• Nie Znaleziono Wyników

Pommern im deutschen Liede : eine Sammlung von Gedichten in fünf Kreisen

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2022

Share "Pommern im deutschen Liede : eine Sammlung von Gedichten in fünf Kreisen"

Copied!
241
0
0

Pełen tekst

(1)

g o m m e n t im fre iría n Xtefre

BIBLIOTEKA*"

Instytutu Bałtyckiego

w Bylfoszczf^

Oo*

t\:ći

t* \

h § a n % B e n j m a r o t

(2)

Omit!

î û r T O n a t l i t t n d e r * !^ e im a tfd > u %

(3)
(4)
(5)

fille Redite Dorbetialten

Copyright 1923 by fjcrm ann eid jb la tt, C c ip zifl-6o l)lis

(6)

/im cjSV

lictö ol

»«

JOommern tm beutfdjen f

(Eine Sammlung non (Bebidjten in fünf Kreifen

£ ? a n s B e m a n n .

i ' t c r n t r t i t i t t ' c v l n a

(7)

N it pożycza sję do domu

fM 4127 8 4

m i m *

D W 09

1100715287

(8)

(Einleitung.

D a g bortiegenbe '23ucf> „ f o n t n t e t n in t b c u tfd jc ix S ie b e “ ftellt ben erften, aber burdjaug felbftänbigen 93anb einer g o lg e bon © a m m tu n g e n bar, bon benen jebe in berfetben SBeife toie biefe einem beutfcpen Sanbe, einem (Sau ober einer bebeutenben beutfchen © ta b t getoibmet fein folt. D a g U n te rn e h m en folt ben

© efam tn am e n „ D e u tfc h e g S a n b in t b e u t f d je n S ie b e “ führen,

©g toar m ir eine befonbere gre u b e , baff id) ben erften S3anb m einem

§ eim atta n b e S o m m e rn ioibnten uub a u f biefe SPeife bcr ©t>ren=

Pflicht genügen tonnte, in berh ältn ig m äjjig um faffen ber D a rb ie tu n g nacf)3Utoci}en, baff m an in «Pommern ebenfo fta rf unb ¿art, ttaib unb nachbenftid) „ fin g t“ toie in anberen beutfd)en Sanben, bafj auch in «Pontntern «Polfglieb unb Ä unftbichtung hier Stobenftänbigeg, bort gciftig unb Eiinftlerifd) S3ebeutfameg in öerfd)iebener S3e3iet)ung geieiftet hüben.

Sltg ber ©id)blatt=«Bcriag m it bent «plane fü r biefeg U n te r»

nehmen a n m id) h e ra n tra t, toar eg fü r m id) fetbftberftänblid), bah id) ben “B e g riff „Deutfcpcg Sanb int beutfchen Siebe“ nicht mechanifdh a u ffa ffe n tonnte, bajj id) m id) atfo nicht b a m it hätte begnügen rönnen, ettoa eine © a m m lu n g bon ©ebicpten 3ufam m en=

3u ftellen, in benen bie © djönpeiten unb © igenpeiten beg jetoeüigen beutfchen S a n b eg (atfo in unferem g a tte «Pommerng) gefeiert toerben. ©g to nnte fid) fü r mich n u r um eine E ü n f t t e r i f d ) hocp»

toertige © a m n tiu n g panbetn, um eine © a m m lu n g , bon Eünftleri»

W e n © eficptgpunften a u f a u fe rto ä h tt unb organisiert, in ber atfo bie S tu n ft a n f ich unb bie Z ü n f t l e r bott 311 ihrem «Rechte tarnen.

D e r “¡Begriff „D eutfd)eg Sanb im beutfchen Siebe“ fo lt atfo rncbt n u r g a g Sanb a n fid) um faffen, fonbern auch fein geiftigeg

«U5efen, tote eg tn ber D ichtu ng unb burd) bie Dichter beg Sanbeg, tit © t il, «perfonlichfeit unb SBettanfcpauung 3um Slugbvud fo m m t.

«¿pr, u n i erem Sfdlt fe ilte fich m ith in ein mögtiöhft botlfom m eneg SBttb ergeben e in m a l bon bem, toag «Pom m ern a lg Sanb m it feiner m rt, feiner S ta tu r, feinen Sltenfcpen, feiner ©efchid)te fü r bie bcutfche D i^ t u n g bebeutet, toie bieg atteg in ber D ichtung D a r»

fteltung gefunben hat, unb fobann bon bem, toag bie D ichtu ng

«Pommcrng atg folche, a n fich bebeutet unb fo m it audh in n e rh a lb ber beutfchen © efam tb id jtu n g . £jterau§ ergab fid) u n m itte lb a r audh bie S lrt beg SPertm efferg fü r bag e iin e ln e ©ebidpt. D a m it toar auggefdgtoffen jebe hanbtocrtm ähige, fiir einen befonbereu, total» ober p ro b in 3p a trio tifd )e n 3toedf hergefteltte D ichtung. D ie fogenannten ‘p om m erntieber toirb m a n in oiefem Buche bergeblich fudgen. Slnbcrfcitg ift b a m it auch gejagt, bajj biefe © a m m lu n g feinen betont toiffcufchaftlichcn ober litcrarh iftorifchcn © p a ra fte r hat. © in e Uterargefcpichtliche «B ollftänbigfeit, eine lüctenlofe © nt»

toidttung in biefem © in n e toirb nicht geboten, in feinem Slbfcpnitt.

S tu r bag Sebcnbige ober S lttertüm lich=© harafterboIte fanb S3erücf=

fichtigung. U n b biefeg fo tl burdh fiep fctbft unb im 3u fam m en h an g e

(9)

6 (E inleitung.

toirfen. U n b aud) bie (Dichter folien burd) fid) felbft S eugnig t>on ifirc r (E igenart ablegen. £iterargefd)td)tíid>e (Betoertungen ober llberblicfe toerben gru nbfätjlid ) nicht gegeben.*) (E rläuterungen toerben n u r bort 3U finben fein, loo bieg einem © onbergebiete unb bem 3ufam m enfiange entfjorid^t unb fü r bag (B erftanbnig etne§ ©ebidjteg notloenbig ift. (Dieg g ilt befonberg fü r bie bem (öolfgliebe unb ber © efd)id)tc (pom m erng, bem biftorifdjen (B olfg*

Hebe, getoibmeten (llbfchnittc.

3 lu 8 jener h o p p e l t e n (Deutung ber 93e3eid)nung „ S o m m e rn im bcutfchen £iebe“ ergibt fid) eine 3unächft 3 toiefad>e Ö rbnung.

(Die e rfte um faßt bie (Dichtung, beren O b ie ft S o m m e rn ift, b. p.

alfo bie (Dichtung, bie £anb unb © efcfji^te (pom m erng befingt.

(Die 310 e it e begreift bie (Dichtungen, beren © u b je ft S o m m e rn gleichfom in feinen (Dichtern ift, in benen ber p o m m e rfh e SiTlerifcf) alg ein fid) (Erlebenber, alg ©chaffenber, alg dßerfß nlidjfeit an fid) unb fo m it getoifferm ajjen ein © t i l beg geiftigen (JÖefeng (fjom m erng 3um ‘ilu g b ru c f fom m t. ULlg © onbererfd jein u n g tr itt eine b ritte (Einheit f)in3U: bag (Bblfgtieb, in bem bie ©eele (fJommerng ju b e lt unb H agt, — bag n atu rh afte, naioe £ieb.

? litg biefen b r e i — unb vielleicht m ehr © ru p p e u m ujjte fid) burd) bie U lnorbnung in logifcher gtdge, aug in n e ren natürlichen unb fünftlerifd>en © rü n b e n ein orgauifdher 3 u fa m m e n l)a n g , eine befeelte (llrc h ite ftu r ergeben. (Dag fo nnte jebod) n u r bann fein, toenn jebe © ru p p e fcíbft in fid) ein O rg a n ifh e g loar. (Der |jerau g » geber h at oerfucht, biefe H arm o n ie n , in beren jeher felbft loieberum fid) fünftlerifche 3 ufcmunmihänge 0ff enj,ttretl) a uf3ufinben unb her3uftetleu.

(Eg ergaben fid) ihm 31t folcper O rb n u n g folgenbe organifche

© ebilbe — eg loar nötig, jebeg möglich anfehautid) 3U benennen — : I . „Itcitur uni» 3ahreö}eit*n, Sieber wnb Stimmungen,

Uiftottctt unb Sugen“ .

t i e f e r erfte $ re ig u m fd jliejjt bie © tim m u n g e n ber (Jtatur unb ber ‘¡JJtenfchenfeele, ber (Dict)terfeele, toie fie fid) im döechfel ber Sahreggeiten abtoanbeln, bag (E a tu rp a fte toie bag fianbfd jaft*

liehe, bag (R einanfhaulich e toie bag © eelenpafte. U n b b rin g t aud) bie eigentümliche norbbeutfdje ffla tu rftim m u n g , geteilt 3toifd)en (ZDalb, (fldter, £>eihe unb (Óteer, in fortloährenbem (H u f* unb d tie b e rflan g beg §eim atgefühtg unb »qefangeg a lg bag e in e

© ru n b th em a biefer H arm o n ie im m er toieber burd), fo b u rd )fliu g t, harm onifd) m it jenem , bod) noch ein a n b r e g © ru n b th e m a biefe organifche 3 Plge don © eb id jte n : bag ftarfe, tiefe (fta tu rg e fü ljt beg (JTorbbeutfchen, beg S o m m e rn a u fid ). *3lug fold)em faft magtfehen, fa ft m i)ftifd)cn <2Taturgcfüf)l, aug p a n th e iftifh e r © e ftim m th e it unb E ingebung ber ©eele, aug biefem norbbeutfehen tiefernften S M * gefühl ergeben fid) aud) bie n a tu rl)aften (S rfh e in u n g e u ber (p p an * tafie, bie (Phänom ene beg ©chaucng, (Sräum eng unb ber in *

* ) pingewiefen Wirb öievbei auf iStaf © u ljtte „'Poimnerfctje SDicfttmtg, ® tu n b ri6 ber bontmctfdjen HteraturgejiSic^te" (S te ttin 1013) unb aueb auf (3ui)[tc8 S am m lung

»fpommetftjie Spvif" (1913).

