rolno-ywnociowego w Europie, z wyjtkiem etapu – zabiegi po zbiorach i przechowywanie (tab. 6). Tabela 6. Procentowe szacunki strat i marnotrawstwa ywnoci w Europie Etapy acucha rolno-ywnociowego Produkcja rolna. Zabiegi po zbiorach i przechowywanie. Zboa. 2. 4*. 0,5 (PR) 10 (P). Warzywa korzeniowe i bulwiaste. 20. 9*. 15. Nasiona oleiste i roliny strczkowe. 10. 1*. 5. Warzywa i owoce. 20. 5*. 2. Miso. 3,2. 0,7*. Ryby i owoce morza. 9,4. Mleko. Grupy produktów ywnociowych. Jaja. Przetwórstwo. Dystrybucja. Konsumpcja. 2. 25. 7 ( ) 3 (P). 17 ( ) 12 (P). 1 10 ( ) 2 (P). 4 19 ( ) 15 (P). 5. 4. 11. 0,5*. 6. 9 ( ) 2 (P). 11 ( ) 10 (P). 3,5. 0,5*. 1,2. 0,5. 7. 4. -. 0,5**. 2. 8. – wiee, P – przetworzone, PR – przemia, * obliczenia wasne, ** cznie w zabiegach po zbiorach i przechowywaniu oraz przetwórstwie.

(43) ródo: opracowano na podstawie [Gustavsson i in. 2011, s. 26;Gustavsson i in. 2013, s. 16-32]. 29.

(44) Wartoci procentowe strat i marnotrawstwa ywnoci dla etapu – zabiegi po zbiorach i przechowywanie – dla rónych grup produktów ywnociowych obliczono z bilansów ywnociowych FAO (FBS) zgodnie ze wzorem:. W badaniu zastosowano wspóczynnik konwersji (WK, conversion factor), okrelajcy cz surowca rolnego, który jest jadalny oraz wspóczynnik przydziau (WP, allocation factor) okrelajcy, jaka cz surowców rolnych jest przeznaczona do spoycia przez ludzi. Wspóczynnik przydziau dla zbó obliczono zgodnie ze wzorem:. . gdzie: K – zboe wykorzystane do spoycia przez ludzi, E – poda krajowa zbó Tabela 7. Wspóczynniki konwersji i wspóczynniki przydziau dla rónych grup produktów ywnociowych w Europie Grupy produktów ywnociowych. Zboa. Warzywa korzeniowe i bulwiaste. Nasiona oleiste i roliny strczkowe. Warzywa i owoce. Ryby i owoce morza. Wspóczynnik konwersji. Wspóczynnik przydziau. yto, pszenica Kukurydza, proso, sorgo Ry Owies, jczmie, inne zboa. 0,78 0,69 1,00 0,78. Udzia wykorzystanych wieych ziemniaków Obieranie rczne Obieranie przemysowe. 0,27 0,74 0,90. Udzia strat podczas produkcji rolnej, zabiegów po zbiorach i przechowywania. -. Udzia strat podczas produkcji rolnej, zabiegów po zbiorach i przechowywania. -. Udzia wykorzystanych wieych warzyw i owoców Obieranie rczne Obieranie przemysowe redni WK. 0,40 0,80 0,75 0,77. Udzia wykorzystanych wieych ryb i owoców morza redni WK. 0,04 0,50. * obliczenia wasne.

(45) ródo: opracowano na podstawie [Gustavsson i in. 2011, s. 25]. 30. 0,35*. -. 0,20.

