In stytu t Ś lą s k i
S e r i a V K o m u n i k a t N r 6 S e r i a V
Śląski ka le n da rz h isto ryczn y
Z adaniem „ Ś lą sk ieg o K alen d arza H istoryczn ego" , u k a zu ją ce g o się co m iesią c w fo rm ie k o m u n ik a tó w In stytu tu , jest p od an ie w a ż n ie jszy c h w y d a rz eń z d z ie jó w Śląsk a.
F a k t, że b ę d z ie to bodaj p ie rw sz a te g o rodzaju p o lsk a próba u jęcia p r z e s z ło ś c i Ś ląsk a oraz tr u d n o ści zeb ra n ia p o trz eb n eg o m ateriału h isto r y c zn eg o m ogą sp o w o d o w a ć, ż e w k alen d arzu tym b ę d ą n ie d o c ią g n ię c ia w z g lęd n ie braki, z w ła sz c z a w d zied zin a ch , k tó r e nie są je szc z e n a le ż y c ie w litera tu rz e n au k ow ej o p r a c o w a n e . S tą d p ro śb a do w s zy s tk ich , k tó r z y braki zau w ażą, o k om u n ik o w a n ie ic h In sty tu to w i Śląsk iem u (K a to w ic e , ul. W a rsz a w sk a 37).
M a r z e c . 1. 1809
R ozpoczęcie produkcji cynku w hucie „Lydognia“ w Chorzow ie na w ielką skalę, po pierw szych udałych p ró bach w hucie w W esołej po w. p szczyń
skiego. H uta Lydognia b yła przez cały w iek 19. w ruchu, gdyż z a p rz e stano tam produkcji cynku dopiero w roku 1899.
1. 1851
Założony w roku 1848 przez P aw ła S talm acha „T ygodnik C ieszyński“
zm ienia swój ty tu ł na „Gwiazdkę Cieszyńską“, Pismo to pod red a k c ją S talm acha, a n astęp n ie ks. Józefa Londzina, było głównym organem pol
skiego ruchu narodow ego na Śląsku Cieszyńskim . 1. 1856
U rodził się ks. Karol K oziołek długoletni poseł ludności polskiej do S ej
m iku prow incjonalnego, prezes dzielnicy I Zw iązku Polaków w N iem czech. U m arł 8. XII. 1938.
2. 1807
U rodził się ks. biskup Adrian Włodarski, troskliw y opiekun ludu g órno
śląskiego, kaznodzieja i p o e ta polski. U m arł 30. V. 1875 r.
2. 1850
N ow a u staw a p ru sk a, regulująca spraw y uwłaszczenia chłopów w e w scho
dnich prow incjach pruskich; chłopi odtąd mieli płacić za uw łaszczenie pieniądzem , a nie ziemią. J e d n a k do tego term inu już olbrzym ie o b sza
ry ziem i chłopskiej zabrano na rzecz niem ieckich obszarników , zw łaszcza na polskim Śląsku Górnym .
5. 1845
T om asz N ow acki z a k ład a w M ikołow ie polską drukarnię. Była to p ie rw sza na G órnym Śląsku drukarnia, przez P olaka założona i produkująca w yłącznie w języku polskim.
5. 1895
Śm ierć ks. Konstantego Damrota, ur. 14. IX. 1841, znakom itego p o ety li
rycznego G. Śląska. W ydał rów nież p rac ę o nazw ach polskich m iejsco
w ości na G órnym Śląsku. Poezje pisyw ał pod pseudonim em C zesław L u
biński. Zm arł jako em ery t w zakładzie Braci M iłosiernych w Pilchow i
cach (pow, raciborski).
7. 1918
„T ow arzystw o O św iaty na Śląsku“ ogłasza list otwarty w obronie języka polskiego na G. Śląsku. List ten b y ł sk ierow any pod adresem ów czesnego pruskiego m inistra ośw iaty dr. Schm idta, k tó ry w komisji parlam en tarn ej
■v.— I
dnia 15. II. 1918 r. p rze d staw ił sp raw ę polskości n a rz e c za górnośląskiego w św ietle zupełnie fałszywym . — D opiero w rok później, po przegranej w ojnie, w ładze szkolne zezw oliły na u stę p stw a w spraw ie nauczania re- ligii i języka polskiego w szkołach elem en tarn y ch G órnego Śląska.
9. 1589
W n astęp stw ie bitw y pod B yczyną (24. I. 1588 r.) z a w a rty zo stał pokój bytomski m iędzy a u stria c k ą a p o lsk ą komisją, na po d staw ie k tó reg o arcy- książę M aksym ilian z rz e k ł się preten sji do korony polskiej.
9. 1816
U rodził się ks. Jan Laxy, a u to r k siążek w języku polskim ; etnograf.
U m arł 25. X. 1857.
9. 1901
Ks. Jó zef L ondzin z a k ła d a w Cieszynie „Polskie Tow arzystw o Ludoznaw
c z e “, pow ierzając mu p rzede w szystkim b ogate zbiory m uzealne, s k a r biec k u ltu ry Ś ląska Cieszyńskiego.