(10)

(E inleitung. 7

b rü nftigen (Ergriffenheit, bie SBifionen ber d ich ter, bie biefe “Keil)«

?f)i)tf)mtfd) emporljeben, in lieblicher ^ Ib to c ^ fiu n g m tt neu oft heiteren S a g e n , Segenben unb ‘3R ärd)en. 3HeS ift ber orgatufebe feelenhafte © in n biefer O rbnung . iU te 8 ita tu r h a f te ift btertn bereinigt. U n b jeher M a n g , jebeS M c in fte getoinnt in ber H a rm o n ie beS © a ti3en SBebeutung.

U n b biefem SRaturhaften muffte fief) n u n ein 3toetter natur®

h a fte r S?reiS organifch 3unä<bft anfchttejjcn.

II. „fiaihfeenifVbe mtb ylattbeutfit)* llaUtsHiber“, jene alte unb einig junge ‘P oefie, in ber baS SQ3efen, bie ©eete beS

*25olfeS 3u m ‘SluSbrucf fom tnt. 9 lu S biefer U u s le fe toirb m an bie

‘2 tta n n ig fa ltig ic it unb SReid)h«ltigfeit beb bommerfchen hoch® unb btattbeutfcheh SBolfSliebeS beutiieb erfennen. ‘illle W irten ber beutfehen ‘iSotiöpocfte finb audh in P o m m e rn bertreten, bon bem ernften unb heiteren EiebeSlieb, bon ber großen tragifch geftim m ten P a lla b c mbthifchen, reinm enfd)lichen ober auch fchäurigen In h a lt s bis 3um fd ja lth a ften berbrealiftifchen Siebe, bis 3u r ©eher3= unb

© b o ttb atlab e, bis 311m 'Sterm ärchen, 3U S a n 3® unb Ä in berreinten, (Erntefbrüdhen, B au b e rfo rm ein unb 33efd)toörungen. 2 >ie befannten beutfehen ober gar germanischen, ja faft ber Sieberinelt ber gan3en (Erbe a n g e h ö re n b e n ‘•RTotibe non ben 3toei SiönigSfinbern, b o m © rt«

fönici, bont SJDaffermann, bom SBtaubart („S chön £jannchen unb

© d )5 n U lric h “ ), and) 3. SB. baS entfeütiche SJKotib non ber ber®

ta u fte n SÖ Iüllerin lehren in bbmmerfcben Siebern toieber, unb 3tnar in einer R a ffu n g unb in einem © tile , bie fid) la u m bon bem Böefen beS allgem einen beutfehen PolfS tiebeS unterfcheiben.

SBerberbtheiten in ber R a ffu n g ebenfo toie re in ä ^ e rlic h e SRb®

toanblungen in to tale n Pegeichnungen ( 3. SB. in ben „gtoei ÄönigS«

fin b e rn “ ift baS StKeer bie Oftfee ober ber Pirchoto, in & inber=

lie b e m unb anberen Siebern teidper SJlrt finb oft bommerfche Ort®

fd>aftcn eingefetjt) finb fü r ben © t i l a n fid> bebeutungSloS. ijie r unb ba erfcheineti im Siebe S otalfagen unb befonbere bommerfche P o r fä lle (3He brei © te ilte ), unb 3toar in einem 3u m eift fcfjlic^t beridhtenben © tile . SRieberbeutfdhe unb befonbere bomnterfche P r t bagegen offen bart fict> hum oriftif<h=braftifd) ober getnütbotl=behag«

lid ) _ in ben btuttbeutfehen ©<her3baUaben, 3. SB. bom SRiefen

© o lia th unb bem tle in en 3)abib, üon „3>e ©robfehmeb“ , bon ber lu ftig en P e id p e („ O ll P t a n n be to u lt na Sgafen gehn“), unb toieberum in ben bieten ilan g b o tten unb bilbcrreidjen Jttnber®

reim en, $ a n 3liebern, 'Xierm ärchen ufto. © ra b e bie Sieber teigterer SUrt be3eugen baS heitre unb betoegliche, bem nccitfdgen © djerg, bem SReigen unb $ a n 3 3ugetoanbte ‘333efen beS P o m m e rn , ben m an fo o ft a ls einen berfdjloffenen unb ernften PTenfd>en ge®

fchilbert hnt. Ä au itt ein anberer beutfdjer © a u hut eine fo reiche unb blühettbe, m untere unb lehenbige toie gemüt® unb hum orbolle M c in lh r it beS P o lte S aufgutoeifen toie '"Pommern. P lte S Sehen, SRatur unb P e ru fe , SRrheit unb jje fte , toirb m it Siebern unb

©Brüchen n m ra n ft unb 3ärtli<h berfdjönt. S innreiches unb ©e=

heimniSbottcS H in g t bebeutfam h in e in , unb bon u ra lte n natur®

(11)

8 E in le itu n g .

paften Söorfteltungen per finb Sltärcpeu, 3 ouberform eln unb 93e=

fcptoörungen erhalten. © o e rgibt grabe bie pom m erfd)e 93otfg=

bicptung ein retcpeg unb öietfeitigeS SBilb, frif_d> unb fa rb ig , non beut Heben, non ber 9 lr t be§ SBolfeg. lt n b fie p a rrt ber üollen E rfcpliejjung burcp einen bagu ^Berufenen. 3 n biefer © a m tn lu n g fönnen n u r 9 ln reg u n g en gegeben ioerben. SHe 9ln o rb n u n g in ber H u g lefe ergibt ficlp non feibft. 3>em ernften Hiebe unb ber 93allabe folgen Weitere © tü d e unb pieran fcpliejfen fiep g ro b e n au g a lle rle i K le in fu n ft. iBergl. aud) bie Q u e l l e n a n g a b e n in 9tbfcpuitt I I fotoie bie befonberen E rlä u te ru n g e n 311 einzelnen Hteber gruppen.

E>ie fogenannten p i f t o r if e p e n S B o lf g lie b e r nehmen in ber SBolfgpocfie jebeä fianbeg unb jcbeS © aueg eine © o nberftellung, aud) bem © ttle naep, ein. © ie fallen baper aud) in unferer © an im » tung in bem befonberen Sdbfcpuitt „ ^ o m m e rn g ©cfcpicptc im beutfepen Hiebe“ bepanbelt toerben.

fttacpfolger ber 93olfgbicpter, ioenn aud) bon eigener 9 lr t, fo bod) in biefer 9Tad>folge in © tim m u n g unb © t il, in ©praepe unb

© pruep reept eigentlid) a m tebenbigften toirfenb, finb III. „|lie plrtttbeuifdicn XHdjtsr iłdmmeett#“. 3>egpalb finb fie bem SBolfgliebe angercil)t.

SHefem 9lbfcp nitt fo lg t bann, nad) ©onbergefepen, b. I). p ier p i f t o r i f d ) angeorbnet, ber grojje K re ig :

IV. „Itammern« Oiefdiidjte im brntrdjc« Jfiibe, Dcutldtianöft (I

5

cfd|id)te im yommcrfdj*« iiebe“. SBielüerpeiffenb H in g t biefer S ite t, — ber fo lau ten muffte, b a m it ber ąloiefacpe S n p a lt biefee; SUbfdgnittS richtig gefennjeiepnet tourbe. 3He *iluSlefe fie l jeboep oerpältnigm äfsig fpärlicp aug.

ipom m ernd ©efdjicpte, a n fid) reiep unb m a n n ig fa ltig a n E reig«

niffen unb m erftoürbigen sperfönlicpfeiten unb mand>eö intcr=

effante 9 Ito tiü unb S te rn a bem SHdgter bietenb, fpielte fid) fe rn a b ber E n tto id lu n g ber großen ©efdjicpte unb K u ltu r 3>eutfcplanbg ab. © ein e b e u tfe p e K u ltu r fetjt erft im fpäteren lltitte la lte r ein.

E in e eigene pommerfdpe © idpiung, abgefepen Oon ber SBolfgbicptung unb Oon Eingelcrfcpcinungeit, beginnt reept eigentlid) erft m it bem 18. JJaprpunbert, m it 9 ta m le r, E to alb oon K le ift, E . 91t. 9 lrn b t unb K a r l Happe. 3>em entfpri(f)t, baff nieptpommerfepe beutfdje 3>id)ter ebenfalfe _erft in lebten 3 a p rpunb erten 92totioe aug ber

© ag c unb ©efcf)icf>te unfereg Hattbeg pernapnten, toie 3. SB.

S p a m iffo , W id e r t , .SSilpelm 92Tüilcr unb H luguft K opifcp."