(46) Dane pochodzce z bilansów ywnociowych FAO (FBS) wraz z procentowymi szacunkami strat i marnotrawstwa ywnoci oraz wspóczynnikami konwersji i wspóczynnikami przydziau wykorzystano do obliczenia skali strat i marnotrawstwa ywnoci w Polsce w latach 2007 i 2011 (najnowsze dostpne dane statystyczne). Obliczenia dla analizowanych grup produktów ywnociowych wykonano w arkuszach programu Microsoft Office Excel. Przykadowo, na rysunkach 7-9 przedstawiono schematy przepywu masy wykorzystane przy szacowaniu strat i marnotrawstwa: (1) warzyw i owoców, (2) mleka oraz (3) jaj w 2007 roku. Rysunek 7. Schemat przepywu masy dla warzyw i owoców w Polsce w 2007 roku – w tysi cach ton.

(47) ródo: opracowano na podstawie [Gustavsson i in. 2013, s. 23].. ywno (warzywa i owoce) dostpna do spoycia przez ludzi (J) stanowi sum wartoci H (przetwórstwo), K (wiee warzywa i owoce) i L (przetworzone warzywa i owoce). Uwzgldniajc wspóczynnik konwersji, wiee warzywa i owoce (K) stanowiy 40% dostpnej ywnoci (J), a przetworzone warzywa i owoce (H) – 60%. Szacunek strat i marnotrawstwa warzyw i owoców na poszczególnych etapach acucha rolno-ywnociowego w Polsce, biorc pod uwag wartoci procentowe strat i marnotrawstwa dla tej grupy produktów ywnociowych, przedstawiono w tabeli 8. 31.

(48) Tabela 8. Szacunek strat i marnotrawstwa warzyw i owoców w Polsce w 2007 roku – w tysi cach ton Poszczególne kroki. Produkcja rolna. Zabiegi po zbiorach i przechowywanie Przetwórstwo. Kalkulacje Straty/marnotrawstwo, które oszacowano miay miejsce przed wystpieniem wolumenu produkcji (A) Ͳǡʹ ൈ ͹͸͸Ͳሺ‫ܣ‬ሻ ൌ ૚ૢ૚૞ ͳ െ Ͳǡʹ Uwzgldniajc wspóczynnik konwersji (WK): ͳͻͳͷ ൈ Ͳǡ͹͹ ൌ ૚૝ૠ૞ ͲǡͲͷ ൈ ͹͸͸Ͳሺ‫ܣ‬ሻ ൌ ͵ͺ͵ Uwzgldniajc wspóczynnik konwersji (WK): ͵ͺ͵ ൈ Ͳǡ͹͹ ൌ ૛ૢ૞ ͲǡͲʹ ൈ ሾ͵͵͸ሺ‫ܪ‬ሻ ൅ ͵ͻͷʹ ሺ‫ܮ‬ሻሿ ൌ ૡ૟ Uwzgldniajc wspóczynnik konwersji (WK): ͺ͸ ൈ Ͳǡ͹ͷ ൌ ૟૞ Przetworzone warzywa i owoce ͲǡͲʹ ൈ ሾ͵͵͸ሺ‫ܪ‬ሻ ൅ ͵ͻͷʹ ሺ‫ܮ‬ሻ െ ૡ૟ሿ ൌ ૡ૝ Uwzgldniajc wspóczynnik konwersji (WK): ͺͶ ൈ Ͳǡ͹ͷ ൌ ૟૜. Dystrybucja.

(49) wiee warzywa i owoce Ͳǡͳ ൈ ʹ͸͵Ͷሺ‫ܭ‬ሻ ൌ ૛૟૜ Uwzgldniajc wspóczynnik konwersji (WK): ʹ͸͵ ൈ Ͳǡͺ ൌ ૛૚૙ Suma ૟૜ ൅ ૛૚૙ ൌ ૛ૠ૜ Przetworzone warzywa i owoce Ͳǡͳͷ ൈ ሾ͵͵͸ሺ‫ܪ‬ሻ ൅ ͵ͻͷʹ ሺ‫ܮ‬ሻ െ ૡ૟ െ ૡ૝ሿ ൌ ૟૚ૡ Uwzgldniajc wspóczynnik konwersji (WK): ͸ͳͺ ൈ Ͳǡ͹ͷ ൌ ૝૟૝. Konsumpcja.