Polskie T o w arzy stw o L udoznaw cze założyło k w artaln ik „Z aranie Śląskie".
9. 1920
P o c z ą te k pogromów czeskich ludności polskiej na Śląsku Cieszyńskim . 10. 1695
U rodził się Jerzy Schlag, re k to r polskiej szkoły w e W rocław iu, p a sto r i kaznodzieja, a u to r w artościow ych podręczników języka polskiego.
10. 1882
U m iera ks. Bernard Purkop, ur. 20. VIII. 1808, w ydaw ca i pisarz polski, od r. 1868 re d a k to r „Z w iastuna G órnośląskiego",
10. i 11. 1848
W zw iązku z rew olucyjnym i rucham i w B erlinie i w e W iedniu doszło ró w nież i w Bytomiu do gwałtownych demonstracji ludności polskiej przeciw nie liczącym się z w olą ludu rządom absolutnym króla pruskiego.
12. 1859
R egencja opolska decyduje się w znow ić wydawanie polskiego dodatku do dziennika urzędowego dla G. Śląska. Polskie tłum aczenia n iek tó ry ch z a rząd zeń z a w ierał te n dziennik już od pierw szego ro k u w ydaw ania (w r. 1816), lecz później zaniechano tych polskich dodatków .
13. 1691
C esarz L eopold przek azu je Jakubowi Sobieskiemu, synow i k ró la J a n a III, O ław ę, m iasto i tery to riu m na Śląsku Dolnym.
14. 1845
Śm ierć ks. Jana Gałeczki, ur. 1765, pierw szego polskiego d ru k arz a na G.
Śląsku.
16. 1848
G rono p a trio tó w polskich w C ieszynie, m. i. ks. ks. d r M ateusz O polski i W aw rzyniec P iątek , zażądali od w ładz w publicznym m em oriale, aby z podręczników szkolnych wyrugować język czeski, k tó re g o dzieci nie rozum ieją, i w prow adzić n aukę i podręczniki w języku polskim .
16. 1889
Z aczynają w ychodzić „Nowiny Raciborskie“, narodow e pism o ludu g órno
śląskiego, założone p rzez d ra R o stk a. Pism o to, o tendencji czysto n a ro dowej i katolickiej, całkiem niezależnej od partii centrow ej, przyczyniło się w ielce do narodow ego rozbudzenia ludu w okolicach R aciborza.
16. 1911
P oseł ludności polskiej G órnego Śląska ks. W ajda w ygłasza w parlam encie niem ieckim przem ów ienie w obronie języka polskiego n a G órnym Śląsku.
M ow a jego w yw ołała w ielkie w rażenie i była szeroko om aw iana w n ie
m ieckich pism ach.
16. 1937
U m iera ks C zesław Klimas, poseł ludu polskiego Śląska Opolskiego na sejm p ruski 1924— 28, p rezes T ow arzystw a Szkolnego n a Śląsku O polskim od 1925—33, p rezes dzielnicy I Z w iązku Polaków w Niem czech 1926— 30.
18. 1810
U rodził się Aleksander Ludwik Robert Fiedler, polski p a sto r w M iędzy
borzu. U m arł 3. V. 1877.
18. 1945
U roczyste w łączenie Śląska Opolskiego i Zagłębia Dąbrowskiego do woje
w ództw a śląskiego; pow staje w ojew ództw o śląsko-dąbrow skie, — w o je
w odą dotychczasow y pełnom ocnik R ządu gen. dyw. A lek san d er Zaw adzki.
19. 1238
Śm ierć księcia Henryka I. Brodatego, jednego z najw ybitniejszych p iasto w skich k siążąt Śląska i Polski. Z realizow ał w dużej m ierze ideę zjednocze
n ia ziem polskich pod jednym berłem , a um ierając był panem nie tylko Ś ląska, lecz tak ż e części Łużyc, oraz ziemi krakow skiej, sandom ierskiej i dużych połaci W ielkopolski.
19. 1454
S zlach ta i miasta księstw a oświęcim skiego składają Polsce hołd. R ów no
cześnie król polski zatw ie rd z a przyw ileje szlachty i m iast tegoż księstw a, k tó re drogą kupna w eszło z pow rotem w skład p a ń stw a polskiego.
20. 1898
N iem iecki m inister sk a rb u uzasadnia przed p arlam entem p ro jek t budżetu, p rzew idujący po raz pierw szy fundusz dyspozycyjny dla prezesów p ro w incji Poznańskiej, P rus i regencji Opolskiej, na wzmocnienie żywiołu niem ieckiego, zagrożonego n a tych ziem iach przez żyw ioł polski.
20. 1903
R ząd niem iecki w nosi do parlam en tu p ro jek t kredytów na wzmacnianie niemczyzny na Górnym Śląsku. W n astęp stw ie uchw alenia tych k re d y tó w germ anizacja zaczęła posługiw ać się nagrodam i t. zw. ,,O stm a rk e n zu lag e“.
20. 1908
Sejm pruski uchw ala ustawę o wywłaszczeniu, dopuszczającą usunięcie z ziem i Polaków , gdy tego w ym agał interes n arodu niem ieckiego.