9lnb erfeitg tarn eg aud) fü r biefen 9 lb fd )n itt b a ra u f an, bafj n u r tünftlerifcp toertoolle Heiftungen ober cparafteröolte ober a ltertü m lid )e ©ebidpte, ©ebiepte oon eigener Hebengfraft, gefam m elt tourben. ® ie oielen b ilettantenpaften SBerfucpe ber epifepen ober b a llaben artigen SBepanblung Oon gefdńeptlicpen 91totioen, toie fie nam entlicp bie n a d jfla ffifd jc 3 c<t gaplreicp a u f3utoeifen pat, m ußten fortbleiben. K eine noep fo organifepe © ru p p ie ru n g üerm ag fie 31t neuem unb eigenem Heben 3U ertoeefen, u n ter folcpem SBallaft toare bag Hebengöolle n u r e rftid t. ipomnterfepe 3>icpter beg oerfloffenen

(12)

(E inleitung. 9 S ah rh u n b ertd haben o ie lfa h ber © age unb' © e f h th t e ih re r £jetm at

«X o tiüe entnom m en. 3Hc «ßenben» .u n b iß tttn g e rje tt, bte Ct)rt=

fü a n tfie ru n g ipom m ernd, bie © c f h ih te cmsctner S u rfte n farto D a rfte llu n g in gangen 3 t)flen. « u r wenige btefer © e b t^ te genügen

noch bem heutigen ©cfcf)macfe. 3he§ g ilt fogar 311m

Sappcd, Kofegartend unb «Xcinbolbd cntfprchcubc eptfdje 5)tcp=

fungen unb « a tia b e n , « u d > 3. « . . f ü r ben toegen m a;xd)ei-(ñebidite 3U unrcd)t ö e rg e ffe n e n ije rm a n n ¡J in e ltu d , beffen „(Sebtdjte U ° b 2)

« e a rb e itu n g e n ber « in e ta = © a g e unb anberer © ag e n enthalten unb einen gangen ,,« u d ber « ü g e n fh e n unb «om m erfdgen

©efchichte“ (h ie rin nam entlich « a tia b e n über © to ffe altó ber ältefteu 3 eit unb e in befonberer Üicber3t)flu d im © t i l ber Jiact)=

fahren U felanbd: „Sgeriog « o g id la to X . oon « o m m e rn , ein Sieber»

trete “ ). J fr. f j u r h a u hot in einem 427 © e ite n lang en yclben«

gebidjt „ « r í o n a “ (« e r t iu 1828) bie « e la g e ru n g ber tfc f e

« r f o n a burd) K önig « J a lb e m a r ben © ro jjen behanbelt. S bcnfo hat « . £)ä cf e r m a n n „ « e u p o m m c rfd jc D ichtungen“ (1871) m tt m an d)crlci « a tia b e n über fagenhafte unb g e ric h tlic h e «egeben»

heiten („ D e r K önig Oon g u lin “ , „ D ie Q o m dburg“ ), h ißr unb bort in lebhafterem unb feffelubem © tit, heraudgegeben. « o u K a r l S a p p e fei bad in b reiter S t ä h l u n g fid) ergehenbe ©pod „ « t)d )O f O tto oon « o m m e rn ober © em älb e Oon ber « 5enben3eit‘ (tm

„«om m ernbu ch“ 1820) heroorgehoben. « u h « X e i n h o l b hat biefen totoff in feinem rom antifd)=religiöfen ©pod „ © t. O tto, « ifc h o f oon

« a m b e rg , ober K re u 3fat)rt nach « o m m e rn “ (1826) unb manche^

anbere D h em a aud © age unb ©efd>ichte behanbelt. « i h t ohne

© tilg e fü h l hat O t t o « o g e l pommerfche © to ffe aud ältefter unb fpäterer B ait in plattbeutfchen © e b ih te n bearbeitet („ S o m m e rn » fpeegel“ 1 8 6 9 ); Ogi. auch feine h o h b e u tfh e n ©ebichte ,,« ü g e n “ (1887). 5 ü r eine t o if f e n f c h a f t lic h e D a rfte llu n g ber p o m m e rfh e n D ichtu ng finb n a tiirlid ) a lle biefe Sieber, « a lla b e n unb © peit burdgaud to ih tig . £)ier to n n te n n u r loenige befonberd in tereffan te, fünftlerifcb toertoolle ©ebichte « u f nähm e finben. « la n c h e « © ebid)t m ujjte auch feiner Sänge toegen fortbleiben.

« u d > 3 « i t g e b i c h t e , alfo auch p o l i t i f h e D ichtungen üoit g e fd )ih tlih e m « ö .e rte tourben b e rü c ffih tig t. « o n p o littfd )cn S id g tcru tom m en hauptfädhlich m it hohbebeutenben 3 eitgebid)ten, bereu unoergänglichcr « 3 e rt — aud) nam entlich fü r unfere 3 cit — fi<h ia felbft fe n n 3eiehttet, © .« X . « r n b t in f jr a g e unb fü r bie erfte beutfehe

« e ü o lu tio n d 3eü « o b e r t ip r u t j. « g l . 3U b e n D id jte rn b a d lR e g iíte r.

« a t ü r l i h ta n n burd) biefe © a m m lu n g ein U berblicf über bie

© efam tg efd )id )ic Ißom m ernd — im © p ieg e t ber S ich tu n g — nicht gegeben toerben. D a 3u ift bad « la t e r í a l, toie fchon angebeutet, einerfeitd 3U lü d e n h aft, anberfeitd 3U m angelhaft. U n b fo tö n n eu n a tü rtid ) aud) nicht a l l e © e b ih te h ier toiebergegeben toerben, bie eine befonberd bebeutfame g e fh ih tlic h e «egebeh heit feiern. © 0 gibt ed 3. « . »ict m ehr „ « o ltd lie b e r“ unb „K u n ftg e b ih te “1 ettoa a u f bie « e la g e ru n g © tra lfu n b d (1628), bie « e la g e ru n g © te ttin d (1677), a u f © h i l l i a u f bie © d )tad )t bei © raö elo tte ufto., ald h ier m itgeteilt toerben.

(13)

10 (E inleitung.

R efonberg fctm eg b a ra u f an, m a rfa n te g ro b e n aug betn

© onbergebiete beg ^ i f t o r i f d j e n “R o i f g t i e b e g 3U geben unb bie ä l t e f t e n biefcr © ebid)te pom m er fefien ober m ärrifdhen U 'rfprungg hier b o lh ä h lig u n te r möglichit genauer Q uellenangabe ¿u oereinen.

R e fa n ittlid ) ift ber © t i l beg fogenannten f)iitorifct)cn R olfgliebeg, beg “R olfgliebeg, bag l)iitori}c£)e G egebenheiten ober ’ißerfönlich«

feiten, gelben, feiert, ein gait3 anberer atg ber beg eigentlichen G o lfgliebeg. 3>ag eigentliche “B olfglteb, bie G o lfg b a lla b e, ift ooll geheim nigüoller, bämonifcfjer © tim m u n g , eg ift natu r« unb feelen«

f>aft, bunfel, m hfteriög ober hei'otfäl'i'binautifcb (§etbenbatlabe,

“R itte rb a lla b e ). 3>ag h tfto rifch e'R o Ifg lieb ift 3unächft in ber älteften 3 eit, .unb nam entlich bag nieberbeutfche, nocij ebenfallg g a n 3 ba itab en a rtig , eg ift p rä g n a n t, fa rb ig , anfd>aulid), finntich, in einem toarm en gem ütlichen S a n gehalten (ogl. Sieber üon ber

© djlach t am Ä rem m e r 3>am m , Oou ber ©djtacht bei 2 litg er*

m ünbe ufto.). © p ä te r ü e rlie rt biefe G a lla b c m ehr unb m ehr beit eigentlichen G a lla b e n to n , bie ftraffe, epifd>e © tr u ftu r , bie ge»

brungene ip rä g n a n 3, bie Iprifche “iß a rm e , fte toirb 311m Ä riegglteb ber Öanbgfnedjte unb © olbatett. £>ell, fctjarf, fcfjneibig toirb ih r Ä fan g , m ännlich h ^ b , fa ft nüchtern unb hurt bag © epräge, aber oielfad) auch toortreich, faft gefchtoäijig. -Dicfcr S o u beginnt ettoa m it ber ,R c fo rm a tio n g 3cit. © r toirb im m er nüchterner unb färb«

lofer, im m er ba n ale r, unb m ag er noch in ben © olb aten lieb ern ber lebten K riege grabe in feinem (proben herben 2 Defen feine © ig e n a rt betoeifen, poetifd) re i30otl to irft biejeg Sieb bann fa u m m ehr.

3He ä lt e f t e n gefchichtlichen G o lfg lie b e r tourben hie* rnöglidjft a lle , fotoeit fie erhalten finb, aufgenom m en. Sebent Oon ihnen finb bie Q uellen unb e rläuternb e G em erfung en beigegeben, h ie rb e i tourben auch © te ile n aug a lten pommerfchen © h r o n i f e n auf«

genommen, um biefen altertüm lichen, fo attfchaulidh poetifd) an«

m utenbeu © t i l hier toenigfteng a ttflin g e n 3U laffen. Glicht auf«

genom m en tourben bie in fehr oerberbtent 3 uftanbe erhaltenen F ra g m e n te beg neuntärfifchen Siebeg oon ber Jehbe 3toifchen ben

© tä b te n © chioelbein unb G e lg arb (1419). ©g ift abgebrucft in bent G u ffa h „S>icf)terifch>e Q3olfSlieber ber ‘R e u m a rf aug ben 3 e ite n beg G T itte ta lterg “ oott tß rof. Sjerm anit P ie p e r in ben „© ch riften beg G e re in g fü r ©efdiichte ber G e u tn a rll“, Sanbgberg a. ‘20. 1906,

§ e ft X I X , © . 79 ff. G ufgenom nten tourbe auch nicht bag befannte fehr lange © t ö r i e b e c f e r l i e b . $ ie © ee räu b er hatten getoij) Oiele G e 3iehungen 3U S o m m e rn , ingbefonbere 311 “R ügen. 3>ag Sieb felbft beutet biefe G c 3iel)ungen nicht e in m a l att. 2 ln b crfcit§ ift eg toohl fa u m pomttterfcher » e rfu n ft, toenn eg fid) auch in einer Oon ber bei © rf= G ö h m e („3>eutfd)er Sieberhort“ I I , © . 1 9 --2 2 ) n u r toenig abtoeid)enben hochbeutfchen R a ffu n g a u f R ü g e n er«

halten bat. G g l. h in ü b e r bett R u ffa tj „3>ag © törtebedferlieb“ üon ()3rof. 3>r. 21. £>aag, in betn bag Sieb in ber rügenfd>en R affu n g gan3 m itg e te ilt toirb, in „ ltn fe r G o m m c rla n b “ (© ta rg a rb 1913/14, i)e ft 1) unb ben G itffa ii „© la u g ©törtcbecfer“ bon <“0 ro f. 3>r. G u g itft i?öftcr in „2lieb erfad )fen “ (G re m e u 1922, 2Tr. 11).