(50) wiee warzywa i owoce Ͳǡͳͻ ൈ ሾʹ͸͵Ͷሺ‫ܭ‬ሻ െ ʹ͸͵ሿ ൌ ͶͷͲ Uwzgldniajc wspóczynnik konwersji (WK): ͶͷͲ ൈ Ͳǡͺ ൌ ૜૟૙ Suma ૝૟૝ ൅ ૜૟૙ ൌ ૡ૛૝.

(51) ródo: opracowano na podstawie [Gustavsson i in. 2013, s. 24].. Straty i marnotrawstwo mleka i jaj obliczono oddzielnie dla kadej z grup produktów, a nastpnie przedstawiono je jako sum. Na rysunku 8 przedstawiono schemat przepywu masy dla mleka w Polsce w 2007 roku. Mleko dostpne do spoycia przez ludzi stanowi sum wartoci H (przetwórstwo) i J (ywno ). Szacunek strat i marnotrawstwa mleka na poszczególnych etapach acucha rolno-ywnociowego w Polsce, biorc pod uwag wartoci procentowe strat i marnotrawstwa dla tej grupy produktów ywnociowych, przedstawiono w tabeli 9. 32.

(52) Rysunek 8. Schemat przepywu masy dla mleka w Polsce w 2007 roku – w tysi cach ton.

(53) ródo: opracowano na podstawie [Gustavsson i in. 2013, s. 30]. Tabela 9. Szacunek strat i marnotrawstwa mleka w Polsce w 2007 roku – w tysi cach ton Poszczególne kroki Produkcja rolna. Zabiegi po zbiorach i przechowywanie Przetwórstwo. Kalkulacje Straty/marnotrawstwo, które oszacowano miay miejsce przed wystpieniem wolumenu produkcji (A) ͲǡͲ͵ͷ ൈ ͳʹͳͳ͹ ሺ‫ܣ‬ሻ ൌ ૝૜ૢ ͳ െ ͲǡͲ͵ͷ ͲǡͲͲͷ ൈ ͳʹͳͳ͹ ሺ‫ܣ‬ሻ ൌ ૟૚. ͲǡͲͳʹ ൈ ሾͲሺ‫ܪ‬ሻ ൅ ͸Ͷͳͷሺ‫ܬ‬ሻሿ ൌ ૠૠ. Dystrybucja. ͲǡͲͲͷ ൈ ሾͲሺ‫ܪ‬ሻ ൅ ͸Ͷͳͷ ሺ‫ܬ‬ሻ െ ͹͹ሿ ൌ ૜૛. Konsumpcja. ͲǡͲ͹ ൈ ሾͲሺ‫ܪ‬ሻ ൅ ͸Ͷͳͷሺ‫ܬ‬ሻ െ ͹͹ െ ͵ʹሿ ൌ ૝૝૚.

(54) ródo: opracowano na podstawie [Gustavsson i in. 2013, s. 31].. Na rysunku 9 przedstawiono schemat przepywu masy dla jaj w Polsce w 2007 roku. Jaja dostpne do spoycia przez ludzi stanowi sum wartoci H (przetwórstwo) i J (ywno ).. 33.

(55) Rysunek 9. Schemat przepywu masy dla jaj w Polsce w 2007 roku – w tysi cach ton.