20. 1921
P lebiscyt na Górnym Śląsku. W o statecznym w yniku głosow ania oddano za P olską 479.414 głosów, za Niem cam i głosow ało 524.450 oraz 182.288 em igrantów z R zeszy i innych krajów . Przew agę głosów uzyskali Niem cy dzięki dopuszczeniu do głosow ania em igrantów o raz w łączeniu do o b sza
ru plebiscytow ego pow iatów czysto-niem ieckich n a zachodzie. T e rro r i p o zostaw ienie urzędów w ręk a c h niem ieckich przyczyniły się rów nież do sfałszow ania istotnej siły polskiej na G. Śląsku.
21. 1907
R ezolucja sejm u pruskiego żądająca now ych dodatków dla nauczycieli i urzędników niemieckich na G órnym Śląsku, odznaczających się sz cze
gólnie w akcji germ anizatorskiej. (Idzie tu o t. zw. ,,Ostmarkenzulagen", d o d a te k dla k resó w w schodnich).
25. 1756
Śm ierć Samuela Ludwika Zasadyusza, ur. ok. 1695, znakom itego śląskiego stylisty. Z asadyusz był w pierw p asto rem i nauczycielem ewang, gim na
zjum w Cieszynie, skąd przeniósł się do Brzegu.
J e s t autorem szeregu k siążek nabożnych pisanych w języku polskim .
25. 1871
Ks. B onczyk z a k ła d a w szkole raciborskiej pierw sze polskie tow arzystw o k ato lick ich m łodzieńców pod nazw ą „Towarzystwo św. A lojzego“, P rzez dziesiątki la t skupiało to tow arzy stw o w licznych m iejscow ościach po
w ażne ilości m łodzieży polskiej.
25. 1923
Śm ierć W awrzyńca Hajdy, ur. 8. VIII. 1844, śląskiego chłopa-poety. H aj
da dożył jeszcze po w ro tu ziemi górnośląskiej do polskiej m acierzy i, choć niew idom y, w itał w lipcu 1922 r. w k ra c za jąc e na Śląsk w ojska polskie.
25. 1929
Śmierć Jana Kubisza, ur. 24. I. 1848, p o e ty śląskiego, działacza n a ro d o w e go Ś ląska C ieszyńskiego.
26. 1267
K anonizacja św. Jadwigi, księżniczki śląskiej, żony H e n ry k a I B rodatego, fu n d ato rk i k lasz to ru w T rzebnicy. U rodzona ok. r. 1174, zm arła dnia 15 p aźd ziern ik a 1243 r.
2 6 .1 9 2 2
U m arł ks. Paw eł Pośpiech, ur. 22. I. 1878, poseł Śląska do p a rlam en tu n ie
m ieckiego i polskiego, re d a k to r „ G azety Ludow ej" w K atow icach.
26. 1945
Po długim oporze m iasta Rybnik, Żory, W odzisław oraz Strzelno na Ślą
sku Dolnym zostały zdobyte przez Czerwoną Armię, k tó ra o d tąd szybko posuw a się w k ieru n k u n a M o raw ską O straw ę.
28. 1929
Śm ierć dr Józefa Rostka, ur. 12. XI. 1859, czołow ego przyw ódcy n a ro d o wego G órnego Śląska. J a k o a k ad em ik z a k ła d a we W rocław iu T o w a rzystw o G órnośląskie (1880 r.), w ydaje od r. 1889 „N ow iny R aciborskie".
W r. 1920 jest kom isarzem R ządu Polskiego dla sp raw granicy m iędzy P o lsk ą a C zechosłow acją, następ n ie przydzielony do K om isariatu P le b is
cytow ego w Bytom iu.
29. 1861
A u stria c k a część Śląska otrzym uje samodzielny urząd krajowy, z siedzibą w Opawie, p o d p o rząd k o w an y b ezp o śred n io m in isterstw o m w W iedniu, na rów ni z innymi krajam i korony austriackiej.
29. 1863
Śm ierć Józefa Lompy, ur. 29. VI. 1797, p a tria rc h y odrodzenia narodow ego G. Śląska. Zm arł w m iasteczku W oźnikach (pow. lubliniecki), gdzie spędził o statn ie 12 lat swego pracow itego żyw ota.
Był przez 31 lat, od r. 1820— 1851 nauczycielem w Lubszy (pow. lubliniec
ki) tw orząc tam swój bogaty d o ro b ek polskiej lite ra tu ry ludowej.
31. 1645
U rodził się Samuel Cretius (vel K ret), p a sto r polski w M iędzyborzu. U m arł 28. II. 1699.
31. 1849
Jó zef Lom pa zostaje re d a k to re m „Dziennika G órnośląskiego“ w y chodzą
cego w Bytom iu.
K atow ice, w lutym 1946.
U w a g a : Z ezw a la się na p rzed ru k lub d o w o ln e w y k o r z y sta n ie K om u n ik atów dla c e ló w p r a so w y c h z p o d a n iem źród ła.
D ruk arn ia U rzęd u Inform acji i P rop agan d y K a to w ice . N r 88 — R 9236