Sieber unb F ra g m e n te oou folchett, bie a u f hiftorifd)e © reig n iffe

(14)

(E inleitung. 11 93e3ug haben, finb außer ben b>icr m itgeteitten, noch mehrfach er=

halten, fo 3. 93. © pottoerfe ber Ä olberger B ü rg e r a u f bie ‘¡Papft*

liehen (ben SBifcpof) bon © a m m in , m it benen fiep bie © ta b t Ä’olberg im 15. S a b rb u n b e rt in fteter fyebbe befanb (bgt. 93artf)oIb ,,©e=

fthichte bbn Flügen unb ja m m e r n “ , 1843, IV . S e il, 1. 93anb,

© . 134), unb toeiter © p o ttb erfe ber Ä olberger a u f ben 9 lttte r S in n ie g bon ber O ften, ber bie © ta b t bergeblicf) belagert patte (1 4 6 2 ); bgl. 93artpolb a. a. 9 . © . 266.

Ü b er bie t>iftorifc£>en ‘B olfglieber ^ o m m e rn g finbet m an im ü brigen Q u e l l e n a n g a b e n unb erläuternbe93em erEungen bei ben Siebern. “SOie fd>nn gejagt, to nnten nicht a lle Sieber aufgenom m en toerben, bauptiäd>lid) niept aug S laum g rünben. Sind) toar eg bem Sjjerauggeber nicht im m er möglich» bie Sieber in ih re r authentifchen S o ffu n g 311 erhalten. — ‘JKancheg Sieb m ag auch a n berborgenen

© te ile n noch feiner STcuentbedfung entgegenharren.

S e r letjte iire ig

V. „yommcrldjc XUdittr, §til,

5

Jerr«*nlicl|kelt Mttb

31

Jeltanrd)aunug“

io itl, loie fchon oben angebeutet, bag, mag in ben an b ren g re ife n nid )t erfafjt lourbe unb crfajft inerben fonnte, bag ffo b ib ib u e lle , 93erfönlid)e (a lfo auch Siebeglieb unb © belieb), auch bielleicht bag Spjnfche (in biefem © in n e ), ‘perfönlichfeitg» unb © tito e r te nach S ich tern unb 3 e ite n 3u r S a rfte llu n g bringen, © r hot biefe© onb er=

aufgabe, bient aber auch 3u r einfachen © rg ä n 3ung ber ü brigen

“3lbfd)nitte, benn jloetfellog enthalten auch jene ‘■llbfcbnitte biel fPerfönticpeg, b iel auggefprodjene ‘JÖ eltanfchauungglhrif. h ie rb e i ift n u n fre ilid ) eittßuräum eit, baj; infolge ber 9 lr t ber © in te ilu n g biefe§ SSucpeg, bie ja auch einheitlich ber gegebenen ffbee ber

© a m m lu n g folgen muffte, bie eingelnen S ichter tn ih ren © e f a m t = to e fe n fict> g c fc h lo ff e n nicht borftellcn. S a g ift ein ^M angel, ber tote gefagt, a u a ber “Einlage be3 *333 er feg ergibt. 9 tu s bem am

© d)luB beigegebenen '’Regifter m uh fid) ber Sefer alfo bie ©ebiepte ber_ einzelnen S iebter, to ill er bon biefem unb jenem ein ungefähreg

© efam tb tlb getntnnen, 3ufam m enfuchen. S a jf aber a n © te ile ber e in3elnen ©epaffenben in ben früheren S lb fd m itten tnie auch in biefem letjten gleid>fam bag fh affen b e S o m m e r n f e i b f t , bie befeelenbe unb in ben S ichtungen ih re r © o h n e gleichfam toieber

©eele getoinnenbe £)eim at, in iebenbigen Siebharm onien getreten itt, biefer fh ö n e © ebanfe unb feine jebenfallg berfuepte S u rc p * fü p ru n g in biefer © a m m lu n g m ag, tnie h ier befonberg betont toirb, bem 9Berfe unb feiner 3be_e ßur ^Rechtfertigung bienen.

S e r V . 3 lb fd )n itt bietet alfo eine 3 u fa m m e n fte llu n g bon p c r f ö n lic h geftim m ten ©ebiepten ber ^ a u p tb e rtre te r ber pom m er»

fdieit S ichtung bon ben früheften S eiten a n big 3u r © egentoart.

S ie iReihe muffte chronologifch fid) e ntfalten, um a n ben S ichtern 3ugleicp aud) bie 3 e i t f t i l e nad)3uioeifen. @0 ift U D ib la t o I I I . b o n iR ü g e n ber V e rtre te r beg m ittelalterlich en © tilg , ber Sltinne»

fänger, ( ¿ i b p l l e © d ) t o a r 3 , auch nod) © t o a lb b o n S ile ift unb S l a m l e r bertreten bie 93arocf», bie beiden letzteren auch bie

(15)

12 © in le itu n g .

‘K ofofobttfjtung, <22t ü d ) t c r beu » ie b e rm e ie rftit, Ä o f e g a r t c n unb beu ^ Ia f f i3i§ m u 8 tu «Berbinbung m it ( E m p ir e u «b V orn an»

ttf, jR t ir t g e reine «Rom antif, 9 K e it t & o lb , j i n e l i u g , B rn rc b a u , g a c f e r n t a n n auggebenbe «Rom antif. 33efonberen SOOcrt legte ber gerauggeber b a rau f, bie hochgemute, fra ftb o lle , ctgifd>c unb im bpdbften © tn n e n a tio n a le «perfönlicbfeit © r u f t ‘J R o r ü t « R rn b tg eineg 3>id)terg unb ©prachfcböpferg, nam entlich in ben «Rlterg»

unb freten SuMtanfchaitungggebicbten, bon überragenber «Bebeu»

hing, boll 3u beranfdijaulicben. U n b ebenfo ioeifer ißom m erng beite S iebter, ioas eigenartige «Pbantafie unb toarm b-eriige Straft beg Ö em utg a n b e trifft, S ta r t S a p p e unb 3 o h - «ZBilb. « ö te in h o lb

U ber neu3eitltd)e, noeb rü ftig febaffenbe S i n t e r möchte ftd) ber gerauggeber eineg U r te il« enthalten, ©g g e re ifte ibm iu r befonberen Jrextbe, bajj er auch bon jüugftcu S ie b te m S o m m e rn « bter eine i3ln3abt, foioett ihm folcbe S iebter b e fa n n t ioaren, auf»

nehmen tonnte.

SJTacbgeboIt fei noch, bah S taturgebidjte bon a lte rn unb älteften S td jte rn — inie bon ‘Jöihlaio bon «Rügen, © loalb bon Sttcift unb 3um S e il audb nod) bon Siofegarten — grabe iljreg altertüm lieben

© h le g toeqen in bem V . Streife e rfre u te n , a lfo eben inie aug ä fin - Itcben © ttlg ru n b e n bie SR aturftim m ungeu ber plattbeutfchen S ieb ter fitebt in bie H arm o n ie ber «Raturbichtungen beg I. Ä reifeg, fonbern in ben Streig ( H l ) ber plattbeutfchen S iebter aufgenom m en iourben

S e n pommerfd>en S ieb tem iourben aud) einige S id itc r n ic h t»

b o m m e r fe h e r g e r t u n f t , ioie Siofegarten, ©iefebreebt u. a., bie aber toahrenb faft ihre« g a lt e n Sebcitg in «Pommern tociltcn unb icP“ '/..n “ ,nbJ xf> aucil a te S o m m e rn fü hlten , sugereebnet. ©benfo p lt j “ r öte © c fa m tfa m m lu n g , bah anher pommerfeben aud) a ü b e r e beutfebc S td jte r tn J ra g e tarnen, bie in Siebern unb « a tla b c n bie pommerfebe Saubfcbaft ober ©efdjicbte in Siebern unb SBallaben gefetert haben, g ie rü b e r ioie über bie S id ite r unb ih re SBerfe ü berhaupt gibt bag S i e g i f t e r ‘U u g fu u ft.

, s o m P ertoolten, bütorifd) ‘JR crtioürbigen

unb 5lttertum It< b= © baraftcrooIIcn toar bod) fcbliefjlicb fo grob, bajj

"~aJ r ! Cf ^3o rtrc f / j tit>« « a b 3 n te rc ffa n te noch 3ulct3t aug «Raume«»

rucffnbten auggefdbteben merben muffte. S cn n o d ) fteltt biefe © am m » luttg bod) m ehr alg einen SRugfcbnitt bar.

S a n n nnb toann finb ©ebiebte in g e f ü r 3 t e r J o r m ioieber»

gegeben toorben. U m © tö ru n g e it 31t bermcibctt, iottrbe bieg nicht bet ben © ebnbten oerm erft, Jogi, b a fiir bie entfpreebenben Eingaben bci hdpeffenben S td d e rn unb © cbid)teu im «Regifter.