(56) ródo: opracowanie wasne na podstawie [Gustavsson i in.2013, s. 32].. Szacunek strat i marnotrawstwa jaj na poszczególnych etapach acucha rolno-ywnociowego w Polsce, biorc pod uwag wartoci procentowe strat i marnotrawstwa dla tej grupy produktów ywnociowych, przedstawiono w tabeli 10. Tabela 10. Szacunek strat i marnotrawstwa jaj w Polsce w 2007 roku – w tysi cach ton Poszczególne kroki Produkcja rolna. Zabiegi po zbiorach i przechowywanie Przetwórstwo. Kalkulacje Straty/marnotrawstwo, które oszacowano miay miejsce przed wystpieniem wolumenu produkcji (A) ͲǡͲͶ ൈ ͷͶ͹ ሺ‫ܣ‬ሻ ൌ ૛૜ ͳ െ ͲǡͲͶ െ. ͲǡͲͲͷ ൈ ͶͶͲ ൌ ૛. Dystrybucja. ͲǡͲʹ ൈ ሾͶͶͲሺ‫ܬ‬ሻ െ ʹሿ ൌ ૢ. Konsumpcja. ͲǡͲͺ ൈ ሾͶͶͲሺ‫ܬ‬ሻ െ ʹ െ ͻሿ ൌ ૜૝.

(57) ródo: opracowano na podstawie [Gustavsson i in. 2013, s. 33].. 34.

(58) W aneksie tabelarycznym przedstawiono szacunkowe wyniki strat i marnotrawstwa analizowanych grup produktów ywnociowych w acuchu rolno-ywnociowym za lata 2007 i 2011 w Polsce, jak równie udzia poszczególnych etapów acucha rolno-ywnociowego w generowaniu strat i marnotrawstwa analizowanych grup produktów ywnociowych (tab. A.1-A.4). 2. Straty i marnotrawstwo ywnoci wzdu acucha rolno-ywnociowego Zastosowana metoda badawcza pozwolia na identyfikacj punktów, w których doszo do najwikszych strat i marnotrawstwa ywnoci w Polsce w latach 2007 i 2011. Udzia poszczególnych grup produktów ywnociowych w generowaniu strat i marnotrawstwa ywnoci przedstawiono na wykresie 1. Sporód produktów pochodzenia rolinnego udzia warzyw i owoców zwikszy si o 5 p.p. oraz zbó – 2 p.p., warzyw korzeniowych i bulwiastych za zmniejszy si o 8 p.p. W przypadku produktów pochodzenia zwierzcego, tj. mleka i jaj udzia wzrós o 1 p.p. Udzia ryb i owoców morza, jak równie nasion oleistych i rolin strczkowych w generowaniu strat i marnotrawstwa ywnoci nie uleg zmianie i wynosi 1%, misa za 6%. Wykres 1. Udzia poszczególnych grup produktów ywnociowych w generowaniu strat i marnotrawstwa ywnoci w Polsce w latach 2007 i 2011 – w procentach.

(59) ródo: opracowano na podstawie danych FAOSTAT-u.. Analiza szacunków strat i marnotrawstwa grup produktów ywnociowych pod wzgldem etapów acucha rolno-ywnociowego wykazaa, e produkcja rolna jest odpowiedzialna za okoo 40% powstaych strat i marnotrawstwa (wykres 2). W analizowanym okresie udzia produkcji rolnej w generowaniu strat. 35.

(60) i marnotrawstwa ywnoci zmniejszy si o 2,8 p.p. na rzecz pozostaych etapów acucha rolno-ywnociowego, tj. konsumpcji, przetwórstwa, zabiegów po zbiorach i przechowywania oraz dystrybucji. Wykres 2. Udzia poszczególnych etapów acucha rolno-ywnociowego w generowaniu strat i marnotrawstwa ywnoci ogóem w Polsce w latach 2007 i 2011 – w procentach 100. Konsumpcja. 90 80 70 60. % 50 40. 30,6. 32,3. 6,3. 6,6. 12,7. 13,1. 7,8. 8,2. 42,6. 39,8. Dystrybucja. 30 20 10. Przetwórstwo Zabiegipozbiorach iprzechowywanie Produkcjarolna. 0 2007. 2011.