V « 3a g lt© ber O rth o g rap h ie: S e r 'Ü poftropb tourbe möglidhft bermteben. S te peue O rthog raph ie iourbe angeioanbt, foioeit nicht befonbere altertüm liche © p ra d )= unb Sfuufttoerte borlagen. S ie p l a t t b e u t f d s e n ©ebiegte iourben m öglidjft getreu nach b e n O u e lle n totebergegebeu, ba bter naturgem äh öte «Rechte ber B eit unb beg S ta le fte g tote ber S iebter geioahrt bleiben m uhten.

53e r l i n » © t c g l i t 3, im ¡Jeb ruar 1923.

g j a n a i l c i t t m n n n .

(16)

I .

ttatur unö 3ai)re$3eiten, Sieber unb Stimmungen,

Dijionen unb Sagen.

gjtimat *wfc JJnterlanii.

‘iCOo bir, o ‘Jltenfcb, © otteg © o n n e 3uerft fcf)icu, too b ir bie © te rn e beg Sjtmmelg 3uerft leudjtcten, ioo feine 53tii}e b ir 3uerft feine m ilm adbt offenbarten unb feine © tu rm to in b e b ir m it Zeitigen © ¿ re d e n burd) bie ©eele b ra u fte n : 3>a ift beine Siebe,

ba ift bein ÜSatertanb.

5B3o bag erfte iJHenfdjenauge fid) liebenb über beine iZDiege neigte, too beine B u t t e r bid) 3ucrft m it ^Jreubeu a u f bem ©cbojfe trug unb bein Ü3ater b ir bie Sehren ber SOJeig^eit

unb bee! © b riften tu m g in g § c r 3 g ru b : 3>a ift beine Siebe, ba ift bein SBaterlanb.

,Xlnb feien eg fable R eife n u n b öbe ffn fe ln unb toobue “S lrm u t unb Ü flübe bort m it bir, bu m ufft bag Sanb einig lieb h a b e n ;

benn bu b ift ein iHTenid) unb fo llft nicht bergeffen, fonbern behalten

in beinern Sieben.

E rtifl a jlo rit U ctibt.

(17)

14 I . ‘S ta tu r unb 2 i<t^rcS3citcn.

£»d)um» Jlttliit. S ltt (Sfjarlotte non Siatben in Shttbug.

1846.

©dbneetoeifjer ©cbtoan, too fliegft, ioo flin g ft bu ber?

SÖo fo m m ft bu J rü b lin g g flin g e r bergeflogen?

Slug m einer grünen S n fe l ftille m Slteer?

Slug S3utili fturm gefcbirm ten Söogen?

^ to g ft bu aug feinen fü lle n 33ud)ten ber?

U n b träg ft im golbnen ©cfm abei goibne S ltär?

fja ft bu bie fle in e n 3 nfeln auch befebn?

SHe .fteile O i, Dom S U lm bie ftol3en Stucben?

3>eu Stugarb, SJutbuä toalbbefrängte fyöfyn, too S tei3 unb © cbönbeit S lu g ’ unb § c r ,3 öerfudjen?

O flin g e m ir ben fügen § e im a tfla n g !

S lte in greifeg § a u p t eg neigt 3um ©dbtoanenfattg.

„ 3 um © djtoancnfang? J ü r biefen fa m icf) nicfjt, fü r biefen regt id£> nicht 311m Sttjein bie J lü g e l, fü r biefen flog id> fd jn e ll toie Sieb’ unb Sicht fo toeiten 5 dug n t<f>t über S a l unb ifü g e l. - S>u toeijjt, ftifl fcbaurig flin g t ber ©cbtoanenfang, beut flin g id) eitel bellen fjre u b e n fla n g .

§ e u t flin g idb Ä la n g ber fjim m e lg u a d jtig a ll, bie Sieb’ unb Seit 3 in SJutbug R ain e n finget, beut flin g icb nach ben fügen SDunberfcbail, ber toie aug böberrn fbintm el nieberflinget, ich flin g e nad> — 0 fö n n t icb’g recht u n b gan3 t —

® u fenneft M a n g unb SÖonue, Cid^t unb © la u 3.

S tim m M a n g unb © r u f} !“ — U n b bord)! ber F lü g e l raufebt»

unb ebc S lug’ unb O h r fid> noeb befinnen,

toie m a n im $ r a u m a u f S3itb unb © tim m e [aufefjt unb faffen to ill, ift ©cbtoan unb fjlü g e i binnen, unb toie aug f e r n e n flin g t ein fufter ©dfjall, bie fjim m etgftim m e, S httbug S ta d m g a ll.

S tttft SWorifc Slrnbt.

3 » i» c r

U n b ba idb mandbeg lange 3 a b r toeit braunen in ber ^rem b e toar,

ba borebt id) o ft m tt bangem © in n a u f einen S au t ber £jeim at bin.

3>od) a lleg frem b uub nicfjtg b e rtrau t, nidbt S ierg eftim m , nicht SJogellaut,

fe in Staufdjen toie im S?ud>cmoalb, toenu © tü r m burd) U rtoalbgto ib fel fd xtllt,

toenn’g fiif) 1 nach glübnbem © onnenfdieiu burebtoebt ben febattigen S lalm en bain.

(18)

§ e im a t uttb S ra n b e . 15 3 « felbft am frem ben © tra n b bag 921 cer

r a u f e t anbre « te lo b ie n ber.

91 u r eineg fin b ft bu ü b e ra ll:

ber Q uelle leifen 9Banberfcbair.

S n O ft unb 9Beit, in © ü b unb 9Torb, fic plau b ert ftetg m it gleichem 9D ort.

3>rum ift eg gut, im frem ben £an b 3U lagern a n beg 53ad>eg 9tanb.

9 R a n trä u m t 3u r H eim at unb öergijjt, toie b itter bobE) bie S rem be ift.

(it n fi fü teim atm .

gluf

b e v

© nblofe ^-elber bebnen f,cb toeit im 92torgenlid)t, — o beim atbangeg © ebnen, 3erfpreng bie « r u f t m ir n id )t!

9 ln büftrein S ö brentanger, burd)frad>3t »am « a b c n fd tre i, a n uberblübtem Singer ra ffe lt ber 3 u g Oorbei.

« M e © itb e ra b e rn fdjicfjcn bie © trä n te toeit burets S elb , fonnige © tra b le n um fliegen ber Sugenb 9K ärd)entoelt.

« o u fern ber feb blitzen a m S im m el, g rau unb m att, ben S u r m m it ben oier © p itje n , ben S u r m ber S eim atftab t.

fcbrtUcm 3>ampfet bag 3>orf tn grü n er 9 lu , er ro llt Oorbei m it S ta m p fe n a n fttlle r © een « la u .

© o fab icb oft in S rä u m e n ibn rageit bod) unb bel)r, trug nad) ber S e im a t « ä u m e n bie © eele beijj « e g e b r.

« u n g rü jjt er in bie «Seiten, toie einft, in feliger Stub, — o S a g ber © elig fe ite n , ber S c im a t fa h r icb 3u t

Sotttab Stciwanit.

_ 3 »

S a ru f? 4 & g r a u M m ’z n tir bie «ud>en, bie « 1 \ ^ l 9CSranb miT >cber © te h t,

b e m tr.’i a m toalb’gen « a in,

a 1 III Qssjss#-'

# S | 9m i f S f £ Z £ % S * d3m -

bter toar icb glucflid), forqenfrei unb iuno • aug taujen b S ab en t o ^ t © rin n e ru n g 9 ’ -uort t)t bag © tebelfenfter, bag bie Einbe utnfd)trm t, um buftet, toie in a lte r 3 e !t - o 3 u g e u b tra u m , toie liegft bu toeit, fo toeit tb i, jung_e Eteber, ftobt in a llc «M n b e

9iocb g ru n t ber « a u m , in ben 3u fel’ger © tu n b e

(19)

16 I . S ta tu r unb g a b re ^ e ite n . id) beinen S tam en unb ben m einen fd jn itt, — toobin i d toanbre, gebt a u f © d r i t t unb S r i t t oerfunfneS © lü d unb ßeib m it m ir im V u n b e . S H ir ift, atö m ü ß t id) u m V e rg a n g n e s Hagen unb j a u d 3en bod) u m bad, toad neu erftanb, — ad), V ie l) unb SBonne batten m id gebannt, — toie einft in tö rid )M e F g e n , jungen S ag en.

3>al)eim ! 3>a[)ctm! 3He SOege m a il id) toieber, bie jngenbm utig einft betrat m ein ^ u jj,

m it V a u n t unb V lu m e ta u fd i d © ru § um ©rufe, unb urn m id) m eine tr ä u m e , m eine Sieber.

ffionritb S M m an n .

gjdmhcljr.

§ ie r b in icf) toieber, m eine ftilte £)eibe!

SBie toarft bu S rö fte rin unb S ltu ttc r m ir, toenn id) ate iiin b m it unöerftanbenem Ceibe, fd to e rm ü tig e r © e b n fu d t ooll, einft floh 311 b ir . . . Siebfofenb ftrcictjcln mid> toie taufenb £)änbe ber bürre © t r a u d , bad fo nnöerbrannte © ra d , unb V a lfa n tb u ft, ber V lu n te n liiebedfbenbe, beruhigt m eines § e r 3end ticfften Ejajj.

S d) eile fre u 3 unb quer, obn’ 3 te l unb ©nbe unb m eijr u n b ntei)r oorn fußen S ro ft burd)giüi)t, — befetigt fü i)i id), fd intm ernbed © elänbe,

toie ntid) tton neuem beitte S traft b u r d fb r ü b t!

Xtnb trä n e n ü b e rftrö m t §eb id) bie £)änbe,

£refj i d m ein § e r 3 ind g ä r tlid toeidje © ra d : 3 cf) ftanb Oor m eines Siebend tm n fle r SÖenbe — unb glaubte ntid) ö e ^ e ljrt Oon © d m e r 3 unb £jafj . . .

© ans Sienjmamt.

$ ri)0 Uc.

3 n b ir 3U rufien, f>eit’ge © d o lle ,

toetd) böbered 3 ^ 1 fö n n t biefed lieben frönen?

SDo SB älber ihre toutiberOolle SOeltflagc in bie S D olfeit ftöbnen, too SDogeti ft ill o c rra u fd te

U rtie b e r fingen, F im m e ln a b g ela u fd te.

2>a, too bad S R o fa if ber eignen 3 cl l e

einft fic£> ate Slbrengolb b£bt aud ber Vobentoelle, ba, too id) tocijj, baß i d unftcrbU d) bin,

in m eine ije im a t legt m id) S o te n bin»

ba fü b t i d ohne J?reu3 unb S K arm o rm au e rn , toie m einer iiin b b c it lieboertraute SHttge:

SÖalb, ©ee, bie V lu ttte unb bie S ltööenfdtoinge u m ibreS V ru b e rd © rbenirrtoeg tra u e rn .

S a tt Subwig Stfjiricf).

(20)

ßanbfchaft. F r ü h lin g . 17

3>te jhohen.bichtgebrängten SiDätber thronen a u f Sjügeln fa n ft getoölbt unb abgebacht — 111 § eim atf(h to e rm u t r a u f t e n tf>rc fr o n e n .

©ic_ finb e rfü llt bon unb <2Bettertbeben ber süttbenben ©etoölie, bie bet SJTacht

m tt fdjiuerem ¡Jlügelfchtage brüber fdjtoeben.

3 u ih ren p u ffe n , too bte breiten p flü g e gletchm a|tg _ fyurdhen stehn tut Ülcf'erianb,

Jttl 1 c' n eilf'lC^ Suufein ftd) ©enüge.

. ¥ ,n °> b5,n ^cr ® b a n n e ßeben unb beut S te rb e n toebt j a f j r unt 3 a h r geheim nidboll ein SSctnb 3u ttjrem ^Blatter prangen unb fB erfärben.

$ c b » ig gacljmann.

? > C V

©cbiuerc brau n e IM c rfc b o lie n lan g fan t bor ber Spflugfchar ro llen . 5 lu ä ben S ie fe n banipft bie e rb e , toetger 2ltem h ü llt bie ‘■pferbe.

i)a lle n b ein p a a r ‘B fliig e rru fe — tra u m h a ft H ir r n üorbei bie § u f e --- - Wttb bie S in fa m fe it fen ft toteber h tnterm ^ f tu g bie J lü g e l nicbcr.

S tu ft 5Lijcobor antuter.

P u t t » ?

« f S b L flehen in c?U-m ötd) m, lt. to in ic »ben F irm e n , ote ju io tp e n flehen in S ra n e n um bein e rb a rm e n

unb toanbernb fucht bief) ber Slöinb w a n n fo m m ft bu, F rü h lin g ? O F rü h lin g , toann — ?

5 luS m einem fehnenben Spanne reden fich toinfenbe, rufeube SHrrne

tu m einen © ebanfeu flehenbe iin o fb e n ichtoetten unb m eine S eele eilt m it bem fd/nellen Itebegeflugelten, fudfenbett ‘Jöinb — tbo betne J a h n e n n u r finb,

F rü h lin g ? 0 J r ü h lin g !

'baut fmdjtci.

(21)

18 I. S ta tu r unb S a b re g 3eiten.

g r ü b lin g , S O ir son © otteê

© n ab en Ä ö n ig a lter g rü nen S Ita ie n , a lte r Stlüten, a lte r S a a te n , a lte r Stößel SKetobeien, u n te rn ßieben unb © etreuen

u n fe rn lanb egbäterlidjen © ru ft 3ut>or.

S lu§ ift’ê m it bem Steicb bcg S o te n !

U n b burd> a lle U n fre S ta a te n tenben S D ir bie qolbnen S loten, in ben Sttteri)ö<f>iten © n ab en u n tre S lö tfer e in ju ta b e n :

offen toeit ift U n fe r S o r.

3 a i;lto § tote ber S a a b am

© tra n b e 3tct)C, S tä b rfta n b U n frei- S ta a te n , m it bem S ta b unb g rü nen Sîanbe, ftitfeg SJolf ber © rä fe r, S a a te n , 3ief>e ftitl toie gute S ä te n

m it ber from m en ßercfte ein.

Sct)toinge beine grü nen S a h n e n , S öcbrftanb, m it bem brau n en

S b e e re ! S tfiftt in S au eg S ilb e rb a im e n unge.mbttc SHaiett«£jeere, unb i£>r lo d e rn Ißfeiferdjöre,

m u t i e r e t lu ftig b re iu !

SBtmnen, S llü ten, SHufenföbne, toollet bu n t öagtoifeben 3iel)cn in bem Sd>m et3 ber S a rb e n tö n c ! STacbtigatlen, SUelobien, Schm etterlinge, S3bantaften,

gaufett finnberaufdijenb etn!

U n b ih r üon ben fernen Steifen, in ber ßüfte 0 3 eanen,

un ferg ßebrftanbg b°be SBeifen, S e g le r u n b e fa n n ter Stal)neu, fenfet eure ftille n J a h n e n ,

SBaitberöögel, ib r feib f)eim ! S ille U n fre SJölfer fam cit, a lle S tä u b e , bie entboten in be§ SiönigS ßeii3eg Stauten — STtenfcb, n u r bu bleibft bei bett

Soten?

Ä en n ft bu nicht m ehr U n fre Stotcn?

S Ö ill fein J r iib iiu g in bid) ein?

S ö ir, ber J ü r f t grünen S ta a te n , labett S e lb ft 3U © a ft bid) ein a n bte S a fe l U n fre r S a a te n , U n fre i4 S tlum en, U n tre r S U a i’n ,—

brin g ein gaftltcb § e r 3 b ^ e in , föitiglicb fo ltft bu betoirtet fe in .

S tjriftia n g r tc M d ) ©eberenbeig.

J I'

S tu n g lübft bu a u f, bu b<Ü>r<u ßeiyeötag, m it beinen fel’gen Sluferftebungstoonnen, 3U fre ife n b at ber ©rbenfeboft begonnen, unb toag ba fcf>tief, erftebet allgerttad), bie S U ftriaben SDefen toerben toacb,

bie lang unb fd)toer bag S a rg tu d ) eingefbounett, unb © rb ’ unb § im m e l feuf3ett, toie 3.erronnen, in ß u ft unb ßieb’, ein füfterftaurtenb Slc£>!

Söie fin g t unb fu m m t beg Stergeg b e it’gc £jöb’, toie tief, ift u n te r m ir bag SUeer entbronnen, eg b ü b ft ber Saueber a n ber ftille n S ee, too Stobben fidb a u f grünen S te in e n fonucn, unb toie bein § e r 3, bu SDunberberrlicbc,

febtoimmt Stügen bort im SU eer ber ßiebegtoonnenl

goty. f f l i l i ajieintjulb-

(22)

g=rüpting. “¡Blüpen unb SBogelfang. 19

% m l i cp, pocp ben 5 rüplhtg§= SBlätterengel, SSlütengeifter, a lten iZDtnb unb ijaucp unb £iebeg=

duf ber (2B o[fc fep icp ip n , b an n

a lle fegnenben © etoalten b rin g t fiep um ben grojjen'Kteifter, beißt er läd>elnb niebergiepn. unb bie £ercpe fcptoebt boran.

Sülle Giebel finb 3crriffen, ber ‘ik rb o rg n e fiept n u n frei, jebe © eele fa n n e8 toiffen,

toie fein $ I;r o n unb toie er fei. subwta © iefeSm tjt.

t Ö l ü l | f « i > c r $ t r f d j i l w t t m ,

O , toie bn fcpäumft bom rofigen ©cpitce le n jtru n fn e r B lü te n , tote eine SSranbung ber £ u ft fp rü p t’g a n ben stiften empor,

© ttgelein Pütjen a m $elcp m it grtijjenben Süugen, unb ein fjebeä berfpricpt firfcproten ßippen ben $ u jj.

S o tt Subtotg ®d)teiiti.

P itr tx ftx

fttebttj, ilu g eä $ ie r , SEßenn bu um ben Siopf m ir flogft, .yru bhnggidiretor, bitt bu tpünggfcpreier, bift bu ijicr?

”s,. ber'SBinter toekpen.

m ta |b n !re ifd > e n b 3u m ir fcptoirrft, td> m g re ife n eng u m flirrft, nepm td) fü r ein gtütEfjaft¿eicljeii.

f e n n f t bu nodg, bu bunter <333 icpt, bemeg © ru n b p e rrn Ulngeficf)t, ber btdb nie im b r ü te n ftörte?

bld> 9<»n3 bon TOictc fre i s,?Änf n “ e3 1i nb bein © efd irei bulbete unb lädgelnb pörte?

tiftig ab bom “SXcfte bogft, midp a u f falfcpe © p u r 3U leite n : p ä tt ict) letcpt ben O r t entbcdt unb bie © ie r beigeftecft, m ir ein J r ü p ft ü a 3U bereiten.

S>ocp toa§ © Ite rn lie b ’ erbenft, bie a u f fiep bie P fe ile len ft, um bie ilin b le in 3U erretten, fei geb illig t, fei geehrt!

0 , e§ toäre tabetngtoert,

toenn m ir p ier nidpt ©cponung fjätten.

^ p g e l, ber fo m u n te r fd>toebt, toieber tft ein ßen3 erlebt,

" od> eilft n «uer 3U ben alten.