(61) ródo: opracowano na podstawie danych FAOSTAT-u.. Biorc pod uwag wielko strat i marnotrawstwa w analizowanych grupach produktów ywnociowych, uwidaczniaj si rónice na poszczególnych etapach acucha rolno-ywnociowego, w których do nich dochodzi. Dla produktów ywnociowych pochodzenia rolinnego straty i marnotrawstwo powstaj gównie podczas produkcji rolnej i udzia ten moe si waha od 50 do ponad 60%. Warzywa korzeniowe i bulwiaste wykazuj najwyszy ich udzia – w 2011 roku wynosi on 58,6%, a zboa – najniszy 4,0%, co wynika z niszej zawartoci wody w nasionach (to sprawia, e zboa o wiele lepiej znosz zbiór, zabiegi po zbiorach i przechowywanie ni inne grupy produktów pochodzenia rolinnego). Produkty pochodzenia zwierzcego wykazuj nisze straty i marnotrawstwo na etapie produkcji rolnej ni produkty pochodzenia rolinnego (wykres 3). Analizujc ostatni etap acucha rolno-ywnociowego, czyli konsumpcj, udzia omawianych grup produktów ywnociowych w generowaniu strat i marnotrawstwa by zrónicowany. Straty, a gównie marnotrawstwo misa dominuje na etapie konsumpcji, gdzie jego udzia w 2011 roku wynosi 41,9% (w 2007 r. – 42,7%). Sporód produktów pochodzenia rolinnego, to zboa wykazuj wysoki udzia strat i marnotrawstwa na tym etapie acucha rolno-ywnociowego (w 2011 r. – 54,1%, a w 2007 r. – 56,0%).. 36.

(62) Wykres 3. Udzia poszczególnych etapów acucha rolno-ywnociowego w generowaniu strat i marnotrawstwa grup produktów ywnociowych w Polsce w latach 2007 i 2011 – w procentach 100 90 80 70 60 % 50 40 30 20 10 0 2007 2011 2007 2011 2007 2011 2007 2011 2007 2011 2007 2011 2007 2011 Zboa. Produkcjarolna. Warzywa korzeniowe ibulwiaste. Nasiona oleiste iroliny strczkowe. Warzywa iowoce. Zabiegipozbiorachiprzechowywanie. Miso. Przetwórstwo. Rybyiowoce Mlekoijaja morza. Dystrybucja. Konsumpcja.

(63) ródo: opracowano na podstawie tabel A.2 i A.4 w aneksie.. W latach 2007-2011 udzia produkcji rolnej w generowaniu strat i marnotrawstwa zbó, warzyw i owoców, misa, ryb i owoców morza zwikszy si, pozostaych za produktów ywnociowych, tj. warzyw korzeniowych i bulwiastych, nasion oleistych i rolin strczkowych, mleka oraz jaj si zmniejszy. Odwrotn zaleno odnotowano na ostatnim etapie acucha rolno-ywnociowego, czyli na etapie konsumpcji. Biorc pod uwag wielko strat i marnotrawstwa ywnoci ogóem w Polsce, to w 2007 r. wygenerowano ich 10 893 tys. ton, w 2011 r. za 10 675 tys. ton, czyli o 2% mniej. Pod wzgldem tonau, straty i marnotrawstwo ywnoci zmniejszyy si w omawianym okresie tylko na etapie produkcji rolnej – z 4640 tys. ton w 2007 r. do 4245 tys. ton w 2011 r., tj. o 8,5% (wykres 4). Na pozostaych etapach acucha rolno-ywnociowego straty i marnotrawstwo ywnoci zwikszyy si: na etapie konsumpcji (o 3,7%), zabiegów po zbiorach i przechowywania (o 3,3%), dystrybucji (o 2,3%) i przetwórstwa (o 0,6%). Analiza strat i marnotrawstwa poszczególnych grup produktów ywnociowych w Polsce wykazaa, e najwiksze straty i marnotrawstwo w 2007 r. dotyczyo warzyw korzeniowych i bulwiastych – 3757 tys. ton (w 2011 r. – 2868 tys. ton) oraz warzyw i owoców – 3400 tys. ton w 2011 r. (2932 tys. ton w 2007 r.), najmniejsze za ryb i owoców morza (51 i 57 tys. ton). Zmiany te zilustrowano na wykresie 5. 37.