U n b m it leicptem, rafd ien 23lut, angeregt bon ßebengqlut,

tnollen m ir ung fröpiicp palten . s tau 2 cq>t>f.

in Ub la u e rC? ü f t f ^allenboote, 0 breite ©eqelfcptoinqcu, öer ® lfite n lö n ig , <3Äai!

toann f e if f f t bu Per? a ^ i ^ f l i . ÖCriÜU9Cn’

?2lidp toirb burcptoepn, burdpfcpauerit betngaucp, beul fo nniger © dient, icp tocrbe ineincn, tra u e rn

u n b fü lle fein. 2ubh)ig ©iefe&red&t.

2*

(23)

20 I . S ta tu r unb Sabr>eg3eiten.

ü U § t ö 4 j t t ö r t U . 5 n m einem S ra u rn fang eine S ta d )tig all, big öurci) ben © a rte n ftrief) bie S H orgcnfüble.

3<b ru b te regungglog a u f m einem Epfüble

im §atbfcf)Iaf taufdjenb biefem M a n g unb S jall . . . S K ir toar, atg toenn in nim m erm übem © p iele ein 3 3ru n n en ftra i)I m it ftlberbciiem © dgall in ein melobifcb tönenb Sieden fiele . . . S k r SD unberftim m e fernher aug bem S W la u fd jt toie a e rja u b e rt idj a u f m einem ‘i'fü fd c .

3 n m einen S r a u m fang eine, STadjtigatl. Otto Bei-bw».

|Ut isi* llrtriftiiutil. 925irf beine S k rte n fe tte n f)od> 3u r Stacht, bu 53Bef)m ntbid)tcriu! 3 itte rn b e © te rn e a n näd>t’gcn S ru b e n fie le n 3u r SOadyt unb fenfen © ilb e rfe ilc a u ä ber 3 er ne!

O , toie fie f la r SSaum frouen ü b e rrollen , ftromreicbe Sßellen, rin n en b er ßieberborn, fie loden 93räute, bie im 3>idid)t fdjm ollen, m it il)rc r S o n e füjjem 3<*uberborn!

0 , toie fie trä u fe ln a u f bie fü h le n ©cbtocllcn, too Sttenfcbenirrtoabn bou S ta tu r fiel) trennt, bafj jebem R e u ig e n bie S rä n e n quellen, oor folcber SReinf>eit, bie fein £jer-3 nicht te n n t!

© b rü h beine Siebegflagen fe b n fu d jttru n fen ing S>unfel, bag bon beinen ifü ffe n bebt,

o S tacb tig ali! unb fin b ein £jer3, bag febtoer berfunfen, bon foldjer g n b ru n ft, toie bag beine, le b t! <£«! Sufcwig

$ s v f t f r t d j t c i r d j l a ® .

SlOenn tooget ber blübenbe "Koggen im fje lb , unb leud)tet bom © b ä tro t b k fdglitmmernbe SÖett,

bann h ä lt noch bie S öadjt bie S öad)tel bei Stacht

m it lieblichem, fünftem , gefälligem © d )!a g : SöedtoeretoecE! SDedtoeretoed!

O ft ging ich a lg M ta b c a m k o ritfe lb entlang unb laiifd jte bem freunblicben Slbenbgefang.

S lm näm lid)en O r t tö n t beute noch fo rt

ber fanfte, gefällige S öad)tclfd)lag:

Söedtoeretoed! SDedtoeretoed i

SJteiu S a g ift bin , m ein Slbenb ift ba, unb bie S öelt ift fd)ön noch, toie je icb fie fab-

„S)u febeibeft n u n h a lb !“

Söcbm ütig m ir fcballt ber fanfte, gefällige S üad)telfd)lag:

SDedtoeretoed! SDedtoeretoed! ¡&ci>wui> stufe.

(24)

^ r ü b íin g unb íB a n b e n t. 21

Q i t u t n f ä w ä v n x t t t .

¡Jeu erlñrm im iBiencnbaufe!

Ober 3iebt ber fia n b ftu rm aug?

© tr a b l bei © tra b l, aug enger M a u fe , m it © ebraufe, m it © efaufe,

ftü r3t baS to lle ¡330ÍI ^erauS.

„ U n fe r ift ber íoeiíe © a rte n . U n fc r tft bie ¿ uft, bie © M t .

3lufbruct> íoebn bie ^teidfjgftanbarten, lajj bein m untreg í>tnv nicfjt toarten, c2Bcifer> fo m m unb fftfjr in é J c lb .“

U n b er fo m m t. ©ocb ernft begonnen te ilt er nicht beá Sjaufená "20 ut.

“iö ie getoonnen, fo ¿erronnen, toa§ bie l3Kenge roh begonnen.

^oeifc 3ÜgeIt er bie © lu t.

© o lí ba§ T O e rfb e n ‘ZJTeiíter loben, m ujj SBerftanb im ‘K atc fteíjn.

©d)íccf)t gebcibt ein blinbeg S oben, fttu g e r <2lnfrf)Iag m ujj non oben burd) bie toilbe TO affe gehn.

S n erhabner gerrjcberfeele toagt cr ft ill bes« ÍB olfeá © lücf.

S>gjj er fre i ba«s íBefte loable, to tnft er T a r n u n g , r u ft ^Befehle.

U n b bie O rbnung le h rt 3iirücf.

£2Betdg) © etoim m el bort im ßaube!

^3clcb ein © rä n g e n , toeld)c § a ft ! 3?ien’ a n ‘Biene, © dbraub’ a n ©cbraube, bangt bie fcbtoar3bebaarte S ra u b e lounbcrbar herab a m ,3lft.

~e!V Ä o rb > &enu§t bie <Paufe, folgt beg J u b re rS ©5inE unb “K a t.

© tiu '3t fte ein, öerfdblie&t bie ítía u fe , fo rt bam tt 3u m a lte n ñ a u fe !

f e r t ig tft ber neue © ta a t.

a» . « ®crI SnWe-

lu ir c iw ji.

U u f, tra u te r J re u n b , io o b la u f! © g gebt 3u r greife ber © dboagcr boebt, baä Irtttn m e ^o fti? o rn gellt i erÄ m, m a [ a m « " f « m « U m © teife, unJ U l a ^ J&tn etn tn © otteg toeite ‘^B eltt

hLU r - A ’ Ü?* 3'i H tcn n n b 31t'lie b e n , n r S " d ^ t[)rcr ® b a n n e Tunnu?

« £ l ^ Ct - ? s'.CUl r“J tIo § 3U »erleben,

L h K Í« tn ih re m Sröbfdben ©ebaum?

y a » .llí> ben “iö a n b e n © tb unb ^ flid h t gefdbtooren?

m t ^ em oerlobt tn biefer ^ f ä b lc « a n b ? 9 ° í t e m , netn bei © o ttt i<b loarb ein iJHenfdb aeboren fo toext bie © rb ’ ift, gebt m ein S a te rla n b ' 9

(25)

22 I. S ta tu r unb g a fire g je ite n .

SÖer b<*t, o ^ilXenfcf), beitt 'Sfjule fd^oti gefunben?

SDo finb bie © ä u te n § e rfu lg b ir getürm t?

S tu r bort, tuoEjiu fe in £'icf)tftra£)t fid j getounben, S tu r bort, toof)tn fe in rafcber © tu rm to in b ftü rm t t

Sei) te ilt b in a u 8 ing B reie, SDeüe, SStaue;

te ilt © otteg SOclt im Stei3 beg SDecbfetg fet)n;

u n b too fie g rü n t bie allerfd^önftc Slue, fo ll fie fü r mief), fü r mich fo re ije n b ftcfjn.

S tu n o^ne 3 o « b e rn ! '¡¡fo rt a lg tote a u f J lü g e ln t

© o gebt eg luftig . Stifcb bann, offne S ta ff!

£>ui, braöe S to ffe! m it oerbängten B ügeln ta n 3t ib r babin in ungebulbger £>aft.

£> ßuft, o S a u n te t! © tübenb tre ib t ber Dollen S3luttoelle © d )la g bureb § e r j unb S lbern bin, unb abg erü ttelt, m it ber Staber Stötten,

ro llt © o rg ’ unb § a r m a u g bem enttoölften © in n .

Start SJanu«.

S e r SÖagett r o llt burdb grünen SDalb, ber SHorgeit fla m m t empor,

unb bureb bie © tä m m e 3ittern b to allt ein leichter S tebelflor.

© g tr it t bort aug bem S3ufcbe li<f)t ein ftitteg B örfterbaug ,

aug S tau fen , bie’g u m fp in n en bicf)t, blidft freunblicb eg beraug.

S ie B ügel fafjt ber SJoftilton, h ä lt a n ber ’tßferbe Sauf,

eg flin g t bag § o rn , eg febtoingt ber S o n fidb frifcf) unb febmetternb a u f.

© r b täft fo bell, er bläft fo frei, S r a r a .

© r b läft Don ßieb’, er bläft oon S re u , S r a r a .

S ic SJferbe fcbreitcu, beit Ä o p f gefenft, febtaff bängt ber 3 ü g e l, ber fie getenft, S r a r a .

© r b lä ft fo frifdf) ben SK orgengrujj, S r a r a .

© r btäft oon Sjänbebrucf unb $ u fj, S r a r a .

S ie SJferbe laufeben, bie S3eitfd>e rub t, ber S o n oerfebtoimmt in ber S lto rg en flu t.

S r a r a .

(26)

© o m m er. “2Öalb unb SOanbern. 23

“•Rings fla m m t ber “3Dalb oon fern unb nah, er r a u f e t in © r ü n unb © o lb ;

a m J e n fte r broben ftetjt fie ba unb grüfft fo fdjüc£>tern fiolb.

© r to in ft h in a u f m it Sjeitcricit 3u r gierüchen © efta lt.

© in ^BlidE 3urü<f. — “333ir finb fd>on toeit, — baS § a u 8 taucht in ben IO alb.

Sjuffab 311m S r a b ! 2 >ie ^citfcfjc fn a llt, fcbnell flieg t borbei bas § 013.

3>aS § o r n e rflin g t, ber S a n e rfd w llt m it “m a c h t fo fiegegftol3.

© r b täft m it toilbent, üppigen M a n g

“S aara.

® e n ©dblacbtenmarfch, ben ©iegggefang,

“S aara.

® ic spferbe fp ringen , baS O h r gefbitjt, bie “K tä b n e fla tte rt, baS Sluge bliigt,

“S aa ra .

gbmuiti) §ocfet.

3He £ u ft laftet fdjtoer unb fdjtoül toie ein “311b a u f ber ©rbe.

u m £>immel gen © ü b e n b a lle n fich bie “SÖolfen 3U einem “K ie fe n u n tie r, baS glüljenb

unb nach F ü h lu n g fdjnaufenb a u r bem im rig o u t lagert.

S>er 2 >onner in to n ie rt, a ls ob ber Sprache 3orn ig a u fb rü lle , herüber h inüber rollen b unb b ra ffeln b g ib t baS © cf» 'äinttoort!

3He S agbhunbe beS geitS, bie © tü rm e rennen, herbei 3He Sogbhunbe beS ¿euS, bie © tü rm e rennen, herbei unb fa lle n ffeulenb

bem U n tie r in bie J ta n fe n .

© 8 b rü lle t la u t toie M m on en b o n n er, Sein b lu tro te r “¡Rachen fpeit J e n e r u m unb um , unb toobin er fchlägt m it bem “¡Ricfcnfehtoeif, ba 3erftäubt bie “3Keutc.

ihre flin fe n Ceiber, im m er a u fs “¡Reue h a lt fich ih r 3 ahn in feine © lie b er, bon a lle n © eite n , bortoärtS unb rü d io ärtS , unb fie re ife n enblich in ©tücfe baS U n tie r, baff fein SBlitt ftrom m eis a u f bie © rbe nieberfliefjt.

(27)

I. ‘S ta tu r unb S o b re x c ite n . 24

3 m S>orf b k ©lodte lä u te t ben Slbcnb,

beim 3te|ien bie © K n itte r, beim toärtg bte gerben.

Slnt fjim n te l a u cf) bte ‘S öolfenläm m er folgen betn Ijirte n , ber ihnen öorangef)t 3U ben © tä lle n abtoärtg am £>ort3onte.

© r b at fie gebabet im fla re n blauen

© ec beg Sitberg.

S in n g läit3t tote © U b e r ih r SöollegeEräufel, auch tragen manche ein golbeneg Siliejj.

© ie 3ogen Borbei.

U n b fiebe, ein ßantm , Berlodft Bort bcm © te rn einer Cotogblunte, fcbtoimmet ängftlicb in toeiter ©ee m utterfcelen allein, eg fud)t bie © efbielcn , eg fucbt bag U fe r, — ba Eommt ber alte

Stadbttoäcbter beg fjim m efg, ber gute UZortb

m it bent filb e rn e n §orn„

ber 3iebt ang U fe r bag bange ©cbüfcben unb b rin g t eg 3u r fjerbe.

•bermcmit g itte liu s .

SKümmelcb-en, o SKütnmefcbcn, Ä iitb , toag bift btt febönet

503ie ftra b lft bu a u f ber SBellc, geftieft m it © ilb e r belle, o S3lume ftol3 gebaut I

§ a lb Suljoc, halb S ta rtiffe , bu bift be3aubernb, toiffet XI nbitteben, S ö a ffe rb ra u tt Sttüm m clcben, o SUümmclcbcn,

©cböitcben, fbricb, Bon toanuen?

2 >id> febieften toobl 3tt S a g e bie intum m elteutcben, faget tief aug beg SSorgtoattg

© d > lu n b : fie, bie Berborgen häufen, in ihren blatten ^ la u fe n , a u f ber © etoäffer © ru n b ?

‘SUitutmclcben, o SHüm m elcben, Ia& bicb fabn unb fangen.

3>u b ifi bem Sicht gegeben, bem heitren © onnenleben, m u |t n u n beg SKenfdjen fein.

SDu febtoimmft a u f m einem

© ra b e n , fe in a n b re r fo ll bicb haben,, m ein b ift bu, Sttäbcbcn, m ein.

S2Tümnteid>en, o Sttüm m eldjcn, lafj bicb' näher toiegen.

U n b a lg fie mich Bernom m en ttnb a lg fie fa m gefebtoommen, rafdb ftreeft idb aug bie Ejanb.

S tu r fie toar m ein © ebanfe, ich' fafjte feft bie © cblanfe unb hob fie a u bag Canb.

SUitmmefcben, o STtünnuclcbcit, SDttnber über SD uubert

SDcrSItäbcben m ein t 31t fangen, B erliert gar leicht V e rla n g e n , Söunfcb, H offnung unb S3emübn.

SJeridttounbctt toar ber © ngel.

3cb h ielt a n langem © tettgei ein S3lümci>en, toetjj unb grün.

Ä a rt

(28)

© om ttter. c2Böi&, ‘Meter, tjcibc. 25 j P i m f c t i r t f U t t t .

©g fdjtoim m t a m bunfclnbcn ‘Mögen ber f>of>eti Sttberbabn,

bon lÖ olE enitreifen um jogen, beg Sjalbm onbg ftille r M’afm . B ctjt taubst er u n ter bie ©chatten, unb “¡Itadd u m g ra u t bie ilöctt.

S e ljt ftra^teu filb e rn bic ißTatten, bon fanftem £ id )t erh ellt.

O bu, m it toccbielnbem © tra b te , batb glän,5enb, halb berf)üllt, bu <5cad)tburd)U)anbtcrtn, m ate ber © rbenfreuben ‘23ilb:

M uffcbim m ernb, untergegangen, bernid)tet, neu getoebt,

3U ftetern S o b e ’ em pfangen,

bod) einig neubelebt. ftart 2arrc.

I t ö r t j t f c i e r .

^Jabiertaternen jcbaufeltt bunte Stdjtertüuäe ing bufterc © e ta d ber 33tätterErän3e.

2>tc © r ille n ju b ilie re n taufetibfad)

öcii toarm en Obern tiefer “M a d d uod) toadj,

^'■’5 *f_a§- M ia u , bag jebe fpäte © tu n b e nim m t, tote etne m arcbenfttlle B eu e rfu g el fchtoimmt m tt großem toeid>en © la n 3 ber TOonb tm S lu g c tra u id je n , bag im <2öatbc toobnt.

3« t e r ilD in b fjnett. — © d jtu m m e ru b ru t)t bie 5S3ctt.

© o lb b la n fe r © tra b t a m B ru n n e n fteigt nnb fä llt . . . '3a8 ® a t bott O bft unb © a rte n btc febtoeren © d ja tte n b ä rte n fiu g e lu , ‘K tu b le n , K ä u fern , Sinbenbäum en.

O'fom m fltn g t bie ©eelc unb bie § c r 3en träum en.

* * * fjrartä fierb. §oe|jfncv.

y c j r u l t * ^ n n i i t w c 0 .

en« boarurn ict> jo gern ben a lte n Sanbtoeg geb?

^ i i nö- e in jt in © o n n unb <253inb gegangen, bter, too td> bte S ra u m e toanbern ich

u n b J?ta 2 ^ « leb, bie jie fo f r ö b l i* fanaen

Ä f f i i J f f ig g s iJ “ “ nb w<

too bic ©cbtoalbe ft>ät bom © djeiben 3tottfd)ert unb bte Sercbe frü h bon Siebe

jener tounberbaren Siebe,

bic nicht a u fb ö rt 3U gebenfen, 3U t gebenfen a lte r B eit,

Bett, bie ju n g e inft toar unb bie mich iu n a aeboren

I ° bltd) icf> ” u n m it m ir trage toie ein 'K tarcbenfleib, bag ein © o tt a n m einen » e ttlc rlc ib berlorcn. « « « « *« iptoet-

Cytaty

Powiązane dokumenty

Sie §ebeftette bei (Suibogrube im Riesigen Äreife mit ber §ebebefugnifj für eine halbe -Dteile in ber Otidjtung oon .gabrje nach ßunjenborf unb umge£ehrt, sowie für eine ÜOteile

Das negative Polenbild wird durch die unterstellte Bewertung der Deutschen als Bediener verstärkt, was auf solche Eigenschaften wie Respektlosigkeit und H ochm ut verweisen kann. D

[r]

6. ein amtlidjes $ührungSzeugni§, auSgefteEt oon einem © eiftlidjen ober oon ber Drtsbehörbe. eine ¿Probe ihrer tedm ifdjm $ e rtig fe it in ben weiblichen

$)en SSeranftaltern oon 2$oIf2unterbstltung8* unb ©Iternabenben bringe i&lt;b aut ftenntniB, bafe im gab« 1913 oon ber 8lu£funft8fteHe für oberfd^leftfd^e SolfSunterbaltung in

Tiurdh bie Anorbnung, baß oon ben 3äh(£rn jhiei Stüd ber ftählerfonteotliften C unb oon ben Drtsbehörben brei Stücf ber DrMiften E auszufertigen finb, oon bencn je eines bet ber

Możesz zautomatyzować sterowanie wszystkimi roletami w domu za pomocą przycisku roletowego Master lub, jeśli wolisz, możesz sterować nimi indywidualnie. Dzięki aplikacji Simon

Obwohl Nossack selbst seine Gedichte etwas abwertend betrachtet und direkt bekennt, daß sie „kaum Lyrik, sondern die Bruchstücke nicht geschriebener Dramen”4 sind,