(64) Wykres 4. Udzia poszczególnych etapów acucha rolno-ywnociowego w generowaniu strat i marnotrawstwa ywnoci ogóem w Polsce w latach 2007 i 2011 – w tysi cach ton 12000. Konsumpcja. 10000 3331. 3455. 689 1387. 705. Dystrybucja. wtys.ton. 8000 6000. 874. 4000. Zabiegipozbiorach iprzechowywanie. 4640. 2000. Przetwórstwo. 1396. 846. 4245. Produkcjarolna. 0 2007. 2011.

(65) ródo: opracowano na podstawie tabel A.1 i A.3 w aneksie. Wykres 5. Udzia poszczególnych etapów acucha rolno-ywnociowego w generowaniu strat i marnotrawstwa grup produktów ywnociowych w Polsce w latach 2007 i 2011 – w tysi cach ton 4000. 3757 3400. 3500. wtys.ton. 2500. 2932. 2868. 3000 2212. 2300. 2000 1500 1118. 1000 690. 1223. 689. 500 133. 138. 51. 0. 57. 2007 2011 2007 2011 2007 2011 2007 2011 2007 2011 2007 2011 2007 2011 Zboa. Produkcjarolna. Warzywa korzeniowe ibulwiaste. Nasiona oleiste iroliny strczkowe. Warzywa iowoce. Zabiegipozbiorachiprzechowywanie. Miso. Przetwórstwo.

(66) ródo: opracowano na podstawie tabel A.1 i A.3 w aneksie.. 38. Rybyiowoce Mlekoijaja morza. Dystrybucja. Konsumpcja.

(67) Wykres 6. Zmiany w generowaniu strat i marnotrawstwa analizowanych grup produktów ywnociowych w Polsce w latach 2007 i 2011 – w tysi cach ton. 468.

(68) ródo: opracowano na podstawie wykresu 5.. Na wykresie 6 przedstawiono zmiany w generowaniu strat i marnotrawstwa analizowanych grup produktów ywnociowych w Polsce w latach 2007 i 2011. Z przeprowadzonych bada wynika, e straty i marnotrawstwo warzyw korzeniowych i bulwiastych ulego zmniejszeniu o 889 tys. ton, co moe by. zwizane ze zmianami w wolumenie ich produkcji, który zmniejszy si o 9%, a take zmniejszonym wykorzystaniem na cele ywnociowe tej grupy produktów (spadek o 13%). Odwrotnie jest w przypadku warzyw i owoców, gdzie wielko strat i marnotrawstwa wzrosa o 468 tys. ton, przy czym wolumen produkcji o 7%, a wykorzystanie na cele ywnociowe o 12%. 3. Straty i marnotrawstwo ywnoci w przeliczeniu na mieszkaca Przeliczajc generowane straty i marnotrawstwo ywnoci ogóem na liczb mieszkaców Polski otrzymano ich ilo w kilogramach na mieszkaca (wykres 7). Z szacunków wynika, e w 2007 r. wielko strat i marnotrawstwa ywnoci ogóem wynosia 285,2 kg na mieszkaca, a w 2011 r. – 279,4 kg. Oznacza to, e w omawianym okresie straty i marnotrawstwo ywnoci ulegy zmniejszeniu o 5,8 kg w przeliczeniu na mieszkaca. Analiza strat i marnotrawstwa ywnoci na poszczególnych etapach acucha rolno-ywnociowego wykazaa, e na etapach od produkcji rolnej do dystrybucji zmniejszyy si one o 9 kg na mieszkaca, na etapie konsumpcji za wzrosy o 3,2 kg.. 39.